Eerste top zonder Koude Oorlog
Zwakke positie Gorbatsjov
vraagt wijsheid van Bush
PLO-verklaring
lijkt te eenzijdig'
I REPORTAGE i
Uiteenvallen Europa bepaalt agenda
Alleen in de prijs zit geen rek meer.
«32,85
Ta 35,85
Mini 29,85
35,85
't Wordt steeds leuker bij V&D.
Van onze correspondent Henk Dam
WASHINGTON - De top tussen de presidenten Bush en
Gorbatsjov is in één opzicht anders dan de 17 eerdere ont
moetingen tussen de leiders van de twee supermachten:
voor het eerst staan de gesprekken niet in het teken van de
Koude Oorlog. Als Gorbatsjov morgenochtend achter het
Witte Huis de hand van Bush schudt, zal een top beginnen
die helemaal wordt bepaald door het nieuwe en nog steeds
veranderende Europa, het continent dat niet langer uiteen
valt in Oost en West. Immers: de Berlijnse Muur ligt nu, in
kleine stukjes gehakt, in Amerikaanse warenhuizen te
koop, in Hongarije, Roemenië, Tsjechoslowakije, Oost-
duitsland en Polen zijn vrije verkiezingen gehouden, en na
bij het Rode Plein kun je 'Big Macs' kopen.
Nu de rivaliteit tussen de twee su
permachten verdwenen is als och
tendmist onder een doorbrekende
zon, is ook de mate waarin het ko
mende topgesprek in Washington
het lot van de wereld kan bepalen,
sterk afgenomen. Oorlog en vrede
staan dit keer niet op het spel. Al
leen al daarom is de top van deze
week minder gewichtig dan bij
voorbeeld die van Geneve (1985),
Reykjavik (1986) en Washington
(1987).
Maar er zijn meer redenen waar
om het belang van de top niet moet
worden overschat. President Bush
zei in december, na zijn samenzijn
met Gorbatsjov in Malta, nog dat de
deze week beginnende top de 'arms
control summit', de top van de ont
wapeningsakkoorden dus, zou wor
den.
Vorige week zei Bush evenwel
iets heel anders. "Er is nog een hoop
te bespreken, en daarom zal de top
niet automatisch in getekende ak
koorden resulteren", zei de presi
dent. "Er zijn nu eenmaal enorme
problemen waarover grondig moet
worden gepraat".
VS-president George Bush.
(foto GPD)
Voor een deel is zo'n soort uit
spraak een kwestie van tactiek. De
Amerikanen hebben de laatste ja
ren altijd met opzet geprobeerd de
verwachtingen over top-ontmoetin-
gen zo laaggespannen mogelijk te
krijgen. Dat heeft namelijk het
voordeel dat als de top dan vervol
gens toch een of andere doorbraak
oplevert, het samenzijn van de twee
wereldleiders direct als een groot
succes kan worden afgeschilderd.
Verrassingen
Mede gegeven de mate waarin zo
wel Bush als Gorbatsjov van verras
singen houden, zal ook de top van
Washington best wel enkele door-
braakjes opleveren. In termen van
public relations gesproken, staat
het dan ook al van tevoren vrijwel
vast dat de komende top een 'suc
ces' gaat worden.
Maar dat neemt twee dingen niet
weg. In het geval van Gorbatsjov
kun je met goed recht zeggen, dat
hij wel belangrijker dingen aan zijn
hoofd heeft dan ontwapeningsak
koorden. Dat maakt zijn motivatie
om akkoorden te bereiken minder
brandend dan vroeger. En voor bei
de wereldleiders geldt dat zij het
niet meer alleen voor het zeggen
hebben. Daarmee is de 'impact' van
hun topgesprekken minder groot
geworden, en de noodzaak van
overeenstemming ook afgenomen.
Want het belangrijkste drama dat
nu op het toneel van de wereldpoli
tiek wordt gespeeld, is dat van het
veranderde Europa. Wat wordt de
rol van een herenigd Duitsland?
Hoe worden de veiligheidsbehoef
ten van de Sovjetunie, haar vroege
re satellieten en West-Europa gere
geld? Dat zijn de vragen waarom
het gaat.
De top van Washington zal daar
bij niet meer dan het zoveelste tafe
reel in de zoveelste acte kunnen
zijn, van evenveel belang als ko
mende EG-topconferenties, de Vier
plus Twee gesprekken over Duits
land, en vergaderingen van de 23
landen in de Conferentie over Vei
ligheid en Samenwerking in Euro
pa (CVSE).
Irritaties
Daarbij komt dat de Sovjetunie en
de Verenigde Staten een punt in
hun relatie hebben bereikt, waarbij
de mogelijkheid om vooruitgang te
boeken toch al niet meer zo groot is
als zij wel eens is geweest. Ontwape
ningsgesprekken die heel vlot le
ken te verlopen, hebben ineens
stroeve fasen bereikt, en er zijn
nieuwe irritaties (het NAVO-lid-
maatschap van Duitsland!) ont
staan.
Als hier van schuld kan worden
gesproken, dan is de hoofdschuldi
ge de Sovjetunie. De Amerikaanse
regering, die meer dan ooit be
vreesd is dat Gorbatsjov zal vallen
en wellicht door een heel wat min
der hervormingsgezinde leider
wordt opgevolgd, wil juist nu zo
snel mogelijk zoveel mogelijk rege
len.
Maar de Sovjetunie is de boot
gaan afhouden. Waarom? Daarover
doen allerlei theorieën de ronde,
waarvan de meest gehoorde is dat
Gorbatsjov meer dan vroeger naar
zijn militaire top moet luisteren, en
dat die top veel minder geinteres-
seerd is in ontspanning als Gor
batsjov zelf.
Met dit alles in het achterhoofd,
volgen hieronder de belangrijkste
onderwerpen waarover Bush en
Gorbatsjov de komende dagen gaan
praten:
START-akkoord. De VS en de
Sovjetunie zijn, na jaren van onder
handelingen, nu een heel eind op
weg naar een START-akkoord dat
zorgt voor de vermindering van de
aantallen strategische (interconti
nentale) raketten met 30 procent.
Door een andere berekeninsgwijze
komt dat overeen met de in Malta
bereikte afspraak van een halvering
van de strategische wapens.
Bij het bezoek dat de Amerikaan
se minister Baker (buitenlandse za
ken) eerder deze maand aan Mos
kou bracht, werd een aantal uit
staande problemen dankzij vooral
Amerikaanse concessies groten
deels opgelost. Maar er is nog geen
overeenstemming over onder meer
de beperking van de aantallen mo
biele, op land gestationeerde raket
ten, en andere details. De top van
Washington zal die problemen naar
verwachting niet oplossen. Hooguit
zullen Bush en Gorbatsjov verkla
ren het eens te zijn geworden over
'de grote lijnen' van een START-ak
koord.
Vermindering van conventio
nele (niet-nucleaire) wapens en
troepen in Europa. Voor de Ameri
kanen is dat het belangrijkste doel
van dit en alle komende gesprekken
met de Sovjetunie. Op tafel ligt een
plan van president Bush om in eer
ste instantie zoveel troepen weg te
halen dat Amerika en de Sovjetunie
elk niet meer dan 195.000 militairen
in de twee Duitslanden, de Bene
lux, Tsjechoslowakije, Hongarije en
Polen overhouden.
Dat zou de terugtrekking van
400.000 Russische militairen eisen,
plus de terugtrekking of vernieti
ging van tienduizenden stuks mate
rieel. Maar de gesprekken hierover
zijn vastgelopen op technische pro
blemen als het maximale aantal
vliegtuigen dat is toegestaan, en de
definitie van tanks.
Het achterliggende probleem
lijkt evenwel te zijn, dat Moskou
toch niet al z'n invloed in Oost-Eu
ropa kwijt wil, en bovendien con
ventionele ontwapening ziet als een
troefkaart die kan worden ingezet
bij de discussie over de vraag, of een
herenigd Duitsland lid mag zijn van
de NAVO. Maar ook heeft Moskou
problemen bij het vinden van on
derdak en arbeidsplaatsen voor de
teruggehaalde militairen. Nu al
kamperen zo'n 40.000 Russische
soldaten, soms met hun families,
rond de Sovjet-hoofdstad.
Duitsland. De Verenigde Sta
ten, West-Duitsland, alle andere
westerse landen en drie Warschau-
pact-landen willen dat een herenigd
Duitsland lid is van de NAVO. Gor
batsjov is daar mordicus tegen, en
heeft vorige week aangekondigd er
een halszaak van te willen maken.
De Amerikanen hopen de Sovjet
leider ervan te kunnen overtuigen
dat een Duitsland in de NAVO de
Sovjetunie niet bedreigt, maar juist
een garantie voor de vrede is.
Akkoord over chemische wa
pens. Hier zijn de twee partijen
dicht bij elkaar gekomen. Een ak
koord is denkbaar, waarbij de twee
landen beloven een groot deel van
hun chemische wapens (tot 20 pro
cent van het huidige Amerikaanse
bestand aan deze wapens) te vernie
tigen, in ruil voor de Amerikaanse
belofte, de chemische wapens niet
de moderniseren. De Sovjetunie
doet dat al niet.
Kernproeven. Een akkoord
over de verificatie van ondergrond
se kernproeven tot 150 kiloton is
vrijwel klaar voor ondertekening.
Handel. Dit is voor Gorbatsjov,
die te kampen heeft met een dood
zieke economie, ongetwijfeld het
belangrijkste onderwerp van ge
sprek. De Sovjets zouden van de VS
graag de 'Most Favored Nation' sta
tus krijgen, waarbij Sovjet-export-
produkten met het laagst denkbare
tarief zouden worden belast. Maar
president Bush zei vorige week dat
niet te willen zolang de vrije emigra
tie van Russische joden niet wette
lijk geregeld is, en zolang de kwes-
tie-Litouwen niet goed is opgelost.
Denkbaar is, dat de Amerikanen
concessies op het gebied van han
delsverkeer en economische hulp
zullen gebruiken als koevoet bij het
afdwingen van een soepeler Russi
sche houding ten aanzien van
Duitsland en conventionele ontwa
pening.
Op weg naar
Washington leg
den Gorbatsjov
en zijn echtgeno
te Raisa giste
ren een bezoekje
af in Canada bij
premier Mulro-
ney. Hoewel
'Gorbie' nog al
tijd rekenen op
grote populari
teit in het Wes
ten, ontkwam
hij tijdens een
straatwande
ling niet aan een
discussie met
Estse demon
stranten.
(foto EPA)
MOSKOU - Misschien vrolijkt een weekje Verenigde
Staten Michaïl Sergejevitsj Gorbatsjov een beetje op.
De Sovjet-president kan zich op 'vijandelijk' grondge
bied koesteren in een populariteit die hij thuis ont
beert. Voor de Amerikanen is 'Gorbie' een man naar
hun hart. Een eenzame strijder voor vrede en gerech
tigheid, die zich door tegenstand niet uit het veld laat
slaan. Een 'commie', dat wel, maar door een speling
van het lot uit democratisch hout gesneden.
De doorsnee Sovjet-burger ziet kameraad Gor
batsjov liever vandaag dan morgen uit het Kremlin
vertrekken. De lege schappen in de winkels, de onrust
in het land, de toenemende criminaliteit, het is alle
maal de schuld van Gorbatsjov en diens perestrojka.
"Ok, er verdwijnen weer kernraketten. Minder wa
pens, prima. Maar voor ons wordt met elke top alles
minder. Minder eten, minder geld, minder plezier",
schamperde een Russische vriendin onlangs.
De top in Washington zal Gorbatsjov weinig kansen
bieden het thuisfront gunstiger te stemmen. Als de
voortekenen niet bedriegen wordt de Sovjetunie niet
toegevoegd aan het rijtje landen dat Washington be
gunstigt met handelsvoordelen, zoals lagere douane
tarieven.
Dat is deels te danken aan het harde optreden van
Gorbatsjov tegen de Baltische republieken. Washing
ton redeneert dat het geen pas geeft met cadeautjes te
komen op een tijdstip dat in Litouwen de fabrieks-
poorten sluiten omdat Moskou de energiekraan dicht
draait.
De Amerikanen hebben bovendien een formeel ar
gument om een dergelijke moeilijke politieke beslis
sing tijdens deze top te ontlopen. Het Russische parle
ment is niet met soepeler emigratiewetgeving geko
men. En dat was nu juist een voorwaarde van Was
hington voor het toekennen van de MFN-status.
Verzwakt
Het probleem waar Gorbatsjov mee worstelt is dat de
economische en politieke crisis in de Sovjetunie zijn
onderhandelingspositie zo heeft verzwakt dat er nau
welijks zaken gedaan kunnen worden in Washington.
Goed, de voorbereidingen voor een vermindering van
de strategische kernbewapening van de twee super
machten zijn uiteindelijk succesvol afgesloten. Bush
en Gorbatsjov zullen derhalve trots aankondigen dat
er zicht is op verschroting van (ongeveer een derde)
van de zware kernbommen. Bovendien willen beide
kanten af van tachtig procent van de voorraden aan
chemische wapens.
Maar Gorbatsjov wordt ook geacht mee te denken
over de contouren van een nieuwe wereldorde. De
Duitse hereniging staat voor de deur en Moskou heeft
een traditioneel invloedsgebied - centraal- en Oost-Eu
ropa - al moeten prijsgeven. De militaire top in de Sov
jetunie kan daar niet mee uit de voeten. Jegor Li-
gatsjev en de conservatieven waarschuwen bij elke
voorkomende gelegenheid dat 'het socialisme' terrein
heeft moeten prijsgeven.
De snelle veranderingen in Moskou's voormalige sa
tellietstaten betekenen dat het sterke punt in de wa
penonderhandelingen nu een lachertje is geworden:
het conventionele overwicht van de Sovjetunie, aan
materieel en manschappen, legt nauwelijks meer ge
wicht in de onderhandelingsschaal, omdat Moskou
door de eigen bondgenoten wordt gedwongen troepen
terug te trekken.
Wijsheid
Geen wonder dat Gorbatsjov vrijdag de kat de bel aan
bond. "We zullen onze hele onderhandelingsstrategie
en ons veiligheidsconcept moeten herzien, als het
Westen blijft staan op de eis dat een verenigd Duits
land lid van de NAVO wordt", zei hij na een gesprek
met president Mitterrand in Moskou.
Het zijn de dreigementen van een politicus die bij
kans met de rug tegen de muur staat. Gorbatsjov kan
zich geen concessie veroorloven, omdat zijn conserva
tieve tegenstanders en de militairen onmiddellijk zou
den roepen dat de veiligheidsbelangen van de Sov
jetunie worden verkwanseld.
In de Sovjetunie is het uitbreken van een burgeroor
log, met alle destabiliserende konsekwenties voor Eu
ropa, meer dan een theoretische mogelijkheid. Van
Bush zal daarom opperste wijsheid worden gevraagd.
De situatie in de Sovjetunie is zo dramatisch veran
derd ten opzichte van de eerste topontmoetingen, dat
de succesvolle Reagan-formule 'onderhandelen
vanuit een positie van kracht' contra-produktief zou
werken.
Sloggi slips. Deze slips zijn gemaakt van fijn katoen
met lycra. Ook na eindeloos wassen blijven ze per
fect in vorm. Ze zijn er voor dames en heren. Per
stuk verkrijgbaar. Tijdelijk 3,- korting op iedere
verpakking van 3 stuks.
Per 3 stuks:
Maxi
Aanbiedingen geldig zolang de voorraad strekt.
Kritiek hervormd synodebestuur:
LEIDSCHENDAM - Het
bestuur van de hervormde
synode heeft heel voor
zichtig kritiek geleverd op
de recente PLO-verklaring
van de Raad van Kerken.
Het bestuur 'kan zich niet
aan de indruk onttrekken'
dat de verklaring 'te eenzij
dig' is.
De formulering van de stellingna-
/an het bestuur, gisteren bij-
in Leidschendam, hangt wel
licht samen met het feit dat niet
iedereen moeite heeft met de ver
klaring van de Raad van 9 mei,
rin de Nederlandse regering
wordt gevraagd de PLO beter te
waarderen.
Synodevoorzitter ds. Barend
Wallet wilde na afloop alleen
r bekend maken dat er twee
bestuursleden tegen het besluit
hadden gestemd. Inmiddels is
duidelijk geworden dat een van
hen secretaris-generaal dr. Karei
Blei was. En naar het tweede be
stuurslid hoeft ook niet ver ge
zocht te worden: mevrouw J. M.
de Boer-de Leeuw, tevens lid vap
de werkgroep Palestijnen en het
joodse volk, sprak gisteren in het
dagblad Trouw warme woorden
over de PLO-verklaring.
Minder omzichtig was Wallet
zondag voor de IKON-microfoon,
toen hij duidelijk afstand nam
de verkaring van de Raad.
Volgens hem ligt het niet op de
weg van de Raad om dergelijke
politieke uitspraken te doen.
Het hervormd synodebestuur
sluit zich nu aan bij de kritiek van
joodse zijde, dat er geen enkele
kanttekening bij de PLO wordt
Luthersen 'blijer'
dan grote partners
in Samen op Weg
LEIDEN - Uit een enquête on
der 55 leden van de Evangelisch-
Lutherse Kerk in Leiden, blijkt
dat de helft van de ondervraag
den bang is dat de luthersen als
kleine kerk het 'eigene' zullen
verliezen in het Samen op Weg-
proces met hervormden en gere
formeerden.
Van de ondervraagden blijkt 55
procent positief te oordelen over
het besluit van de synode om deel
te nemen in Samen op Weg. De
meerderheid gelooft intussen dat
in de lutherse kerk meer dan bij
de Samen op Weg-partners rimte
is voor liturgie (87 procent), er
minder dogmatisme en starheid
heerst (70 procent), en dat het lu
therse geloof een 'blijer' geloof is
(65 procent).
De uitslag van de enquête zal
aan de synode worden toegezon
den. Van de 58 evangelisch-lu-
therse gemeenten in Nederland is
de Leidse de zevende in grootte.
Van den Bergh:
Bond dan maar
'medeschuldig'
NIJKERK (ANP) - De Gerefor
meerde Bond vindt het ondanks
alles niet verantwoord zich te ont
trekken aan" de Hervormde Kerk.
"Ook al maken wij ons daardoor,
zoals sommigen zeggen, mede
schuldig aan het kwaad in de
kerk", aldus voorzitter ds. C. van
den Bergh (Noordwijk) vandaag
op de jaarvergadering van de
Bond in Nijkerk.
Niet alles wat er van orthodoxe
zijde wordt gezegd, is volgens
Van den Bergh aan dovemans
oren besteed. "Bescheiden ge
zegd: zou het er binnen de Neder
landse Hervormde Kerk niet an
ders uitzien als de hervormd-ge
reformeerden zich hadden ont
trokken aan de beraadslagingen
der kerk?".
Van den Bergh ging in op het
verwijt van de vrijgemaakt-gere-
formeerde predikant dr. W. G. de
Vries dat de Bond zich mede
schuldig maakt aan de Schriftkri
tiek en aan de aantasting van de
belijdenis der kerk doordat hij
zich zo tolerant opstelt. "Het is
Gods bedoeling dat de Gerefor
meerde Bonders de kerk verlaten
en daardoor de Hervormde Kerk
aan haar einde helpen", zo para
fraseerde Van den Bergh de op
roep van zijn 'afgescheiden' broe
der.
Gelukkig zijn er ook mensen
die meer begrip hebben voor de
standvastigheid van de Bond, al
dus de voorzitter. Zij hebben
waardering voor de publikaties
die duidelijke taal spreken en la
ten blijken "dat kerkelijke tucht
alleszins noodzakelijk is". Van
deze zijde wordt echter betreurd,
aldus Van den Bergh, dat de
Bond niet consequent genoeg is
en "dat de verdraagzaamheid het
toch weer wint van de tucht".
Van den Bergh geeft toe dat er
van de kerkelijke tucht in de Her
vormde Kerk en in de Bond "ei
genlijk weinig of niets terecht
komt". Hij is echter van mening
"dat wij ons niet blind moeten
blijven staren op het ontbreken
van de zo noodzakelijke leertucht
en levenstucht in het geheel van
de kerk. Wij moeten beginnen bij
de zelfdiscipline, de heilige zelf
tucht".
gemaakt. Het bestuur stelt
voor aan de verklaring het v
zoek toe te voegen dat in 1
handvest van de PLO de passage
moet verdwijnen dat Israël
nietigd moet worden. Bovendien
moet de PLO de erkenning van
de staat Israël duidelijker onder
strepen.
Overigens was het bestuur una
niem van mening dat het tijdstip
waarop de verklaring werd gepu
bliceerd de herdenking van de
oorlog nogal ongelukkig was.
Ook zijn allen het eens dat de 'on-
opgeefbare verbondenheid' van
kerk en Israël nadrukkelijk naar
voren moet worden gebracht.
Wallet had zondag al verklaard
dat volgens hem deze verklaring
er niet was gekomen, wanneer de
werkgroep 'De kerk en het joodse
volk' nog had bestaan. Het syno
debestuur heeft nu besloten de
Raad voor te stellen de werk
groep nieuw leven in te blazen.
De werkgroep hief zichzelf enige
jaren terug op, uit onvrede met de
houding van de Raad tijdens een
conflict met het Ojec (Overlegor
gaan joden en christenen).
Ook bestond er in het synode
bestuur moeite met een suggestie
in de verklaring, als zouden
schendingen van mensenrechten
alleen door Israël worden ge
pleegd.
Het synodebestur zal zijn eigen
Raad voor de verhouding
Kerk en Israël, die samen met de
gereformeerde evenknie aan
Raad liet weten 'verbijsterd' te
zijn
De gevoelige relatie van de ker
ken met zowel de joden als de Pa
lestijnen is weer volop actueel,
mede dank zij een bezoek dat
Raad van Kerken in het Midden-
Oosten (MECC) vorige week c
ons land bracht, op uitnodiging
van de Nederlandse Raad. De
Kerk en Israël-organen zeiden
een ontmoeting met de MECC-
delegatie af, uit solidariteit met
vertegenwoordigers van de jood
se gemeenschap, die geen ge
sprek mochten hebben met de de
legatie.
Pax Christi gaat
afgeslankt door
UTRECHT (ANP) - Pax Christi
Nederland verhuist van Den
Haag naar het Stiltecentrum
Utrecht. Door meer aandacht te
geven aan het levensbeschouwe
lijke aspect, hoopt de rk vredes
beweging haar secretaris, priester
J.J. ter Laak te kunnen behou-
den.
Wel moeten als gevolg van de
sterk dalende inkomsten met in
gang van 1 april 1991 twee van de
vier stafmedewerkers en drie se-
cretariaatsmedewerk(st)ers wor
den ontslagen.
Een extra ledenvergadering
heeft dit principebesluit met
overgrote meerderheid genomen.
Pax Christi zal in het Stiltecen
trum de huidige activiteiten van
de Zusters van de Eucharistie
moeten voortzetten. De vredesbe
weging wil dat de financiering
van deze meerkosten (kapel met
dagelijkse vieringen, ontmoe
tingscentrum) voor tenminste vijf
jaar worden gegarandeerd. Ook
moeten de activiteiten in het
nieuwe centrum zo veel mogelijk
in samenwerking met verwante
organisaties worden verricht.
Al eerder moesten de vredesbe
wegingen IKV en Icto mensen
wegens gebrek aan inkomsten.
Beroepingswerk
Hervormde Kerk: beroepen te Heer
len J. F. Oosterom te Amsterdam-Wa-
tergraafsmeer, te Oldebert D. Engela-
ge kand. Zuidbroek; aangenomer
naar Nieuwleusen (toez.) L. Hoekstre
Sint Annaparochie; bedankt vooi
Renswoude W. Markus Broek op Lan
gedijk.
Gereformeerde Kerken: beroepei
te Alphen aan den Rijn drs. K. San
ting Nes (Dong) en Wierum.
Gereformeerde Gemeenten: be
roepen te Ridderkerk G. J. van Aals
Benthuizen, te Berkenwoude, Capell
aan den IJssel, 's-Gravenzande, Grc
ningen, Lelystad, Middelburg-Zuic
Nieuwerkerk (Zld.), Oosterland, Ol
demirdum, Unionville (Can.), Waarde
Wageningen. Aagtekerke, Haarlerr
Rotterdam-C, Utrecht, Vlaardingen e;
Westkapelle C. Sonnevelt 's-Graver
zande.
