Binnenmilieu huizen
is verre van gezond
'Woning-supermarkt' in Dinxperlo
Variaties op het
thema fluitketel
Accessoires
onderstrepen persoonlijkheid bezitter
PAGINA 6
Dinxperlo krijgt een voor Ne
derland en Duitsland uniek
bedrijf. Er is nog geen naam
voor bedacht. Het probleem is
dat geen vlag de lading dekt.
Voorlopig spreekt men over
een soort 'woning-super
markt'
'Levensgroot' worden in een
hal van 3000 vierkante meter
zes typen woningen gebouwd
waar aspirant-kopers een keu
ze uit kunnen maken. De prij
zen variëren van 200.000 tot
350.000 gulden. Ook voor de
bouwgrond, de hypotheek, de
verzekering en de benodigde
vergunningen kan worden ge
zorgd. De huizen zijn, om de
keuze nog aantrekkelijker te
maken, compleet ingericht en
overal hangt een prijskaartje
aan. De koper kan, bij wijze
van spreken, de woning sleu-
telklaar meenemen. Alleen in
pakken gaat niet.
door
Walter Hendriks
Eigenlijk is het een stukje van
MAANDAG 28 MEI 1
een aantrekkelijk dorp onder
één groot dak. Een straat,
compleet met lantaarns,
groen en rustbanken en aan
weerszijden drie woningen.
Volgend jaar maart moet het
indoor-dorp klaar zijn. Behal
ve de huizenhal komen er een
restaurant met alle nodige
voorzieningen (o.m.kinderop-
vang) en vijf kantoor-units.
Het gehele project gaat ruim
2,5 miljoen gulden kosten.
De woningsupermarkt is een
initiatief van de heer en me
vrouw Lammers, projectont
wikkelaars in Dinxperlo. Zij
brachten het idee mee uit En
geland.
Simpel
"Al zijn we straks op de wo
ningmarkt uniek in Neder
land en Duitsland, het sys
teem is eigenlijk simpel", zegt
mevrouw Lammers. "Als je
van plan bent om een auto te
kopen dan doe je dat toch ook
niet van een tekening? Je wilt
er in zitten; je wilt de wagen
van binnen en buiten bekij
ken; de kwaliteit en vooral de
ruimte beoordelen. Bij het ko
pen van een huis heb je dat
zelfde verlangen. Maar de
praktijk van alle dag is dat er
een tekening op tafel komt en
heel veel mensen hebben gro
te moeite om dan een goed en
duidelijk beeld te vormen van
de woning. Dat is volkomen
begrijpelijk, maar men wil
daar vaak niet vooruit komen.
Wij pakken het nu heel anders
Het echtpaar Lammers heeft
straks de beschikking over
een terrein met een opper
vlakte van totaal 11.000 vier
kante meter. De hal - show
room - met daarin de zes wo
ningen en andere voorzienin
gen, krijgt een oppervlakte
van 3000 vierkante meter. Mo
gelijkheden genoeg om straks
uit te kunnen breiden en par
keren is helemaal geen pro
bleem
Prijskaartje
"Een van de zes woningen zul
len we gedeeltelijk openge
werkt laten staan, zegt Lam
mers. "Aspirantkopers krij
gen dan een goede indruk van
de contructie, de isolatie, het
gebruikte materiaal, enz. De
andere woningen staan er
sleutelklaar bij. Mogelijk dat
we dat iii samenwerking met
andere ondernemers de com
plete woninginrichting ver
zorgen. De mensen die be
langstelling hebben voor een
bepaalde woningen kunnen
alle wensen en verlangens
kenbaar maken. De woning
kan dan binnen de grenzen
van het mogelijke worden
aangepast. Men kan ook keu
ze maken voor wat betreft de
soort en de kleur van de te
gels, bouwstenen, enz. Ook
die vindt men in de hal in een
showruimte. Van groot be
lang is dat overal een prijs
kaartje aanhangt. Wie tot aan
koop besluit weet precies wat
hij of zij er voor moet beta
len".
Panklaar
"Alle woningen die we laten
zien kunnen waar dan ook in
Nederland of Duitsland wor
den gebouwd. Wij kunnen be
middelen bij de aankoop van
bouwgrond, het aanvragen
van bouwvergunningen en
het panklaar uitwerken van
het project. Zoals gezegd kun
nen we ook bemiddelen bij
het afsluiten van hypotheken
en verzekeringen".
Het gehele project zal worden
gerund door de familie Lam
mers zelf. Als het gaat om de
economische kant van de
zaak krijgt de dochter een
taak en de zoon zal de leiding
krijgen van het horecagebeu-
Als de zaak is ingelopen en
aan deze en aan de andere
kant van de grens de nodige
bekendheid heeft gekregen
verwacht Lammers 50.000 tot
80.000 bezoekers per jaar. Het
zou, meent mevrouw Lam
mers, zelfs een toeristische at
tractie kunnen worden. „Dat
is niet helemaal de bedoeling,
maar daar zitten we niet mee.
Zien is kopen...".
Toekomst
In alle opzichten zien Lam
mers en echtgenote de toe
komst rooskleurig tegemoet.
Veel verwachtingen heeft
men van het opengooien van
de binnen- grenzen van de
EG-landen. Als tegen januari
1993 ook de Duitse DIN-nor-
men zijn aangepast aan wat in
ons land vergelijkbaar is met
de Komokeur, zullen de Duit
sers zeker gebruik maken van
de' aantrekkelijkheden die
Nederland biedt op de wo
ningmarkt.
Le La-pin van Nikolai Carets.
Juist de kleine zaken die zo
maar hier en daar zijn neerge
zet en vaak ogenschijnlijk
nutteloos lijken, kunnen een
interieur een bepaalde dis
tinctie geven. Behalve bloe
men, planten, kussens en
wandversiering onderstrepen
de zogenaamde woningacces-
soires de persoonlijkheid van
de bewoners.
Een geliefd artikel om het
huis met bijous te laten 'schit
teren' zijn de kristallen voor
werpen van de Oostenrijkse
firma Swarovski. "Strass voor
de wooncultuur" zoals deze
firma zijn produkten noemt.
De gebruiks- en siervoorwer
pen doen het goed in antieke,
klassieke en moderne interi
eurs. Kristal past overal bjj.
Drie honderd jaar
Driehonderd jaar geleden be
gon de moderne geschiedenis
van het kristal. Toen ontdekte
men dat gewoon glas bewerkt
kon worden tot kristal. Het
glas werd dusdanig veredeld
dat het een schittering ver
kreeg. Door zijn geheimzinni
ge glans oefende het grote
aantrekkingskracht uit op
mensen met gevoel voor
schoonheid en vorm.
De vraag naar dit unieke
produkt werd zo groot, even
als porselein, kristal werd op
gewaardeerd tot een status
symbool. Vermogende men
sen verzamelden de meest
kostbare kristalobjecten om
hun welvaart te tonen.
Bovendien werd aan de
kwaliteit die het kunstvoor
werp diende te bezitten steeds
hogere eisen gesteld. En, zoals
dat gewoonlijk gaat bij markt
mechanisme van vraag en
aanbod, de makers en ontwer
pers verwierven zich een
steeds groter wordende vak
bekwaamheid in de mogelijk
heid tot verbetering van het
smeltproces van glas. De per
fectie van het eindprodukt
moest worden opgevoerd.
Grilligheid
Juist door zijn grilligheid en
vaak bizarre vorm boeit berg
kristal de liefhebber. Een an
dere, mogelijk meer bekende,
naam voor bergkristal is
kwarts. Kwarts wérd al in 'pri
mitieve' tijden door mensen
gebruikt voor de vervaardi
ging van gereedschappen, wa
pens en gebruiksvoorwerpen.
Hieruit blijkt dat het vroeger
minder primitief toeging dan
wij wel eens geneigd zijn aan
te nemen. Duizenden jaren
geleden wist men al op welke
wijze kwarts gesmolten moest
worden om het te kunnen be
werken. Talloze collecties uit
opgravingen in Voor-Indië,
het Romeinse Rijk, het Mid
den-Oosten en ook in ons land
getuigen, in diverse musea,
van de grote kennis welke
men voor onze jaartelling van
het fenomeen glas c.q. kristal
bezat.
Een van de bekendste ne-
gentiende-eeuwse glasslijpers
was de in Bohemen geboren
•Daniël Swarovski, zoon van
een glasslijper en dus opge
groeid in het vak. Hij was de
gene die de tot dan toe ge
bruikte traditionele en ar
beidsintensieve polijstmetho-
de verving door een revolutio
nair slijpsysteem. Dit nieuwe
produktieproces gaf het kris
tal in zijn uiteindelijke vorm
een grote nauwkeurigheid,
waardoor het kristal zijn raffi
nement kreeg.
Daniël Swarovski deed nog
een bijzondere vondst. Hij
ontdekte dat indien het
loodoxidevolume (PbO) in
het kristal verhoogd kon wor
den tot 32 procent, het kristal
in waarde en schoonscheid tot
'edel' niveau verheven werd.
Een dergelijke menging vergt
echter wel een ingewikkeld
produktieproces. Na lang ex
perimenteren slaagde hij erin
dit procédé te realiseren. Alle
moeilijkheden waren daar
mee evenwel niet opgelost.
Het nieuwe loodkristal bleek
namelijk in de gevonden sa
menstelling relatief zacht en
kon daardoor, gedurende het
slijpproces, licht worden be
schadigd.
Toch bewezen de techni
sche verieuwingen die Swar
ovski op het gebied van de po-
lijstmethode had getest, hun
onschatbare waarde. Na in
voering van het slijpsysteem
bleken de kristallen pro
bleemloos geslepen te kun
nen worden en wel zonder
kras of braam. Diende een
'steen' een doorsnee van 0,8
millimeter te krijgen, dan ge
beurde dat ook. Desnoods
100.000 maal achtereen.
Om zijn geheim tegen in
dustriële spionage te bescher
men, trok Daniël met zijn fa
milie naar Oostenrijk en vond
in de buurt van Innsbrück een
fabriek met waterkrachtener
gie. Daar vestigde hij zich en
begon aan de produktie van
zijn loodkristal.
Van onze medewerkster
Annemarie Zevenbergen
Wat heeft een konijn te maken
met een fluitketel?
Is er een overeenkomst tus
sen een vogeltje en een fluitke
tel?
Het mag vreemd klinken,
maar er is een zekere overeen
komst tussen de beide dieren
enerzijds en het gebruiksvoor
werp anderzijds. Maar, tot ie
ders geruststelling, die over
eenkomst is zuiver visueel.
Ontwerpwedstrijd
Een aantal studenten Indus
triële Vormgeving ontwierp
in het kader van de vierde He-
ma Ontwerpwedstrijd een
fluitketel. Het grootwinkelbe
drijf organiseerde in het stu
diejaar '89/'90 deze wedstrijd,
en ditmaal was de fluitketel
het onderwerp. De winnaar
van de wedstrijd, de 23-jarige
Nikolaï Carels (Gerrit Riet
veld Academie richting In
dustrieel ontwerpen) ont
wierp Le Lapin en derde prijs
winnares Lilian Marijnissen
(Akademie Industriële Vorm
geving Eindhoven, richting
Mens en Voeding) maakte
Little Birdie.
De tweejaarlijkse ontwerp
wedstrijd richt zich op stu
denten (industriële) vormge
ving van academies en univer
sitair onderwijs, die door deel
name praktijkervaring op
doen. Daarnaast hoopt de He-
ma met de wedstrijd belang
stelling te kweken voor vorm
geving in het algemeen. De
opdracht wordt iedere twee
jaar geformuleerd aan de
hand van een speciaal voor de
wedstrijd verricht markton
derzoek. Daar kwam dit jaar
bij dat de ontwerpen moesten
passen binnen het assorti
mentsbeleid van het bedrijf.
Le lapin
Uitgangspunt van het ont
werp Le Lapin van Nikolaï
Carels is een bestaand ketelre
servoir. Daarmee vervallen
volgens de ontwerper de kos
ten voor het opnieuw ontwik
kelen en opzetten van een pro-
duktielijn. Het ketelreservoir
is van roestvrij staal. De hand
greep van le Lapin is opge
bouwd uit kleine laagjes met
kunststof gelamineerd hout.
Het fluitje zit vast aan die
handgreep, waardoor het niet
kan zoekraken. Het openen en
sluiten van de schenkopening
gebeurt via een horizontale
draaibeweging. Het tuitje is
hoger op het reservoir ge
plaatst om de gedrongen
Little birdie van Lilian Ma
rijnissen. (foto's pr)
vorm van het reservoir op te
heffen.
Leuk bekkie
'Water leeft, laat het leven' is
het motto van de inzending
die werd beloond met een
tweede prijs, van Douwe Me-
dema (Academie voor Beel
dende Kunst Maastricht, af
deling vormgeving en kunst
stoffen). De inzending be
stond uit drie ontwerpen
waarvan de jury er één uit
koos. De ontwerper gebruikte
geëmailleerd metaal voor het
waterreservoir en hout voor
de handgreep. De greep wordt
door middel van lijmen met
epoxy aan de ketel bevestigd.
Een fluitketel met 'een leuk
bekkie' geschikt voor een
jong publiek was de omschrij
ving die de jury gaf aan Little
Birdie van Lilian Marijnissen
(derde prijs). De ontwerpster
gebruikte als basis een asym
metrische vorm die bij haar
associasties opriep met een
vogel. Door het toevoegen van
een bekje ontstond Little Bir
die. In het bovenste deel van
het vogelbekkie zit het fluitje
van de ketel. In de fluit zijn
twee stoomgaatjes aange
bracht om het vogelbeeld vi
sueel te versterken. De ketel is
van roestvrij staal, de hand
greep uit bakeliet en PF. De
fluit met hendel en verbin
dingsstuk uit polyoxymethy-
leen.
Nog meer diervormen zien
we bij de eervolle vermeldin
gen: Haantje de voorste van
Ester Steenwinkel (Hoge
school voor Kunsten Arnhem,
richting 3D Design). De fluit
heeft duidelijk de vorm van
een hanekam. Andere eervol
le vermeldingen gingen naar
Steamline van Gert Hokke
(Akademie Industriële Vorm
geving Eindhoven, richting
Mens en Wonen), Scuffle van
Olav Slingerland (Akademie
Industriële Vormgeving
Eindhoven, Mens en Voe
ding) en De losse fluit van
Djoke de Jong (Akademie In
dustriële Vormgeving Eind
hoven, Mens en Wonen).
Tentoonstelling
Een selectie van de inzendin
gen is tot 2 juli te zien in het
Rotterdamse museum Boy
mans-van Beuningen. Het
museum is dagelijks, behalve
op maandag, geopend van 10
tot 17 uur, op zon- en feestda
gen van 11 tot 17 uur.
Bouwbioloog Haas: 'Er is grote behoefte aan een kwaliteitskeuring"
Uit verscheidene onderzoeken blijkt dat de lucht in
normale woonhuizen zeer ongezond is. Lucht
binnenshuis bevat aanzienlijk meer schadelijke
stoffen dan de buitenlucht, hoewel deze laatste ook
niet echt schoon meer is. Een deel van de oorzaken
ligt volgens de Arnhemse bouwbioloog ir. E.M. Haas
in de keuze van bouwmaterialen. Haas pleit voor
snelle invoering van erkende kwaliteitsnormen en
criteria ten aanzien van de gezondheid van
bouwmaterialen.
door John Benschop
Bouwmaterialen zijn vaak
zelf milieu-onvriendelijk of
zijn met schadelijke stoffen
bewerkt. "Criteria bestaan nu
nog niet omdat de samenhang
tussen materiaal, het binnen
klimaat van huizen en ge
zondheidsrisico's nog nauwe
lijks wordt onderkend, laat
staan goed onderzocht is",
meent ir. Haas, die over dit on
derwerp publiceert in hét tijd
schrift 'Gezond bouwen en
wonen', een blad over bio- en
ecologische architectuur.
Volgens Haas is er een grote
behoefte aan kwaliteitskeu
ring, zowel op het gebied van
de gezondheids- als de milieu^
risico's. "Het vreemde is dat
er al wel grenswaarden zijn
voor concentraties van gas
sen, dampen en stofdeeltjes in
de lucht van fabrieken, laba-
ratoria en kantoren, maar
voor woningen zijn dergelijke
waarden nog nooit bepaald".
De mens bouwt huizen om
zich te beschermen tegen vij
anden, koude en hitte, regen,
droogte en storm en voor het
verkrijgen van privacy. Het
hoofddoel van dit onderko
men is om gezond te kunnen
leven. En juist daar schort h,et
aan. "Het vraagstuk van scha
delijke invloeden binnens
huis is een nog niet zo lang on
derkend probleem. Pas nu
raakt de bouwwereld zich er
een beetje van bewust. De
consument is er al tijden in ge
ïnteresseerd, maar heeft geen
idee wat er allemaal onder
valt", aldus de bouwbioloog.
Derde huid
Een huis wordt ook wel de
derde huid genoemd. Na de
echte huid wordt het lichaam
beschermd door kleding.
Daarna komt een huis. "Wo
ningen zouden dan ook de
zelfde eigenschappen als onze
huid moeten hebben. Met na
me in vochtregulatie en be
scherming tegen giftige stof
fen. Natuurlijke materialen
hebben die eigenschapen in
zich. Plastic, kunststof en alu
minium niet".
De vervuiling van het bin
nenmilieu heeft verschillende
oorzaken. Allereerst zijn er de
eigen activiteiten van bewo
ners waaronder roken, koken,
huisdieren, open haard en het
gebruik van schoonmaakmid
delen. Daarnaast ontstaan
schimmels ten gevolge van
onvoldoende ventilering. Ver-
dér komt van buiten veel ver
vuilde lucht binnen via uit
stoot van fabrieken en uitlaat
gassen.
Radioactief
Een andere oorzaak van ver
vuiling, maar zeker niet min
der belangrijk, is materiaal
dat gebruikt wordt bij de
bouw en afwerking van een
huis. Zo stralen de veelge
bruikte gipsplaten radongas
uit ofwel radioactieve stra
ling. Volgens de laatste studie
van de Vereniging Milieude
fensie over radongassen in
huis voldoet 99 procent van de
woningen in Nederland niet
aan de gestelde normen v^n
veiligheid. Isolatiemateriaal
zoals glaswol straalt ook heel
fijne deeltjes uit die door hun
afmeting, net als asbestvezels,
kankerverwekkend kunnen
zijn.
Maar het gaat volgens Haas
nog veel verder. Beton lijkt
door de samenstelling uit na
tuurlijke materialen gezond,
maar er worden vaak chemi
sche stoffen aan toegevoegd
om het bij de bouw sneller te
laten drogen. "Die chemica
liën komen op den duur weer
in de lucht terecht, binnen en
buiten".
Bij de bouw van een verant
woorde ecologische woning
moet dus met zeer veel facto
ren rekening worden gehou
den. "Allereerst moet de
grond gifvrij zijn. Het spreekt
vanzelf dat industrie in de om
geving slecht is, maar ook
hoogspanningskabels in de
We moeten, volgens bouwbio
loog Haas, weer terug naar
natuurlijke materialen zoals
katoen, zijde, klei en leem.GpD)
buurt van een woning hebben
negatieve invloeden op men
sen". Verder dient bij de
bouw rekening te worden ge
houden met het materiaalge
bruik. Naast het uitbannen
van milieu-onvriendelijke
materialen dienen de gebruik
te grondstoffen ook duur
zaam te zijn. "Dat betekent
dat het nagroeibaar of onuit
puttelijk moet zijn. Of als af
val goed te verwerken. Het zo
genaamde kringloopprinci
pe".
Ook de bewoners kunnen
nadrukkelijk hun stempel
binnenshuis drukken op een
goed leefmilieu. "Dat is zeer
noodzakelijk, zeker gezien het
feit dat de gemiddelde Neder
lander bijna zeventig procent
van zijn tijd binnen in huis
doorbrengt. Kwetsbare groe
pen als bejaarden, zieken en
kleine kinderen vaak nog
Uitwasemen
Haas denkt hierbij niet alleen
aan de voor de hand liggende
zaken zoals het scheiden van
klein-chemisch afval of het in
beperkte mate gebruiken van
agressieve schoonmaakmid
delen. "Behang bijvoorbeeld
is niet schadelijk. Maar de lijm
waarmee het op de muur
wordt aangebracht is puur gif.
Dat blijft zeker nog enkele ja
ren uitwasemen".
Hetzelfde geldt voor de
meeste verfsoorten. "Die be
vatten ook chemicaliën die
net als de lijm jaren achtereen
uitwasemen en dus in huis
blijven hangen". Er bestaan al
wel milieuvriendelijke verven
op basis van houtolie, lijnolie,
terpentijn (van dennenhars)
en citrusolie. "Er zijn echter
maar weinig merken en ze zijn
op weinig plaatsen beschik
baar".
Ook het natuurmateriaal
kurk als vloerbedekking is al
lang geen natuurmateriaal
meer volgens Haas. "De basis
is van kurkeik, maar het
wordt met zeer giftige lijm ge
plakt, vervolgens voorzien
van een slijtlaag van pvc. Het
is dan wel sterk en slijtvast,
maar het dampt allerlei giftige
stoffen uit". Ook gordijnen en
vloerbedekkingen worden be
handeld met divers,e chemi
sche middelen. Bij meubelen
is het verhaal niet veel anders.
Allemaal bewerkingen die het
leefmilieu in huis nadelig be
ïnvloeden.
Goede en gezonde materia
len voor de bouw, de afwer
king en voor meubelen moe
ten volgens Haas gezocht wor
den in puur natuurlijke mate
rialen zoals klei, leem, bak
steen, natuurgips, kalk, hout,
riet, kurk, linnen, wol, zijde,
katoen en natuurverven.
3 heeft een onderzoek van NASA uitgewezen, halen schadelijke stoffen uit de
(foto pr)
vloeden zoails elektrische en
magnetische wisselvelden
(veroorzaakt door elektrische
stroom), elektrische en mag
netische statische velden (ver
oorzaakt door opladingen van
diverse materialen) en aard-
stralen.
Haas noemt het van belang
dat juist in een slaapkamer
niet teveel elektrische appara
ten staan. "Een elektrische
wekker kan worden vervan
gen door een opwindwekker,
een elektrische deken door
een schapevacht, geen televi
sie op de slaapkamer, verleng
snoeren weghalen en de tele-
fo'on ver van het bed plaat
sen". Ook is het goed een net-
vrijschakelaar in de stroom-
groep naar de slaapkamer aan
te brengen. De schakelaar
haalt automatisch de span
ning van leidingen weg zodra
geen stroom wordt gevraagd.
Zuiveren
Opmerkelijk is dat een studie
van, de NASA heeft uitgewe
zen dat vervuilde lucht in huis
weer gezuiverd kan worden
door bepaalde planten. Zo
kan de Sansevieria een ruimte
van dertig vierkante meter
vrij houden van formaldehy-
de-gassen en de Gerbera een
chemische stof als benzeen
uit de lucht zuiveren.
Daarnaast zijn er ook min
der bekende oorzaken die het
binnenmilieu negatief beïh-
