Horen, zien en zwijgen
De apathie na de revolutie
Finse president Mauno Koivisto
houdt graag iedereen te vriend
Burgerforum mèt Havel aan de verliezende hand
ZATERDAG 12 MEI 1990
EXTRA
PAGINA 37
De buitenlandse politiek van Finland is sinds jaar en dag gebaseerd op
de simpele stelregel 'een goede buur is beter dan een verre vriend'.
Voorzichtigheid is daarom troef in Helsinki, vóór alles wordt ervoor
gewaakt om de Sovjetunie voor het hoofd te stoten. Verwacht dan ook
geen officieel standpunt over het conflict tussen Moskou en de
Baltische staten, hooguit kan enige ontstemming in het land van de
duizend meren worden beluisterd over de luchtverontreining waarvoor
de verouderde Sovjet-industrie verantwoordelijk is. De Finse president
Mauno Koivisto legt volgende week een staatsbezoek aan Nederland
af. Hij mag met recht worden gezien als de personificatie van de Finse
neutraliteitspolitiek. Finlandisering staat voor horen, zien en zwijgen.
"Wii bemoeien ons niet met internationale vraagstukken"
door Jeanette Oonk
Niet alleen uit menselijke overwegingen
beziet Harri Holkeri als premier van Fin
land met welgevallen de veranderingen
die zich voltrekken in het Oostblok. Hij
ziet er ook de economische voordelen
van in. Finland dat zo dichtbij ligt, zal er
gegarandeerd profijt van trekken. "De
mocratie heeft papier nodig. Het demo
cratiseringsproces in Oost- en Centraal
Europa zal de vraag naar papier doen toe
nemen. De boodschap moet worden ge
drukt, de vraag naar publikaties zal sterk
groeien. Dat is al duidelijk merkbaar. En
Finland heeft de capaciteit om meer pa
pier te produceren. We zijn een van de
modernste papierproducenten ter we
reld".
De bosbouw en de daarmee samen
hangende activiteiten op het terrein van
de papier-, pulp- en houtindustrie vor
men de ruggegraat van de Finse econo
mie. Maar tegelijkertijd wordt diezelfde
industrie bedreigd door de luchtvervui
ling, in hoofdzaak afkomstig van de sterk
verouderde industrieën van buurman de
Sovjetunie. Premier Holkeri is daar zeer
bezorgd over. "Onze bossen zijn in ge
vaar. We zijn boos omdat we enorm veel
geld moeten betalen voor de bestrijding
van vuile lucht, een 'import' waarom we
niet hebben gevraagd".
Luchtvervuiling
"We geven hoge prioriteit aan de bestrij
ding van de luchtvervuiling. Als we dat
niet doen, worden we vernietigd. De
Sovjetunie heeft langs onze noordooste
kant. Op dat verzoek studeren we nog",
zegt het staatshoofd diplomatiek.
Volgens Koivisto is het voor een klein
land raadzaam om zijn vrienden dicht bij
huis te kiezen en zijn vijanden zo ver mo
gelijk weg. "Wij zijn erg voorzichtig met
het betuigen van steun. De mensen ver
wachten soms meer dan ze kunnen krij
gen. Er zijn mensen die denken dat het
genoeg is om buitenlandse steun te krij
gen, zelfs van overzee. Dat is heel plezie
rig, maar beter is het goed met je buren te
kunnen opschieten".
Koivisto denkt niet dat de Sovjetunie
het leger zal inzetten tegen Litouwen en
Estland. "De Sovjetunie heeft beloofd
dat er geen militair geweld zal worden
gebruikt. Ook Gorbatsjov heeft gezegd
dat het leven van de mensen niet in ge
vaar is. Daar zijn we dus niet bang voor",
zegt de Finse president. Zijn land zal in
elk geval geen sancties tegen de Sovjetu
nie treffen als andere landen dat wel
doen.
Koivisto, sinds 1982 president van Fin
land, zegt dat Finland zijn lesje heeft ge
leerd toen het zich in december 1917 on
afhankelijk van de Sovjetunie verklaar
de, waar toen net de communisten de
macht in handen hadden gekregen. De
Westerse landen zeiden dat Finland eerst
maar erkenning moest krijgen van de
Russische regering. "De Duitsers waar
schuwden ons niet te proberen iets te
krijgen wat we op den duur toch niet
zouden behouden. Ook de Britten zeiden
dat we voorzichtig moesten zijn".
lijke grens sterk verouderde nikkel- en
tinmijnen. Hun produktieprocessen be
dreigen onze bossen. Dat is al duidelijk
zichtbaar in Noord-Lapland. De bestrij
ding van de luchtvervuiling kost ons
enorm veel geld, maar we zullen wel
moeten. De Sovjetunie heeft daar niet
genoeg geld voor. Bovendien hebben we
de techniek, de kennis in huis om daar
wat aan te doen. We willen ook laten zien
dat we op dat gebied wat kunnen".
Een ander groot milieuprobleem voor
de Finnen is de vervuiling van de Oost
zee. "Als de huidige ontwikkeling door
gaat, zal de Oostzee een dode zee worden.
Ook deze vervuiling wordt'hoofdzakelijk
veroorzaakt door de sterk verouderde in
dustrieën in de Sovjetunie, de DDR en
Polen. Overigens, in de Oostzee kun je
nog veilig zwemmen. Maar signalen van
de vervuiling zijn wel degelijk waargeno-
Het gesprek met Finlands eerste mi
nister heeft plaats op een zonnige, bijna
zomerse lentedag in Helsinki. Aanlei
ding is het staatsbezoek, dat president
Mauno Koivisto half mei aan Nederland
zal brengen. Holkeri zegt president Koi
visto niet te benijden. "Hij heeft een heel
zwaar, eenzaam ambt. Er ligt een gewel
dige druk op hem. Alleen Onze Heer bo
ven helpt".
Sympathie
In politiek opzicht is de president de be
langrijkste man vjm het land. Mauno
Koivisto heet het Finse staatshoofd. Een
lange, statige man van 66 jaar, die een
vermoeide indruk maakt en die ouder
lijkt dan hij is. In de Gele Salon is de bij
zondere relatie die Finland met de Sov
jetunie onderhoudt het belangrijkste on
derwerp van gesprek.
Koivisto spreekt duidelijk uit dat Fin
land zijn neutraliteitspolitiek zal hand
haven. Daaruit volgt dat Helsinki in geen
geval een standpunt zal innemen over de
gebrouilleerde verhouding tussen Mos
kou en de Baltische, naar onafhankelijk
heid strevende, staten. "We bemoeien
ons niet met internationale vraagstuk
ken. De Baltische staten hebben ons ook
niet om advies gevraagd. Wel heeft de Li
touwse president Landsbergis verzocht
om een sympathiebetuiging van onze
Pertti Paasio, als minister van Buiten
landse Zaken van Finland de uitvoerder
van het buitenlandse beleid van presi
dent Koivisto, zegt bezorgd te zijn over
Litouwen. "Er moet een vreedzame op
lossing worden gevonden. Ik zie geen an
dere uitweg dan een flexibiliteit van bei
de kanten, dus zowel van de Baltische
staten als de Sovjetunie".
De minister is, net als het staatshoofd,
zeer terughoudend in het doen van uit
spraken. "Wij zijn heel geïnteresseerd in
wat er de Baltische landen gebeurt. De
Finse pers heeft gezegd dat we in deze
kwestie meer emotie moeten tonen.
Maar dat kunnen wij niet doen. Als wij ze
dingen gaan influisteren, ze doen het en
het gaat mis, wie is er dan verantwoorde
lijk? Wij zien alleen maar iets in vreed
zaam onderhandelen".
Finland wordt altijd geregeerd door
coalities. De sociaal-democraten vormen
de grootste partij in het land: 56 van de
200 zetels in het uit één Kamer bestaande
parlement. President Koivisto, bijzonder
populair in Finland, behoort tot de soci
aal-democraten. Minister-president Hol
keri is lid van de conservatieven, die de
tweede partij in het land vormen (53 ze
tels in het parlement). In de regering zijn
verder de Zweedse Volks-partij en de
Agrarische Partij vertegenwoordigd.
Voor Finland is het handhaven van de
eigen identiteit steeds het hoogste goed
geweest. Tot 1809 was het grootste deel
van het land Zweeds. Het werd in dat
jaar een onafhankelijk Russisch groot
hertogdom. Na de onafhankelijkheids
verklaring in 1917 bleef het een op Scan
dinavië en het Westen georiënteerd land.
Na de Winteroorlog in 1939-1940 en de
daarop volgende Tweede Wereldoorlog
(waarin de Finnen tegen de Russen voch
ten), moest het land zware herstelbeta
lingen doen aan de Sovjetunie.
Op grond van het in 1947 met de Sov
jetunie gesloten Verdrag van Vriend
schap, Samenwerking en Wederzijdse
Bijstand, is het Finland nog steeds niet
toegestaan om deel uit te maken van een
Westers militair of politiek bondgenoot
schap. Een aanval op de Sovjetunie via
Fins grondgebied zal worden be
schouwd als een aanval op het eigen
land.
De herstelbetalingen in de vorm van goe
deren aan het grote buurland vormden,
naar later zou blijken, de basis van de
huidige Finse welvaart. Nadat de Finnen
in 1952 de herstelbetalingen hadden vol
tooid, werd de handelsrelatie met de
Sovjets op vrijwillige basis voortgezet.
De Sovjetunie leverde de Finnen olie
en importeerde voornamelijk goederen,
zoals machines en schepen (ijsbrekers).
In de periode dat in West-Europa in de
scheepsbouw tienduizenden arbeids
plaatsen verloren gingen door de Japan
se en Koreaanse concurrentie, bloeide de
Finse scheepsbouw mede door de Sov
jet-bestellingen.
Inmiddels is de export naar de Europe
se Gemeenschap voor Finland veel be
langrijker dan de uitvoer naar de Sov
jetunie en de andere Comecon-landen:
44 tegen 16 procent in 1988. De export
naar de Europese Vrijhandels Associatie
(EVA), waarvan Finland samen met
Zweden, Noorwegen, IJsland, Zwitser
land en Oostenrijk lid is, bedroeg in dat
jaar 19 procent.
Het Finse bedrijfsleven wacht angst
vallig af wat in het magische jaar 1992 -
als binnen de EG de grenzen voor de in
terne markt verdwijnen zal gebeuren.
"Wij moeten de onderhandelingen bin
nen de EVA afwachten. Uiteindelijk wil
len wij vrij kunnen doordringen in de
Europese markt", zegt May Wiklund,
voorlichtster van Nokia, de grootste on
derneming van Finland. Nokia (onder
meer elektronica en telecommunicatie),
heeft vestigingen in de hele wereld,
waaronder Nederland. Zo behoort NKF
in Delfzijl tot het Nokia-concern.
"Wij zijn neg niet zo voor een volledig
lidmaatschap van de Europese Gemeen
schap", is de mening van president Koi
visto. "Daar is op het moment ook geen
sprake van omdat de EG de komende ja
ren geen nieuwe leden zal accepteren.
Een Fins lidmaatschap van de EG zie ik
er deze eeuw niet van komen".
Koivisto vindt dat Finland daarmee
erg voorzichtig moet zijn. De Finse wet
staat ook niet toe dat buitenlandse on
dernemingen bossen, het belangrijkste
onderdeel van de Finse economie, in
handen krijgen. "De bossen zijn onze
enige nationale hulpbronnen. We heb
ben geen brandstoffen, geen ijzer en mi
neralen". Maar voor de EG is die stelling-
name niet aanvaardbaar.
Koivisto ziet overigens de positie van
de EG wel veranderen. "Heel Europa
verandert. Men kan zich voorstellen dat
de EG meer een politieke eenheid zal
worden en de komende jaren meer aan
dacht gaat schenken aan veiligheids
vraagstukken. Misschien komt er een
Monetaire Unie. Het supranationale ka
rakter zal in elk geval veel sterker wor
den".
Groei
Volgens directeur Puntila van de Bank
van Finland zijn de vooruitzichten van
de Finse economie "niet zo slecht". "We
denken dat de groei gehandhaafd zal blij
ven. Onze inflatie gaat iets omlaag, maar
is nog iets hoger dan die van Zweden.
Onze economie is wat oververhit. We ge
ven meer uit dan we verdienen. De werk
loosheid is op het ogenblik nog maar 3,5
procent (nog geen 100.000 mensen op vijf
miljoen inwoners)".
Puntila: "Onze bosbouwsector is erg
sterk en technologisch zeer geavanceerd.
We zijn een beetje bezorgd over de ande
re sectoren, zoals de zware-metaalindus-
trie en de scheepsbouw. Het is onzeker
hoe deze sectoren het na 1992 zullen
doen. Onze kledingindustrie zit in de
problemen door de invoer uit lage-loon-
landen. Verder moet onze banksector
worden geherstructureerd".
De directeur van de Finse Bank noemt
de Finse economie op dit moment zelfs
beter dan de Zweedse. Puntila: "Ook ons
belastingsysteem is minder streng dan
het Zweedse. Finland heeft sterke pun
ten: een homogene bevolking, een goed
sociaal systeem, een hoog opleidingsni
veau en geen grote politieke conflicten".
Vydrzet. Volhouden. Wie kort na de
zogenoemde Fluwelen Revolutie van
eind november 1989 in Tsjechoslo-
wakije kwam, kon overal deze tekst
lezen. Op een papiertje van tien bij
tien centimeter onder.de afbeelding
van een hand met twee vingers in v-
vorm omhoog. Het teken van de vic
torie. Nu, zes maanden na de revolu
tie en een maand voor de eerste vrije
verkiezingen sinds de Tweede We
reldoorlog, is het beeld drastisch ver
anderd. Van 'volhouden'is weinig
meer te merken. Openlijk wordt er
over de crisis in het land van presi
dent Havel gesproken. Maatregelen
blijven echter tot nu toe uit.
In de eerste weken na de november-revo-
lutie was het allemaal nog geen pro
bleem. Er moest een nieuwe regering ko
men. Op nationaal niveau moesten de
communisten hun machtszetels afstaan.
Er moest een nieuwe president komen.
De persvrijheid werd opnieuw ontdekt.
Kortom: de burgers van Tsjechoslowa-
kije hadden het druk genoeg.
Begin van dit jaar kwamen er andere
onderwerpen in de belangstelling. De
Sovjet-bezettingsmacht diende het land
te verlaten. Onderhandelingen op rege
ringsniveau werden vergezeld van ver
halen over de milieuvervuiling die de
Sovjets hadden veroorzaakt, de kosten
van hun verblijf en de 'ongelukken' met
munitie.
Een ander onderwerp dat in Tsjechos-
lowakije gevoelig ligt: de vrijlating van
gevangenen in een door Havel afgekon
digde amnestie. Zonder werk, of toe
komst, gingen de meesten weer over tot
de orde van de dag. Drinken, vandalis
me. stelen, verkrachten, moorden. De
criminaliteit in het land stijgt nog steeds
met de dag. De politie kan er niet tegen
op.
Afscheiding
Nog een probleem moest worden opge
lost: om het nationaliteitsgevoel van de
Slowaken te bevredigen, moest er eerst
een streepje in de naam van het land ko
men. Tsjecho-Slo\vaakse Federatieve
Republiek, een oplossing die enkele we
ken later werd vervangen door Tsjecho
en Slowaakse Federatieve Republiek.
De Slowaken kregen dus veel van wat
ze wilden. Al in 1968 ontstond een federa
tieve republiek, aangevoerd door de Slo-
waak Husak. De Slowaken vonden het
echter niet genoeg. Nu wordt er openlijk
over afscheiding gesproken, met alle ge
volgen van dien. Soldaat Svejk lacht zich
een bult.
Debatten in het parlement werden ge
domineerd door wetsvoorstellen die de
economie dienden te hervormen. Zo
mag iedere inwoner een eigen bedrijf be
ginnen en handel drijven met het buiten
land. De koers van de kroon werd her
zien. Buitenlands kapitaal in onderne
mingen werd verwelkomd. Inclusief een
meerderheid van de aandelen.
Hoe apathisch de Tsjechoslowaken in
middels tegen de ontwikkelingen aankij
ken, moge uit het volgende blijken. Ter
wijl skinheads een paar zigeuners en
Vietnamezen aftuigen, treedt niemand
op.
Ander voorbeeld: Wie nog durft te be
ginnen over het aanpakken van de com
munisten en hun vroegere vrienden, die
overal nog op hun oude posten zitten,
krijgt vrijwel steeds als antwoord: "Ach
laat ze toch, zo slecht waren ze ook niet".
De communisten zelf cultiveren on
dertussen een praktijk die de nazi's na de
oorlog aanhingen: "Wij hebben het niet
geweten". En zo ontstaat een situatie
waarbij ruim veertig jaar communistisch
mismanagement afgeschoven wordt op
de grote onbekende. Niemand trok aan
de touwtjes, niemand was verantwoor
delijk.
Roemloos
Met de verkiezingen voor de deur lijkt
Obcanske Forum, Burgerforum, de orga
nisatie die de revolutie uit 1989 leidde,
roemloos ten onder te gaan. Voor de
strijd tegen de communisten interesseert
zich eigenlijk niemand meer. Sterker
nog, de andere partijen laten dit 'vuile
werk' liever aan OF over. Zo houdt men
ten minste zelf schone handen. En blijft
men ongeschonden m de strijd.
Voorts blijkt OF talrijke burgers te he-
ben aangetrokken die over de rug van de
beweging streven naar meerdere eer en
glorie van zichzelf. Zoals vroeger het ve
hikel van de communistische partij werd
gehanteerd.
Dat OF sympathie aan het verliezen is,
staat echter vast. De vraag blijft hoe ver
dat gaat. Dat zelfs de kritiek op Havel
toeneemt (onder meer vanwege het be
noemen van talloze vrienden op hoge
posten) is een veeg teken.
Voor Havel en de zijnen wordt het dus
moeilijk. De uitspraak dat hij maar voor
een half jaar president zou zijn, heeft hij
ingetrokken. Havel is nu herkiesbaar. En
over de verkiezingen zelf heeft de presi
dent ook al een mening. Die zijn niet
meer zo belangrijk. Het nieuwe parle
ment dient in de ogen van Havel de echte
democratische verkiezingen voor te be
reiden, die over twee jaar worden gehou
den (GPD)
'ibtré s?
•v VVt
.„«.„a#**!
