'Eikaars gedachten kun je nooit aftappen'
Menken van Grieken is hoofdsponsor
van de internationale chansonweek
IAN MCEWAN
DEBRIEF
IN BERLIJN
Zangeres van het grote gebaar
Internationaal Poetry Park
ssm
Ian McEwan schrijft 'zenuwslopende' roman over liefde in Berlijn
Van onze redacteur Cees van Hoore geboren. Mijn vader heeft gevoch-
AMSTERDAM Een brug in het hart van Amsterdam. Een !im
rondvaartboot nadert. Even zijn ze waarneembaar, de vol- benen gewond geraakt. Hij heeft
wassenen en kinderen die door een glazen plafond opkij- het altijd over de oorlog. Maar niet
ken tegen de wereld om hen heen. "Gaan jullie daar zelf nu met nostalgie, zoals je wel vaak ziet
wel eens in?", vraagt de Britse schrijver Ian McEwan, ter- 'groot DuTnkerken' '5
wijl de boot onder de brug door schuift. Zijn brilleglazen
blikkeren in de zon. Even krijgt zijn blik een klinische c0.„i,i„j„nj5
scherpte. Een chirurg die naar het leven kijkt. vj-escmeaems
McEwan is één dag in Nederland voor de promotie van
zijn nieuwste roman 'The Innocent', waarvoor uitgeverij Jo- gezien6„
nathan Cape 250.000 Engelse ponden neertelde. Het boek, tijd op de achtergrond
dat als 'De brief in Berlijn' door uitgeverij De Harmonie in K°ude Oorlog die elk ogenblik kon
de eerste week van juni in Nederland wordt uitgebracht,
staat bovenaan de bestsellerslijst in Amerika. John Amiel, ais'0f de wereld even de adem in
de regisseur van 'The Singing Detective', is bezig met de hield. Maar langzamerhand doken
verfilming van deze roman, die teruggrijpt op 'Operation de gruwelijkheden op die in de
Gold', een in 1956 aan het licht gekomen spionageproject ÏÜ'S
van de Engelsen en Amerikanen waarbij een enorme tunnel rotzoof tevoorschijn. Foto'
van West- naar Obst-Berlijn werd gegraven met het doel de kranten
telefoonverbindingen tussen Warschau en Moskou af te pudena
tappen. Centraal in deze geschiedenis staat de liefdesrelatie
tussen een beambte van de Engelse telefoondienst en een
vijfjaar oudere, gescheiden, Duitse vrouw. Hun liefde ein
digt in een nachtmerrie.
Donderdagavond is Ian McEwan te gast in NOS-Laat. Een
gesprek met een auteur die zich "wilde wegschrijven uit meerdere
Engeland".
Ik ben opgegroeid in de jaren vijf-
tijd waarin het ons materieel
nd ging. Maar al-
•an massagraven in Polen,
's die weer aan het bewind
Maar, afgezien van de ver
halen die mijn vader me vertelde en
die ik later op de band ben gaan op
nemen, bleef het allemaal geschie
denis".
McEwan maakt een vermoeide in
druk. Hij moet de laatste tijd niet
veel slaap hebben gehad. Over en
kele uren zal hij weer in het vlieg
tuig naar Frankfürt zitten, waar hij
als Brits schrijver uiotgenodigd is
voor een bijeenkomst van mensen
die zich bezighouden met het schrij
ven voor film en televisie. Maar voor
zijn Nederlandse uitgever Jaco
Groot van De Harmonie wilde hij
graag nog een dagje Amsterdam in
lassen. Het is Jaco Groot geweest
die als eerste zijn talent heeft her
kend. Na het lezen van een paar kor-
te verhalen van de auteur, publi
ceerde hij in 1976 McEwans debuut
'De laatste dag van de zomer', nog
voor het in Engeland onder de titèl
'First love, last rites" verscheen.
Daarna volgden met gestage regel
maat 'De cementen tuin' (1978), 'De
troost van vreemden' (1981) (in
Cannes onlangs in première gegaan
onder de titel 'Comfort of Stran
gers') en 'Het kind in de tijd' (1989).
Door de critici wordt McEwan be
schouwd als een van de toonaange
vende schrijvers in het Engelse taal
gebied. Met 'De brief in Berlijn' lijkt
zijn doorbraak op wereldniveau een
feit "te zijn. Recensies spreken van
een 'ondraaglijke, zenuwslopende
spanning' en 'een claustrofobische
thriller'
McEwan werd geboren in 1948,
drie jaar na de oorlog. In het voor
woord bij 'Het imitatiespel', een
bundel waarin drie van zijn televi
siestukken zijn gebundeld, schreef
hij: "Ik stam uit een militair milieu
en, hoewel ik drie jaar na het einde
j van de oorlog werd geboren, was de
oorlog een levende aanwezigheid in
mijn kindertijd. Ik vond het soms
moeilijk te geloven dat ik in de zo-
I mer van 1940 nog niet gebofen
"Ja", zegt McEwan nu, "dat is
waar. Die oörlog maakt zo'n onver
vreemdbaar deel uit van mijn jeugd,
dat ik inderdaad bijna niet kan gelo-
Jongkind en Rodin
in Parijs gestolen
PARIJS Twee doeken van 19de
eeuwse meesters blijken de afgelo
pen dagen ontvreemd te zijn uit mu
sea in Parijs, zo heeft de politie gis
teren bekend gemaakt. Een doek,
een olieverfschilderij van.de Neder
landse schilder Johan Rul hol cl
Jongkind (1819-1891), werd'vrijdag
gestolen uit het Petit Palais muse
um. Het uit 1868 stammende schil-
I dérij is eigendom van de gemeente
Parijs; de waarde wordt geschat op
ruim 700.000 gulden. Volgens de po
litie is het doek tijdens de ope
ningsuren van het museum ont
vreemd door "bezoekers". De da-
ders wisten ongemerkt met hun
buit weg te komen.
Uit het Rodin museum werd za
terdag een portret ontvreemd van
de hand van Jean-Baptiste Rodin,
Ide vader van beeldhouwer Auguste
|Rodin. Dit schilderij heeft een ge
schatte waarde van 80.000 gulden.
Ieder spoor van de daders van beide
diefstallen ontbreekt.
kritiek op SJI\
AMSTERDAM (GPD) - De stich
ting Jazz en Gëmproviseerde Mu
ziek in Nederland (SJIN) functio
neert niet goed. De stichting voert
geen duidelijk beleid, is naar buiten
toe te weinig'open en hanteert geen
heldere criteria voor de door haar
beheerde subsidiestroom. Boven-
ldien vloeien er teveel rijksgelden
jnaar het Amsterdamse Bimhuis,
het belangrijkste jazzpodium -van
'het land. Dat zijn de voornaamste
punten van kritiek van de landelij
ke Raad voor de Kunst op de jazz-
stichting in de periodieke evaluatie
van het reilen en zeilen van de SJ
IN.
Misha Mengelberg, die nog geen
heeft gehad het advies van de
Raad voor de Kunst in zijn bestuur
ke bespreken en dus op persoonlijke
titel reageert, heeft zich vooral aan
pe toon van de kritiek geërgerd.
('Alsof we werkelijk allemaal imbe-
piel zijn. Ze zeggen dat wij geen be
leid hebben. Ze bedoelen dat we
geen beleid hebben dat spoort met
pun ideeën. Het spijt me wel hoor,
maar aan dat soort van taql-onzui-
perheden kan ik niet al teveel aan
dacht schenken".
ven dat ik hem niet heb meege
maakt. Ik voel het bijna als een
soort lafheid dat ik na de oorlog ben
|Na zijn studie maakte McEwan
n Europa. Tijdens
die reizen kwam hij ook in Berlijn,
een stad die hem fascineerde. Hij
wilde een roman gaan schrijven die
speelde in Europa. In een interview
naar aanleiding van zijn roman 'Het
Omslag van de Nederlandse vertaling van Ian McEwans roman 'The in
nocent'. McEwan: "Elke bloeddruppel die vloeit in dit boek, elke botsplinter
die wegspringt onder de zaag, is verantwoord". (foto pr)
kind in de tijd' zei hij: "Ik wil me
wegschrijven uit Engeland. Mijn
nieuwe roman zal gaan over de Kou
de Oorlog, de verdeling van Euro
pa".
Dat plan nam vorm aan nadat hij
David C. Martins boek 'Wilderness
of Mirrors' had gelezen. In dit boek
wordt het verhaal verteld van De
Berlijnse Tunnel, ook wel 'Opera
tion Gold' genaamd. In 1955 vatten
de Engelse geheime dienst en de
CIA het plan op om een vierhon
derd meter lange tunnel te graven
van West- naar Oost-Berlijn. Doel
daarvan was uit te komen bij het
hoofdkwartier van de Russen in
Oost-Berlijn en daar dan de tele
foonverbindingen naar Warschau
en Moskou af te tappen. In 1956
werd deze tunnel ontdekt. Waar
schijnlijk werd het project, al voor
dat er een begin mee was gemaakt,
verraden door een Engelsman die
bij de plannenmakerij betrokken
was en hebben de Russen gedaan of
hun neus bloedde en het spel mee
gespeeld.
McEwan: "Toen ik dat las, wist ik
dat ik het decor had voor een dra
matisch liefdesverhaal, een verhaal
waarin ik kon laten zien hoe groot
schalige gebeurtenissen het leven
van een gewone man kunnen beïn
vloeden. In de geschiedenisboeken
wordt altijd de grote lijn aangehou
den. Mij interesseert meer hoe die
gebeurtenissen ingrijpen in het le
ven van het individu. Kijk naar Leo
nard, een van de hoofdpersonen in
de roman. Hij houdt van Maria en zij
van hem. Maar op een gegeven
ogenblik komt in hem toch de
drang op om haar te overweldigen,
om haar, seksueel gezien, zijn wil op
te leggen. De Engelsen zijn als
'overwinnaars' uit de oorlog geko
men en dat wil Leonard laten blij
ken in zijn seksuele relatie met de
Duitse Maria. Hij wil haar vernede
ren, laten zien dat hij haar kan 'over
meesteren'. Hij voelt zich de win
naar van een oorlog die hij zelf hele
maal niet heeft meegemaakt. Dat is
een vreemd fenomeen, vooral in het
geval van Leonard, die niet het type
man is dat dit soort dingen doet".
"Een echte spionageroman a la
Maclean of Burgess moest mijn
boek niet worden. Ik had geen anti
held voor ogen, maar ook geen Ja
mes Bond. Het moest iemand wor
den die nog nooit in Europa was ge
weest, iemand van mijn generatie.
Iemand die, zoals ik in de roman
schrijf, toch een vaag gevoel van tri
omf niet kan onderdrukken als hij
de verwoeste gebouwen in Berlijn
ziet staan en denkt aan de duizendp
onders die daar de daken van de
huizen hebben geblazen. Een tri
omf die op niets is gebaseerd. Leo
nard heeft nog nooit gevochten. Ja,
hij heeft wel eens met wijd uitge
spreide armen over het schoolplein
gerend en daarbij het geluid van
bommenwerpers nagedaan".
"Ik heb er een beambte van de te
lefoondienst van gemaakt, Leonard
Mamham, een beetje saaie man. Tij
dens zijn werk in de tunnel - hij
moet daar telefoonrelais en bandre
corders installeren - raakt hij ver
liefd op de Duitse Maria, die is ge
scheiden van een man die het proto
type van een nazi is. Echt open te
gen Maria kan Leonard niet zijn. Hij
Auteur Ian McEwam'Tk vind het soms moeilijk te geloven dat ik de oorlog niet zelf heb meegemaakt", (foto c
is immers bezig met een uiterst ge
heim project. Uiteindelijk eindigt
hun liefde in een catastrofe. De be
laden omgeving in Berlijn speelt
daarbij een cruciale rol. Het verle
den drukt zwaar op deze stad"
Bloederig
Argentijnse Amelita Baltar in Leidse Chansonweek
Derde optreden in de Vijfde Internationale
Chansonweek: Amelita Baltar. Gezien op
28 mei in de Leidse Schouwburg.
LEIDEN - De Internationale
Chansonweek is traditiegetrouw
een evenement van uitersten.
Meestal mikt men op een breed
publiek, soms ook zijn er optre
dens voor een kleine groep lief
hebbers. Tot laatstgenoemde ca
tegorie behoort ongetwijfeld het
concert van de Argentijnse zange
res/actrice Amelita Baltar. Ze is
'voor het eerst in ons land. Haar
optreden is een initiatief van de
Stichting Centro Cultural José
Marti die zich ten doel stelt in Ne
derland de 'latino-cultuur' meer
bekendheid te geven. (Ter infor
matie krijgt het schouwburgpu
bliek het door deze Stichting uit
gegeven José Marti Journaal aan
geboden dat in het eerstvolgende
nummer een interview met Ame
lita Baltar zal opnemen).
Slechts zeer weinigen in ons
land zullen Amelita Baltar dan
ook kennen. Een LP of CD met
.haar tango-interpretaties is niet te
krijgen in ons land. De eerste ken
nismaking valt in twee woorden
Amelita Baltar...voortdurend woelend door haar lanae ha
Sjoerd de Vries)
samen te vatten: tango en tempe
rament. Haar stem kun je niet
echt 'mooi' noemen, maar heeft
met haar nu eens omfloerste, dan
weer rauwe en doorleefde klan
ken veel zeggingskracht. Ze
wordt aan de vleugel begeleid
door Oswaldo Calo. Deze pianist
heeft onder meer bij Astor
Piazzolla gewerkt. Toch maakt
zijn weinig geprononceerde mu
zikale begeleiding een wat kalige
indruk. Waarschijnlijk ligt dat
niet eens aan zijn spel, maar mis
je bij dit soort muziek een wat uit
gebreider ensemble.
In haar programma brengt
Amelita Baltar yrijwel uitsluitend
tango's, onder andere van
'maestro' Astor Piazzolla, met wie
Amelita gehuwd is geweest. Dat
feit vermeldt ze tijdens haar con
cert maar liefst tweemaal; in ge
broken Engels en met heel veel
gevoel voor dramatiek. Dat
laatste typeert eigenlijk haar ge
hele optreden: elk nummer, ja
zelfs elke beweging, wordt door
een enorme expressieve heftig
heid gekarakteriseerd. Ze culti
veert het grote gebaar: ze neemt
zittend op een stoel of barkruk
nadrukkelijk een dramatische
pose in, zwaait onafgebroken met
haar armen, woelt voortdurend
door haar lange haar en maakt
een enkel danspasje. Soms slaakt
ze zelfs een diepe zucht alsof elke
tango-interpretatie voor haar een
ware uitputtingsslag betekent.
Hoort dat bij tango?! Een onbe
antwoordbare vraag, zoals je
evenmin precies kunt beschrij
ven, wat tango is. Op de eerste
plaats is tango een uiting van het
leven in de Rio de la Plata. Daar
bij uit tango zich volgens de Ar
gentijnse dichter Horacio Ferrer
in vier kunstvormen: muziek,
dans, gezongen poëzie en de
kunst van interpretatie. In hoe
verre het optreden van Amelita
Baltar hieraan echt recht doet,
kunnen alleen de kenners beoor
delen. Het publiek in de Leidse
schouwburg reageerde allengs
enthousiaster en leek de kennis
making met Amelita Baltar op
prijs te stellen.
WIJNAND ZEILSTRA
"Ik ben door sommigen nogal hard
aangevallen over deze roman. Er
komt een zeer bloederige scène in
voör, een scène die tot in de details
wordt beschreven, met chirurgi
sche precisie, om het maar eens zo
te zeggen. Daar zagen zij het nut
niet van in. Ze zagen er een goed
koop shock-effect in. Maar zo is het
niet. Elke bloeddruppel die ik in dat
gedeelte van mijn roman laat vloei
en, elke botsplinter die wegspringt
onder de zaag, is verantwoord. Ik
heb daarmee in het klein een indruk
willen geven van het slagveld in Eu
ropa tijdens de Tweede Wereldoor
log. De slachting die plaats heeft in
mijn boek is een echo van de slach
ting destijds. Als die mensen goed
hadden gelezen, hadden ze dat kun
nen ontdekken. Ik gebruik allerlei
woorden die naar de oorlogsvoering
verwijzen. Ik laat de man die de
slachting verricht het tafereel be
schouwen als vanuit een bommen
werper. Daar, daar ver beneden
hem, stroomt het bloed dat over Eu
ropa is gekomen. En ik laat die
slachting uitvoeren door een man
die niet eens slecht is. Hij is een ge
wone man, niet anders dan wij. Mo
reel gezien is hij goed. Hij weet niet
wat hem drijft om dit te doen".
Deze scène wordt voorafgegaan
door een afschuwelijk gevecht. De
ene man bijt een stuk uit de wang
van de ander, hij bijt zo'n groot stuk
uit die wang dat er 'een gelige kies'
zichtbaar wordt. Hij doet dit nadat
zijn tegenstander heeft geprobeerd
zijn ballen van zijn lichaam af te
draaien. Hoe verzint een beschaafd
schrijver deze straatvechterstrucs
Heeft u ervaring?
"O, nee, in tegendeel. Ik veraf
schuw geweld. Ik heb er een ver
schrikkelijke angst voor. En het is
nu juist die angst die dit soort beel
den en situaties oproept. Dat en dat
zou er allemaal met mij kunnen ge
beuren in een gevecht, denk je dan
vol afschuw. In mijn roman heb ik
van die angst gebruik gemaakt. Ik
heb tijdens het schrijven zelf die
angst gevoeld. Ik denk wel eens dat
mensen die om het minste of ge
ringste met elkaar op de vuist gaan
een tekort hebben aan fantasie, dat
zij zich niet kunnen voorstellen wat
er allemaal kan gebeuren. Ze reali
seren zich niet dat je door zo'n ge
vecht misschien voor de rest van je
leven met één oog moet rondlopen
of met een mismaakt gezicht. Ik
zoek dat soort situaties dan ook
nooit op. Op een keer echter, ben ik
noodgedwongen getuige geweest
van zo'n kloppartij. Dat was in een
bar in München. Twee mannen
ramden op elkaar in, met een spade.
Ze takelden elkaar toe als beesten.
Zonder enige remming. Dat was
traumatisch".
"Het vechten betekent een keer
punt in het leven van Leonard. Maar
ook bij het schrijven van het boek
was dat zo. Het eerste gedeelte heb
ik bladzijde voor bladzijde geschre
ven, moeizaam. Maar het laatste ge
deelte is in bijna één sessie geschre
ven. Ik had de hele constructie van
tevoren natuurlijk wel in mijn
hoofd, maar na dat gevecht raakte
het schrijven in een stroomversnel
ling. Ik heb af en toe met bonzend
hart aan het boek zitten werken".
Net als in uw laatste boek, 'Het kind
in de tijd', krijgen we in deze roman
te maken met twee mensen wier lief
de voor elkaar een soort vuurproef
moet doorstaan. Die liefde lijkt
daar niet echt tegen bestand te zijn.
Dat wil zeggen: de liefde blijft dan
misschien wel bestaan, maar de
partners zelf blijven niet bij elkaar.
Begrijpen mannen en vrouwen el-
kaar dan echt niet, zoals u schrijft
in 'De brief in Berlijn'?
"Pas in moeilijke situaties kun je
zien hoe sterk een liefde is. Of de
liefde blijkt na zo'n vuurproef ster
ker te zijn geworden, net als staal
dat in het vuur is gehard, óf er blijft
alleen nog wat as van over. Een van
de grootste vuurproeven is natuur
lijk de ouderdom, dan zie je pas wat
een liefde waard is".
"En wat betreft dat begrip tussen
mannen en vrouwen: ik denk dat
we nooit echt in eikaars hoofd zul
len kunnen kijken. Altijd blijf je
dingen achterhouden, dingen die je
nooit zult durven zeggen tegen el
kaar. 'Dan denk je wel dat je de an
der volledig begrijpt, maar dat is
niet zo. Een mooi beeld daarvoor
vind ik die hele spionage-affaire. De
Engelsen en Amerikanen denken
dat ze geheime informatie hebben
over de Russen doordat ze hun tele
foonlijnen hebben afgetapt. Maar
de Russen spelen het spel mee. Al
voordat het project wordt verwe
zenlijkt, is de zaak al aan hen verra
den. Die geheime informatie is dus
een lachertje. Bij mensen onderling
is dat misschien ook wel zo. Je kunt
kunt wel denken dat je alles van de
ander weet, maar eikaars gedachten
kun je nooit aftappen".
ROTTERDAM (GPD) - Vaste be
zoekers weten het al lang, maar voor
wie nog nooit geweest is: Poetry
Park is hèt multiculturele evene
ment van het jaar in Rotterdam.
Traditiegetrouw vindt het festijn
ook dit jaar weer plaats in het Park
bij de Euromast op 3 juni. Het pro
gramma staat garant voor een sfeer
volle dag muziek, poëzie en dans
tussen het groen. Dit jaar komen er
zo'n dertien muziek-en dansgroe
pen naar het Park, waaronder vijf
uit het buitenland.
Poetry Park wordt georganiseerd
door de Rotterdamse Kunststich
ting en laat het publiek kennis ma
ken met de diverse migrantencultu
ren. Er is een uitgebreid kinderpro
gramma en een informatiemarkt.
Het geheel speelt zich af op twee po
dia, een speciaal kinderterrein, in
de literatuurtent en op de 'grasmat';
verder komen er drie 'dorpen' (An-
tilliaans, Arubaans en Spaans) en is
er dit jaar voor het eerst naast de ge
bruikelijke markten een boeken
markt.
Wat de muziek betreft is er weer
keuze genoeg. Alle groepen noe
men is onbegonnen werk; daarom
slechts een kleine greep uit het pro
gramma. Uit Afrika kunnen we
John Cibadura verwachten met zijn
band The Tembo Brothers; swin
gende Afrikaanse ritmes met rinke
lende gitaren. Ook uit Afrika, maar
met een heel ander Soort stijl, komt
de dansgroep Farafina. Percussie
staat centraal in het optreden van
deze acht musici, nauw verweven
met dans zoals je die alleen in Afri
ka ziet.
Uit Egypte komt zangeres Fatma
ld die met haar band Sharkiat een
muzikale weergave van het hecti
sche leven in Cairo brengt. Danse
res Ines Contreras is de oprichtster
van de Spaanse flamenco-groep
Candela. Bij de flamenco, een An-
dalusische kunstuiting, vloeien
zang, dans en gitaarspel in elkaar
over. Behalve de vier vaste leden
van Candela treedt als speciale gast
de danser Marino Morijo. op.
In de Dominicaanse republiek is
merengue de nationale muziek, op
Poetry Park vertegenwoordigd
door het orkest Zuko. De rapband
24K uit Eindhoven gooit het weer
een geheel andere boeg: een
pleidooi voor gelijkheid van alle
rassen, verpakt in bijtende rap en
hip-hop.
Muziekproject
De Rotterdamse Kunststichting
heeft ook dit jaar weer een musicus
uitgenodigd om om een muziek
project voor Poetry Park te maken,
te weten de veelzijdige Rotterdams-
Surinaamse gitarist/componist
Dennis de Winter. Voor zijn Poetrv -
bijdrage put hij uit verschillende ac
tuele muziekculturen met als doel
het opheffen van de barrières tus
sen die muzieksoorten. Hij gebruikt
voor het project een instrumentari
um van zestien instrumenten.
En dan natuurlijk de dichters.
Acht uitgenodigde bekende en min
der bekende dichters lezen op Poe
try Park in de literatuyrtent. Khalid
Al-Maaly bijvoorbeeld. Hij komt uit
een grote bedoeïnenfamilie in een
klein dorp in Irak. Om politieke re
denen ontvluchtte hij zijn land en
woont sinds tien jaar in Keulen.
E.A. Markham, dichter, schrijver
en docent. Schreef als een van de
eersten in Engeland 'black poetry'.
Norman Ph. de Palm, Antilliaan, is
een van de stuwende krachten ach
ter het kunstenaarscollectief Cos-
mie Illusion Productions. Dit in
Amsterdam gevestigde multicultu
rele gezelschap houdt zich bezig
met theater, beeldende kunst en
film. De Palm schreef onder meer
het scenario voor de film Desiree.
Afsluiter Paul Middellijn haakt in
op de oeroudeSurinaamse verteltra
ditie met ritmische, muzikale en in
dringende observaties uit zijn zijn
werk 'Jazzrapsodie'.
Menken van Grieken
