OEKEU
AKO-prijs is Frans Pointl van harte gegund
Spel van waarheid en leugen
Verzameld proza Hans
Andreus oninteressant
René Appel: dagelijks
leven als thrillerdecor
De brief als literatuur
TERATUUR
WOENSDAG 9 MEI 1990
Willem G. van Maanen heeft een
heel eigen opvatting over de roman.
Een kop-en-staart-verhaal met een
plot bevalt hem niet. Liever laat hij
een geschiedenis door verschillen
de figuren vertellen of verwerkt hij
er een aantal andere verhalen in.
Het effect hiervan is dat de lezer in
elk hoofdstuk of verhaal naar aan
wijzingen kan zoeken voor de inter
pretatie van het geheel.
Aanwijzing, want een sleutel zou
te veel gezegd zijn. Wat er waar is in
deze wereld van woorden moet de
lezer zelf uitmaken, volgens Van
Maanen. Dat was het geval bij de ro
man 'Het nichtje van Mozart' waar
voor hij in 1983 de Bordewijk-prijs
kreeg en in zijn laatste boek 'Vals
heid in geschrifte of De vrouw met
de schaar' gaat het weer net zo.
Het spel van waarheid en leugen
is in dit boek extra boeiend omdat
Van Maanen het in een Oosteuro
pees land situeert. Een land waar
schrijversbonden, nationale dich
ters en niet te vergeten censuur be
staan. De vrouw met de schaar uit
de titel is dan ook het hoofd van de
Dienst voor Censuur. Deze me
vrouw Kyngh straft een jonge, veel
belovende dichter, Andros, omdat
die tijdens de begrafenis van de
volksdichter Blokh tweemaal een
faux pas maakt. Hij krijgt van haar
vijf kleine manuscripten, waarover
hij een rapport moet schrijven. Naar
aanleiding van de inhoud van dat
rapport zal Kyngh bepalen of er
voor Andros nog een literaire carriè
re in het verschiet ligt.
Alsof zijn taak al niet delicaat ge
noeg is, wordt het een en ander nog
gecompliceerder door de omstan
digheden waaronder Andros zijn
werk moet doen. Zijn verblijfplaats
is weliswaar een arcadische oase
tussen de stalinistische betonkolos-
sen, maar bewoners van dat land
schap maken het hem niet gemak
kelijk: het androgyne meisje Lea,
Ortt, de beeldhouwende weduwe
van de volksdichter en niet te verge
ten censor Kyngh zelf.
Het duizelt Andros: zowel in het
dagelijks leven om hem heen als in
de verhalen die hij leest worden al
lerlei betrekkingen tussen deze fi
guren, de overleden dichter en in
laatste instantie hemzelf gesugge
reerd.
Het duizelt ook de lezer - op een
niet onprettige manier - maar in het
slotdeel lijkt de oplossing nabij. De
schrijver van 'Valsheid in geschrif
te...' neemt daar namelijk het
woord. Vertelt hij hoe de vork in de
steel zit? Gelukkig niet. De auteur,
Milan, blijkt ook een literaire crea
tie. Hij heeft kritiek op de manier
waarop hij de diverse figuren heeft
aangepakt, maar wat zijn uiteinde
lijke bedoeling was, maakt hij niet
duidelijk. Liever zet hij uiteen wel
ke rol de censuur bij hem in het
scheppingsproject speelt.
Toen hij aan 'Valsheid in geschrif
te...' begon, moest hij nog een spel
letje met de censuur spelen. Hij was
daar erg bedreven in geworden. In
middels is de censuur afgeschaft en
is deze bron van creativiteit verdwe
nen: 'De schrijver spreekt, tot vrij
heid veroordeeld, boordevol woor
den, van leegte vervuld'.
Dit is niet het enige probleem dat.
Van Maanen in 'Valsheid in ge
schrifte...' aan de orde stelt. Ook in
het voorafgaande sneed hij al een
aantal interessante kwesties aan: is
poëzie een onvolwassen stadium
van de literatuur, is androgynie als
ideaal aantrekkelijk, is de vorm het
meest persoonlijke element in het
werk van een auteur?
Bovendien zijn de verhalen die
Van Maanen door Andros laat lezen
niet alleen maar schakels in het gro
te geheel, ze zijn op zichzelf ook de
moeite waard. Het fraaist is 'Het
monument'. Mannen vertrekken
naar de oorlog en leggen elk een
steen op een stapel in hun dorp. Die
overblijft
meteen een monument voor de do
den. Overigens is het monument
een geliefkoosd thema bij Van
Maanen.
Een ander Van Maanen-trekje is
zijn voorliefde voor het werk van
Kafka. Ook in 'Valsheid in geschrif
te...' verwijst hij enige malen impli
ciet naar het werk van de Praagse
auteur, precies naar de elementen
van verwarring en onzekerheid die
in 'Valsheid in geschrifte...' een cen
trale rol spelen.
Net als Alfred Kossmann en Wil
lem Brakman behoort Willem G.
van Maanen tot de generatie schrij
vers die al enige jaren voor de jonge
Revisor-auteurs de relatie fictie
werkelijkheid ter discussie stelden.
Van het drietal is Van Maanen het
minst bekend: Brakman kreeg in
1982 de PC Hooft-prijs en publi
ceert jaarlijks minstens twee nieu
we boeken. Kossmann manifesteert
zich al decennia als criticus en haalt
ook wel een titel per jaar. 'Valsheid
in geschrifte...' is Van Maanens eer
ste roman in zeven jaar en dat is wel
lang wachten voor de lezer.
Willem G
Het is een paradoxaal boek: aan Oosten is gebeurd. Die combinatie
de ene kant een afstandelijk literair maakt dit boek des te boeiender,
spelletje over waarheid en leugen, AUGUST HANS DEN BOEF
over literaire en erotische manipu
latie, over censuur en androgynie Valsheid in geschrifte of de vrouw met
en tegelijkertijd bijzonder actueel de schaar. Willem G. van Maanen, uitg.
in relatie tot wat er onlangs in het Be Prom, 24,90.
Het merendeel van de boeken die
volgens een deskundige jury in aan
merking komen voor de AKO Lite
ratuurprijs van 50.000 gulden (de
winnaar wordt 17 mei bekend ge
maakt), vind ik, geheel persoonlijk
uiteraard, onzin. Ik zou ze niet eens
uitgeven, laat staan prijzen. In de
minste mate geldt dat sombere
vooroordeel de alom geprezen ver
halenbundel 'De kip die over de
soep vloog' van de door Adriaan van
Dis karikaturaal gepresenteerde de
butant Frans Pointl.
Toen ik begon met lezen had het
boek vooraf alles tegen: de publici
teit, de voorbarige roem, het ver
moeden van humorloosheid, de mo
gelijke toekenning van het AKO-
prijsje en de ongelukkige persoon
van de schrijver zelf. Niet alleen
heeft het boek mijn vooroordelen
weggevaagd, ik beschouw het in
middels ook als een van de betere li
teraire werken en zelfs het beste de
buut van het afgelopen jaar. (Daarin
heb ik lang niet alles gelezen, maar
toch).
Waarom? Het antwoord op die
vraag is eigenaardig. Om het gebrek
aan of liever: achterwege laten van
humor. De lach die hier en daar in
de verhalen wordt gepresenteerd, is
hooguit schamper en telt als zoda
nig niet mee. In zestien nauw ver
weven korte verhalen wordt een
triest en grauw beeld geschapen
van de ik-figuur, de schrijver zelf
ongetwijfeld, wiens leven in het te
ken staat van zijn dominante moe
der en de druk van een joodse her
komst.
In een trefzekere, franjeloze stijl -
soms die van een zondagschrijver -
verhaalt Pointl zonder enige relati
vering, zelfspot of ironie van een
e, armoedige jeugd. Niet
veel verschillende personages ko
men daarin aan de orde. De muzika
le, maar door oorlogsherinneringen
verteerde moeder natuurlijk, bezien
door de ik-figuur met een menge
ling van aanbidding, angst en af
keer. Maar ook vlakker uitgevoerde
karakters als oom Simon (over wie
het prachtige 'Het bezoek'), diverse
vriendinnnen en akelige hospita's;
allen worden meedogenloos met
enkele krachtige zinnen en passa
ges getypeerd en voorgoed te
schande gemaakt.
Wat echter vooral 'blijft is de
hoofdpersoon, Frans zelf. Van be
gin tot eind - de bundel is min of
meer chronologisch opgezet - over
heerst het beeld van de benauwde
gevoelloze man van middelbare
leeftijd, die enkel nog leeft bij de
gratie van klassieke muziek en zijn
katten. Voorgoed en weloverwogen
alleen, maar tersluiks verbitterd
over het leven dat hem geen (mate
riële) welvaart heeft gebracht.
In een dergelijk verslag van een
leven waarin het gevoel al in een
vroeg stadium om zeep is gebracht,
is geen plaats voor leut, waarmee,
de Nederlandse auteur zijn leed zo
graag lardeert. Tegelijk vormt deze
gevoelsarmoede ook een handicap.
De sobere bittere toon van de verha
len raakt de lezer wel, maar noodt
niet uit tot medeleven. Enkele ver
halen waarin heel ver, als een echo,
verdriet doorklinkt, maken daarop
een uizondering. Het zijn de verha
len waarin het verlies van de schaar
se naasten onherroepelijk wordt,
zoals het eerder genoemde 'Het be
zoek' (aan oom Simon) en vooral
'De enige nabestaande' over de
dood van de moeder. Het laatste is
een mooie, ingetoomde schets,
waarin veel ongezegd blijft, maar
door de lezer wel wordt (mee) ge
voeld: zowel het verdriet als de op
luchting.
De grauwe burgerlijkheid van
Pointl's verhalen is in zijn onver
zoenlijke triestheid buitengewoon
Hollands, de onomwonden direct
heid waarmee hij zijn dorre leven
presenteert, bepaald niet. Dat ge
brek aan opsmuk en spotlustige
zelfverheffing maakt 'De kip die
over de soep vloog' in elk geval tot
een opmerkelijk geslaagd debuut.
Of Pointl daarmee terstond recht
heeft op de AKO Literatuurprijs be
twijfel ik, maar ik gun ze hem van
harte.
ROB VOOREN
'De derde persoon' van René Appel
en 'Eenling' van het duo Rood
Rood zijn twee heel lezenswaardige
psychologische thrillers van Neder-
landsche origine.
Van René Appel is het zijn derde
boek. Hij debuteerde drie jaar gele
den met de terecht enthousiast ont
vangen thriller 'Handicap'. Vorig
jaar voltooide hjj 'Spijt', wat minder
psychologisch dan zijn debuutro
man en ook heel wat minder thril
ler. Het was een indrukwekkend en
een bewogen verhaal rondom een
dode in de Amsterdamse drugscè-
Met 'De derde persoon' trekt Re
né Appel de sterke lijn door. Het ge:
geven ligt dicht bij de mensen. De
hoofdpersoon, - de van huis uit rus
tige apothekersassistente Marga -
kan niet loskomen van haar ex-
vriend. Hij blijft haar op de voet vol
gen. Een en ander ontaardt in een
stille terreur, die pas lijkt te kunnen
worden doorbroken als Marga een
andere man ontmoet. Maar ze raakt
van de regen in de drup als haar ex-
vriend wordt vermoord. Zijn dood
geeft ook haar nieuwe vriend de
kans haar te terroriseren.
Alles ontwikkelt zich zo soepel
dat het lijkt of het iedereen zou kun
nen gebeuren. Hf t dagelijks leven is
decor voor dit verhaal, waarin heel
gewone mensen de hoofdrol spelen
die uw en mijn buurman of- vrouw
zouden kunnen zijn. Onwillekeurig
leeft men intens met hen mee en
voelt men de spanning die elke
vreugde uit hun bestaan dreigt te
verbannen.
René Appel komt ook niet met
een adembenemende ontknoping.
Eigenlijk ebt zijn verhaal tot slot
een beetje weg. Maar zo gebeurt dat
nu eenmaal in het gewone bestaan.
Verrassend vuurwerk behoort tot
de uitzonderingen. En die passen
niet in Appels straatje.
Rood Rood
Rood Rood is een schrijversduo,
dat wordt gevormd door de journa
liste en kinderboekenschrijfster-Ly-
dia Rood en haar broer, marketing
adviseur en publicist Niels Rood.
Tezamen hebben zij zich voor de
eeste maal aan een thriller gewaagd.
'Eenling' is een uiterst complex
verhaal. Dat kan moeilijk anders,
want zij voeren twee hoofdperso
nen ten tonele - de tweeling Richard
en Robert Termijtelen - die op hun
moeder na niemand uit elkaar kan
houden. Maar ten tijde van het ver
haal is moeder zo dement dat zij niet
5 kan worden genomen.
Tijd derhalve voor de twee-eenheid
om het favoriete spelletje van hun
jeugd - zich voor elkaar uitgeven -
nog één keer uit te voeren, maar dit
maal op criminele basis. Om een
bank voor drie miljoen op te lichten.
Men moet er het hoofd goed bij
houden, anders raakt men zelfs al
lezend in de war wie nu eigenlijk Ri
chard en wie Robert is. Maar als dat
lukt is leest het verhaal vlot weg.
Het is leuk te lezen hoe de broers
stukje bij beetje de knoop leggen,
waarin zij zelf verward dreigen te ra
ken. Ze graven zich zo diep in de an
dere persoonlijkheid dat er eigen
lijk maar plaats voor één overblijft.
Zal dat de brutale Richard of de ser
viele Robert zijn? En is die Robert
nu wel Robert? Of toch Richard?
De derde persoon, René Appel, uitg.
Bert Bakker, 29,90.
Eenling, Rood Rood, uitg. Bert
Bakker, 19,90.
Nieuwe Uitgaven
Non Fiction
Het proces XHenceval, Walter van den
Broeck. Aan de hand van de beschikbare
stukken onderzoekt Van den Broeck
waarom XHenceval 150 jaar geleden de
politieke moord op Karei Theodoor Le-
Bon gepleegd zou kunnen hebben. Uitg.
Houtekiet ƒ24,90
Excursiegids. Een overzichtsgids met
alle musea, universiteiten, sterrewach-
ten, bedrijven e.d. die zich bezig houden
met natuurkunde. Uitgegeven door de
Nederlandse Natuurkundige Vereni
ging.
Fietsen in de Alpen, Fietsen in Zuid-
Frankrijk. Twee boeken voor de fietslief-
hebbers van resp. Hanspeter Lang en
Bart Aardema. Uitg. Kosmos, 24,90.
Zo heb ik het overleefdverhalen van
jpodse vervolgden. Tien overlevenden
over de holocaust. Uitg. Kok, 12,50.
Het leven bij 30 jaar. Gesprekken met
zeventig bekende Nederlanders over de
voor- en nadelen van het ouder worden.
Uitg. Aramith, 19,90.
Prisma van de bijbelse persoonsna
men. Alle persoonsnamen uit het Oude
en Nieuwe Testament. Uitg. Het Spec
trum. 14,90.
Anne Frank was niet alleen, Volker Ja
cob en Annet van der Voort. Duitsjo'odse
vluchtelingen vertellen hun verhaal over
leven en overleven. Uitg. Arbeiderspers,
ƒ39.90.
Niet Doen, een vrouwenwoord, Elly
Danica. De incest-ervaringen beschre
ven vanuit een kind. Een schokkend en
direct relaas. Uitg. An Dekker, 19,50.
Medicijnen en cosmetica. Een kriti
sche gids voor vrouwen over de voor- en
nadelen en bijwerkingen van geneesmid
delen en cosmetica. Uitg. Contact,
29,90.
In 1983 verscheen het eerste deel
van het verzamelde werk van Hans
Andreus, gewijd aan zijn poëzie.
Nu, maar liefst zeven jaar later, is
het tweede deel gepubliceerd. Het
is gevuld met zijn proza.
Hans Andreus (pseudoniem van
J. W. van der Zant, 1926-1977) be
hoort tot de veelgelezen dichters.
Zijn verzamelde gedichten - die in
1983 verschenen als het eerste de^l
van zijn verzameld werk - moesten
een paar keer worden herdrukt.
Men zou verwachten dat het succes
een gunstige invloed heeft op het
tempo waarin de overige delen ver
schijnen. Niets is minder waar. We
zijn zeven jaar verder en nu pas zag
deel twee het licht. Het derde en te
vens laatste deel uit de reeks zal nog
langer op zich laten wachten.
Wie de verantwoording van deel
één vergelijkt met de verantwoor
ding van dit tweede deel Verzameld
proza, zal vaststellen dat het en
thousiasme van uitgever Bert Bak
ker wat minder groot is dan dat van
de bezorgers Pim de Vroomen, Jan
van der Vegt en de inmiddels over
leden Gerrit Borgers. In 1983 werd
beloofd dat het tweede deel 'het ver
halend en kritisch proza en de dra
matische teksten gaat bevatten'.
Deel drie zou een verantwoording
van het geheel zijn. Onder meer 'alle
varianten in latere drukken' zouden
daarin worden vermeld.
Niet bepaald een overbodige
luxe, want men was zo onbezonnen
geweest in de Verzamelde gedich
ten steeds de tekst van de eerste
druk te volgen in plaats van de
laatste geautoriseerde tekst.
De opzet heeft echter een belang
rijke wijziging ondergaan. Er bleek
meer verspreid proza te zijn dan de
redactie vooraf had gemeend en
kennelijk was men van de kant van
de uitgever niet bereid meer plaats
ruimte te verlenen. Dit betekent dat
Andreus' dramatische werk in deel
3 opgenomen zal worden. De lijst
met de varianten van de gebundel
de gedichten komt te vervallen. De
redactie 'benadrukt de wenselijk
heid van een varianten-editie' en
'hoopt dat er buiten het verzamelde
werk om te zijner tijd' zo'n uitgave
zal verschijnen. Maar wanneer zal
dat te zijner tijd zijn? Het is in elk
geval pijnlijk dat men in deze serie
vergeefs zal zoeken naar de defini
tieve versies van Andreus' gedich
ten.
De lezer wordt zo een volledig
beeld van zijn poëzie onthouden.
Daarentegen wordt hem wél een
compleet overzicht gebóden van
zijn kritische, verhalende en drama
tische werk. Het is erg vervelend
dat de bezorgers zich gedwongen
zagen zo'n keus te doen. En het is de
vraag of de keus gelukkig uitviel.
Deze auteur heeft allereerst als
dichter betekenis. Zijn overige lite
raire bezigheden spelen zich in de
marge af.
Beperkt talent
Hoe dan ook, in het nu verschenen
deel kan men kennismaken met zijn
proza. De uitgave bevat naast de no
velle Bezoek (1960), de roman Va-
lentijn (1960), de roman Denise
(1962) ook de nagelaten novelle Uit
het jeugdige leven van Melchior
Blovoet. Voorts spoorde de redactie
een immense hoeveelheid ver
spreid proza op. Zo'n vijfhonderd
pagina's columns, recensies, verha
len kwam te voorschijn uit bladen
als Podium, Litterair Paspoort, Vrij
Nederland, De Nieuwe Linie, De
Gids, Algemeen Handelsblad. Voor
de zeer verstokte fans van Andreus
is het vermoedelijk een kostbare
schat. Objectief bezien is de waarde
gering.
Hans Andreus wist zelf dat zijn ta
lenten als prozaïst tamelijk beperkt
waren. In een toelichting bij Denise
verklaarde hij dat zijn boeken het
vooral moesten hebben van 'gedre
venheid en persoonlijke inzet'. Het
sterk autobiografische Denise is
precies om deze reden een geslaagd
boek. Maar voor het overige zijn
voornamelijk mislukkingen te note
ren. Valentijn waarin aanstellerij in
zet moet suggereren is wel een heel
onverdraaglijk geval. Hoofdper
soon Valentijn wordt zonder ook
maar iets van literatuur af te weten
tot redacteur van het letterkundige
tijdschrift Valreep gebombardeerd.
De nooit gebundelde verhalen en
columns zijn doorgaans niet minder
onbenullig.
Gelukkig zijn de beschouwingen
over literatuur belangwekkender.
Ook in dit genre had Andreus wei
nig ambities. In 1952 bespreekt hij
Triangel in de jungle van Lucebert.
Hij tekent dan nadrukkelijk aan: 'ik
houd er niet van kritieken te schrij
ven'. Jaren later weet hij: 'Criticus
zijn is een dodelijk vak, geen moor
dend vak, alleen maar een dodelijk.
Men sterft er langzaam aan door af
stomping, door de frustratie van ie
der spontaan leesplezier'. Toch
groeit Andreus uit tot een recensent
met een fris en gefundeerd oordeel.
Heel aardig reageert hij bijvoor
beeld als hem om een beschouwing
over Leo Vroman gevraagd wordt.
Hij doet dat in een geheel in Vro-
mans trant geschreven gedicht. Hij
was een van de eersten die de bete
kenis van Jos de Haes onderken
den. Knap formuleert hij zijn be
zwaren tegen het werk van onder
anderen Van Nijlen en Nijhoff.
Hans Andreus (archieffoto
Mt. belangstelling volgt hij de ex
perimentele poëzie en vooral levert
hij commentaar op eigen werk. Ook
neemt hij zichzelf bij herhaling
vraaggesprekken af. 'U staat als
dichter te boek', zegt hij in de rol
van interviewer. Als geïnterviewde
biecht hij op: 'Ik kan nauwelijks een
beetje behoorlijke roman schrijven
- ik verveel me er te erg bij'. Zo was
het inderdaad. Daarom is het zon
derling dat straks twee van de drie
delen van Andreus' verzamelde
werk niet aan zijn poëzie gewijd zul
len zijn. In plaats van de bijzaken zo
onberispelijk te presenteren, had
men werkelijk beter de hoofdzaak
in kaart kunnen brengen.
HANS WARREN
Het schrijversduo Rood en Rood
Welke ster is dat?, Walter Widmann. De
geheimen van de sterrenhemel. Uitg. Ti-
rion, ƒ39,50.
Het Mooiste Kattenboek, David Taylor.
Door de uitgever aangeprezen als de Rol-
1 foto's met
1 kattesoor-
Fiction
De tangospeler, Christoph Hein. Op on
derkoelde en scherpe wijze geeft deze
Oostduitse auteur zijn visie op wat er in
zijn land gebeurt. Uitg. Van Gennep
ƒ34,50
Een kind in Gent, Suzanne Lilar. Auto
biografische beschrijving van de achter
gronden van het taaiconflict in Vlaande
ren, zoals die van betekenis waren voor
een meisje dat opgroeide in Gent. Uitg.
Manteau 24.90
De bocht in de weg Thuiskomst, An-
dries Kaas. herdruk van twee bijzondere
novellen van een auteur die door Els-
schot werd ontdekt. Uitg. Nijgh en Van
Ditmar 24,90
Klein Baas, Bryce Courtenay. Een pa
noramische avonturenroman over het
gevecht van een klein Engels jongetje te
gen wreedheid en discriminatie in Zuid-
afrika. Uitg. Contact.
Het gebruik van de mens, Aleksandar
Tisma. Oosteuropese roman die zich af
speelt rond de Tweede Wereldoorlog.
Uitg. Meulenhoff, ƒ49.50.
De Beste Vlaamse Oorlogsverhalen.
Uitg. Manteau, 39,90.
Apekop, Leo Klatser. Roman over de
óntmoeting van twee oud-verzetsmen
sen in Parijs. Uitg. Thoth, 24,50.
Isobel alleen, Audrey Thomas. Portret
van de jeugd van Isobel Cleary, vooral
beschreven vanuit haar eigen observa
ties. Uitg. Van Gennep, 34,50.
De Heuvel van de Boze Raad, Amos
Oz. In de serie Literair Moment drie ver
halen van de bekende Israëlische auteur,
gecombineerd met informatie over zijn
werk. Uitg. Meulenhoff, 29,50.
Joseph Roulin - de postbode van Van
Gogh, Pierre Michon. Van Gogh schilder
de zes portretten van deze postbode.
Pierre Michon wijdde aan hun ontmoe
tingen een novelle. Uitg. Arbeiderspers,
17,90.
Vreemde gasten, Hilde de Bresser.
Bundel verhalen over personen die het
moeilijk hebben met het aanvaarden van
de realiteit. Uitg. Arbeiderspers, 29,90.
Is dat nu wel zo?, Harriet Freezer. De
beste verhalen van deze populaire
schrijfster. Uitg. Nijgh en Van Ditmar,
22,50.
Speelkoorts, Theo Kars. Acht verhalen
waarin de mannelijke hoofdpersoon in
onalledaagse situaties belandt. Uitg. Ten
Bosch, ƒ27,50.
Op weg naar Yadadore, Aya Zikken.
Een reis door het zuiden van India. Uitg.
Nijgh en Van Ditmar. 34,90.
Neurotisch winkelen, Margaretha Fer
guson. Verhalen over de bekrompen
heid, onmacht en kwetsbaarheid van
mensen. Uitg. An Dekker, 15,-
De conformistl De reis naar RomeDe
villa van de vrijdag. Twee romans en
een novelle van de Italiaanse auteur Al
berto Moravia. Uitg. Wereldbibliotheek,
resp. ƒ32,50, ƒ34.50. ƒ5,-
Na de reünie, Rona Jaffe. 'Heerlijke
vakantielectuur' aldus uitgever Lui- rPVi
tingh-Sythoff, 10.- A nriAiei
lingschap in Barcelona leeft. Uitg. De Ba-
lie/CCC,-15,-
Beginselen van archeologie, Frans De-
schoenmaeker. Uitg. Manteau, 24,90.
Bloem, Steen, Esther Jansma. Uitg. Ar
beiderspers, 29,90.
De Ierse Schoonheidskoningin, Jean-
Paul Franssens. Uitg. De Harmonie,
ƒ24,50.
Jeugdliteratuur
Een wereld van verschil. Prentenboek
voor zowel jong als oud, waarin kinderen
de wereld van de ondergang redden.
Uitg. MP, 14,90.
Bij uitgever Gottmer is de peuter-
reeks Hopla een viertal prentenboekjes
verschenen, bedoeld om een kind voor te
bereiden op de komst van een broertje of
zusje en 'hoe dat verder moet'. Wij krij
gen een baby'tje, Nu ben ik de oudste,
Kusjes en knuffels, Welterusten!.
Dierendag op school. Prentenboek van
Andrew en Diana Davies en Paul Dow-
ling. Uitg. Gottmer.
Uitgver Zwijssen brengt een nieuwe
leesserie op de markt 'voor kinderen met
een neus voor spannende verhalen'. De
Neushoorn-reeks met realistische en fan
tasieverhalen is bestemd voor lezers van
af 7 jaar. Losse deeltjes kosten 10,20.
AVI-niveau 4 en 5.
Poëzie
Woord aan de dans ontsprongen, Cris-
tina Peri Rossi. Gedichten van een
vrouw uit Uruguay, die al jaren in bal-
Hef geheim van de Apollo. John Hal
lows. Duo raakt verzeild in ingewikkelde
smokkelaffaire. Uitg. De Boekerij, 25.-
Hel Anosioeta sgndroom, Mary Hig-
gins Clark. Verhalenbundel van één van
de bekendste thrillerschrijfsters van de
ze tijd. Uitg. Luitingh-Sijthoff, 26,90.
Ze worden steeds minder geschre
ven, maar velen houden ervan per
soonlijke brieven te lezen. Mis
schien verklaart dit verschil tussen
vraag en aanbod de stijgende be
langstelling voor brievenboeken.
René van Stipriaan maakte een
bloemlezing met bijzondere brie
ven uit de Nederlandse literatuur.
H. Brandt Corstius koos de mooiste
brieven van Multatuli.
Volgens René van Stipriaan be
staan ze in dit tijdperk van de tele
foon nog altijd: echte briefschrij
vers. Dat zijn lieden die, zoals hij op
merkt in de verantwoording van
zijn bundel 'Poste restante', gebukt
gaan 'onder een onbedwingbare
neiging tot corresponderen'. In zijn
boek vindt men tfentallen 'persoon
lijke brieven die ooit zonder de dui
delijke bedoeling tot publikatie ver
stuurd waren'. De oudste opgeno
men brief dateert uit 1804, de meest
recente werd in 1987 geschreven.
De bloemlezer wilde zich niet be
perken tot brieven van schrijvers:
'Waarom zouden niet ook acteurs,
politici of beeldend kunstenaars
boeiende briefschrijvers kunnen
zijn?' Desondanks vindt men in het
boek vrijwel uitsluitend brieven
van letterkundigen. De belangrijk
ste uitzondering is Vincent van
Gogh.
De samensteller heeft niet alleen
uit de meest voor de hand liggende
bronnen geput. Zelfs wist hij beslag
te leggen op ongepubliceerde cor
respondentie. Zo mocht hij een nog
onbekende brief van Jacob Israël
de Haan plaatsen over de vervelen
de nasleep die het openhartige Pij-
pelijntjes voor de auteur had.
Multatuli
H. Brandt Corstius stelde een bun
del Brieven van Multatuli samen. Er
zijn ongeveer drieduizen brieven
van hem bekend, honderd daarvan
kwamen in deze uitgave terecht. Er
is correspondentie uit de tijd dat hij
als bestuursambtenaar in Indonesië
werkzaam was. Er zijn ongewoon
openhartige brieven aan Tine. De
verwikkelingen rond de Max Have-
laar worden gevolgd. Het is interes
sant te lezen dat Multatuli liever ge
rehabiliteerd zou worden als ambte
naar, dan het boek te publiceren.
Maar hij verlangde dan wél een rid
derorde, een goed pensioen, een
ruim voorschot. Er zijn voorbeel
den van correspondentieschaak,
brieven aan uitgevers.
Maar het hoogtepunt
toch de brieven aan Mimi. Als zij be
sluit Multatuli een half jaar niet
meer te zien, tracht hij haar te ver
murwen: "Waarom moeten wy ge
scheiden zyn, Mimi? Waarom leeft,
denkt, werkt, slaapt en droomt gy -
alleen? Waarom niet met my, naast
my? Waarom rust uw hoofd niet op
myn schouder, waarom myn hoofd
niet op uw schoot? Waarom geef ik
niet u den laasten kus als je inslaapt,
waarom mag ik je niet wakker kus
sen? Waarom mag ik je niet aanra-
keh, niet omvatten, niet aan myn
hart drukken als myn eigendom!
Geen omweg, ik heb je lief, en ik
heb je ook zinnelyk lief, ziedaar!"
Zulke bewogen brieven treffen u
en ik nooit tussen de drukwerken,
rekeningen, tijdschriften aan. Daar
om is het zo goed dat we ze wel in
boeken kunnen vinden.
HANS WARREN
Poste restante. Bijzondere brieven uit
de Nederlandse literatuur verzameld
door René van Stipriaan, uitg. Nijgh en
Van Ditmar. 39.90.
Brieven van Multatuli, gekozen door
H. Brandt Corstius, uitg. Querido,
52,50.
