Bush en9 Gorby hebben
iets samen, alleen wat?
Dikke Rus zal niet meer in loopgraaf kruipen
'Kunstwerk geen
plaatje bij preek'
iREPORTAGE)
Handelsakkoord met Verenigde Staten grootste winst voor Gorbatsjov
DINSDAG 5 JUNI 1
GEESTELIJK LEVEN
Alle vriendelijkheid en on
derling begrip konden ech
ter niet verhullen dat de
twee belangrijkste proble
men op deze top de Duitse
eenwording en het conflict
tussen Kremlin en Baltische
republieken onopgelost
bleven. En wat wél werd ge
presenteerd als een resul
taat, vermindering van kern
en conventionele wapens,
moet nog aan de onderhan
delingstafels worden afge
maakt.
Belangrijkste oorzaak lijkt de onze
kerheid over de vraag of Gorbatsjov
in staat is de problemen in eigen
Van onze correspondenten Henk Dam en Hans Geleijnse
Rij akkoorden
WASHINGTON (Rtr/AFP) - Presi
dent George Bush van de Verenig
de Staten en zijn collega Michail
Gorbatsjov uit de Sovjetunie heb
ben tijdens hun topontmoeting in
Washington een reeks akkoorden
ondertekend. De belangrijkste re
sultaten van de top zijn:
Ontwapening: een principe-ak
koord voor een beperking met 30
procent van de strategische kernar
senalen (START), met het oog op
een verdrag dat tegen het einde van
het jaar moet worden ondertekend.
Voor het eerst zullen de twee landen
dan overgaan tot een reductie van
de zwaarste nucleaire wapens.
Duitsland: Washington blijft er
aan vasthouden dat een verenigd
Duitsland lid is van de NAVO, iets
waartegen Moskou zich fel verzet.
In het geval het westen op dit punt
zou trachten zijn wil op te leggen
dreigde Gorbatsjov de positie van
de Sovjetunie bij de onderhandelin
gen over conventionele bewape
ning in Europa (CFE) in Wenen te
herzien.
Litouwen: Gorbatsjov heeft
herhaaldelijk verklaard dat de
kwestie Litouwen, de Sovjetrepu
bliek die in weerwil van Moskou in
maart een onafhankelijkheidsver
klaring aannam, een binnenlandse
aangelegenheid is en in het kader
van de nieuwe Sovjet-grondwet
moet worden geregeld. Bush zei op
nieuw dat de VS de annexatie van
de Baltische staten niet hebben er
kend en het streven van de Balti
sche volken steunen. Hij zei dat zijn
regering handelsovereenkomsten
niet verbindt aan de situatie in Li
touwen en aan de voorwaarde dat
Moskou de economische sancties
tegen de opstandige republiek op
heft.
•Handel: een akkoord over het
handelsverkeer die voor de Sov
jetunie moet leiden tot de status van
meestbegunstigde land (MFN) en
een akkoord over graanleveranties
aan de Sovjetunie. Moskou zal jaar
lijks tien miljoen ton graan, maïs en
sojaprodukten kopen. Aan de ak
koorden is de voorwaarde verbon
den dat de Sovjetunie wetten moet
aannemen voor een liberaal emigra-
tiebeleid.
Chemische wapens: De pro-
duktie van chemische wapens
wordt stilgezet en tegen het jaar
2002 moeten de voorraden met 80
procent zijn geslonken.
•Topontmoetingen: De twee
president kwamen overeen regel
matig bijeen te zullen komen op een
wat minder formele basis dan de
'klassieke' topontmoetingen. •Re
gionale conflicten: De VS en de
Sovjetunie gaan samenwerken om
humanitaire hulp te verlenen aan de
hongerlijdende bevolking in Etio-
pië.
WASHINGTON George Bush en Michaïl Gorbatsjov hebben
iets moois met elkaar. De eeuwige vriendschap werd zondag
bij het formele einde van de top in Washington nog net niet ver
klaard. Maar dat komt misschien nog wel. De presidenten van
de supermachten zullen elkaar, zo hebben ze afgesproken, ge
regeld en in informele sfeer gaan ontmoeten. "Bush is de man
om zaken mee te doen. Hij is een politiek leider die op een
menselijke en verantwoordelijke manier dialoog en samen
werking aangaat", roemde Gorbatsjov zijn gastheer.
Bush was evenmin karig met complimentjes. Michaïl Serge-
jevitsj had democratie en mensenrechten in de Sovjetunie ge
bracht en een flinke bijdrage geleverd aan het beëindigen van
de Koude Oorlog.
huis op te lossen. Want tot in de
kring van Bush' adviseurs wordt ge
twijfeld of Gorbatsjov nog wel de
man is 'om zaken mee te doen'.
Bush koos echter voor een politieke
opstelling die Gorbatsjovs positie
aan het thuisfront moet versterken.
Gorbatsjov kreeg wat hij wilde:
een handelsverdrag dat uitzicht
geeft op de status van meest bevoor
rechte handelsnatie. Bush riskeer
de daarvoor zelfs een aanvaring met
het Amerikaanse parlement. De
emigratiewetgeving die in de Sov
jetunie van kracht moet worden is
omstreden. Refuseniks, joden die
een uitreisvisum wordt geweigerd,
menen dat er geen sprake is van li
beralisering, maar van beperking.
Bovendien had Gorbatsjov een
surprise in petto. Hij zei in Washing
ton dat de Sovjetunie overweegt
geen uitreisvisa voor joodse emi
granten meer te verstrekken, wan
neer Israel niet afkomt met de ga
rantie dat zij niet zullen worden ge
huisvest in de bezette gebieden.
Maar het belangrijkste is dat Bush
geen enkel verband legde tussen
het toekennen van de handelsstatus
(die de weg vrijmaakt voor goedko
pe SU-export naar de VS) en het be
ëindigen van de economische straf
maatregelen tegen Litouwen. On
der pressie van het Congres had hij
in de aanloop naar de top op z'n
minst de indruk gewekt dat wel te
zullen doen.
"Ik stuur de handelswet ter goed
keuring naar het parlement als de
nieuwe Sovjet-emigratiewet van
kracht is. De status van meest be
voorrechte natie is verbonden aan
emigratie, niet aan Litouwen.
That's it", zei hij zondag vastbera
den tijdens de afsluitende perscon
ferentie.
Het optreden van Bush is illustra
tief voor de tegemoetkomendheid
van het Witte Huis aan de persoon
Gorbatsjov. Bush deed werkelijk al
les om te voorkomen dat zijn ge
sprekspartner als een 'verliezer' zou
worden geportretteerd. Bush: "Wij
proberen niet zaken te doen met
sterkte of zwakte als doel. We pro
beren evenmin uit te maken wie
wint of verliest. We proberen geen
voordeel te behalen". In plaats daar
van: "De Sovjetunie en de Verenig
de Staten hebben de unieke verant
woordelijkheid om de wereldvrede
te garanderen. Geen enkel ander
land heeft die".
Deze presentatie van Amerikaan
se gelijkwaardigheid aan een mili
taire supermacht in bijna-staat van
ontbinding, komt de leider van een
natie waar met 'verliezers' traditio
neel geen rekening wordt gehou
den, ongetwijfeld op hevige kritiek
van zijn conservatieve achterban te
staan.
Gorbatsjov echter heeft de Ameri
kaanse onzekerheid over de mate
waarin hij in staat is de zaken in de
Sovjetunie naar zijn hand te zetten,
handig uitgebuit. Eerst vanuit Ot
tawa een waarschuwingsschot:
"Geen dictaten, anders valt er met
ons geen zaken te doen". Daarna
heeft de Sovjet-leider met de van
hem bekende overtuigingskracht
op dat thema voortgeborduurd.
Al zijn gesprekspartners, van po
litici tot artiesten, zakenlieden en
vakbondsleiders, kregen de verze
kering dat perestrojka onomkeer
baar is. Er zijn weliswaar grote pro
blemen, maar de oplossing is in
zicht. Niemand moest denken dat
zijn politieke bewegingsvrijheid
werd beperkt door de moeilijkhe
den thuis.
Het image van een natie en een
leider waarmee de VS ter dege reke
ning moet houden, heeft Gor
batsjov kundig hooggehouden. Het
vrijwaart hem bij zijn thuiskomst
van kritiek van de dogmatici, die
hem verwijten het socialistische
bastion te hebben gesloopt. Niets is
immers definitief vastgelegd tij
dens deze top. Over vermindering
van kern- en conventionele bewa
pening zijn op de top in Washington
verklaringen van goede wil afge
legd.
Nog voor het einde van dit jaar
zou het START-akkoord over een
30 procent vermindering van offen
sieve kernwapens moeten worden
getekend, gevolgd door een over
eenkomst over minder conventio
nele wapens en troepen in Europa.
Maar ook over de militaire status
van een nieuw herenigd Duitsland
moet in Europees verband en in de
onderhandelingen tussen de vier
bezettingsmachten en de twee
Duitslanden verder worden onder
handeld.
Intussen blijft de 380.000 man ster
ke Sovjet- troepenmacht in Oost-
Duitsland en de NAVO-legers in de
Bondsrepubliek. Dat legt weer een
zware hypotheek op de CFE-onder-
handelingen over vermindering van
troepen en conventionele wapens
in Wenen. Het risico is groot dat die
vastlopen in het moeras van de
moeizame besprekingen over de
status van Duitsland in een nieuw
Europa.
In ruil voor de Sovjet-concessie
dat Amerika militair en politiek een
rol blijft spelen in Europa ("We ac
cepteren niet dat de VS minder
veiigheidsgaranties heeft dan de
Sovjetunie", zei Gorbatsjov slim)
moet de Sovjetunie voldoende zeg
genschap krijgen in het nieuwe ge
meenschappelijke Europese Huis.
De belangrijkste bijdrage van de
top in Washington is, dat de beide
hoofdrolspelers het nu zo goed met
elkaar kunnen vinden, dat frank en
vrij over meningsverschillen kan
worden gepraat zonder dat het op
ruzie uitloopt. Of dat voldoende is
om de belangrijke politieke me
ningsverschillen uit de wereld te
helpen blijft vooralsnog een open
vraag.
Van onze correspondenten
Henk Dam en Hans Geleijnse
WASHINGTON - Sovjet-leider
Mikhail Gorbatsjov is gisteren met
in ieder geval éen vette prijs uit de
Verenigde Staten vertrokken: de
handelsovereenkomst die presi
dent Bush en hij vrijdag tekenden.
Het verdrag is namelijk iets, dat de
van crisis naar crisis rennende Sov
jet-president aan zijn volk kan laten
zien. Hij kan, met de Handelswet in
de hand, zeggen: "We zitten nu nog
in een moeilijke fase, maar door be
tere aansluiting met de Westerse
economieën kan het alleen maar be
ter gaan".
Maar voor het zover is, moeten er
nog wel een paar problemen, van
zowel politieke als economische
aard, uit de weg worden geruimd.
Wat de politieke problemen betreft:
Bush heeft gezegd het handelsver
drag pas ter ratificatie aan het Con
gres te zullen voorleggen, als vrije
emigratie vanuit de Sovjetunie een
wettelijk gegarandeerd recht is.
Dat moet Bush ook wel: het zoge
naamde Jackson-Vanik amende
ment van 1974 stelt deze clausule
verplicht. Nu is er sinds 1974 veel
veranderd, en is emigratie van bij
voorbeeld Russische joden makke
lijker dan ooit geworden, maar nog
altijd is een wet die vrije emigratie
regelt, niet door de Opperste Sovjet
aangenomen.
Aangenomen mag worden, dat de
Opperste Sovjet dat snel zal doen,
en dan is er dus ëën obstakel uit de
weg. Maar dan wacht een belangrij
kere horde. Want een duidelijke
meerderheid in het Congres wil pas
meedoen aan de ratificatie van de
Handelswet, als de kwestie-Litou-
wen is opgelost.
Onlangs werd in de Senaat met
tweederde meerderheid een resolu
tie aangenomen, waarin staat dat de
handelsrelatie met de Sovjetunie
pas beter kan worden, als de econo
mische blokkade van Litouwen
wordt opgeheven, en er een werke
lijke dialoog met de vrijheidszoe-
kende Litouwers van start gaat. Al
les wijst erop, dat in het Huis van
Afgevaardigden de gevoelens nog
uitgesprokener zijn, en Bush zal er
daarom een harde dobber aan heb
ben, de Handelswet door het Con
gres te loodsen.
Wodka
Alleen als president Gorbatsjov
fundamenteel anders gaat denken
over de onafhankelijkheid van de
Baltische staten, zou dat kunnen
veranderen. Maar tijdens de top is
in ieder geval niet gebleken, dat
daarvan ook maar in enigerlei mate
sprake is. Zou niettemin ook deze
horde genomen worden, dan wach
ten er nog economische moeilijkhe
den. Want op dit moment is de Sov
jet-economie in zo'n beroerde staat,
dat de Sovjets eigenlijk bijna niets
aan te bieden hebben waarin Ame
rika geinteresseerd zou zijn.
Met andere woorden: de Handels
wet, die zou betekenen dat Sovjet-
produkten tegen veel lagere tarie
ven dan nu Amerika binnen mogen,
zou in ieder geval de eerste jaren
van weinig betekenis zijn omdat er
zo weinig handel zou zijn. Vorig jaar
was de totale handel tussen de twee
supermachten 5 miljard dollar
waard. Daarbij was er een overschot
aan Amerikaanse kant van 3,5 mil
jard dollar, wat vooral kan worden
toegeschreven aan Amerikaanse
graanleveranties.
Van Sovjet-kant gaan er produk-
ten als wodka, bont en kaviaar naar
de VS. Die zouden goedkoper wor
den als de Handelswet in werking
treedt (wodka zou bijvoorbeeld 2
gulden per liter goedkoper worden,
bont 40 procent goedkoper), maar
in termen van volume zou er niet zo
veel veranderen.
Antieke schulden
Het belang van de Handelswet be
vindt zich dan ook op andere terrei
nen dan directe handel, en moet op
langere termijn worden gezien. De
wet maakt namelijk ook de vorming
van joint ventures van Amerikaan
se en Russische ondernemingen
makkelijker. Amerikaanse bedrij
ven die iets in de Sovjetunie willen
starten, zouden de eerste jaren ver
moedelijk in produkten als papier,
olie, metalen en chemicaliën be
taald worden, en dat zou uiteraard
goed zijn voor de Russische econo-
zouden kunnen krijgen, en de Han
delswet is een eerste stap op weg
naar een bilateraal investeringsver
drag die dat mogelijk zou maken.
De Handelswet regelt tenslotte de
terugbetaling van antieke Russi
sche schulden aan Amerika, voor
een totaal bedrag van 1,5 miljard
dollar. Als dat eenmaal is afgewik
keld, kunnen de Sovjets voor het
eerst sinds de Tweede Wereldoor
log weer staatsleningen op de Ame
rikaanse markt plaatsen.
En het Amerikaanse bedrijfsle
ven wil wel. Tenslotte is de Sovjetu
nie ook een markt, een vrijwel on
ontgonnen markt met 280 miljoen
consumenten. Amerikaanse zaken
lieden en daarin worden ze ge
steund door politici zien boven
dien een veiliger wereld groeien uit
een rijkere, meer consumerende
Russische economie. Een van hen
citeerde in dit verband onlangs in
de New York Times een oud Rus
sisch spreekwoord: "Dikke i
graven geen schuttersputjes".
Meijer onder een van de luiken van het kunstwerk, (foto Henk Bouwman!
Drieluik in Dorpskerk Voorschoten
VOORSCHOTEN - Kunst in
de kerk is meer dan een plaat
je bij de preek; een kunstweck
kan een eigen verhaal vertel
len. Een demonstratie van de
ze gezamenlijke visie hebben
ds. Cor Schaap en kunstenaar
Otto Meijer uit Voorschoten
zondag tijdens een dienst in
de Dorpskerk gegeven.
Een enorm drieluik van de hand
van Meijer, in het dagelijks leven
onderwijzer aan de rk-basisschool
Emmausschool, gebruikte
Schaap zondagochtend in zijn
pinksterdienst, waarin de gave
van de Heilige Geest en de Tien
Geboden centraal stond.
In het kunstwerk, dat nog enige
tijd in de kerk zal blijven hangen,
is symbolisch uitgebeeld hoe de
wet van God vanuit een wolk op
de berg (de Sinai) geschonken is.
Op een ander luik symboliseert
een vlam de komst van de Geest,
maar roept, in combinatie met
doornen, ook associaties op met
de goddelijke verschijning aan
Mozes in de brandende struik en
de 'kroon' van de lijdende Chris
tus.
Op het derde luik zijn de twee
'stenen tafelen' afgebeeld, waar
op de wet was geschreven, en een
kelk en brood op een witte achter
grond verwijzen naar het avond
maal, waarin Christus' dood
wordt herdacht. Stukken afge
rukt hout, verzameld na de febru
aristorm, verwijzen na de gebro
kenheid van het leven en tegelij
kertijd naar de uitstorting van de
Geest, waarbij het geluid van 'ge
weldige windvlaag' werd ge
hoord.
"Anders dan met woorden, die
je achter elkaar hoort, geeft een
kunstwerk een compleet beeld en
roept zo een bepaald gevoel op",
vertelt de maker, die aan zijn
werk altijd een religieuze bood
schap meegeeft. Als rooms-ka-
tholiek weet hij symbolen in de
eredienst te waarderen. Maar,
zegt hij, "kunst mag nooit een il
lustratie zijn van wat wordt ver
teld; het werk heeft eigen zeg
gingskracht".
Meijer maakt zijn werken "om
dat ik ze moet maken, het is een
drang van binnenuit". Daarbij is
zijn doel communicatie, delen
met anderen. "Daarom ga je óók
naar de kerk: om anderen te ont
moeten en om opgeladen te wor
den. Kunst kan hieraan bijdra
gen".
Het is de eerste maal dat een
werk van Meijer in een protes
tantse kerk hangt. Dit gebeurde
op voorstel van Schaap, "die al
lang bezig was met het zoeken
naar kunst in de kerk als een toe
lichting bij het Woord", aldus
Meijer. Het is echter niet zo dat hij
na de kern van de preek gehoord
te hebben, op een idee ging zitten
broeden. "Dit soort dingen ont
staat eigenlijk opeens, maar slui
ten wel aan bij iets waar jezelf al
jaren mee rondliep. Het is als zaad
dat opkomt".
Schaap toont zich erg ingeno
men met de symboliek van dit
werk. Zijn groeiende belangstel
ling voor kunst is onder meer in
gegeven door de aandacht voor
kinderen in de kerk. "Verbeel
ding als een vorm van geloofsbe
leving", aldus de hervormde pre
dikant. "Je mag geloven met hart,
mond èn handen". De toegeno
men protestantse aandacht voor
kunst komt volgens Schaap voort
uit "een correctie van de rationali
sering. Het zit ook in de sfeer van
de spiritualiteit".
Van de suggestie dat deze ont
wikkeling "een truc is om men
sen in de kerk te krijgen", moet
hij niets hebben. "Het is geen een
dagsvlieg, geen concessie aan de
tijdgeest, maar komt vanuit het
hart van het Evangelie zelf'.
Schaap is van plan om in het ko
mende seizoen een 'creatieve
kring' te starten, die zich theore
tisch en praktisch wil laten inspi
reren door de bijbel.
Geld voor sovjetjoden. De Her
vormde Kerk en de Gereformeer
de Kerken zullen geen speciale
collecte houden voor Sovjetjoden
die naar Israël emigreren. Wel
willen zij via hun werelddiakona-
ten een bedrag beschikbaar stel
len. De kerken reageren hiermee
op een oproep van rabbijn
Awraham Soetendorp, die na
mens het Solidariteitscomité
voor Sovjet-joden bij de Raad van
Kerken om een speciale collecte
had gevraagd. De RK Kerk rea
geerde reeds negatief.
Tsjechische RK Kerk. De RK
Kerk in Tsjechoslowakije heeft
boos gereageerd op de weigering
van het parlement om 96 in beslag
genomen kerkelijke gebouwen
terug te geven. Het voorstel is niet
voldoende uitgewerkt, zo kreeg
de kerk te horen. In kerkelijke
kring wordt de beslissing echter
gezien als een poging om met het
oog op de naderende verkiezin
gen de gunst van de 'crypto-com-
munisten' te \i
BARNEVELD
Op de drukbe
zochte 'trefdag'
van het Leger
des Heils in Bar-
neveld, werd
gisteren niet al
leen geluisterd
naar generaal
Eva Burrows en
de Tsjechische
brigadier Josef
Korbel, ook was
er gelegenheid
Gorbatsjov mocht gisteren een stukje rijden in een golfkarretje.
