slotheer
De noodsprong van een
volk
Een doorzichtige flirt met het
'Het slot mag in geen geval een pretpark worden'
Cambodjaans bewind tracht zieltjes te winnen met liberalisatie-politiek
ZATERDAG 30 JUNI 1990
EXTRA
PAGINA 27
Beroerde tijden hebben ze achter de rug, heer en vrouwe Van
Dekema State in het Friese Jelsum. Veel geld hadden ze niet. En
wat er was, werd in het huis gestoken. Al wat geschilderd moest
worden, is door de eigenaar van een verfje voorzien. Maar er
moet ook hoognodig het een en ander vertimmerd worden in het
geslot, hier en daar ook het nodige gemetseld en gevoegd. Een
voorzichtige prijsopgave schiet in de richting van een miljoen,
maar het tweevoudige is waarschijnlijker. Heer Gerard (69) en
vrouw Mona (58) hopen een deel van dat bedrag bijeen te krijgen
door het slot voor het publiek open te stellen. De financiële
noodsprong van een slotheer.
door Irene Overduin
Gerard, en Mona van Wageningen, heer en vrouwe van Dekema State: "Dat slechts een familie van dit slot mag ge
nieten, is achterhaald". «foto gpd>
Gerard van Wageningen, heer van Deke
ma State, heeft zojuist een hekje in de
grondverf gezet. Het komt in de deurope
ning naar de eetkamer te hangen. De be
zoekers mogen dan een kijkje in het slot
in Jelsum nemen, maar sommige ver
trekken blijven privé.
Waarom heeft Van Wageningen zo
lang gewacht met het openstellen van de
state? "De state was er nog niet klaar
voor", antwoordt Van Wageningen. "En
verder wil ik er niet op ingaan". Kort en
goed heeft hij gewoon geld nodig. De
timmerman moet immers worden be
taald. En verder vindt hij het in deze tijd
wat achterhaald "als slechts één familie
plezier heeft van dit bezit".
Het oudste deel van Dekema State in
Jelsum, de kelder, dateert van 1200. De
stins heette in die tijd Fetsma State, en
was niet meer dan een landgoed met een
verdedigbaar stenen gebouw. Pas in de
16de eeuw kreeg het huis de huidige
Het huis, oorspronkelijk rechthoekig,
is talrijke malen gedeeltelijk verwoest.
In 1492 ging de state tijdens de twisten
tussen de Schieringers en Vetkopers
grotendeels in vlammen op. Ridder Pie-
ter van Camstra, die er destijds woonde,
bouwde de state echter weer op.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd
Dekema State door de Duitsers gedeelte
lijk geplunderd. Het huisarchief en een
groot aantal schilderijen bleven echter
behouden, omdat ze tijdig waren onder
gebracht in het Fries Museum en enkele
boerderijen in de omgeving. Jan en Mo
na van Wageningen, en hun zonen Seve-
rin (25) en Jan (21) trokken tien jaar gele
den in de state. Volgend jaar augustus is
het huis precies twee eeuwen in het bezit
van de familie.
Het was jonkheer ds. Cees van Eysin-
ga, heer van Epema State in IJs-
brechtum, die Van Wageningen een jaar
of tien geleden het idee van openstelling
aan de hand deed. Van Wageningen be
sloot zijn licht op te steken bij experts.
Die raadden hem aan zoveel mogelijk
zelf te doen. Als hij suppoosten in zou
schakelen, zou er weinig van de winst
overblijven.
Maar zoals gezegd, het huis was er nog
niet aan toe, herhaalt zijn vrouw, Mona
Van Wageningen-Bay Andersen. Broer
In een Chinees restaurant drinken Russi
sche adviseurs Heineken bier en 7-Up uit
Bunnik. Op de boulevard langs het pom
peuze, voormalig koninklijk paleis leu
ren venters met Frans stokbrood. Kinde
ren leven zich uit met Japanse videospel
letjes. Verderop bidden boeddhistische
monniken via een uit Singapore gesmok
kelde geluidsinstallatie voor het welsla
gen van een met traditioneel spektakel
ingezegend huwelijk. Het straatbeeld
van Cambodja's hoofdstad heeft het aan
zien van een grote culturele Efteling.
Hoewel de Communistische Partij in
Cambodja de dienst uitmaakt, hebben
zakenlieden er meer vrijheid van hande
len dan elders in Indochina. Weliswaar is
de koopkracht van de meeste Cambodja-
nen minimaal en erkent geen enkele
Westerse regering het bewind in Phnom
Penh, de winkelschappen zijn er niet
minder vol om.
Impuls
De Cambodjaanse regering voert al sinds
ze in 1979 door de Vietnamezen aan de
macht werd geholpen een pragmatisch
economisch beleid. Maar haar vrijhan
delspolitiek kreeg de afgelopen maan
den een extra impuls. Dank zij de moei
zame vredesbesprekingen tussen de par
tijen in het Cambodjaans conflict lijken
voor het eerst in twee decennia verkie
zingen nabij. De Cambodjaanse premier
Hun Sen zal het dan moeten opnemen te
Jan van Wageningen, die vóór hen het
slot bewoonde, had er nogal een rommel
van gemaakt. "Toen zijn huishoudster
overleed, stond hij er helemaal alleen
voor". Even afgezien van het dak, dat hij
ooit helemaal vernieuwde, stak broer
Jan nauwelijks tijd in het huis. "Hij had
meer aandacht voor de tuin".
Subsidies
Toen de familie tien jaar geleden van
Bloemendaal naar Jelsum verhuisde,
troffen ze een onoverzichtelijke bende
aan. "Je wist gewoon niet waar je moest
beginnen. Toen hebben we het zo ge
daan: steeds als we wat geld hadden,
stopten we het in het huis. Acht jaar lang
hebben we ons heel weinig kunnen per
mitteren. Het is eigenlijk knap dat we zo
ver konden komen".
Er speelde nog iets anders. Jarenlang
probeerde Van Wageningen, meestal te
vergeefs, subsidies los te praten voor het
herstel van de state. Slechts tweemaal
lukte dat. Zowel de brug als een stuk ka
demuur bleek binnen de termen van di
verse subsidieregelingen te vallen. "Ver
der heb ik van geen enkele instantie eni
ge steun ontvangen".
Breekpunt was de eis dat Van Wage
ningen zijn bemoeienis met de state tot
een minimum zou beperken. "Ze wilden
dat ik de state voor het symbolische be
drag van één gulden zou verkopen. Toen
zei ik: 'Laat mij dan de conservator wor-»
den'. Nee, zeiden ze, die hebben we al.
Jahaah, zo ging dat". Desgevraagd zegt
hij best bereid te zijn de state in een
stichting onder te brengen. "Aan mij zal
het niet liggen. Maar ik laat me niet in
een hoekje duwen".
Mona van Wageningen valt haar man
bij. "Ze begrijpen mijn man niet. Ze
snappen niet dat een mens zo gehecht
kan zijn aan zo'n oud huis". Misverstan
den staan een goed begrip in de weg.
"Sommigen denken dat we hier grote
tuinfeesten geven. Ha! Vroeger had dat
misschien gekund. Toen was een mens
met veel grond een grootgrondbezitter.
Die was rijk".
Marmotje
Van het oorspronkelijke gebied heeft hij
niet meer dan 5 hectare in bezit. Daartoe
gen de nu nog in zelfverkozen balling
schap verblijvende prins Sihanouk. Die
is plaatselijk zeer geliefd. Om in het zicht
van zo'n volksstemming hun populari
teit te vergroten, laten autoriteiten nu de
teugels vieren.
Vorig jaar augustus privatiseerde de
regering alle landbouwgrond; een van
haar meest revolutionaire liberalisatie
maatregelen tot nu toe. Boerenfamilies,
84 procent van de bevolking, krijgen nu
maximaal vijf hectare in eigendom.
Voorheen verbouwden ze hun gewas in
met lichte dwang geformeerde samen-
werkingsgroepen. Ieder teeltseizoen kre
gen ze een ander stuk land.
"Boeren zullen nu meer gaan investe
ren, vruchtbomen planten en hun bedrijf
beter onderhouden, want ze weten zeker
dat ze daar nu ook de vruchten van pluk
ken". zegt Hans Moorlag. Hij werkt voor
de Nederlandse hulporganisatie Novib
op een project voor plattelandsontwik
keling ten oosten van Phnom Penh.
"Met de invoering van landeigendom
probeert de regering steun te verwer
ven", zegt Khieu Kanharith, parlements
lid en hoofdredacteur van het semi-offi-
ciële weekblad Kampuchea.
Het platteland is traditioneel een bol
werk van prins Sihanouks medestanders
en Pol Pots Rode Khmers. Die twee op
positiegroepen bevechten momenteel,
samen met nog een derde, het Phnom
behoort ook het bosje dat hij enige tijd
terug openstelde voor het publiek. Van
hem hoefde die openstelling niet zo no
dig, maar het kwam wel handig uit voor
de belastingen.
Binnenshuis blijft de eetkamer verbo
den terrein voor het publiek, evenals de
keuken en de werkkamer. De gasten
kunnen wél terecht in de zaal-stins aan
de voorzijde van de state. Daar hangen
Penh-bewind vanuit guerrilla-bases
langs de grens met Thailand.
Religie
Pol Pot maakte tijdens zijn drie jaar du
rend bewind korte metten met het boed
dhisme, de godsdienst die door ruim 90
procent van de bevolking wordt beleden.
Aanvankelijk legde ook de regering van
Hun Sen en president Heng Samrin de
'Kerk' sterke beperkingen op. Zo moch
ten alleen mannen ouder dan 55 jaar als
monnik toetreden. Vorig jaar herstelde
het parlement echter het boeddhisme als
nationale godsdienst. "Na elf jaar hou
den de autoriteiten zich gedeisd. Ze vol
gen de wil van het volk", zegt eerwaarde
Tep Vong, boeddhistisch leider van
Cambodja en tevens parlementslid.
Het valt nog te bezien of die liberalisa
tie-maatregelen ook daadwerkelijk de
de vroegere bewoners van Dekema, ge
portretteerd in olieverf. Het zijn leden
van families Dekema, Van Unia, Doys,
Houth, Van Boelens, Burmania, Van
Heemstra, Ripperda, en Van Wagenin
gen. Allen verwierven de state door ver
erving, dikwijls via de vrouwelijke lijn.
Bij ieder van hen hoort een verhaal,
soms heroïsch, soms dramatisch, soms
grappig. Zoals dat van de erflaatster die
populariteit verhogen van de huidige
Cambodjaanse regering. "Ondanks dat
nieuwe beleid merken de gewone Cam-
bodjanen niets van enige vooruitgang.
Hun portemonnee blijft leeg", zegt
Moorlag. De hervormingen verhinderen
niet dat Cambodja een land blijft zonder
persvrijheid, waar volgens Amnesty In
ternational de mensenrechten worden
geschonden.
De oorlog tegen de verzetscoalitie van
Sihanouk en de Rode Khmers houdt het
land gevangen in een economische cri
sis. De malaise ondergraaft Hun Sens
krediet, terwijl velen de regeringsperio
de van Hun Sens tegenspeler, prins Siha
nouk, juist idealiseren als 'Cambodja's
Gouden Eeuw'.
Onrust
Cambodja's economische onrust wordt
versterkt door de de ontwikkelingen in
zich liet vereeuwigen met een hondje in
haar handen. Omdat het hondje enkele
eeuwen later als onappetijtelijk werd er
varen, moest het plaats maken voor een
marmotje. Totdat, weer decennia later,
het marmotje uit de gratie viel. Een res
taurateur verwijderde het knaagdier en
legde het er onder liggende hondje weer
bloot.
De tuin, op het eerste gezicht een
woestenij, is in werkelijkheid een zorg
Oost-Europa. Het land teert volledig op
de 'know how' en schatkist van het Oost
blok. De Sovjetunie alleen al levert vrij
wel alle diesel, kunstmest en andere
grondstoffen ter waarde van de helft van
Cambodja's nationale begroting. In te
genstelling tot bijvoorbeeld Tsjechoslo-
wakije dat al zijn medici terugtrok van
wege de nood in eigen land, en ondanks
sterke geruchten die het tegendeel bewe
ren, is een vermindering van de Russi
sche hulp niet ter sprake, verzekert een
woordvoerder van de ambassade in
Phnom Penh. "We laten onze vrienden
niet vallen", zegt hij. Maar een verhoging
van de hulp acht hij uitgesloten.
De populariteit van de autoriteiten in
Phnom Penh en daarmee de positie van
Hun Sen zijn ook druk komen te staan
door de dienstplicht. Met het oplaaien
van de strijd en de terugtocht van de
Vietnamese troepen uit Cambodja verla
ten steeds meer jonge mannen huis en
haard. Ook lopen de Cambodjanen niet
weg met de van sommigen, vooral platte
landers, verlangde 'herendiensten', zoals
het meebouwen aan de 'Line of Death'-
de verdedigingslinie langs de Thaise
grens.
De bevolking herinnert zich maar al te
goed dat juist de huidige machtshebbers
de Vietnamezen binnenhaalden. Hoewel
de meeste Cambodjanen die invasie be
schouwen als een 'bevrijding' en onder
geen beding de Rode Khmers willen zien
terugkeren, veroorzaakte de inval toch
een pijnlijk deuk in de nationale trots.
Corruptie
"De afgelopen tien jaar hebben we veel
problemen overwonnen", zegt Thong
Khon, burgemeester van Phnom Penh
en lid van het centraal comité van de
slechts 30.000 leden tellende Communis
tische Partij. "Wij hielden het land draai
ende, ondanks de destructieve acties van
de verzetscoalitie!"
Niettemin is Khon zich bewust van de
onder de bevolking groeiende afkeer van
het machtsmisbruik door sommige par
tij functionarissen. Afgezien van ontwik
kelingswerkers en rijke Chinese hande
laren rijden alleen kaderleden in een au
to door de stad, die verder vergeven is
van fietsen. Volgens een vertegenwoor
diger van een hulpconsortium in Phnom
Penh weten de top-kameraden ook beter
dan Jan-met-de-pet hun zoons uit het le
ger te houden.
vuldig gecultiveerd vlinderparadijs.
Vlinders houden van brandnetels, reden
waarom Mona van Wageningen ("Ik ben
de tuinvrouw") dat gewas ongemoeid
laat. De brandnetelbosjes vormen, ver
spreid over de tuin. een route waarlangs
de vlinders makkelijk van de ene naar de
andere kant kunnen fladderen.
Als Mona van Wageningen planten
koopt, zijn dat altijd vlindervriendelijke
planten, lavendel bijvoorbeeld en stok
rozen. Bestrijdingsmiddelen zijn taboe
op het landgoed.
Ook voor dieren leggen de twee een
grote liefde aan de dag. Logisch, vindt
Van Wageningen. "Ze zijn onze enige
aanspraak". Gewoontegetrouw spreekt
de slotheer de dieren die hij ontmoet, aan
in het Fries. "Dag skiep", tegen het
schaap, "dag guoske", tegen de gans.
"Dag K", is de speciale groet die Van Wa
geningen in petto heeft voor het kauwtje
dat eigenlijk Johannes Hakbek van der
Kooi de Zwart van Kraaienstein Junior
heet.
Het kauwtje heeft zijn leven aan Van
Wageningen te danken. Toen het vijf jaar
geleden uit het nest viel, bood de
slotheer hem tijdelijk onderdak in de pa-
pagaaiekooi en bracht hem groot met
een lepeltje.
Spook
Het huis zit vol verhalen. Sommige zijn
waar, andere kunnen in twijfel worden
getrokken. Niet waar is in elk geval het
verhaal van de geheime kamer waarin
wel dertig mensen zouden kunnen. De
kamer zou zo geheim zijn dat de toegang
ervan alleen aan vader op zoon wordt
toevertrouwd. Vanuit dat vertrek, zo wil
len de verhalen, zou in oorlogstijd de
kerk van Jelsum ongezien bereikt kun
nen worden. "Flauwekul", doet Van Wa
geningen de mythe af.
Nog een verhaal: het huis zou ook een
spook onderdak bieden. Volgens de
overlevering dwaalt er op gezette tijden
een oude. manke dame door de state, 's
Nachts, als de klok twaalf slaat, beroert
zij haar viool. "Ik geloof niet in spoken",
zegt Van Wageningen. "Het zit in de
mensen hun geest".
Mocht er toch een spook in de state
huizen, dan zal het wel om Ansck Bouri-
tius gaan. Dat vermoedt onze slotheer al
thans. De eerste en tweede man van An
sck Bouritius, Jacob Willem Couttis en
Johannus Lodewijk Doys, hangen naast
elkaar ingelijst in de zaal aan de voorzij
de. Hun beider geliefde hangt in de boe
kerij. "Zij wil ze af en toe natuurlijk even
zien. Dan dwaalt ze wat. Dat is toch niet
zo vreemd?"
"Dit wereldje is alleen mooi als er geen
massa-toerisme is", stelt de heer van De
kema vast. Huiverig dat de drommen
straks zijn state binnendringen, is hij
niet. "Nee, ik mik op een apart soort be
volking, op cultureel geïnteresseerden".
Nog een waarschuwing van de heer
van Dekema. In geen geval mag er door
bezoekers gerookt worden. Ten eerste
kunnen zijn longen geen rook verdragen
en ten tweede wil hij geen uitgetrapte
peuken op zijn landgoed aantreffen. En
straks griezelen bij de grafkelder is er
ook niet bij. "U moet rekenen dat dit
geen pretpark wordt".
De corruptie neemt hand over hand
toe. Omdat de Staat zijn geld vooral
steekt in de oorlog, verdienen ambtena
ren slechts zeven gulden per maand!
Voor het noodzakelijk aanvullend inko
men zijn de overheidsdienaren aangewe
zen op bijverdiensten, legale dan wel
minder legale. Zo klagen gezondheids
werkers dat dokters in staatsziekenhui-
zen hun honorarium op peil houden door
gedoneerde medicijnen op de zwarte
markt te verkopen.
"Maar er zijn nu geen hoge omes met
een vette bankrekening in Zwitserland,
zoals onder eerdere regeringen", werpt
Khon tegen, met een insinuatie aan het
adres van Sihanouk.
Scheve ogen
De relatieve verschillen in rijkdom be
staan nog steeds. En ze worden door Hun
Sens hervormingen alleen maar groter.
Een voorbeeld daarvan vormt het hui-
zenbezit in Phnom Penh. Na de verove
ring in 1979 van de door Pol Pot volledig
ontruimde hoofdstad mochten nieuwe
stedelingen zich op basis van wie-het-
eerst-komt-die-het-eerst-maalt een leeg
huis uitzoeken en feitelijk 'inpikken'. Al
le panden waren officieel staatseigen
dom verklaard.
Vooroorlogse eigenaren zagen zo hun
woningen overgaan in handen van snel
denkende en slim handelende landgeno
ten. Zeker nadat premier Hun Sen vorig
jaar ook dat onroerend goed had gepriva
tiseerd, creëerde die politiek veel scheve
ogen. Iemand die tot de naaste familie
van de premier behoort, verhuurt 'haar'
voormalig onderkomen voor het zeker in
Cambodja buitensporige bedrag van
3000 dollar aan een Australische hulpor
ganisatie. De bevestiging van dit gege
ven komt van parlementslid Kanharith.
Desondanks hoeft de Cambodjaanse
Communistische Partij op korte termijn
niet te vrezen voor een volksopstand
zoals in Oost-Europa, zeggen ontwikke
lingswerkers in de hoofdstad. Daarvoor
is de onvrede onder de bevolking te la
tent en te weinig georganiseerd. "Maar
de regering moet snel ingrijpen", conclu
deert Kanharith. "Wanneer ze de nega
tieve bij-effecten van'die jongste liberali
satie-maatregelen, zoals corruptie, stij
gende kosten van het levensonderhoud
en ambtelijke onkunde, blijft negeren, is
het snel gedaan met de populariteit van
Hun Sens bewind".
Al 15 jaar lang wordt Cambodja geteisterd door oorlog, moord en
communisme. In die volgorde. Evenzolang behoort het land tot een van
de tien armste ter wereld. Maar wie verwacht in dit voormalig Frans
protectoraat een kleurloze, cultureel verpieterde en economisch
verschraalde maatschappij aan te treffen, komt bedrogen uit. Het vrije
ondernemerschap groeit en bloeit, en al erkent geen Westerse regering
het bewind in Phnom Penh, de winkelschappen zijn er niet minder vol
om. Toch sluimert de onvrede over de negatieve bij-effecten van de
doorzichtige liberalisatie-maatregelen die het bewind-Hu Sen onlangs
nam in een poging meer aanhang onder het volk te verwerven. "Als de
corruptie, de stijgende kosten van het levensonderhoud en de
ambtelijke onkunde blijvend worden genegeerd, is het snel gedaan met
de populariteit van Hun Sens bewind".
door Jan van Vegchel
Een diplomatieke glimlach verbergt de animositeit tussen de in balling
schap verkerende prins Sihanouk en de Cambodjaanse premier Hun Sen.
