'Zebra's zijn eigenlijk Siennarood'
'Ik schrijf over de liefde, waar anders over?'
PODIUMBUK
Dichteres Elly de Waard in Hollandsché Tuyn in Leiderdorp
Jazzfestival in
Waaggebouw
Averij bij 'Stroomopwaarts'
Afrikaanse impressies van schilder Willem Van Scheyndel
Nieuwe uitgave van Van
Gogh-biieven onthullend
PAGINA 20
KUNST
DINSDAG 8 MEI 1990
door Jane de Reuver
Pompeï
Een duel tussen een danseres en
een beeldend kunstenaar, met als
inzet de liefde, staat centraal in
de voorstelling 'lei, Maintenant
ou Jamais'. Elk moment kan een
nieuwe dans of tekst ontstaan. Al
leen een film die is opgenomen in
Pompei is onveranderlijk. De
man en vrouw treffen elkaar bij
het vallen van de avond, in het
schemergebied tussen droom en
daad. Morgenavond in in het
L aktheater.
Luk Wijns
De Belg Luk Wijyis speelt morgen
avond in de Leidse Schouwburg
zijn tweede soloprogramma ge
naamd 'Alleen'. Het is een poë
tisch getint en komisch stuk. Het
verhaal gaat over een boerenjon
gen, met een lichamelijke handi
cap. Zijn debiele en sterke broer
zorgt ervoor dat hij niet langer
wordt gepest op school.
Dansende man
Het Onafhankelijk Toneel danst
donderdag in het Laktheater 'De
dansende man' (Niemand hier
weet wie ik ben). Het gaat over
ontheemd zijn, herinnering, hoop
en verwachting. Zes personen
moeten om persoonlijke, politieke
of economische redenen hun ge
boorteland verlaten. Het boek
'Morgan's Passing' van Ann Ty-
lor is als basis gekozen voor het
stuk. Het boek handelt over ie
mand die verschillende levens
naast elkaar leidt. De dansende
man echter is iemand die het niet
kan verdragen om op verschillen
de plaatsen iemand anders te
zijn.
Victor Thieu
'De vrije val van Victor Thieu'
wordt donderdag in de Leidse
Schouwburg gespeeld door Bavo
Galama. Vorig jaar behoorde Ga
lama nog tot de Frisse Jongens,
samen met Titus Tiel Groenestege.
In de voorstelling valt de onder
danige creditmanager Thieu van
de trap. Hij struikelt over zijn hu
welijk, gezin, goede baan en gun
stige financieringsmogelijkheden
voor zijn auto. Uiteindelijk be
landt hij in de goot.
Mimetrio
Het mimetrio Suver Nuver treedt
vrijdag en zaterdag op in het
Laktheater. De liedjes, dansjes en
sketches leiden tot onverwachte
wendingen. De dreigende Mexi
caan gebruikt zijn lange mes om
zijn nagels schoon te maken. Een
strip-act krijgt een klein duwtje
en wordt totaal ontregeld. De
groep won in 1988 de Mimeprijs.
Zwarte Kunst
Een stuk met vier bedrijven, tien
duizend personages, 25 decors is
vrijdag te zien in de Leidse
Schouwburg. Helmert Wouden
berg heeft zelf het stuk 'Zwarte
Kunst' geschreven. Alleen al om
alles goed te laten verlopen is
zwarte kunst nodig. Het stuk
speelt zich af rond de Zwarte Zee,
waar een dictator met onzicht
baar geweld de macht uitoefent.
Met behulp van zwarte vrouwen
wordt het machtsblok ontman
teld. Zal Woudenberg in het zwart
gekleed zijn?
Fassbinder
Het Zuidelijk Toneel en Stichting
Strooker spelen zaterdag in de
Leidse Schouwburg 'De. bittere
tranen van Petra von Kant'. Een
jonge weduwe en modekoningin
Von Kant tiranniseert haar om
geving. Het liefdesmeisje Karin is
haar rijzende ster. Als de man
van Karin weer terugkeert, gaat
Karin bij Petra vandaan. Fass
binder tekent in een toneelstuk Pe
tra's ondergang.
Zomerzotheid
De theatergroep Imperium zal
vrijdag en zaterdag de voorstel
ling 'n Zomerzotheid' naar het
boek van Cissy van Marxvéldt.
Vier vriendinnen logeren in het
verhaal op de Burcht, vlakbij
landgoed Sonneweide. Ook Jonk
heer Padt van Heijendaal en zijn
studiekameraden hebben dat als
vakantiebestemming gekozen.
Meisjesavonturen zijn hetuit
gangspunt van de voorstelling,
die leiden tot een herbeleving van
jeugdsentiment.
Verbaal Signaal
De laatste Verbaal Signaal vindt
zondagmiddag plaats in de Socië
teit De Burcht in Leiden. Vier
schrijvers lezen voor uit eigen
werk. Rik van Boekei uit Leiden
zal voorlezen uit zijn dichtwerk
en daarbij worden ondersteund
door muziek. Fred Penninga uit
Utrecht schrijft fijne miniatuur
tjes. geplukt uit het gedoe van al
ledag. Guus Wakelkamp uit
Oegstgeest leest voor uit zijn
dichtbundels en zingt daarnaast
nog eigen liedjes. Bert Schoonho
ven uit Amsterdam brak vorig
jaar door met zijn publicaties in
zes literaire bundels.
AMSTERDAM - "Ik heb al
meer dan tachtig gedichten
geschreven voor mijn nieu
we bundel. Ik ben er al twee
jaar mee bezig en ik heb zo'n
gevoel dat ik nog éénderde
moet schrijven. Ik hoop dat
de bundel in het najaar kan
verschijnen". Ineens kortaf
en vastberaden: "Het gaat
over de liefde, waar moeten
we het anders over heb
ben?".
Dichteres Elly de Waard
treedt vanavond op in de
Hollandsché Tuyn in Leider
dorp. Daar zal ze een aantal
nieuwe gedichten voordra
gen.
door
Jane de Reuver
Elly de Waard maakt nu ongeveer
vijftien jaar gedichten. Ze heeft tot
nu toe zes bundels uitgebracht.
"Mijn nieuwe verzameling gedich
ten gaat 'Eenzang' heten. En heeft
als motto 'en het is altijd koekoek
eenzang'. Ik ben een lyrisch dichter,
maak zangerige gedichten en heb,
net zoals de koekoek, maar één lied.
Het klopt als je zegt dat eenzang ook
aan 'eenzaam' doet denken. Ook
kun je denken aan een koekoeks
zone is ook de vrouwelijke dichtersT
groep 'De Nieuwe Wilden' ontstaan.
De ongeveer vijftien dichteressen
wilden driejaar geleden iets nieuws
doen op het gebied van dichtkunst.
De Waard: "Vrouwen moeten niet
terugdeinzen voor hun eigen erva
ringswereld. De dichteressen heb
ben de werkgroep in Amsterdam
als verzamelpunt".
Dè Nieuwe Wilden staan nu op ei
gen benen. "Ieder werkt voor zich?
zelf. Je kan niet eeuwig doorgaan
met hetzelfde".
jong dat in zijn eentje in het nest van
een ander ligt".
"Het wordt een themabundel, net
zoals mijn laatste 'Een wildernis
van verbindingen'. De gedichten
gaan over een relatie tussen twee
personen, en de bespiegelingen
daarover. Dat zou je liefde kunnen
noemen". Gedecideerd: "Alle din
gen die we meemaken gaan over de
relatie tussen i
"Gebruikte ik het woord rela
tie"?, vraagt ze verschrikt. "Dan
neem ik dat onmiddellijk terug.
Streep het woord maar door. Zo'n
woord zal ik nooit in myn gedichten
gebruiken. Het is een woord dat je
zestig maal per dag hoort". In het
gesprek gebruikt zij het zelf echter
ook regelmatig.
"Ik schrijf over liefde op een ma
nier die niet banaal of vulgair is. De
meesten die spreken of schrijven
over liefde doen dat wel. Elk woord
kun je in een gedicht gebruiken
maar dan moet je het soms 'onvul-
gairiseren'. Ik vind het spannend
om op de meest expliciete, eroti
sche manier over liefde te schrijven,
om te kijken of dat lukt".
Sinds de bundel 'Furie', die in
1981 verscheen, beschrijft De
Waard de liefde tussen twee vrou
wen. "Ja", zegt ze, "ik vind de om
gang tussen twee vrouwen veel in
teressanter om over te schrijven
dan die tussen man en vrouw. Het is
een veel geheimzinniger en 'onont-
dekter' gebied".
"Sinds ik over vrouwen schrijf,
blijkt tot mijn volle verbazing, dat
mijn bundels negatiever zijn ont
vangen. Dat toonde een weten
schapper vorig jaar aan in haar
proefschrift 'Rust tot lezen'. Ik had
nooit overwogen dat het een rol zou
spelen. Op de liefde tussen
heerst een groot taboe, een
deel en ongewendheid".
Makkelijk
Over haar bundel 'Een wildernis
van verbindingen' is ze heel tevre
den. Het is een afgeronde bundel
van 82 gedichten met allemaal de
zelfde vorm. De verzen zijn onder
ling met elkaar verbonden. "Ik ver
tel een verhaal, zoals je dat in proza
doet, terwijl dit toch poëzie is. En el
ke stap in het verhaal kan apart wor
den gelezen".
"In mijn laatste bundel 'Onvol-
tooiing' heb ik de vaste vorm kun
nen loslaten, anders had ik er jaren
mee moeten doorgaan. Nu ik de
vorm goed heb leren kennen, kan ik
'nieuwe losheid' gebruiken. Het
moeilijkste is om de gedichten er zo
te laten uitzien dat het lijkt alsof ze
gemakkelijk zijn geschreven. Dat is
het inzicht in de hoogste vorm".
"Ik ben één van de weinige dich
ters die alleen van de poëzie leeft",
zegt de Waard. Ze reageert negatief
op de vraag of ze zich daarmee niet
teveel isoleert. "Nee, het is heel
prettig. Wanneer ik schrijf dan
schrijf ik 's morgens. Ik kan mij niet
alle dagen met poëzie bezig houden.
Soms moet je je ook weer opladen".
Haar inspiratie haalt ze uit een wan
deling langs de zee, waar ze dichtbij
woont. "De zee veegt alles schoon
en maakt de geest vrij van dingen.
Zij is heel belangrijk voor me".
"In januari en februari ben ik naar
Frankryk geweest, naar een kasteel
waar schrijvers zich kunnen terug
trekken en waar ze geheel worden
verzorgd. "Je leeft daar in afzonde
ring zonder telefoon en post of on
nodige ontmoetingen". Een korte
aarzeling en lach volgen, en een ver
klaring voor het laatste hangt in de
lucht. "Als je aan het werk bent, is
elke ontmoeting onnodig", zegt ze
tenslotte.
Nieuwe Wilden
De dichteres heeft net les gegeven
in de Amsterdamse tentponstel-
lingsruimte Amazone. Daar geeft zij
onderwijs in poëzie en bekijken ze
gezamenlijk gedichten die vrouwen
zelf hebben gemaakt. "We ontmoe
ten elkaar één keer in de veertien
dagen. Er zitten hele goede bij, zoals
mijn zus Annemarie. Ze willen zich,
naast een andere werkkring, regel
matig met dichten bezig houden".
"Ik geef deze werkgroep uitslui
tend aan vrouwen. De stichting
Amazone wil de ontwikkeling van
vrouwen stimuleren. Vroeger gaf ik
ook les op een schrijversvakschool
aan een gemengde groep, maar ik
werd afgeleid door zaken die geen
betrekking hadden op poëzie. Man
nen voeren eerder het hoogste
woord en dan moest ik ook in de ga
ten houden of anderen wel aan het
woord kwamen. Het lesgeven in die
groep was daardoor heel intensief
en ik ben er na één tot anderhalfjaar
mee opgehouden. De honorering
was trouwens ook erg laag".
Tijdens haar werkgroep in Ama
LEIDEN Diverse jazzartiesten
treden over twee weken op tijdens
het internationaal jazzfestival in het
Waaggebouw in Leiden. Het week
end begint op vrijdag 25 mei en
wordt georganiseerd naar aanlei
ding van het 20-jarig bestaan van
Jazzpodium Hot House.
De muzikanten komen uit Polen,
Groot Brittannië, de Verenigde Sta
ten, Joegoslavië, Duitsland en uit
Nederland. Enkele namen: Tobias
Delius/Daniele D'Arago Quartet,
Alan Laurillard/Tomasz Szukalaski
Sextet, Mike Westbrook Band, Hot
House Leerorkest, Rova Saxopho
ne Quartet, Booker T, Stevan Kovac
Tickmayer, High de prime en Shoji
Aketagawa.
LEIDEN - Door een technisch
mankement kon de voorstelling
van 'Stroomopwaarts' van Alan
Ayckbourn eigenlijk geen door
gang vinden. Regisseur Peter de
Baan verklaarde gisteravond aan
het publiek in de Leidse schouw
burg, wat er precies aan de hand
was. Tengevolge van een niet
meer te verhelpen storing func
tioneerde een bepaalde motor
niet. Daardoor kon niet de sug
gestie gewekt worden dat het
voor dit stuk essentiële motor
jacht daadwerkelijk voer.
Om artistieke redenen gaf de re
gisseur dan ook deze voorstelling
de status van een repetitie. Dat
kon ook, omdat het hier pas om
één van de eerste proefvoorstel-
lingen ging. Aan de theaterbezoe
kers werd de keuze gelaten om
naar de tweede voorstelling (die
vanavond in de Leidse schouw
burg wordt gegeven) te komen
kijken of deze 'repetitie-avond'
bij de wonen. Iedereen bleef en
was in een ongedwongen sfeer ge
tuige van een voorstelling in wor
ding,
Eén van de spelers duwde af en
toe noodgedwongen de boot met
mankracht rond. Dat is behelpen,
maar er ontstaat werkelijk een hi
larische situatie op het moment
dat deze acteur de boot moet du
wen en tegelijkertijd moet spelen,
dat hij hulpeloos van de boot is
verbannen.
Van een reguliere voorstelling
kon derhalve geen sprake zijn, zo
dat eveneens een bespreking van
de voorstelling als zodanig uitge
sloten is.
WIJNAND ZEILSTRA
door
Nicole Roepers
Willem van Scheyndel: "Mijn eer
ste tentoonstelling had ik precies
tien jaar geleden. Mei 1980 werd
toen in het Academiegebouw
door het LAK een expositie met
mijn werk ingericht. Daarna is
het allemaal vrij snel gegaan. In
1984 werd ik door de directeur
van het Rijksmuseum van Oud
heden benaderd om werk te ma
ken voor een tentoonstelling in de
Taffehzaal. Dat was een grote uit
daging: de confrontatie tussen
moderne kunst en een bescha
ving van ruim 2000 jaar geleden.
Het is natuurlijk fantastisch dat
wij hier in Leidenden Egyptische
tempel hebben staan. Een paar
maanden lang heb ik mij verdiept
in de oude wereld, ik moest me
kunnen inleven. Toen kwamen
de beelden naar boven. Het was
ook een prachtige kans om monu
mentaal werk te maken".
De samenwerking met het
Rijksmuseum van Oudheden
opende nieuwe deuren voor Van
Scheyndel. Was hij na het zien
van werk van Kees van Bohemen
in de Haagse galerie Nouvelle
Images, diep onder de indruk van
deze schilder, zes jaar later expo
seert hij zelf met Van Bohemen
én Corneille in Rotterdam.
Van Scheyndel laat zich
dikwijls inspireren door andere
culturen of beschavingen en reis
impressies. Na de Egyptenaren
ontstonden de projecten 'Impres
sies in Barcelona' en 'Lakota',
over indianen die van hun eigen
grond verdreven worden. Vorig
jaar kreeg de schilder het idee om
zich in de Masaï te verdiepen.
"Het klinkt raar, maar van het
LEIDEN - In de oude kelders
van galerie Bleyenberg, de res
tanten van een dertiende eeuws
stadswoonhuis van de burggra
ven van Leiden, stelt schilder Wil
lem van Scheyndel zijn nieuwste
werk tentoon. Taveta Market:
dertien schilderijen met als inspi
ratiebron de binnenlanden van
Afrika. Willem van Scheyndel
heeft veel exposities op zijn naam
staan, waaronder één samen met
Corneille en Kees van Bohemen.
Dertien jaar woont hij al in Lei
den, waar hij heeft geëxposeerd
in het Rijksmuseum van Oudhe
den, in De Waag, De Burcht en
het LAK-theater. Een interview
met een schilder die niet graag
over zijn schilderijen praat.
Voor het eerst zijn de Frans- en En-;
gelstalige brieven in het Neder-Ï
lands vertaald. Noch in het eerste
brievenboek (1914), samengesteld;
door de weduwe van Theo van
Gogh Jo Bonger, noch in het twee
de van ir. Vincent Willem van GogF*
(1953) is dat gebeurd.
Overigens heeft onderzoek van
de laatste jaren geresulteerd in een
andere datering van een aantal brie;
ven. Dat heeft een nieuwe numme
ring tot gevolg. In de nieuwe uitga'
ve staan de oude nummers er tussen
haakjes bij.
Behalve al deze bijzonderheden
valt echter het meest in de nieuwe
brievenboeken op, dat Vincent veel
meer heeft geschreven dan altijd is
gedacht. Het was al wel bekend dat
Jo Bonger iri haar eerste verzame
ling brieven een aantal passages,
waarvan zij vond dat die te vertrou
welijk waren of te kwetsend voor
mensen die toen nog leefden, had
weggelaten of aangepast. Van dè
tweede uitgave was echter aangeno
men, dat de ontbrekende gedeelten
daar wél in stonden. Steekproeven
toonden aan, dat dit niet zo was. En
dus heeft men alle originelen op
nieuw bestudeerd.
Met soms verrassende resultaten.
Zo blijken vooral de religieus getin
te brieven veel uitvoeriger dan ge
dacht, soms bladzijden langer.
En blijkt Vincent zich over som
mige tijdgenoten uiterst onvriende
lijk te hebben uitgelaten.
Willem van Scheyndel: 'Baf, de
ene op het andere moment kwam
ik op dit idee. Baf: de Masaï, dat is
het! De eerste schilderijen heb ik
geheel op mijn gevoel gedaan. Ik
ben me wel gaan inlezen, maar in
eerste instantie stond ik direct
voor het doek. Dat resulteerde in
de serie 'Afrikaanse indrukken',
die in maart van dit jaar in De
Pauw in Wassenaar tentoonge
steld werd. Pas daarna ben ik
naar Afrika vertrokken. Naar het
grensgebied van Kenya en Tanza
nia, waar de Masaï leven. Ik was
met twee kennissen, al ruim twin
tig jaar Afrikagangers, dus pro
fessionele begeleiding. Je komt
daar in een totaal andere wereld,
waar je alles met andere ogen gaat
zien. Het dagelijkse probleem
daar is: hoe krijg je voldoende wa
ter naar je hut. Daar draait alles
om. Al was de tijd die ik daar heb
doorgebracht erg kort, ik heb
hem wel zeer effectief benut. Nu
asaï,datishet!\
eenmaal terug ben ik nog onder
de indruk en is het moeilijk om je
hier weer aan te passen. Die twee
werelden naast elkaar... Vooral 's
nachts wanneer we in de Savanne
kampeerden, was alles vervreem
dend. Dat gigantische gekrioel en
geluid van die insekten, het leek
wel of die geluiden uit speaker-
boxen kwamen".
In Taveta stuitte Van Scheyndel
op de zaterdagse markt. Uit de he
le omgeving komen mensen hun
waar aanbieden en inkopen doen.
Als enige blanke, "je voelt je een
echte buitenstaander, als de ko
ningin van Nederland daar", liep
hij rond en fotografeerde de bon
te omgeving. Terug in Leiden ver
werkte hij deze indrukken in der
tien schilderijen die nu bij
Bleyenberg te zien zijn. Op het
merendeel van de doeken zijn de
markttaferelen terug te vinden.
In Van Scheyndels bekende ex
pressieve stijl, die versterkt
wordt door het gebruik van een
paletmes, zie je in een wirwar van
warme kleuren donkere figuren
opkomen. De hitte en droogte
springt van de doeken, een groot
contrast, maar tevens een prachti
ge combinatie met de koele witte
omgeving van de galerie.
Twee doeken wijken qua kleur
en onderwerp sterk af. Eén be
staat uit helblauwe tinten waarin
vissen te zien zijn. "We hebben bij
Malindi aan de Indische oceaan
gedoken. Dat was fantastisch:
van die zebravisjes die tegen je
bril aantikten. Ook op safari ge
weest en grote kudden zebra's en
olifanten tegengekomen. Zo
zwart-wit als ik de zebra's in het
tweeluik geschilderd heb, zien ze
er in het echt niet uit. Ze zijn ei
genlijk Siennarood, door al dat
(fotoLoek Zuyderduin)
opstuivende zand, helemaal niet
"Heb je in de etalage bij
Bleyenberg datspeelgoedding
onder het tweeluik zien staan?
Zo'n glazen bol die je moet schud
den zodat het gaat sneeuwen?
Heb ik van een vriend gekregen.
Prachtig toch, Zo'n besneeuwde
zebra. Net zo surrealistisch als
met een haasbiefstukje voor je,
boven Griekenland te vliegen ter
wijl je in de 'Geschiedenis der
Westerse Filosofie' van Bertrand
Russel juist in het hoofdstuk over
de Griekse filosofen bent beland.
Dat zijn de inspirerende momen
ten".
TAVETA MARKET, olieverf
schilderijen van Willem van
Scheyndel. Van 8 mei tot en met
2 juni in Galerie Bleyenberg,
Breestraat 113, Leiden.
AMSTERDAM (GPD) - Het meest
aantrekkelijke van de nieuwe uitga
ve van de brieven van (en aan) Vin
cent vaifGogh is dat ze nu ook echt
compleet zijn. Grote delen van brie
ven die in dè eerdere uitgaven wa
ren weggelaten, zijn nu wel te lezen.
De nieuwe Nederlandse editie - uit
gebracht in vier delen - is gister
avond in het rijksmuseum Vincent
van Gogh gepresenteerd. Voor Jan
Hulsker, zelf samensteller van me
nig brievenboek van Van Gogh, 'het
absolute hoogtepunt van het Van
Gogh-jaar'.
Han van Crimpen en Monique
Berends-Albert hebben een formi
dabele klus geklaard met deze uit
gave. Alle 908 brieven van Vincent
plus de brieven die zijn familie en
vrienden aan hem hebben geschre
ven (voorzover ze bewaard zijn ge
bleven) zijn bij elkaar gebracht op
2254 pagina's, in vier delen. Deze
vier delen (in zonnebloemgeel foe
draal, aldus SDU Uitgeverij) zijn
vanaf eind deze week voor 275 gul
den in de boekhandel te koop.
Van Crimpen en Berends hebben
daarvoor niet de al bestaande brie
ven genomen, maar alle brieven
'hertaald'. Dat .wil zeggen, dat het
negentiende eeuwse Nederlands,
dat Vincent van Gogh hanteerde,
enigszins is gemoderniseerd, dat
leestekens zijn aangebracht, waar
door men de zinnen gemakkelijker
kan volgen. Dat is niet het enige.
Scène uit 'De Bittere Tranen van
