Vijf eeuwen vriendschap op papier
Taalunie wil boekenprijs
voor Nederland èn België
Thema-expositie over zomer
biedt niet zo veel nieuws
Nederlands Balletorkest
met jnbileumvoorstelling
Affiches van Van Caspel
in Historisch Museum
Expositie poesie-albuins toont rijke voorgeschiedenis
DINSDAG 12 JUNI 1990
PAGINA 23
DEN HAAG (ANP) - Nederland en
België moeten een gelijke vaste
boekenprijs hebben en eigenlijk
zou dat voor heel Europa zo moeten
zijn. Die constatering werd gisteren
gedaan in Den Haag tijdens een ver
gadering van de interparlementaire
commissie van de Nederlandse
Taalunie, het samenwerkingsver
band van Nederland en Belgie ten
behoeve van de Nederlandse taal.
Daarbij waren de Nederlandse mi
nisters D'Ancona van cultuur en
Ritzen van onderwijs en de Belgi
sche onderwijsminister Coens aan
wezig.
Verder werd besloten een spel
lingscommissie in te stellen die wa
terdichte regels moet vaststellen
voor de spelling van bastaardwoor
den en voor het gebruik van verbin
dingsletters (s en en) en ondersteu
ningstekens. Voorts gaan Neder
land en Vlaanderen in 1993 als part
ners naar de Frankfurter Buchmes-
se, waar Nederland dat jaar thema-
land is.
Het ontbreken van een vaste boe
kenprijs in Europa zou op den duur
weieens desastreus kunnen zijn. zo
blijkt uit een pas gereed gekomen
rapport daarover. Het voprnemen
van Nederland en België om samen
naar de Buchmesse van '93 te gaan
is éën van de concrete projecten
waarmee het gat moet worden ge
vuld dat is ontstaan door het weg
vallen van de Stichting voor Verta
lingen, die zich bezig hield met het
vertalen van Nederlands literair
werk in andere talen. De commis
sieleden namen verder een motie
aan waarin de Nederlandse en Bel
gische ministers worden aange
spoord om zo snel mogelijk met een
voorstel te komen voor een structu
rele oplossing.
De Taalunie zelf moet verande
ren, zo bleek eveneens. De interpar
lementaire commissie nam daar
over een motie aan: er moeten voor
stellen komen ter verbetering van
de nu nog vrij bureaucratische
werkwijze en vooral voorstellen tot
verbreding en verdieping van de ta
ken van de Taalunie in het toekom
stige verenigde Europa.
Het verdrag van de Taalunie rept
niet over taken voor dit orgaan bui
ten Europa. Maar als de Antillen be
langstelling hebben, dan kan er
over aanpassing worden gepraat.
Het Nederlandse commissielid Bei-
nema ziet gezien de recente ontwik
kelingen eventueel wel mogelijkhe
den om in Zuid-Afrika activiteiten
te ontwikkelen.
'Zomer', meermans-expositie in galerie
Goup d'Art, Nieuwe Rijn 27. Leiden. Te be
zichtigen tot 23 juni. op woensdag en vrijdag
van 10.00 tot 18.00 uur. op zaterdag van
10.00 tot 17.00 uur en op donderdag van
10.00 tot 21.00 uur.
LEIDEN - Op het eerste gezicht
biedt de nieuwe expositie in gale
rie Coup d'Art niets nieuws onder
de zon. Weer een meermans-ex
positie rondom een thema. Dit
keer staat de zomer centraal. En
weer dezelfde kunstenaarsna
men: Jaqueline de Roy. Fannv
Mazure, Ria Koot en Mels Sluy-
ser. De enige nieuweling is Ge
rard van de Berg: hij heeft nog
nooit deelgenomen aan de thema
exposities van galerie Coup d'Art.
Gerard van de Berg maakt olie
verfschilderijen, die variëren van
geabstraheerd werk, waarin nog
sporen van de waarneembare
werkelijkheid te herkennen zijn,
tot zuiver abstract werk. 'Strand
wandeling' is zo'n geabstraheerd
werk. Je herkent er figuren in, die.
tegen de wind in ploeteren. De fi
guren zijn vereenvoudigd tot bij
na mathematische vormen. Hoe
wel het ploeteren tegen de wind
in goed voelbaar is, is het schilde
rij mij te onsamenhangend in
compositie, kleurgebruik en lijn-
voering.
'Berlijnse Zomer' is een ab
stract schilderij, waarvan ik echt
even kon genieten. Technisch ge
sproken is het werk goed en wat
sfeer betreft is het boeiend. Er ligt
een aantal contrasten in besloten:
vervaagde en scherpe verftoetsen
en vormcontrast, en toch is het
een eenheid gebleven.
Ooit was ik enthousiast over
thema-exposities. Maar mede
door mijn bezoeken aan galerie
Coup d'Art, is mijn enthousiasme
getemperd. 'De Mens' was nog
een heel aardig thema. Er viel
toen een grote variatie in invals
hoeken en technieken te bespeu
ren en de kunstenaars leken zich
thuis te voelen in het thema.
Hoe komen die thema-tentoon
stellingen eigenlijk tot stand? Ga
lerie-houder Frans Koot legt uit
dat de thema's lang van te voren
worden vastgelegd. Het is niet zo
dat de kunstenaars vervolgens
schilderijen over dat thema gaan
maken. Óver het algemeen zoe
ken ze bestaand werk uit, waar
van zij vinden dat het past in het
thema.
Misschien is dat de reden waar
om 'De Mens' een geslaagde the
matentoonstelling was. Als kun
stenaar kun je eigenlijk maar
moeilijk om het thema heen. Met
'Zomer' is het anders gesteld. Het
werk lijkt zo vaak over iets heel
anders te gaan dan over 'Zomer'.
Frans Koot is zelf ook niet meer
zo tevreden over de meermans
thema-exposities. Hij vindt dat de
verschillende kunstenaarshan
den de expositieruimte een rom
melige aanblik geven. Voor het
komende expositiejaar staan er
dan ook weer volop solo-exposi
ties op het programma en de gale
riehouder wil meer beeldhouw
kunst gaan exposeren. Dat laatste
is een zeer lovenswaardig initia
tief. Beeldhouwkunst komt er in
Leiden over het algemeen een
beetje bekaaid van af.
LISETTE OOMEN
een speciaal album, waarvan vol
gens andere onderzoekers de 'ver
blijfplaats momenteel onbekend' is,
gewoon in deze bibliotheek of bij
gene particulier te vinden is. De ex
positie laat zien dat de grondige in
ventarisatie al veel moois en we
tenswaardigs heeft opengelegd
voor de bezoeker. Historici van al
lerlei slag zullen het materiaal wa
tertandend bekijken.
Vrouwenalba
De geïllustreerde catalogus be
schrijft de 190 geexposeerde stuk
ken, waarvan een groot aantal bezit
is van de Koninklijke Bibliotheek.
Na een inleiding over 'Het album
amicorum in de Nederlanden' vol
gen nog zes bijdragen over aspecten
van het album of bijzondere vor
men ervan: de illustraties: alba van
en rond de 16e-eeuvvse geleerde Ja
nus Dousa: Vrouwenalba uit 16e en
17e eeuw; alba aangelegd tijdens de
Synode van Dordrecht (1618-1619):
alba aangelegd door gevangenen tij
dens de Franse tijd, in 1798: de hier
al genoemde discussie Vrienden- of
Dichtrenrol. De schrijvers zijn C
Bosters, M.A. Delen. R. Ekkart. J.
van Geldorp. C. Heesakkers. J. Of-
ferhaus en K. Thomassen. Een
Summary in het Engels, een litera
tuuropgave en een register sluiten
het geheel af. Ook zonder een be
zoek aan de tentoonstelling een
waardevol boek.
Heeft het Album Amicorum nog
bestaanskansen? Misschien is de
functie voorgoed overgenomen
door de insteekmappen voor visite
kaartjes die nu vaak als relatiege
schenk gebruikt worden. Maar dit is
een vergelijking die wel erg eenzij
dig de nadruk legt op de administra
tieve aspecten van het album. Wie
de op papier gebrachte betuigingen
van dat grote goed 'vriendschap' in
Den Haag ziet voelt gegarandeerd
een ondertoon van heimwee en
krijgt de aandrang ook eens iets in
die geest te gaan doen.
Expositie: Alba Amicorum, vijf
eeuwen vriendschap op papier ge
zet. Te zien t/m 11 augustus 1990,
maandag t/m zaterdag 13-17 uur,
in het Rijksmuseum Mcermanno-
Westreenianum/Museum van het
Boek, Prinsessegracht 30 (nabij
NS-station CS Den Haag).
Van onze correspondent
Henk Borst
'Dit album is van mij, zolang ik
hoop te leven', schrijven school
kinderen bij honderdduizen
den op hun allermooist op het
eerste blad van wat daarmee
hun eigen 'Poesie-album'
wordt. Iedere dierbare mag op
één of twee bladzijden iets bij
dragen: vaak een (al bestaand)
rijmpje, een plaatje erbij, van
bloemen, kinderen, dieren,
twee doorstrengelde handen.
Wat rituele grapjes over de da
tum die op zijn kop staat en de
bijdrage is tip-tap-top in orde.
Wie het album later nog eens in
haar handen neemt lacht verte
derd, met een ondertoon van
heimwee.
Tot zover het algemene beeld. Het
Poesie-album zoals wij het kennen
blijkt echter een verrassend rijke
geschiedenis te hebben. Een expo
sitie in het Museum van het Boek in
Den Haag toont momenteel een
aantal schitterende voorbeelden
van op papier gezette vriendschaps
betuigingen uit vijf eeüwen. Wat
daarbij in de loop der eeuwen alle
maal verandert of gelijk blijft wordt
belicht doordat elk van de vitrines
met kleine boekjes een bepaald as
pect behandelt. De gekozen docu
menten. per definitie elk uniek, zijn
vaak prachtig en fascinerend om te
zien. Bovendien zijn de albums een
goudmijn voor historisch onder
zoek, zo blijkt in de begeleidende
catalogus.
Eerst even dit: zeg nooit netjes in
vijf lettergrepen 'Poëzie-album',
want de kenners noemen het laat
je- en 20e-eeuwse album, mèt de
kinderen, gewoon 'Poesie'-album,
dus met gebruikmaking van de
klanken van 'soepsliert'. Die e zon
der puntjes is Nederland in ge
bracht door handelaars zonder spel
lingsgeweten. Zij importeerden uit
Duitsland blanco boekjes, met op
de band in goud gestempeld het
(ginds correct) 'Poesie'.
Duitsland heeft overigens steeds
een belangrijke rol gespeeld in het
ontstaan van het vriendenalbum (in
het Latijn: 'Album (meervoud: Al-
AMSTERDAM (ANP) - Ter gele
genheid van het 25-jarig bestaan
van het Nederlands Balletorkest is
een jubileumvoorstelling georgani
seerd, waaraan wordt meegewerkt
door zowel het Nationale Ballet als
het Nederlands Dans Theater. Het
programma wordt op 25 september
in het Muziektheater in Amsterdam
en op 26 september in het Dansthea
ter in Den Haag uitgevoerd, aldus
een bekendmaking van het orkest.
Speciaal voor het jubileum maakt
choreograaf Hans van Manen een
"feestelijk intermezzo" met orkest
Directeur Culturele
Raad Z.-Holland weg
DEN HAAG - Erik Akkermans
heeft zijn vertrek aangekondigd als
directeur van cje Culturele Raad
Zuid-Holland. Hij wordt per 1 no
vember benoemd tot directeur Sec
tor Kunstvakopleidingen Minerva
van de Rijkshogeschool Groningen.
Erik Akkermans (40) is sinds 1982
directeur van de Culturele Raad.
en dansers. Welke muziek hij daar
voor zal gebruiken is nog niet be-
kend, maar het decor wordt in elk
geval ontworpen door Keso Dek
ker. Verder staan op het program
ma een choreografie van Rudi van
Dantzig pp de liederencyclus 'Vier
Letzte Lieder' van Richard Strauss,
en een choreografie van Jiri Kylian
op 'Sinfonietta' van Leos Janacek.
De muzikale leiding is in handen
van chef-dirigent Roelof van
Driesten.
Het Nederlands Balletorkest
werd in 1965 opgericht als het Ne
derlands Begeleidingsorkest, en is
het enige orkest ter wereld dat zich
vrijwel volledig bezighoudt met de
begeleiding van balletvoorstellin
gen. Met de twee balletgezelschap
pen worden per seizoen gemiddeld
140 voorstellingen gegeven.
Incidenteel geeft het orkest ook
eigen concerten. Sinds 1981 wordt
bij voorbeeld het Project Jonge
Componisten uitgevoerd, met re
cent symfonisch werk van jonge
componisten. Ter gelegenheid van
het jubileum wordt later dit jaar een
cd met orkestwerken van Anton
Webern uitgebracht.
Beelden voor
ambassadeurs
ROTTERDAM (GPD) - Op uit
nodiging van de Nederlandse
ambassadeur in Parijs, Henry
Wijnands, verzorgen zeven in
Parijs wonende Nederlandse
beeldend kunstenaars morgen
avond een beeldententoonstel
ling op de ambassade. Dat ge
beurt tijdens het jaarlijkse 'Fète
des Fleurs'. Deze 'Tulpencock-
tail' geldt ditmaal als de eerste
officiële ontvangst van het Pa-
rijse corps diplomatique op de
Nederlandse ambassade. Wijn
ands werd enkele maanden ge
leden benoemd totambassa
deur in Parijs.
De zeven kunstenaars zijn de
90-jarige Cesar Domela Nieu-
wenhuis (Domela), John Rede-
ker, Lotty van der Gaag, Eugqne
van Lamsweerden, Mark Brus-
se, Michael Rieu en Peter Peere
boom. Domela en Van der Gaag
tonen werk in de ambassade, de
andere vijf verzorgen een beel
denexpositie (voornamelijk
werk in brons) in de tuin van
missie. Ook de Johan Willem
Friso kapel is genodigd voor een
optreden.
AMSTERDAM (ANP)- In het Am
sterdams Historisch Museum wordt
tot en met 30 september een over
zicht gegeven van de reclame-affi
ches die Johann Georg van Caspel
(1870-1928) voor verschillende op
drachtgevers heeft gemaakt. Met
onder anderen Jan Toorop en Jo
han Thorn Prikker behoorde Van
Caspel tot de eerste ontwerpers van
affiches in Nederland. Deze manier
om reclame te maken won in het
laatste decennium van de vorige
eeuw snel aan populariteit.
Van Caspel begon zijn loopbaan
als ontwerper van aanplakbiljetten
min of meer toevallig, aldus de toe
lichting van het museum bij de ten
toonstelling. Een door hem ge
maakte muurdecoratie voor de
Oportobar in de Zoutsteeg bij'het
Damrak werd opgemerkt door een
directielid van drukkerij Amand,
Affiches van Van Caspel: reclame
voor foto-apparaten eind. vorige
die Van Caspel vroeg een poster te
ontwerpen. Het resultaat beviel zo
goed dat hij een vaste aanstelling bij
de drukkerij (die vanaf 1898 Se-
nefelder heette) kreeg.
Van Caspel liet zich volgens het
museum inspireren door de stijl die
internationaal populair werd door
Art Nouveau-kunstenaars als de
Fransman Jules Chéret. de Tsjech
Alphonse Mucha en de Belg Privat
Livemont. De toenemende speciali
satie van drukkerij Senefelder op
het terrein van aanplakbiljetten
maakte het Van Caspel niet alleen
mogelijk in kleur, maar ook op on
gekend groot formaat te werken.
Op de expositie worden ook ont
werpen getoond die hij maakte voor
anderssoortig drukwerk zoals sluit-
zegels, boekbanden en boekillustra
ties. Verder worden voorbeelden
van architectuurschetsen getoond.
Van Caspel bouwde meer dan der
tig landhuizen in het Gooi hoewel
hij voor dat vak geen opleiding had
gevolgd.
Expositie
over Balinese
schilderkunst
LEIDEN - 'Schilderkunst uit Bali',
zo heet de tentoonstelling die zater
dag 16 juni in het Rijksmuseum
voor Volkenkunde aan de Steen-
straat in Leiden begint en tot en met
19 augustus duurt. De tentoonstel
ling toont de veranderingen in de
Balische schilderkunst.
Kunst had op Bali een dienende
functie ter verbreiding van het Hin-
doe-Balische geloof. "De afbeeldin
gen van de Hindoegoden en mytho
logische personages waren aan
strenge regels gebonden. Het is de
zogenoemde wayang-stijl, omdat
deze grote gelijkenis vertoont met
de schaduwpoppen van het
wayangspel", staat in een aankondi
ging voor de tentoonstelling die het
museum verspreidde. In de jaren
twintig worden veel regels losgela
ten, kunstenaars gaan het dagelijks
leven weergeven.
Die veranderingen toont de expo
sitie. Daarbij is gebruik gemaakt
van de befaamde collectie van de
Nederlandse schilder Rudolf Bon
net die eigendom is van de Leidse
universiteit en wordt beheerd door
het rijksmuseum voor volkenkun
de. Bonnet beïnvloedde, evenals de
Duitsers Spies de ontwikkelingen
in de Balinese schilderkunst.
Op de tentoonstelling zijn niet al
leen schilderijen te zien, ook enkele
oude en nieuwe houten sculpturen
zijn te zien. In de houtsnijkunst
hadden soortgelijke veranderingen
plaats als in de schilderkunst.
CDA wil aanpassing cultureel verdrag
DEN HAAG (ANP) - De fractie van het CDA in de Tweede Kamer heeft een
beroep op het kabinet gedaan om het culturele verdrag met Zuid-Afrika
niet op te zeggen. Het zou gehandhaafd moeten blijven onder de voorwaar
de dat dit land er mee instemt dat ook cultuuruitingen van niet-blanke be
volkingsgroepen onder de werking van het verdrag worden gebracht. Het
CDA ziet in dat verband een rol weggelegd voor het ANC.
Dat stellen de CDA-Kamerleden Beinema en De Hoop Scheffer in
schriftelijke vragen aan de ministers Van den Broek (buitenlandse zaken),
D'Ancona (wvc) en Ritzen (onderwijs). De kamerleden willen tevens van
de bewindslieden weten welke taken zij in het kader van deze betrekkin
gen met Zuid-Afrika zien voor de Nederlandse Taalunie.
AMSTERDAM - In de stallen van theater Carré is afgelopen wekeinde een
doorloop gehouden van het toneelstuk Equus. Voor het eerst in de honderd
jarige geschiedenis van het Amsterdamse theater waren de stallen het de
cor en podium voor een toneelstuk. (foto anp>
ROTTERDAM (GPD) - De Russi
sche dirigent Gennadi Rozdjest-
venski en zijn Nederlandse collega
Hans Vonk zullen volgend jaar het
Rotterdams Philharmonisch Or
kest leiden. De Rus komt in decem
ber 1991 als gastdirigent naar Rot
terdam voor de premiere in ons land
van de Eerste Symfonie van de
componist Alfred Schnittke. Vonk
neemt het dirigeerstokje al in maart
volgend jaar ter hand om twee uit
voeringen van de Matthaus Passion
te leiden. Daarnaast zijn er tussen
het RPhO en Vonk afspraken ge
maakt 'voor de korte en middellan
ge termijn'.
Rozdjestvenski
en Vonk gast
dirigent RPhO
Hans Vonk, tot en met komend
seizoen chefdirigent van het Resi
dentie Orkest, leidde het RPhO
voor het laatst in 1982. Rozdjest
venski deed dat in 1971.
ba) Amicorum'.) Erasmus, de grote
Nederlandse geleerde, overleed in
1536 zonder dat hij ooit iets met het
verschijnsel te maken had gehad.
De eersten die er aan deden waren,
iets later in de 16e eeuw. studenten
van de toonaangevende gerefor
meerde universiteit van Witten
berg. Daarna verspreidde de ge
woonte zich snel. Drukkers brach
ten boekjes op de markt die speciaal
als vriendenalbum ontworpen wa
ren. Het oudste voor Nederland be
kende album is dat van de Deventer
jurist Stephanus van Rhemen, te
zien op de expositie. Hij begon er
mee in 1556, tijdens zijn studie: in
Wittenberg.
Kennis
De 'houders' van zo'n album waren
tot de 18e eeuw meestal studenten.
Die studeerden destijds niet aan
één universiteit, maar trokken in
Frankrijk, Duitsland en Italië, ook
wel in Engeland, van stad naar stad,
om aan diverse universiteiten enige
tijd kennis en kennissen op te doen.
Het sluiten van een nieuwe
vriendschap of ontmoeten van een
interessante of beroemde persoon
werd beklonken met een inscriptie
in het album. Ook legde men bijzon
derheden vast over de bezochte
plaatsen, bijvoorbeeld met kleurige
tekeningen van mensen in de plaat
selijke klederdrachten.
In Nederland kende het ver
schijnsel wisselende populariteit,
met pieken in de decennia rond
1600, dan rond 1700 een dieptepunt
en rond 1780 een nieuw hoogtepunt.
Er ontstaan dan andere albums,
doordat het studeren inmiddels
veel meer aan één stad gebonden is.
Wanneer men na de studie eenmaal
aan een bepaalde woonplaats vast
zit verdwijnt het album vaak in de
kast. Sommige houders volgen ech
ter de levensloop van hun studiege-
Twee bladzijden uit het album var
H'ass a Thurnygh uit 1571: voorloper
noten door de informatie over een
nieuwe baan, verhuizing of overlij
den op het door hem gevulde blad
te noteren.
In de negentiende eeuw krijgt het
'albumhouden' onpersoonlijke
trekjes: meer dan voorheen blijken
verzamelaars op jacht te zijn naar
een stukje handschrift van een be
roemdheid. Dat er iets wringt, dat
een vriendenalbum niet hetzelfde
i Batenburg met tekeningen van Hermanns
(foto anp)
moet zijn als een verzameling hand- kijkt in zijn album niet naar het
schriften van beroemdheden, wordt handschrift van een vriend, maar
in de catalogus belicht met fraaie ci- van iemand die voor hem belangrijk
taten van negentiende-eeuwse is geweest en met wie hij heeft ge-
schrijvers. Uiteenlopende doelen converseerd of gecorrespondeerd,
met hun album hebben Nicolaas
Beets en die andere toen veelge- Voor Hasebroek is 'Het Album' een
drukte predikant, Johannes Hase- intiem bezit, dierbare materiele
broek, (beiden beter bekend door neerslag van zijn band met vrien-
hun pseudoniem, respectievelijk den en verwanten.
Hildebrand en Jonathan). Beets De vrouwelijke albumhouders.
tot in de 19e eeuw zeer schaars, ne
men in die tijd snel in aantal toe, een
omslag die leidt tot de huidige situa
tie, waarin het merendeel van de al
bums wordt gehouden door school
meisjes. Dit levert overigens niet
minder boeiende tijdsdocumenten
op. De expositie laat bijvoorbeeld
een poesie-album zien met versjes
uit de jaren 1941-1946. Ingeplakte
voedselbonnen doen dienst als ver
siering bij een versje dat begint met:
'Ali dat het je altijd goed gaat, en dat
de boter afslaat.'
Album Amicorum
Op de expositie is te zien dat in de
eerste eeuwen van het bestaan van
het Album Amicorum tal van dich
ters, wetenschappers en beeldende
kunstenaars bijdragen hebben ge
maakt. De albums leveren vaak aan
vullingen op het van hen bekende
werk (bv. Vondel, Saenredam,
Rembrandt, Galilei). Ook geven ze
informatie over leven en vrienden
kring van de houder van het album.
Een aantal onderzoekers is mo
menteel naarstig bezig zoveel mo
gelijk albums op te sporen en ver
volgens te beschrijven. C.L.
Heesakkers (Universiteit Leiden)
en K. Thomassen (Koninklijke Bi
bliotheek, Den Haag) werken daar
in Nederland aan. Zij zijn de samen
stellers van een 'Voorlopige lijst van
alba amicorum uit de Nederlanden
vóór 1800', waarvan een 'tweede,
sterk herziene en vermeerderde
druk' binnen enige tijd het licht zal
zien. Hun huidige verzameling telt
1330 stuks. 'Gelukkig blijken steeds
meer particulieren bereid opgave
van hun albabezit te doen', melden
Steunend op die inventaris kun
nen de schrijvers van de catalogus
hier en daar achteloos melden dat
