Hoe Dries Riphagen de dans ontsprong
Mandela door een rose bril
Verloren braafheid
uit de jaren vijftig
Duitser: dorpeling die
nooit fouten toegeeft
Avontuurlijke biografie van Fatima Meer
WOENSDAG 16 MEI 1990
FORMATIEF
Zo n twintig jaar kostte het haar om
de biografie te schrijven. Nelson
Mandela verkoos, ook nog met te
genzin omdat een biografie voor
hem helemaal niet hoefde, zi.jn goe
de vriendin Fatima Meer in 1971 bo
ven een eindeloos aantal andere ge
gadigden om zijn levensverhaal te
schrijven. Een helse klus was het.
met de man zelf achter de tralies en
een zeer beperkt aantal toegestane
bezoeken.
Dat Meer een goede vriendin van
Mandela is. is zowel het manco als
de kracht van Nelson Mandela, de
biografie. Enerzijds had ze omdat
ze zo dichtbij hem stond de moge
lijkheid werkelijk in zijn leven en
familie door te dringen. Anderzijds
slaagt ze er. zoals ze zelf overigens
volmondig toegeeft, door die hech
te band niet in om voldoende af
stand te nemen van de man die ze zo
intens bewondert. Zijn buitenech
telijke escapades, zijn gekochte
voorkeursbehandeling in de gevan
genis, Winnie en haar omstreden FC
Mandela - Meer meldt het op een
'maar dit terzijde'-manier. Maar dit
terzijde, omdat Meers rose bril het
verhaal niet de nek omdraait.
Meer volgde het spoor tot aan de
bron terug, tot Qunu. waar de ANC-
leider als Rolihlala 'Buti' Nelson
Mandela het levenslicht zag. Op 10-
jarige leeftijd, na de dood van zijn
vader, kwam hij onder de hoede van
zijn oom chief Jogintaba. die hem
naar de Fort Hare-universiteit
stuurde. Vervolgens zien we hoe
Nelson Mandela bij het ANC be
landt en zijn aanvankelijke fanatie
ke afrikanisme laat varen. Zijn con
tacten met blanken. Indiërs en
kleurlingen deden Mandela besef
fen dat ook zij een plaats onder de
Zuidafrikaanse zon verdienen, dat
afrikanisme in wezen zo racistisch
is als het blanke nationalisme. Hoe
zeer het beeld van de Zuidafrikaan
se zwarten als homogene gemeen
schap vals is. wordt in Nelsons le
vensverhaal meer dan duidelijk
Brieven
Mandela werd in augustus 1962 ge
arresteerd wegens hoogverraad, het
begin van 27 jaar miserabele gevan
genschap. Uit fragmenten uit brie
ven, die het meest van 'de mens'
Mandela tonen, blijkt desondanks
zijn met-aflatende zorg voor het
welzijn van degenen die hem dier
baar zijn. Steeds moedigt hij zijn
kinderen, soms zeer streng, tot ac
tie, ambitie, prestatie aan.
Zijn dochter Malei schreef hij bij
voorbeeld: "Het stelde me teleur t.e
merken dat je ambities niet verder
Nelson Mandei
gaan dan verpleegster te worden. Ik
stel voor dat je je voornemen om
zuster te worden laat varen en dat je
je onmiddellijk aanmeldt bij Fort
Harare Je gaat me toch niet ver
tellen dat je jezelf niet hoger aan
slaat dan wat je moeder meer dan
dertig jaar geleden deed?"
Afgezien van de soms storende
hoeveelheid afkortingen is Nelson
Mandela zeer leesbaar, soms bijna
avontuurlijk geschreven. Helder zet
Meer het onstaan en de eerst nog ge
weldloze strijd van het ANC uiteen,
en schetst het steeds verder om zich
heengrijpende, mensonterende
apartheidsysteem; de bannings, de
pasjeswetten, de townships, de wil
lekeurige arrestaties en het blinde
politiegeweld.
Tellen
Aniandla!, is een veel terugkerende
kreet in Meers, en dus Mandeia's
verhaal. De macht aan het volk. Al
is bekend hoe apartheid werkt, ver
halen als het volgende, aan Meer
verteld door een mede-gevangene
van Nelson in de Fort Gevangenis
in Johannesburg, gaan niet langs je
heen: "Het grote ritueel van iedere
avond was het tellen van de gevan
genen. De bewakers kwamen nooit
op het juiste aantal uit. Op een
avond, na eindeloos tellen en over
tellen. beweerden ze letterlijk dat er
een Afrikaan te veel en een Indiër te
weinig was. Hun oog viel op Joe
Matthews, die wat langere naren
had dan de meeste Afrikanen. 'Jij
dan maar', zeiden ze, 'jij wordt In
diër'".
SIMONE VAN DRIEL
Fatima Meer: Nelson Mandela, dc bio
grafie; uitgeverij M&P. 59,90
Nieuwe uitgaven
Non fiction
Andrej Sacharov - Mijn leven. Het le
vensverhaal van de kernfysicus en men
senrechtenactivist Andrej Sacharov Een
boek waaraan hij tot zijn dood heeft ge
werkt. Uitg Meulenhoff, 49,50.
Begint het leven echt bij veertig? Open
hartige gesprekken met vrouwen van
rond de veertig. Uitg. Bzztoh, 24,50.
Easy weight. Zonder dieet naar een na
tuurlijk gewicht. Cora Bresser-Sieg-
mund zet in dit boek haar psychologi
sche benadering van het probleem over
gewicht uiteen. Uitg. Strengholt. 27,50.
Van Stevm tol Lorentz. Portretten van
achttien Nederlandse natuurweten
schappers. Uitg. Bert Bakker. 39.90.
Twee eeuwen gevangen. Misdaad en
straf in Nederland. De geschiedenis van
het gevangeniswezen in Nederland vanaf
Mannen in het groen. De wereld van de
jacht in Nederland door Heidi Dahles.
Uitg. SUN. I 39.50.
Eindelijkje ëigen leven leiden. Losko
men van een beschadigde jeugd. dr.
Susan Forward en Craig Buck. De
trauma's die mensen overhouden aan
een problematische verhouding met hun
ouders. Uitg. Kosmos, ƒ29,90.
Industriële vormgeving en cultuur in
de 20e eeuw. Penny Sparke. Uitg. Cante-
cleer, 45,-.
Buigend Bamboe. Carohjn Visser.
Reisverslag door China. Uitg. Meulen
hoff, 34.50.
Archeologie onder water Het verleden
van een varend volk. Th. J. Maarleveld en
E.J. van Ginkel. Een historisch overzicht
van het Nederlandse transport over wa
ter vanaf de Bronstijd tot nu. Veel aan
dacht voor de bloeitijd van de Hollandse
koop\aardij. Uitg. Meulenhoff. J 49,50.
Beurs in Beeld. Marcel Rila. Koersont
wikkeling in grafieken, analyse, trends
en verwachtingen van de Amsterdamse
Effectenbeurs Uitg. Teleboek, 1 21.-.
Als leven pijn doet. René Diekstra. De
achtergronden van de 'pijn van het le
ven'. Een uiteenzetting hoe de meeste ge
voelens van gedeprimeerdheid voortko
men uit jaloezie, vermeende schuld, on-
rolkomenheid en minderwaardigheid.
„•n dat daar heel goed iets aan te doen
valt. Uitg. Bruna, 19,90.
Scheiden kan dat? Een bijbelstudie
van dr. H.M. Mulder. Echtscheiding be
zien in het licht van de bijbel. Uitg. Van
den Berg, 14,90
Joodse vluchtelingen in Nederland
1938-1940. Documenten betreffende toe
lating. uitleiding en kampopname. Cor-
rie K.Berghuis. Uitg. Kok, 39,50.
Mensen in Israël en Palestina. Eén
maat en één gewicht. De ontwikkeling
van het Israelische-Palestijnse conflict
Uitg. Kok. ƒ26,50.
Nieuw Guinea. Uitg. Con
tact, ƒ29,90.
De armoede van de welvaart, prof.dr.
Juliaan van Acker. Een essay over het ab
surde van de rede en de zin van het inner
lijke. Volgens Van Acker heeft het Wes
ters denkmodel een existentiële catastro
fe heeft teweeggebracht. Uitg. SWP.
19,50.
Postmodernisme als uitdaging. Ilse
Bulhof en J. de Valk, red. Het postmo
dernisme als nieuwe cultuurstijl. Uitg.
Ambo, 22,50.
Geheim is geheim, Mary Noothoven
van Goor. Klein, prachtig uitgegeven
boekje over het leven van de later heilig
Liefde en Meccano. Primo Levi. Een
zevental autobiografische verhalen van
deze bekende Italiaanse auteur. Uitg. Li-
bris, 6,95.
Geen bange jood meer. Hans Koekoek
Fel geschreven boek dat fragmentarisch
terugblikt op het verleden. Uitg. De
Prom. 25,-
De poorten vaii de hemel, Alstein. 'Een
boek overeen man van wie je niet houdt,
maar die je dierbaar is'. Uitg. Houtekiet,
27,50.
De geur van rood. Patricia Lasoen.
Uitg. Houtekiet, ƒ22.90.
Een uitvreter. Jules Renard. Jonge
man zet leven van een bourgeois echt
paar op stelten. Uitg. Arbeiderspers.
De gave van Asjer Lev, Chaim Potok.
Vervolg op 'Mijn naam is Asjer Lev'. Di
lemma van een. jood die heen en weer
wordt geslingerd tussen de behoefte om
bij een groep te horen en zijn vrijheid
Uitg. Bzztoh, 45,-.
Dochter Lief, Yvonne Keuls. Humoris
tisch verslag van het wel en wee van de
drie opgroeiende dochters van Yvonne
Keuls. Uitg. Novella, 12,90.
vlijtige kneuterigheid
De jaren vijftig liepen bijna reclame
voor degelijkheid, netheid en braaf
heid. Onder Drees werd het land in
die periode weer op poten gezet en
toen hij zich aan het eind van de ja
ren vijftig terugtrok, lag het er glim
mend schoongepoetst bij.
Hoe keurig, positief en overzich
telijk het in Nederland toen wel
was, kan men nog eens gewaar wor
den aan de hand van het fotoboekje
dat Leiderdorper Jan van der Steen
onlangs heeft samengesteld: Scou
ting in de jaren vijftig. Van der
Steen, een man die al veel heeft ge
publiceerd op het gebied van de
padvinderij (als dat woord tenmin
ste nog gebruikt mag worden, het
schijnt door sommigen als denigre
rend te worden beschouwd) zag
aanvankelijk weinig in het door zijn
uitgever aangereikte onderwerp.
De jaren vijftig, viel daar iets bijzon
ders over te vertellen?.
Maar hij kwam. bij het bekijken
van de foto's, er al heel snel achter
hoezeer de jaren vijftig een scheids
lijn in de historie vormen. Niet al
leen in de geschiedenis van scou
ting in Nederland, waartoe Van der
Steen zich beperkt, maar op'vrijwel
alle terreinen van het leven. De cul
turele revolutie die na 1960 door het
land waarde, liet niets ongemoeid.
Zeker ook de padvinderij niet. die
met zijn strakke hiërarchieke op
bouw hevig tegen de tijdgeest op
botste.
Het lukte om het hoofd boven wa
ter te houden door een rigoureuze
aanpassing. De uniformen gingen
er anders uitzien, de hopmannen en
akela's werden minder formeel en
'het keurig marcheren in een rijtje,
onder het zingen van een vader
lands lied, is er anno nu niet meer
bij', schrijft Van der Steen in zijn
nawoord. Het zal bepaald niet het
enige zijn geweest dat moest wor
den veranderd om de zaak overeind
te houden.
De schildering van de jaren vijftig
is prachtig. Wat een rust, orde en de
gelijkheid spreekt er uit de foto's
En Van der Steen sluit daar met zijr
kalme, vaak zeer informatieve on
derschriften sfeervol bij aan. Eei
aantal van de foto's is uit Leiden ei
omstreken afkomstig, omdat Vat
der Steen zijn eigen herinneringei
als padvinder, op overigens be
scheiden wijze, er in heeft verwerkt
Kabouter
Het koninklijk huis was in de jarei
vijftig nog enthousiast bij de pad
vinderij betrokken. Alle prinsesje
waren kabouter (ze staan stralend ii
hun uniformpje in het boekje) en 11
de paleistuin van Soestdijk was eei
kippenhok omgebouwd tot club
huis. (Zouden de huidige prinsen ei
genlijk ooit iets met scouting te ms
ken hebben gehad?). Ach, en dai
die bijkans ontroerende actie 'eei
heitje voor een karweitje' een de
monstratie van vlijtige kneuterig
heid die zo schitterend bij de tij<
paste. Beeldig is het elfje op pagin
57 dat suiker in theekopjes schepi
Je blijft er naar staren. Zo'n meisj
bestaat niet meer.
Bladeren in Scouting in de jare,
vijftig is bladeren in een verlorei
gegane wereld. Die net- en braai
heid het moest een keertje vooi
bijgaan, maar als je er op terugkijk
doet het toch een beetje zeer. De js
ren vijftig namen met die braafheii
óók de onbezorgdheid mee in hu:
graf.
Scouting Nederland telt op di
moment zo'n 120.000 leden. D
grootste jeugd- en jongerenorgan
satie van Nederland, schrijft Va
der Steen trots. Het zal wel. Mas
hoe komt het toch datje nooit mee
een padvinder, pardon, scout ove
straat ziet gaan?
RUUD PAAIB
Jan van der Steen: Scouting in de jz
ren vijftig; uitgeverij Deboektan
34.90.
Fiction
Camille. Mireille Best. Het trieste lot van
een kind dat zich aan haar milieu pro
beert te ontworstelen. Uitg. Furie.
34,50.
Sterke drank in Oud-Zuid en andere
komische drama's. Toneelstukken van
Guus Vleugel en Ton Vorstenbosch.
Uitg. Bert Bakker, ƒ39,90.
Een stap terug, Henk Lagerwaard ro
man over het verleden dat een wig drijft
tussen de hoofdpersonen. Uitg. Bert
Bakker, 29,90.
Daar komt de bruid!, Joe Keenan. Ko
misch verhaal over een homofiele man
en een onsympathieke vrouw die het hu
welijksbootje instappen. Uitg. De Har
monie. f36.50.
Jeugdliteratuur
haal over twee tieners die tegen de
stroom op moeten roeien. Uitg. Infodok.
Mamma en de wilde baby. Een ko
misch prentenboek van Barbro Lind-
gren en Eva Eriksson. Uitg. Infodok
De Tovertrein. Reizen in je dromen. A.
Rockener. Een prentenboek van uitg.
Sjaloom vol dromen en fantastische ver
halen. Voor kinderen vanaf 4 jaar.
De reis van de Zwarte Draeck, Frank
Herzen. Het spannende verhaal van het
VOC-schip de Zwarte Draeck dat rond
het midden van de 17e eeuw naar de Oost
vaart, maar daar nooit aankomt. Uitg.
Christofoor, 28,90.
Thrillers
Nachtwacht. Thriller van Alistair MacN-
eill naar een verhaal van Alister Ma-
cLean. Uitg. De Boekerij, 25,-
Vuurwerk, Colin Forbes. Uitg. De Boe
kerij. 29
Nederlanders kennen de Duitsers
slecht. Hun beeld is nog altijd gro
tendeels gebaseerd op (overgelever
de) ervaringen in de oorlog. Volgens
journalist Rob Meines is er zeker in
het licht van de aanstaande hereni
ging alle reden dat uit vooroordelen
opgebouwde beeld eens bij te stel
len. Daartoe heeft hij in Duitsland
Duitsland: kracht en zwakte van
een volk zijn eigen ervaringen opge
schreven. Zes jaar lang woonde en
werkte Meines in Duitsland als cor
respondent voor NRC Handelsblad
en het NOS-journaal. In die tijd
heeft hij de Duitsers goed leren ken
nen. Zijn boek bevat dan ook talrij
ke details die een toerist nooit zou
den zijn opgevallen.
Zo zal een Duitser nooit fouten
toegeven. Voor hem is dat hetzelfde
als in een bassin met haaien zijn
arm opensnijden. En vriendelijk
heid op voorhand wordt in Duits
land opgevat als teken van zwakte.
Meines geeft ook antwoord op de
vraag waarom nu juist de Duitsers
als eersten in Europa met loodvrije
benzine en verplichte katalysators
begonnen. Hij wijst in dat verband
op het onder de Duitsers levende
Waldgefühl, de gevoelens die ze
voor hun wouden hebben.
Van de 61 miljoen Westduitsers
woont nog ruim twaalf miljoen in
plaatsjes met minder dan tweedui
zend inwoners, vijftig procent
woont in plaatsen met minder dan
twintigduizend mensen. Maar ook
al wonen ze in grotere steden, ook
daar blijft de dorpse norm als ideaal
bestaan. De voorzieningen in Duit-
se dorpen zijn veel uitgebreider dan
in Nederland.
Ter illustratie somt Meines de
voorzieningen in zijn eigen, driedui
zend inwoners tellende dorp vlakbij
Bonn op. 'De meeste mensen waren
ook bereid minstens een deel van
hun inkopen in het dorp te doen en
niet of slechts .weinig naar super
markten in Bonn te gaan'.
Het zijn smakelijke details, die
ook nog eens functioneel blijken te
zijn. Iets verder schrijft Meines:
'Deze wil om de dorpen in stand te
houden, vormt een van de-belang
rijkste verklaringen voor de voort
durende strijd die de Bondsrepu
bliek in de Europese Gemeenschap
voert voor het behoud van en steun
aan kleine boerenbedrijven. Het
vormt ook een verklaring voor het
felle verzet tegen de grote, indus
triële boerenbedrijven in Neder
land'.
Voortdurend legt Meines een ver
binding tussen de details en de gro
te lijnen. In een soepele, zij het soms
wat slordige, stijl gaat hij onder
meer in op de omgang met Duitsers,
de macht van de provincie en het
verleden dat niet wil vergaan. Veel
verschil tussen de Oost- en West
duitsers is er volgens hem niet, afge
zien van het dialect dat zij spreken.
'De verschillen die je waarneemt,
zijn vrijwel allemaal terug te voeren
op materiële zaken, zoals inkomen
en bezit. Natuurlijk heeft een West
duitser met een eigen huis op een
aantal punten andere interesses dan
iemand uit Dresden met een
huurflat. Maar de kleine groep Oost
duitsers die in het bezit was van een
'eigen huis, praatte daar precies zo
over de keuken moest worden
opgeknapt, de pomp van de centra
le verwarming was aan vernieu
wing toe, het kozijn van de slaapka
mer kierde. Het verschil was alleen
dat de Oostduitser, ook al had hij
het geld ervoor beschikbaar, niet
aan het materiaal kwam.'
Volgens Meines is het onzeker
hoe de Oostduitsers staan tegen
over hereniging van het hele voor
malige Duitse rijk. Als het 'Duits
land' betreft, wordt er in het DDR-
gebied nogal radicaal gedacht.
'Veertig jaar lang heeft men die ge
voelens in de DDR niet kunnen uit
spreken, omdat de staatsraison juist
voornamelijk berustte op het feit
dat Duitsland als zodanig nooit
meer zou ontstaan'.
Grote groepen Oostduitsers zou
den zich in de herenigde situatie
kunnen aansluiten bij extreem
rechtse groeperingen uit West-
D/uitsland en zo een politieke facto
van betekenis kunnen worder
'Zes, zeven procent is al voldoend
om partijen als CDU/CSU meer
rechts vaarwater te stuwen. Heren
ging van het gehele Duitsland va
voor de oorlog kan dan een belang
rijk thema worden'.
De hereniging roept bij Meine
nog andere vraagtekens op. Ee
vrije-markteconomie, zo betoog
hij, is snel geleerd, want onder d
oppervlakte was die in de DDR a
tijd al aanwezig. Voor een sociak
markteconomie en vooral voor hc
ontstaan van een tolerante en soci;
le opstelling tegenover minderht
den en andersdenkenden, hee:
men echter meer tijd nodig. 'Wat d
betreft, mag de internationale g<
meenschap blij zijn dat de ontwil
keling tot een pluriforme samenli
ving van Oost-Duitsland ond(
Westduits toezicht en binnen Wes
duitse wetgeving gebeurt. In een a
zonderlijke staat zou zich zeer waa
schijnlijk een maatschappij hebbe
■ontwikkeld, gekenmerkt door brul
intolerantie en harde, echt kapiti
listische structuren'.
Duitsland, Duitsland is een ui
stekende mogelijkheid onze ooste
buren beter te leren kennen. Nu c
ontwikkelingen in Duitsland elka;
in zo'n razendsnel tempo opvolge:
kan die kennis in de nabije to
komst nog goed van pas komen.
GERLOF LEISTR.
Wie denkt dat nu - vijftig jaar na het
begin en vijfenveertig jaar na het
einde - alles wel zal gezegd zij over
de Duitse bezetting zit falikant mis.
Nog altijd houdt deze bittere erva
ring de gemoederen sterk bez;g.
Hóe sterk kwam nog eens nadruk
kelijk naar voren in de eerste meida
gen, toen in nagenoeg alle media
herinneringen naar boven werden
gehaald.
Het journalistieke Parool-duo
Bart Middelburg en René ter Steege
heeft aan die discussie een stevige
steen bijgedragen door op nuchte
re, maar daardoor des te indringen
der wijze in een boek van 169 blad
zijden te vertellen hoe het kon ge
beuren dat een van de zware Neder
landse oorlogscriminelen - Dries 'Al
Capone' Riphagen - na de oorlog de
dans der gerechtigheid ontsprong.
Hoewel Riphagen zeker tweehon
derd mensen (voornamelijk joden)
de dood heeft ingejaagd werd hij
nooit berecht. Met de hulp van men
sen die juist waren aangesteld om fi
guren als deze 'Al Capone' voor de
rechter te slepen kon hij heel simpel
via Spanje naar Argentinië vluch
ten. Op 63-jarige leeftijd blies hij in
de weelderige omgeving van een
even exclusieve als luxueuze Zwit
serse kliniek voor kankerpartiënten
de laatste adem uit.
Bizarre zaken
Het gebeurde is dermate absurd,
dat men de neiging moet onder
drukken om niet het hele boek van
het parool-duo te citeren. Het twee
tal heeft de levenswandel van de
Amsterdamse onderwereldfiguur
Dries Riphagen tot op de punten en
de komma's nageplozen en is daar
bij op heel bizarre zaken gestoten.
Tot 1988 hadden Middelburg en
ter Steege nog nooit van Riphagen
gehoord. In dat jaar verzocht mr.
Paul Brilman, landelijk officier van
justitie belast met de opsporing van
oorlogsmisdadigers, echter Argen
tinië om Abraham Kipp. Jan Olij en
Dries Riphagen aan te houden.
- Kipp was toen en is nu nog steeds
spoorloos. Olij werd weliswaar op
gepakt maar weer vrijgelaten daar
zijn misdaden verjaard zouden zijn.
Riphagen bleek - zonder dat Neder
land daarvan op de hoogte was ge
Eert Amsterdamse Al Capone als oorlogsmisdadiger
bracht - in 1973 in Zwitserland te
zijn overleden. Voor het schrijvers
duo aanleiding om te onderzoeken
hoe dat kon. De justitiële archieven
verschaften al meteen het nodige
houvast. Dries Riphagen groeide
om zo te zeggen voor galg en rad op
in de Amsterdamse Pijp. Een echte
onderwereldfiguur, die op brute
wijze zijn gezag liet gelden. Vandaar
die bijnaam 'Al Capone'.
Jodenhaat
De beide schrijvers nemen aan dat
er weinig politieke aandrang zat
achter zijn gedrag in de oorlogsja
ren. Hij werd vooral gedreven door
mateloze hebzucht en verbitterde
jodenhaat. Het is niet te schatten
hoeveel joods bezit hij zichzelf op
enigerlei wijze heeft toegeëigend,
maar het moet voor kapitalen zijn
geweest. Kapitalen, die in het bui
tenland veilig werden gesteld.
Hij sloot zich met opzet telkens
weer aan bij instanties waar de mo
gelijkheden het grootst waren om er
financieel beter van te worden.
Zoals bij het Devisenschutzkom-
tnando Niederlande. Dat had de op
dracht aan deviezenbepalingen ont
trokken joods bezit op te sporen.
Riphagen kreeg vijf tot tien procent
van de waarde van het opgespoorde
plus uiteraard dat wat aan de
strijkstok bleef hangen.
Maar nog onmenselijker dan dat
stelen en roven was zijn werk als
verrader. Diverse razzia's heeft hij
persoonlijk - soms met behulp van
andere figuren uit de Amsterdamse
penose - georganiseerd. Middelburg
en ter Steege beschrijven enkele
van die acties zeer uitvoerig, waar
bij zij onomstotelijk het doorslagge
vende aandeel van Riphagen daarin
bewijzen. Zij komen tot de bikkel
harde conclusie dat hij daarvoor de
doodstraf zou hebben gekregen als
hij was berecht.
snappen? het antwoord ligt - vol
gens het schrijversduo - besloten in
de even bewogen als kortstondige
geschiedenis van het Bureau Natio
nale Veiligheid, de voorloper van de
Binnenlandse Veiligheidsdienst
(BVD). Dit bureau werd kort na de
bevrijding opgericht, maar spatte in
de loop van 1946 al als een fragmen-
tatiebom uit elkaar.
De drijvende kracht achter het
bureau was Wim Sanders, in de eer
ste oorlogsjaren hoofdinspecteur
van politie in Enschede. Eind 1942
werd hij door de Duitsers opgepakt
omda't hij had geweigerd mensen te
arresteren die geen gehoor gaven
aan de oproep voor de arbeidsinzet.
Na zijn vrijlating dook hij onder en
begon meteen systematisch gege
vens te verzamelen over zogenaam
de 'V-Manner' van de SD en andere
verraders.
Hij droomde van een - uiteraard
door hemzelf geleide - inlichtingen
dienst voor heel Nederland en richt
te kort voor de bevrijding alvast
maar een eigen Inlichtingendienst
Politieke Misdrijven op. Vanuit de
illegaliteit werden er echter nog
meer van zulke activiteiten ont
plooid. Om te voorkomen dat de
verschillende groepen op eigen
houtje zouden blijven opereren riep
de regering het Bureau Nationale
Veiligheid in het leven. Maar ge
noemde Wim Sanders werd geen
hoofd van dat bureau. Hij kreeg een
ondergeschikte functie. Het hoofd
werd de voormalige Rotterdamse
hoofdcommissaris mr. Louis Ein-
thoven.
Frustratie
Dat gepasseerd worden leverde
'Uiteindelijk werden veertig oor- Dries 'Al Capone' Riphagen zich Sanders een levensgrote frustratie
logsmisdadigers doodgeschoten, niet tijdig aan strafvervolging had op. Hij bleef zijn eigen lijn volgen en
een aantal dat ongetwijfeld op een- weten te onttrekken', schrijven zij. hield allerlei dossiers achter. Dat
enveertig zou zijn gekomen als Maar hoe kon Riphagen dan ont- deed hij echter ook met sommige
verdachten. Hij stelde zich op het
standpunt dat dergelijke figuren
meer tot praten bereid zouden zijn
als er een wat vertrouwelijke sfeer
werd geschapen. Zo bracht hij
Dries Riphagen - die zich vrijwillig
had gemeld - onder bij een van zijn
naaste medewerkers, de recher
cheur Frits Kerkhoven die in Am
sterdam aan de Zuider-Amstellaan
woonde. Vaak was Riphagen daar
alleen thuis...
De vraag hoe 'Al Capone' kon ont
snappen is derhalve erg eenvoudig
te beantwoorden. Hij hoefde bij wij
ze van spreken alleen de deur van
de woning aan de Zuider-Amstel
laan achter zich dicht te trekken.
Volgens de auteurs van het boek
was dat ook geen toeval.
'Riphagen moest geruisloos ver
dwijnen, uiteraard bij voorkeur
naar het buitenland. Een van de
grootste Nederlandse oorlogsmis
dadigers moest worden geloosd
omdat hij een serieuze bedreiging
was geworden voor de ambitie van
een voormalig hoofdinspecteur van
politie in Enschede, ooit nog eens
zelfstandig een inlichtingendienst
te mogen leiden'.
Dat Riphagens 'gastheer' Frits
Kerkhoven voor de vorm werd aan
gewezen als de schuldige en op
staande voet ontslag kreeg, deed
aan dat feit niets af. Sanders en
Kerkhoven zijn altijd dikke vrien
den gebleven.
Lijkwagen
Het schijnt dat penosekameraden
Riphagen met een lijkwagen over
de grens hebben gesmokkeld. Bij
de Spaanse grens liet hij zich uit
voerig fotograferen, dat gebeurde in
februari 1946. De informatie dat
Riphagen naar Spanje was uitgewe
ken bereikte Den Haag pas een jaar
later!
Enkele maanden later werd Rip
hagen weliswaar in de Spaanse pro
vincie Huesca aangehouden - oi
dat hij geen verblijfspapieren
zich had - en werd hij tot miadi
1946 opgesloten in de provincie
gevangenis. Maar de Nederland
autoriteiten konden geen uitle\
ring bewerkstelligen. Toen dat ei
dolijk alsnog leek te gaan gebeur
vluchtte hij begin 1948 met een It
ria-toestel naar Argentinië. Hij we
daar een persoonlijke vriend v;
dictator Juan Péron, die hij eind
ren vijftig naar Europa volgde.
Het uitleveringsverdrag met l
gentinie dateerde van 1893. To
waren de oorlogsmisdaden nog e
onbekend begrip. De kleine vergi
pen waarop men Riphagen alsn
poogde uitgeleverd te krijg
maakte de onderneming dan o
tot mislukken gedoemd. De voi
malige oorlogsmisdadiger lachte
justitie in feite schriftelijk uit.
In Zwitserland leefde Riphag
zijn laatste jaren in welstand me
door de 'steun' van twee oudere c
mes. Hij palmde ze in met vriem
lijke woorden en kleine gescht
ken. Een van de twee zette een zt
groot bedrag op hem vast toen
met kanker moest worden opgei
Begraven
Met een cadillac werd 'Herr And
tenslotte naar de peperdure klim
Valmont in het gehucht Glions 1
noorden van Montreux geredi
Daar achterhaalde de dood he
Slechts in aanwezigheid van de v
doodgravers werd 'Al Capone'
het kerkhof van Clarens begrave
Tot op het einde heeft hij z
slinkse praktijken volgehoudi
Riphagen heeft zijn hoogbejaai
'vriendin' namelijk zo gek gekreg
dat zij zich borg had gesteld voor
lerlei slinkse zaken. Nadat Ripl
gen was overleden kreeg zij allei
ongure typen achter zich aan.
kon er niet meer van slapen. Ze v
kocht alles en leefde sindsdien
leen nog maar in hotels en kuuro
den. Om de schuldenaars van R
hagen te ontlopen.
KOOS PO
Bart Middelburg en Rene ter Stee
Riphagen, de Amsterdamse onden
reld 1940-1945, Uitgeverij de Art
derspers, 29,90.
