Recordpiïjs Van Gogh
'De wil mijn acteurs niet zo zien lijden'
Filmfestival Cannes: Franse victorie?
Excentrieke Dali in nuchter Arnhem
HEBI
'Verdriet van België' boek
van de maand in New York
BLIKSEM VOOR RUSHDIE
Jan van Vlijmen (54) nieuwe
directeur Holland Festival
Gerardjan Rijnders over uit roulatie genomen stuk Ritsema:
PAGINA 29
Volgens RIOD
GENT (GPD) Woensdag 30 mei zal de Vlaamse schrijver Hugo Claus in
New York aanwezig zijn vopr de Amerikaanse vertaling van zijn roman
'Het verdriet van België'. 'The Sorrow of Belgium' wordt in New York als
boek van de maand gepresenteerd. De reis van Claus maakt deel uit van
een van de nieuwe projecten waarmee de Vlaamse cultuurminister Patrick
Dewael Vlaanderen in het buitenland wil promoten.
De dag na de presentatie van 'The Sorrow of Belgium' zal Claus een le
zing geven voor het Vlaamse publiek dat in New York woonachtig is. Op 3
.juni wordt de Claus-film 'Het Sacrament' in de Amerikaanse hoofdstad
Washington vertoond. Deze film zal op 21 juni eveneens te zien zijn in de
UCLA-universiteit in Los Angeles waar een biennale conferentie van
Neerlandistiek wordt georganiseerd.
Jan van Vlijmen werd in 1935 in
Rotterdam geboren en studeerde
piano, orgel en compositie aan het
Utrechts Conservatorium. Van 1961
tot 1965 was hij directeur van de
Muziekschool in Amersfoort. Daar
na gaf hij theorielessen aan het
Utrechts Conservatorium. In 1967
werd hij benoemd tot adjunct-di
recteur van het Koninklijk Conser
vatorium in Den Haag onder Kees
van Baaren. Na het overlijden van
Van Baaren in 1970 werd Van Vlij
men benoemd tot directeur, een
functie die hij tot 1985 vervulde.
In 1984 verzocht de minister van
WVC hem de taak van intendant
van De Nederlandse Opera op zich
Van onze correspondent
Martin Hermens
ARNHEM Musis Sacrum is vanaf
donderdag tijdelijk één van de best
bewaakte gebouwen in Arnhem en
omgeving. Die dag arriveren name
lijk de kunstwerken voor de grootse
Salvador Dali-expositie, die daar
vanaf 19 mei tot en met 22 juli wordt
ondergebracht. De verwachtingen
zijn hooggespannen. Te meer daar
de zelfde tentoonstelling in Venetië
meer dan 600.000 bezoekers trok.
Een aantal waarvan de Arnhemse
organisatoren toch ook stiekem
dromen.
Maar liefst dertig ton kunst, keu
rig ingepakt en verzegeld, maakt de
komende dagen de lange reis van
Genève naar Arnhem.
Initiatiefnemer van de opmerke
lijke kunsthappening is de Arn
hemse juwelier/antiquair H.
Helldorfer.
Pas twee maanden geleden werd
bekend dat zo'n 300 werken van de
Spaanse surrealist Salvador Dali
acht weken lang in Arnhem te zien
zouden zijn. In samenwerking met
het gemeentebestuur en de Stich
ting Arnhem Promotion is er sinds
dien keihard gewerkt om de zaak
organisato-isch rond te krijgen.
De komende dagen gaat het er
dus om spannen. Musis Sacrum
wordt lichtelijk omgebouwd, waar
na de kunstwerken kunnen worden
De hele heisa rondom de vorig
jaar januari overleden Spanjaard
zou Dali's ego alleen maar hebben
gestreeld. De man stond graag in de
belangstelling, nam zelfs de tele
foon op met "U spreekt met de God
delijke Dali", vanuit zijn koninklijk
appartement.
De surrealist kan op kunstzinnig
gebied heel bedreven zijn geweest,
in het dagelijkse leven was hij dat
zeker niet. Voor het uitschrijven
van een cheque bijvoorbeeld moest
Dali de hulp inroepen van zijn 14
jaar oudere vrouw. Hartmund
Liencke, die bevriend was met Dali,
kan daar alles over vertellen. Dat
gaat hij ook doen tijdens de ope
ningsceremonie. En dat levert on
getwijfeld een amusante voor
dracht op.
Lincke zelf heeft de Spanjaard in
de meest excentrieke situaties mee
gemaakt. "Ik ontbied u deze zoete
ochtend met mij te delen", schijnt
Dali een keer door de telefoon tegen
zijn goede vriend gezegd te hebben
Toen Lincke ter plaatse arriveerde,
had Dali zich van top tot teen inge
smeerd met honing. "Wat is er zoe
ter op deze wereld dan wakker wor
den en weten dat je Dali heet", was
het eerste dat de kunstenaar zijn
gast toesprak.
Dali bezorgde ook eens een
schoolklas van 30 meisjes de schrik
van hun leven nadat hij poedel
naakt in hun gezelschap verscheen.
De jongedames waren ge-
schokeerd, maar durfden niet te re
ageren.
Dagboek Hans
Warren niet
"Gerardjan heeft voor zijn zaak ge
kozen, niet voor mij. Ik was niet
bang dat het mis zou gaan. Mijn
werk gaat altijd met moeilijkheden
gepaard. Dat hoort bij dit genre pro
ducties, waar zoveel onzekerheden
in zijn ingebouwd. Ik zit er boven
op. Zeker op het eind nemen de
angst onzekerheid bij de acteurs JHHHHHHHHHjH
toe. Maar Pierre Bokma, een van de
spelers, zei tegen mij: 'Het is voor V
het eerst in vijf jaar dat er iemand logra
met mij gewerkt heeft'. Mijn stuk
ging niet ergens over, maar om. Of lira
het geslaagd was niet. het was «jgjÉg
een stap in het Nederlands toneel
geweest. En dat nu onmogelijk
gemaakt. Gerardjan en ik zijn te ver- *"^35
schillend: het is de Groningse klei
tegenover het Brabantse zand". Gerardjan Rijnders. Groningse klei tegenover Brabants zand', (foto gpd)
Honderdvijftig miljoen gulden
Van onze correspondent
Gerlof Leistra
AMSTERDAM (GPD) - De beslis
sing om de voorstelling '1 over 8'
van Jan Ritsema niet uit te brengen,
is genomen om de acteurs uit hun
lijden te verlossen. Dat zegt artis
tiek leider Gerardjan Rijnders van
Toneelgroep Amsterdam. "Als ver
reweg de meerderheid er zo onder
lijdt, moet ik die stap nemen. An
ders zou ik hun vertrouwen in mij
als artistiek leider beschamen. Ik
wilde ze niet zo zien lijden op dat to
neel. Dat stuitte bij mij op morele
bezwaren". Het stuk zou gister
avond in het Amsterdamse Theater
Bellevue in premiere gaan.
Het is de tweede keer sinds het
ontstaan van Toneelgroep Amster
dam dat Rijnders en Ritsema een
ernstig artistiek conflict hebben. In
de zomer van '87 werd Ritsema's
stuk 'Boom uit de tropen' na een
paar voorstellingen uit de roulatie
genomen. Die ingreep was voor Rit
sema reden om op te stappen. Tot
die tijd had hij samen met Rijnders
de artistieke leiding van het gezel
schap.
Rijnders had Ritsema zelf ge
vraagd om een nieuw stuk. Drie
maanden geleden werd met de re
petities begonnen zonder dat er een
stuk was. Rijnders: „Dat gebeurt
wel vaker, maar dan is het risico ook
groter dat het niets wordt. '1 over 8'
was ook niets. Ik kon er niet naar
kijken, maar veel belangrijker was
dat de acteurs het ook niets vonden.
Alleen durfden zij dat vanuit een
verkeerde solidariteit niet tegen
Ritsema te zeggen. Maar de signa
len waren duidelijk. Natuurlijk
stond niemand te juichen toen wij
onze beslissing meedeelden - het is
toch een soort abortus - maar er was
toch ook sprake van opluchting".
Volgens Rijnders is het uitgeslo
ten dat Ritsema in de toekomst nog
iets voor Toneelgroep Amsterdam
zal doen. "Een voorstel in die rich
ting zou bij de acteurs merkwaardig
vallen. Ik geef absoluut toe dat Jan
Ritsema heel mooie voorstellingen
kan maken, maar blijkbaar zijn wij
niet in staat de goede condities te
scheppen".
Zakelijk leider Gerrit Korthals
Altes noemt de beslissing om het
stuk in zo'n laat stadium af te blazen
"aan alle kanten pijnlijk. Zoiets gaat
met veel emoties gepaard. Maar ook
ik kan mij niet aan de indruk ont
trekken dat de acteurs opgelucht
zijn dat wij de knoop hebben door
gehakt. Ik denk dat Ritsema door
had willen gaan. Hij zag nog wel
mogelijkheden. Wat ons betreft was
er echter onvoldoende om tot een
publieke voorstelling te komen".
Korthals Altes zegt geen idee te
hebben waarom het nu voor de
tweede keer. is misgegaan. "De pro
blemen zijn niet te vergelijken met
de vorige keer. Toen ging het om
een gewoon repertoire-stuk, nu om
een improvisatie. Een ding is duide
lijk: het is totaal mislukt".
Extra pijnlijk wordt de situatie
gezien het feit dat de Fransen hun
eigen markt aan het verliezen zijn.
Tien jaar geleden was het nog zo dat
de Amerikanen nooit verder kon
den komen dan tot 30 procent van
de totale filmrecettes in Frankrijk.
In 1989 bleken de Fransen zelf nog
maar 30 procent over te hebben ge
houden. Daarom zullen ze dolgraag
die Gouden Palm weer eens in huis
willen houden, denk ik. En ik zou ze
het niet eens misgunnen.
De films Daddy Nostalgy (van
Bertrand Tavernier) en La Captive
du Desert (van Raymond Depar-
don) zijn eigenlijk de meest sympa
thieke competitie-bijdragen tot
dusver. Tavernier componeert met
inzet van Dirk Bogarde en Jane Bir-
kin een prachtig en subtiel relatie
drama over een vader en dochter
die elkaar eigenlijk pas leren ont
dekken op het moment dat pa nog
maar met een been in het leven
staat.
Depardon is eerst wereldbe
roemd geworden als fotograaf en
DEN HAAG (GPD) - De compo
nist Jan van Vlijmen (54) is be
noemd tot directeur van het Hol
land Festival. Hij volgt Ad 's-Gra-
vesande op, die zijn functie met in
gang van 1 januari volgend jaar
neerlegt. Met de benoeming zet het
bestuur van het Holland Festival de
traditie voort dat Nederlands groot
ste, jaarlijks terugkerende culturele
evenement op het gebied van mu
ziek, dans en theater, door een di
recteur wordt geleid met een muzi
kale achtergrond.
De voorzitter van het Holland
Festival, prof. dr. A. van der Zwan,
is verheugd over de benoeming van
Van Vlijmen. „Wij zijn ervan over
tuigd dat de artistieke persoonlijk
heid van Van Vlijmen een interes
sant stempel op het festival kan
drukken", aldus Van der Zwan.
Jan Ritsema zegt vooral teleurge
steld te zijn dat hij in de beslissende
fase geen steun heeft gekregen.
Verschillend
Van onze correspondent
Jaap van Wessel
WASHINGTON - Een
schilderij van Vincent van
Gogh heeft op een veiling in
New York gisteren een re
cordbedrag van 83,5 miljoen
dollar (152 miljoen gulden)
opgebracht, de hoogste prijs
die ooit voor een schilderij
betaald is. Het doek, getiteld
'Portret van dr. Gachet', is
gekocht door een Japanse
kunstgalerij.
vervolgens als documentaire-ma
ker. Thans breekt hij door met een
Film waarvoor hij zich liet inspire
ren door de affaire Francoise
Claustre, de antropologe die in 1974
werd gekidnapped door de Tibou-
stam in Tsjaad en jarenlang werd
vastgehouden. In La Captive Du
Desert speelt Sandrine Bonnaire de
hoofdrol. Het is een film met nau
welijks dialoog, omdat Depardon
eigenlijk alles in beelden kan vertel
len. Het gevoel van onvrijwillig deel
uit te moeten maken van een ge
meenschap die je wel blijft buiten
sluiten. Van ontsnappen kan geen
sprake zijn, al wordt het vergeefs
geprobeerd, want de jonge vrouw
zit ook nog eens opgesloten in een
nauwelijks begaanbaar stuk Sahara
waarvan de barre pracht, het onein
dig vigerende kleurenspel, zowel
fascineert als naar waanzin drijft.
En dat zijn dat alvast twee mooie
Franse films, terwijl we Godard's
Nouvelle Vague en Depardieu als
Cyrano de Bergerac nog moeten
krijgen.
te nemen. Na een conflict over de
verhouding tussen artistieke kwali
teit, ter beschikking staande finan
ciële middelen en de kwantatieve
eisen die volgens Van Vlijmen aan
voorstellingen worden gesteld, ver
liet hij 1 december '87 De Neder
landse Opera.
Sinds die tijd werkt hij onder
meer aan een opera over de laatste
jaren van Vincent en Theo van
Gogh. Deze opera gaat 16 novem
ber, in het kader van de Va'n Gogh-
herdenkingen, in Amsterdam in
première.
het portret van dr. Gachet was door
het veilingshuis Christie op 40 tot 50
miljoen dollar geschat. Maar twee
kandidaat kopers boden tien minu
ten lang tegen elkaar op totdat de
prijs van 83,5 miljoen dollar (150
miljoen gulden) bleef staan. De prijs
ging bij elk nieuw bod met een mil
joen omhoog.
De verkoop van dr. Gachet is niet
alleen van betekenis voor de kunst
wereld, het geldt ook als een toets
voor de prijs van kunst in het alge
meen. In tijden van inflatie en eco
nomische onzekerheid plegen de
prijzen van kunstwerken, als alter
natieve belegging voor investeer
ders, omhoog te gaan. In de tachti
ger jaren zijn telkens weer nieuwe
records op veilingen gevestigd, met
name vanwege een agressieve aan
pak van Japanse kopers.
De indruk bestond echter dat er
na de beursval in oktober 1987 min
der geld beschikbaar was voor dit
soort buitensporigheden. Prijzen
van kunstwerken zijn in de afgelo
penjaren dan ook iets minder geste
gen dan daarvoor. Weliswaar bracht
de Irissen na de val van de beurs
meer dan 50 miljoen dollar op, maar
dat gold niet als een indicatie voor
de prijzenmarkt, want aan die trans
actie zat een luchtje.
Het veilingshuis Sotheby stelde
de Australische koper, Alan Bond,
in staat de koop te financieren met
van Sotheby geleend geld, een gang
van zaken die daarna algemeen is
veroordeeld. Toen de koper in fi
nanciële moeilijkheden kwam
moest hij trouwens het schilderij
weer van de hand doen. Dat lukte
hem. Hij verkocht De Irissen aan
het Paul J. Getty-museum in Cali-
fornie voor -volgens geruchten- tus
sen de 50 en 55 miljoen dollar.
Hoelang het wereldrecord van
van Gogh stand zal houden is een
andere vraag. Deze week wordt -
eveneens in New York- een schilde
rij van Renoir geveild, "Moulin de la
Gallette". Voor de verkoop van dr.
Gachet werd de waarde van deze
Renoir eveneens op 40 tot 50 mil
joen dollar geschat. Nu is niemand
daar meer zeker van.
vervalst
Van onze correspondent
Henk Postma
AMSTERDAM/VLISSINGEN
(GPD) De bewering van publicist
Adriaan Venema dat de Zeeuwse
schrijver Hans Warren zijn oorlogs
dagboek heeft vervalst, is op drijf
zand gebaseerd. Dat blijkt uit gege
vens van Rijksinstituut voor Oor
logsdocumentatie (RIOD). Onder
zoeker D. Barnouw van het RIOD
heeft de twee argumenten van Ve
nema gisteren weerlegd.
Venema beschuldigde Warren er
zaterdag - tijdens een lezing voor
het Zeeuwsch Genootschap der We
tenschappen - van dat deze in zijn
dagboek een aantal kwesties aan
roert waarvan hij op het moment
van schrijven onmogelijk op de
hoogte kon zijn geweest. Hij noem
de er twee. De gegevens van het
RIOD maken het aannemelijk dat
Warren de gewraakte passages naar
waarheid schreef.
In het ene geval gaat het om War
rens notitie, gedateerd 10 augustus
1943, dat 'de joden bij honderddui
zenden de gaskamers ingedreven
worden'. Al meer dan een jaar eer
der, op 9 juli 1942 om 18.00 uur, zo
blijkt uit de RIOD-gegevens, meld
de de BBC-radio dat joden 'zelfs
vergiftigd werden met gas'. Ook An
ne Frank maakt er al veel eerder
dan Warren melding van in haar
dagboek. Op 9 oktober 1942 schrijft
ze: "De Engelse radio spreekt van
vergassing, misschien is dat wel de
vlugste sterfmethode."
RIOD-onderzoeker Barnouw:
"Het woord gaskamer is weliswaar
niet gebruikt. Maar het is heel be
grijpelijk dat Warren er melding
van maakt. Vergassing in een ka
mer was een doodstraf die ook in
Amerika, al voor de oorlog, be
stond. Het was een algemeen be
kende term".
Venema's tweede 'bewijs' betreft
de passage, gedateerd 1 maart 1943,
waarin Warren meldt: "Duizenden
moeten weg voor de Arbeitseinsatz,
ook echte studenten." En: "Stude
rende kennissen en vrienden zijn
gevlucht of ondergedoken". Bar
nouw: "Maanden eerder al is tegen
studenten verteld dat ze konden
worden opgeroepen om in Duits
land te werken. Op 9 december 1942
heeft het ministerie van Onderwijs
bekend gemaakt dat eind december
6000 tot 8000 studenten naar Duits
land zouden moeten vertrekken.
Dat heeft op 14 december 1942 zelfs
tot enkele spontane studentensta
kingen geleid. Het illegale blad De
Geus heeft er op 20 januari 1943 ook
al over geschreven. In diezelfde
maand vonden in Utrecht invallen
plaats in collegezalen".
Sjiek
Venema, die dezer dagen in Parijs
verblijft, verklaarde in een eerste re
actie op de gisteren verschenen
PZC-publicatie over de affaire dat
hij een kort geding met vertrouwen
tegemoet ziet. Warren zei in dat arti
kel dat een gerechtelijk laboratori
um ongetwijfeld kan bevestigen dat
de gewraakte gepubliceerde passa
ges van zijn dagboek kloppen met
het oorspronkelijk handschrift. Ve
nema daarover: "Dat kan een ge
rechtelijk laboratorium niet. War
ren heeft een versie van zijn dag
boek aan de PZC laten zien. Een ge
rechtelijk laboratorium kan bij be
nadering wel zeggen of een ma
nuscript circa vijftig of veertig jaar
oud is, maar niet op het jaar, laat
staan op de datum precies".
Venema: "Ik hou gewoon vast
aan wat ik stel. Voor mij blijft over
eind staan dat Warren dingen
schreef die, naar mijn research, ge
woonweg niet konden. Het is een
polemiek die ik ben aangegaan. Ik
mag die mening hebben en die ver
kondigen. Hij heeft een dagboek ge
schreven. Hij heeft de openings
woorden gepleegd. Ik reageer daar
op. Ik mag een mening hebben en
die verkondigen, als ik het tenmin
ste niet lichtvaardig doe. Ik heb het
aantoonbaar gecontroleerd, bron
nen gebruikt. Ik heb meer bronnen
tot mijn beschikking dan in die le
zing stonden. Ik mag melden dat ik
dat dagboek niet vind deugen, zoals
hij in zijn recensies meldt, naar zijn
eer en geweten, dat ik op eigen
roem uit ben, dat ik mensen node
loos verdriet doe en wat dan ook.
Dat zijn natuurlijk ook opmerkin
gen waarvan ik kan eisen dat hij die
staaft. Maar dat doe ik niet. Ik vind
dat zoiets in een polemiek tussen
schrijvers allemaal is toegestaan.
Over het algemeen is het bon ton
onder schrijvers dat zij polemiseren
in geschrift of in woord. Dat lijkt me
een sjiekere manier dan wat hij nu
doet. Maar ja, misschien komt-ie op
z'n schreden terug. Zo niet dan gaan
we unverfroren het kort geding in".
1 afwachtende houding tijdens de veiling van Van Goghs 'Por-
Het gaat om een van Van Gogh's
laatste schilderijen, gemaakt in
1890 enkele weken voor zijn zelf
moord. Het vorige 'wereldrecord'
voor een schilderij stond eveneens
op de naam'van Van Gogh. Zijn
schilderij 'De Irissen' werd in 1987
voor 53,9 miljoen geveild.
Tijdens zijn leven slaagde van
Gogh er niet in ook maar een schil
derij te verkopen. De waarde
CANNES - Hoewel het 43ste Film
festival van Cannes pas tot de helft
gevorderd is en er nog geen gedood
verfde Palm-kapdidaten vertoond
zijn tot dusver, begint zich het ver
moeden te ontwikkelen dat organi
satoren Gilles Jacob en Pierre Viot
het spel zo in elkaar heben gesto
ken, dat de kansen groot zijn voor
een Franse
Cannes draait dit jaar films van
hele grote jongens (Kurosawa, De
Oliveira, Fellini, de Taviani's, Wajda
en Schrader) in het hoofdprogram
ma maar buiten de competitie. De
Amerikanen die vervolgens wel tot
de slag om de Gouden Palm worden
toegelaten (Parker en Eastwood)
zijn oneindig veel bleker dan de
films van Spike Leg, Jarmusch en
Soderbergh die hier vorig jaar het
festival gewoon hebben gemaakt.
In landen als Canada, Australië, de
beide Duitslanden, Spanje en de
Scandinavische landen schijnt men
niks van waarde te hebben kunnen
vinden. Zo willen Viot en Jacob
doen geloven. Engeland lijkt er
even tussendoor te zijn geglipt met
één film (die nogal controversieel
schijnt, hij gaat over de IRA). En
over Nederland hoeven we het n;et
eens te hebben, want wij mogen al
15 jaar niet meer meedoen.
Het gastland brengt zelf maar
liefst vier competitiefilms in stel
ling en dat duidt toch op onmisken
bare gretigheid. De Franse filmin
dustrie kan dan ook wel een opste
ker gebruiken. Jaarlijks hollen hier
de bioscoopcijfers met circa twintig
miljoen minder verkochte kaartjes
achteruit. In Cannes, dat zich zo
graag als de filmhoofdstad van Eu
ropa afficheert, hebben de laatste
paar jaar zeven bioscopen moeten
sluiten omdat er buiten het festival
niemand meer heen wilde. En over
een week, als ook dit 43e festival
voorbij is, gaat een heel grote, ze
venvoudige bioscoop definitief
dicht.
ISLAMABAD In de Pakistaande hoofdstad Islamabad draait mo
ment de film 'The International Guerillas'. In deze rolprent wordt de
Britse schrijver Salman Rushdie na een drankgelag door de bliksem ge
dood. Dat gebeurt nadat de auteur een groep commando's heeft gedood
die de opdracht hadden hem te executeren voor zijn godslasterlijke
boek 'De Duivelsverzen'. Rushdie werd door Khomeiny in 1989 ter dood
veroordeeld voor dit boek en moet zich nu nog schuil houden in Enge
land. (foto ANP)
Jan van Vlijmen.