Recordpiïjs Van Gogh 'De wil mijn acteurs niet zo zien lijden' Filmfestival Cannes: Franse victorie? Excentrieke Dali in nuchter Arnhem HEBI 'Verdriet van België' boek van de maand in New York BLIKSEM VOOR RUSHDIE Jan van Vlijmen (54) nieuwe directeur Holland Festival Gerardjan Rijnders over uit roulatie genomen stuk Ritsema: PAGINA 29 Volgens RIOD GENT (GPD) Woensdag 30 mei zal de Vlaamse schrijver Hugo Claus in New York aanwezig zijn vopr de Amerikaanse vertaling van zijn roman 'Het verdriet van België'. 'The Sorrow of Belgium' wordt in New York als boek van de maand gepresenteerd. De reis van Claus maakt deel uit van een van de nieuwe projecten waarmee de Vlaamse cultuurminister Patrick Dewael Vlaanderen in het buitenland wil promoten. De dag na de presentatie van 'The Sorrow of Belgium' zal Claus een le zing geven voor het Vlaamse publiek dat in New York woonachtig is. Op 3 .juni wordt de Claus-film 'Het Sacrament' in de Amerikaanse hoofdstad Washington vertoond. Deze film zal op 21 juni eveneens te zien zijn in de UCLA-universiteit in Los Angeles waar een biennale conferentie van Neerlandistiek wordt georganiseerd. Jan van Vlijmen werd in 1935 in Rotterdam geboren en studeerde piano, orgel en compositie aan het Utrechts Conservatorium. Van 1961 tot 1965 was hij directeur van de Muziekschool in Amersfoort. Daar na gaf hij theorielessen aan het Utrechts Conservatorium. In 1967 werd hij benoemd tot adjunct-di recteur van het Koninklijk Conser vatorium in Den Haag onder Kees van Baaren. Na het overlijden van Van Baaren in 1970 werd Van Vlij men benoemd tot directeur, een functie die hij tot 1985 vervulde. In 1984 verzocht de minister van WVC hem de taak van intendant van De Nederlandse Opera op zich Van onze correspondent Martin Hermens ARNHEM Musis Sacrum is vanaf donderdag tijdelijk één van de best bewaakte gebouwen in Arnhem en omgeving. Die dag arriveren name lijk de kunstwerken voor de grootse Salvador Dali-expositie, die daar vanaf 19 mei tot en met 22 juli wordt ondergebracht. De verwachtingen zijn hooggespannen. Te meer daar de zelfde tentoonstelling in Venetië meer dan 600.000 bezoekers trok. Een aantal waarvan de Arnhemse organisatoren toch ook stiekem dromen. Maar liefst dertig ton kunst, keu rig ingepakt en verzegeld, maakt de komende dagen de lange reis van Genève naar Arnhem. Initiatiefnemer van de opmerke lijke kunsthappening is de Arn hemse juwelier/antiquair H. Helldorfer. Pas twee maanden geleden werd bekend dat zo'n 300 werken van de Spaanse surrealist Salvador Dali acht weken lang in Arnhem te zien zouden zijn. In samenwerking met het gemeentebestuur en de Stich ting Arnhem Promotion is er sinds dien keihard gewerkt om de zaak organisato-isch rond te krijgen. De komende dagen gaat het er dus om spannen. Musis Sacrum wordt lichtelijk omgebouwd, waar na de kunstwerken kunnen worden De hele heisa rondom de vorig jaar januari overleden Spanjaard zou Dali's ego alleen maar hebben gestreeld. De man stond graag in de belangstelling, nam zelfs de tele foon op met "U spreekt met de God delijke Dali", vanuit zijn koninklijk appartement. De surrealist kan op kunstzinnig gebied heel bedreven zijn geweest, in het dagelijkse leven was hij dat zeker niet. Voor het uitschrijven van een cheque bijvoorbeeld moest Dali de hulp inroepen van zijn 14 jaar oudere vrouw. Hartmund Liencke, die bevriend was met Dali, kan daar alles over vertellen. Dat gaat hij ook doen tijdens de ope ningsceremonie. En dat levert on getwijfeld een amusante voor dracht op. Lincke zelf heeft de Spanjaard in de meest excentrieke situaties mee gemaakt. "Ik ontbied u deze zoete ochtend met mij te delen", schijnt Dali een keer door de telefoon tegen zijn goede vriend gezegd te hebben Toen Lincke ter plaatse arriveerde, had Dali zich van top tot teen inge smeerd met honing. "Wat is er zoe ter op deze wereld dan wakker wor den en weten dat je Dali heet", was het eerste dat de kunstenaar zijn gast toesprak. Dali bezorgde ook eens een schoolklas van 30 meisjes de schrik van hun leven nadat hij poedel naakt in hun gezelschap verscheen. De jongedames waren ge- schokeerd, maar durfden niet te re ageren. Dagboek Hans Warren niet "Gerardjan heeft voor zijn zaak ge kozen, niet voor mij. Ik was niet bang dat het mis zou gaan. Mijn werk gaat altijd met moeilijkheden gepaard. Dat hoort bij dit genre pro ducties, waar zoveel onzekerheden in zijn ingebouwd. Ik zit er boven op. Zeker op het eind nemen de angst onzekerheid bij de acteurs JHHHHHHHHHjH toe. Maar Pierre Bokma, een van de spelers, zei tegen mij: 'Het is voor V het eerst in vijf jaar dat er iemand logra met mij gewerkt heeft'. Mijn stuk ging niet ergens over, maar om. Of lira het geslaagd was niet. het was «jgjÉg een stap in het Nederlands toneel geweest. En dat nu onmogelijk gemaakt. Gerardjan en ik zijn te ver- *"^35 schillend: het is de Groningse klei tegenover het Brabantse zand". Gerardjan Rijnders. Groningse klei tegenover Brabants zand', (foto gpd) Honderdvijftig miljoen gulden Van onze correspondent Gerlof Leistra AMSTERDAM (GPD) - De beslis sing om de voorstelling '1 over 8' van Jan Ritsema niet uit te brengen, is genomen om de acteurs uit hun lijden te verlossen. Dat zegt artis tiek leider Gerardjan Rijnders van Toneelgroep Amsterdam. "Als ver reweg de meerderheid er zo onder lijdt, moet ik die stap nemen. An ders zou ik hun vertrouwen in mij als artistiek leider beschamen. Ik wilde ze niet zo zien lijden op dat to neel. Dat stuitte bij mij op morele bezwaren". Het stuk zou gister avond in het Amsterdamse Theater Bellevue in premiere gaan. Het is de tweede keer sinds het ontstaan van Toneelgroep Amster dam dat Rijnders en Ritsema een ernstig artistiek conflict hebben. In de zomer van '87 werd Ritsema's stuk 'Boom uit de tropen' na een paar voorstellingen uit de roulatie genomen. Die ingreep was voor Rit sema reden om op te stappen. Tot die tijd had hij samen met Rijnders de artistieke leiding van het gezel schap. Rijnders had Ritsema zelf ge vraagd om een nieuw stuk. Drie maanden geleden werd met de re petities begonnen zonder dat er een stuk was. Rijnders: „Dat gebeurt wel vaker, maar dan is het risico ook groter dat het niets wordt. '1 over 8' was ook niets. Ik kon er niet naar kijken, maar veel belangrijker was dat de acteurs het ook niets vonden. Alleen durfden zij dat vanuit een verkeerde solidariteit niet tegen Ritsema te zeggen. Maar de signa len waren duidelijk. Natuurlijk stond niemand te juichen toen wij onze beslissing meedeelden - het is toch een soort abortus - maar er was toch ook sprake van opluchting". Volgens Rijnders is het uitgeslo ten dat Ritsema in de toekomst nog iets voor Toneelgroep Amsterdam zal doen. "Een voorstel in die rich ting zou bij de acteurs merkwaardig vallen. Ik geef absoluut toe dat Jan Ritsema heel mooie voorstellingen kan maken, maar blijkbaar zijn wij niet in staat de goede condities te scheppen". Zakelijk leider Gerrit Korthals Altes noemt de beslissing om het stuk in zo'n laat stadium af te blazen "aan alle kanten pijnlijk. Zoiets gaat met veel emoties gepaard. Maar ook ik kan mij niet aan de indruk ont trekken dat de acteurs opgelucht zijn dat wij de knoop hebben door gehakt. Ik denk dat Ritsema door had willen gaan. Hij zag nog wel mogelijkheden. Wat ons betreft was er echter onvoldoende om tot een publieke voorstelling te komen". Korthals Altes zegt geen idee te hebben waarom het nu voor de tweede keer. is misgegaan. "De pro blemen zijn niet te vergelijken met de vorige keer. Toen ging het om een gewoon repertoire-stuk, nu om een improvisatie. Een ding is duide lijk: het is totaal mislukt". Extra pijnlijk wordt de situatie gezien het feit dat de Fransen hun eigen markt aan het verliezen zijn. Tien jaar geleden was het nog zo dat de Amerikanen nooit verder kon den komen dan tot 30 procent van de totale filmrecettes in Frankrijk. In 1989 bleken de Fransen zelf nog maar 30 procent over te hebben ge houden. Daarom zullen ze dolgraag die Gouden Palm weer eens in huis willen houden, denk ik. En ik zou ze het niet eens misgunnen. De films Daddy Nostalgy (van Bertrand Tavernier) en La Captive du Desert (van Raymond Depar- don) zijn eigenlijk de meest sympa thieke competitie-bijdragen tot dusver. Tavernier componeert met inzet van Dirk Bogarde en Jane Bir- kin een prachtig en subtiel relatie drama over een vader en dochter die elkaar eigenlijk pas leren ont dekken op het moment dat pa nog maar met een been in het leven staat. Depardon is eerst wereldbe roemd geworden als fotograaf en DEN HAAG (GPD) - De compo nist Jan van Vlijmen (54) is be noemd tot directeur van het Hol land Festival. Hij volgt Ad 's-Gra- vesande op, die zijn functie met in gang van 1 januari volgend jaar neerlegt. Met de benoeming zet het bestuur van het Holland Festival de traditie voort dat Nederlands groot ste, jaarlijks terugkerende culturele evenement op het gebied van mu ziek, dans en theater, door een di recteur wordt geleid met een muzi kale achtergrond. De voorzitter van het Holland Festival, prof. dr. A. van der Zwan, is verheugd over de benoeming van Van Vlijmen. „Wij zijn ervan over tuigd dat de artistieke persoonlijk heid van Van Vlijmen een interes sant stempel op het festival kan drukken", aldus Van der Zwan. Jan Ritsema zegt vooral teleurge steld te zijn dat hij in de beslissende fase geen steun heeft gekregen. Verschillend Van onze correspondent Jaap van Wessel WASHINGTON - Een schilderij van Vincent van Gogh heeft op een veiling in New York gisteren een re cordbedrag van 83,5 miljoen dollar (152 miljoen gulden) opgebracht, de hoogste prijs die ooit voor een schilderij betaald is. Het doek, getiteld 'Portret van dr. Gachet', is gekocht door een Japanse kunstgalerij. vervolgens als documentaire-ma ker. Thans breekt hij door met een Film waarvoor hij zich liet inspire ren door de affaire Francoise Claustre, de antropologe die in 1974 werd gekidnapped door de Tibou- stam in Tsjaad en jarenlang werd vastgehouden. In La Captive Du Desert speelt Sandrine Bonnaire de hoofdrol. Het is een film met nau welijks dialoog, omdat Depardon eigenlijk alles in beelden kan vertel len. Het gevoel van onvrijwillig deel uit te moeten maken van een ge meenschap die je wel blijft buiten sluiten. Van ontsnappen kan geen sprake zijn, al wordt het vergeefs geprobeerd, want de jonge vrouw zit ook nog eens opgesloten in een nauwelijks begaanbaar stuk Sahara waarvan de barre pracht, het onein dig vigerende kleurenspel, zowel fascineert als naar waanzin drijft. En dat zijn dat alvast twee mooie Franse films, terwijl we Godard's Nouvelle Vague en Depardieu als Cyrano de Bergerac nog moeten krijgen. te nemen. Na een conflict over de verhouding tussen artistieke kwali teit, ter beschikking staande finan ciële middelen en de kwantatieve eisen die volgens Van Vlijmen aan voorstellingen worden gesteld, ver liet hij 1 december '87 De Neder landse Opera. Sinds die tijd werkt hij onder meer aan een opera over de laatste jaren van Vincent en Theo van Gogh. Deze opera gaat 16 novem ber, in het kader van de Va'n Gogh- herdenkingen, in Amsterdam in première. het portret van dr. Gachet was door het veilingshuis Christie op 40 tot 50 miljoen dollar geschat. Maar twee kandidaat kopers boden tien minu ten lang tegen elkaar op totdat de prijs van 83,5 miljoen dollar (150 miljoen gulden) bleef staan. De prijs ging bij elk nieuw bod met een mil joen omhoog. De verkoop van dr. Gachet is niet alleen van betekenis voor de kunst wereld, het geldt ook als een toets voor de prijs van kunst in het alge meen. In tijden van inflatie en eco nomische onzekerheid plegen de prijzen van kunstwerken, als alter natieve belegging voor investeer ders, omhoog te gaan. In de tachti ger jaren zijn telkens weer nieuwe records op veilingen gevestigd, met name vanwege een agressieve aan pak van Japanse kopers. De indruk bestond echter dat er na de beursval in oktober 1987 min der geld beschikbaar was voor dit soort buitensporigheden. Prijzen van kunstwerken zijn in de afgelo penjaren dan ook iets minder geste gen dan daarvoor. Weliswaar bracht de Irissen na de val van de beurs meer dan 50 miljoen dollar op, maar dat gold niet als een indicatie voor de prijzenmarkt, want aan die trans actie zat een luchtje. Het veilingshuis Sotheby stelde de Australische koper, Alan Bond, in staat de koop te financieren met van Sotheby geleend geld, een gang van zaken die daarna algemeen is veroordeeld. Toen de koper in fi nanciële moeilijkheden kwam moest hij trouwens het schilderij weer van de hand doen. Dat lukte hem. Hij verkocht De Irissen aan het Paul J. Getty-museum in Cali- fornie voor -volgens geruchten- tus sen de 50 en 55 miljoen dollar. Hoelang het wereldrecord van van Gogh stand zal houden is een andere vraag. Deze week wordt - eveneens in New York- een schilde rij van Renoir geveild, "Moulin de la Gallette". Voor de verkoop van dr. Gachet werd de waarde van deze Renoir eveneens op 40 tot 50 mil joen dollar geschat. Nu is niemand daar meer zeker van. vervalst Van onze correspondent Henk Postma AMSTERDAM/VLISSINGEN (GPD) De bewering van publicist Adriaan Venema dat de Zeeuwse schrijver Hans Warren zijn oorlogs dagboek heeft vervalst, is op drijf zand gebaseerd. Dat blijkt uit gege vens van Rijksinstituut voor Oor logsdocumentatie (RIOD). Onder zoeker D. Barnouw van het RIOD heeft de twee argumenten van Ve nema gisteren weerlegd. Venema beschuldigde Warren er zaterdag - tijdens een lezing voor het Zeeuwsch Genootschap der We tenschappen - van dat deze in zijn dagboek een aantal kwesties aan roert waarvan hij op het moment van schrijven onmogelijk op de hoogte kon zijn geweest. Hij noem de er twee. De gegevens van het RIOD maken het aannemelijk dat Warren de gewraakte passages naar waarheid schreef. In het ene geval gaat het om War rens notitie, gedateerd 10 augustus 1943, dat 'de joden bij honderddui zenden de gaskamers ingedreven worden'. Al meer dan een jaar eer der, op 9 juli 1942 om 18.00 uur, zo blijkt uit de RIOD-gegevens, meld de de BBC-radio dat joden 'zelfs vergiftigd werden met gas'. Ook An ne Frank maakt er al veel eerder dan Warren melding van in haar dagboek. Op 9 oktober 1942 schrijft ze: "De Engelse radio spreekt van vergassing, misschien is dat wel de vlugste sterfmethode." RIOD-onderzoeker Barnouw: "Het woord gaskamer is weliswaar niet gebruikt. Maar het is heel be grijpelijk dat Warren er melding van maakt. Vergassing in een ka mer was een doodstraf die ook in Amerika, al voor de oorlog, be stond. Het was een algemeen be kende term". Venema's tweede 'bewijs' betreft de passage, gedateerd 1 maart 1943, waarin Warren meldt: "Duizenden moeten weg voor de Arbeitseinsatz, ook echte studenten." En: "Stude rende kennissen en vrienden zijn gevlucht of ondergedoken". Bar nouw: "Maanden eerder al is tegen studenten verteld dat ze konden worden opgeroepen om in Duits land te werken. Op 9 december 1942 heeft het ministerie van Onderwijs bekend gemaakt dat eind december 6000 tot 8000 studenten naar Duits land zouden moeten vertrekken. Dat heeft op 14 december 1942 zelfs tot enkele spontane studentensta kingen geleid. Het illegale blad De Geus heeft er op 20 januari 1943 ook al over geschreven. In diezelfde maand vonden in Utrecht invallen plaats in collegezalen". Sjiek Venema, die dezer dagen in Parijs verblijft, verklaarde in een eerste re actie op de gisteren verschenen PZC-publicatie over de affaire dat hij een kort geding met vertrouwen tegemoet ziet. Warren zei in dat arti kel dat een gerechtelijk laboratori um ongetwijfeld kan bevestigen dat de gewraakte gepubliceerde passa ges van zijn dagboek kloppen met het oorspronkelijk handschrift. Ve nema daarover: "Dat kan een ge rechtelijk laboratorium niet. War ren heeft een versie van zijn dag boek aan de PZC laten zien. Een ge rechtelijk laboratorium kan bij be nadering wel zeggen of een ma nuscript circa vijftig of veertig jaar oud is, maar niet op het jaar, laat staan op de datum precies". Venema: "Ik hou gewoon vast aan wat ik stel. Voor mij blijft over eind staan dat Warren dingen schreef die, naar mijn research, ge woonweg niet konden. Het is een polemiek die ik ben aangegaan. Ik mag die mening hebben en die ver kondigen. Hij heeft een dagboek ge schreven. Hij heeft de openings woorden gepleegd. Ik reageer daar op. Ik mag een mening hebben en die verkondigen, als ik het tenmin ste niet lichtvaardig doe. Ik heb het aantoonbaar gecontroleerd, bron nen gebruikt. Ik heb meer bronnen tot mijn beschikking dan in die le zing stonden. Ik mag melden dat ik dat dagboek niet vind deugen, zoals hij in zijn recensies meldt, naar zijn eer en geweten, dat ik op eigen roem uit ben, dat ik mensen node loos verdriet doe en wat dan ook. Dat zijn natuurlijk ook opmerkin gen waarvan ik kan eisen dat hij die staaft. Maar dat doe ik niet. Ik vind dat zoiets in een polemiek tussen schrijvers allemaal is toegestaan. Over het algemeen is het bon ton onder schrijvers dat zij polemiseren in geschrift of in woord. Dat lijkt me een sjiekere manier dan wat hij nu doet. Maar ja, misschien komt-ie op z'n schreden terug. Zo niet dan gaan we unverfroren het kort geding in". 1 afwachtende houding tijdens de veiling van Van Goghs 'Por- Het gaat om een van Van Gogh's laatste schilderijen, gemaakt in 1890 enkele weken voor zijn zelf moord. Het vorige 'wereldrecord' voor een schilderij stond eveneens op de naam'van Van Gogh. Zijn schilderij 'De Irissen' werd in 1987 voor 53,9 miljoen geveild. Tijdens zijn leven slaagde van Gogh er niet in ook maar een schil derij te verkopen. De waarde CANNES - Hoewel het 43ste Film festival van Cannes pas tot de helft gevorderd is en er nog geen gedood verfde Palm-kapdidaten vertoond zijn tot dusver, begint zich het ver moeden te ontwikkelen dat organi satoren Gilles Jacob en Pierre Viot het spel zo in elkaar heben gesto ken, dat de kansen groot zijn voor een Franse Cannes draait dit jaar films van hele grote jongens (Kurosawa, De Oliveira, Fellini, de Taviani's, Wajda en Schrader) in het hoofdprogram ma maar buiten de competitie. De Amerikanen die vervolgens wel tot de slag om de Gouden Palm worden toegelaten (Parker en Eastwood) zijn oneindig veel bleker dan de films van Spike Leg, Jarmusch en Soderbergh die hier vorig jaar het festival gewoon hebben gemaakt. In landen als Canada, Australië, de beide Duitslanden, Spanje en de Scandinavische landen schijnt men niks van waarde te hebben kunnen vinden. Zo willen Viot en Jacob doen geloven. Engeland lijkt er even tussendoor te zijn geglipt met één film (die nogal controversieel schijnt, hij gaat over de IRA). En over Nederland hoeven we het n;et eens te hebben, want wij mogen al 15 jaar niet meer meedoen. Het gastland brengt zelf maar liefst vier competitiefilms in stel ling en dat duidt toch op onmisken bare gretigheid. De Franse filmin dustrie kan dan ook wel een opste ker gebruiken. Jaarlijks hollen hier de bioscoopcijfers met circa twintig miljoen minder verkochte kaartjes achteruit. In Cannes, dat zich zo graag als de filmhoofdstad van Eu ropa afficheert, hebben de laatste paar jaar zeven bioscopen moeten sluiten omdat er buiten het festival niemand meer heen wilde. En over een week, als ook dit 43e festival voorbij is, gaat een heel grote, ze venvoudige bioscoop definitief dicht. ISLAMABAD In de Pakistaande hoofdstad Islamabad draait mo ment de film 'The International Guerillas'. In deze rolprent wordt de Britse schrijver Salman Rushdie na een drankgelag door de bliksem ge dood. Dat gebeurt nadat de auteur een groep commando's heeft gedood die de opdracht hadden hem te executeren voor zijn godslasterlijke boek 'De Duivelsverzen'. Rushdie werd door Khomeiny in 1989 ter dood veroordeeld voor dit boek en moet zich nu nog schuil houden in Enge land. (foto ANP) Jan van Vlijmen.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1990 | | pagina 29