'Behoefte aan 'n WD die
van zich af slaat is enorm'
Maffia stort zich nu zelf in de politiek
I REPORTAGE i
Joris Voorhoeve en het ongeduld van de achterban
ZATERDAG 5 MEI 1990
DEN HAAG/NOORDWIJK - Pijlsnel
en onverwacht viel begin deze week
het doek voor prof. dr. ir. Joris
Voorhoeve, de getergde
fractievoorzitter en politiek leider van
de WD. De man die vier jaar geleden
opdracht kreeg de door tweespalt en
onrust geteisterde WD naar beter
tijden te leiden, ging zelf ten onder.
De eerste driejaar van zijn bewind
verliepen voorspoedig, daarna raakte
Voorhoeve zwaar beschadigd door de
kabinetscrisis en de ruzies rond de
'eigen' bewindslieden Nijpels en
Smit-kroes. Bij de verkiezingen vorig
jaar leed de partij een flinke
nederlaag, maar in maart, bij de
gemeenteraadsverkiezingen, kreeg de
WD eindelijk weer vaste grond onder
de voeten. Hij is gestrand in het zicht
van de haven, vindt Joris Voorhoeve
zelf.
Zijn stijl was altijd die van de correcte,
enigszins formele, maar immer
vriendelijke hoogleraar. Verstandig,
zonder grote woorden of opsmuk. De
WD waardeerde het wel als hij
Lubbers in kamerdebatten koel de les
las. Maar J oris Voorhoeve was geen
stemmen trekker, en dat telt in de
politiek. Zeker voor een partij die
wordt verscheurd door ruzies.
Vorige week confronteerde een
delegatie van het partijbestuur hem,
zoals het zo keurig heette, met
'signalen' dat er groeiende kritiek was
op zijn 'vlakke' presentatie.
Voorhoeve hield daarna de eer aan
zichzelf, en stapte op. Een paar dagen
na dat vertrek treffen we hem, in een
leeg en kaal achterafzaaltje aan het
Binnenhof. In nauwkeurig gekozen
bewoordingen overziet hij vier jaar
WD-leiderschap. Soms klinkt er een
spoor van teleurstelling' of lichte
verbittering door, soms ook
opluchting. "Ik heb er vrede mee".
"Fractie en partij staan nu tegen
over elkaar, maar ik verwacht dat
dat wel wegtrekt. Er was een perma
nente strijd ontstaan wanneer ik ge
hoor had gegeven aan de oproep
van de fractie om niet af te treden.
Vanaf dat moment zou de fractie
voorzitter zijn werk hebben moeten
doen in een verstoorde relatie met
het hoofdbestuur, want daar kon ik
niet meer rekenen op het volle ver
trouwen. Ik ben de fractie erkente
lijk voor de steun, maar ik kon dit
dilemma alleen maar oplossen door
mijn functie ter beschikking te stel
len".
- Dat klinkt zo afstandelijk. Zo'n
gedwongen vertrek gaat toch met
emoties gepaard?
"Ik heb het besluit af te treden
vrijdag genomen. Dat was moeilijk.
Maar ik heb er meteen gevoelsmatig
afstand van genomen. De actie van
het bestuur kwam voor mij vol
strekt onverwacht. Ik heb er twee
dagen fors over lopen nadenken,
met mijn gezin over gesproken, en
toen heb ik besloten er een punt
achter te zetten. Als je door belang
rijke leden van het hoofdbestuur
wordt gevraagd je functie ter be
schikking te stellen, dan is dat geen
vrijblijvende vraag. Als je zegt: 'dat
doe ik niet', treedt een situatie in
waarin je je taak niet meer goed
kunt uitoefenen. Dan is het beter te
incasseren wat geïncasseerd moet
worden. Er is een tijd van komen en
een tijd van gaan, en de tijd van
gaan was duidelijk aangebroken".
- Omdat ude twijfels bij de VVD-
achterban niet kon wegnemen.
"Natuurlijk bespeurde ik bij het
kader van de partij twijfel over onze
vooruitzichten. We stagneerden in
de opiniepeilingen op 22 zetels, en
we hebben het afgelopen halfjaar in
de oppositie nog niet goed van ons
af kunnen slaan. Daar bestaat een
enorme behoefte aan bij het kader.
Die hoopten dat de tijd van het ka
binet-Den Uyl weer zou aanbreken,
toen de WD als een vuurpijl om
hoog ging in de kiezersgunst. Maar
men ziet de grote verschillen met de
toenmalige politieke situatie over
het hoofd".
"We leven niet meer in een perio
de van polarisatie. Het kabinet-Den
Uyl werd geleid door de PvdA, en
bestond verder uit een intern ver
deeld CDA. Nu is Lubbers premier,
met een zelfverzekerd CDA. Boven
dien zat D66 in dat kabinet, droeg
opvolger moet komen, kan het be
ter nu gebeuren dan in het najaar".
- Maar moet er een opvolger ko
men bij een partij die de lijn om
hoog te pakken heeft?
"Dat is een kwestie van inschat
ting en beoordeling. Ik kan daar
niet uitgebreid op ingaan. Men zou
het kunnen misverstaan als bitter
heid als ik nu zeg dat de zaken an
ders hadden moeten lopen. Het is
gebeurd, de aanzet is van anderen
gekomen, en daar verandert niets
meer aan. Vanaf het moment dat
mij het verzoek is gedaan af te tre
den, was het niet terug te draaien".
- Voor dat beroemde gesprek met
het partijbestuur speelde u niet met
het idee op te stappen?
"Nee. Ik zal jullie eerlijk zeggen
dat ik eerder wel met die gedachte
heb gespeeld, daar overigens niet
toe aangezet door fractie of be
stuur".
- Wanneer i
s dat?
Voorhoeve bij de Hofvijver in Den Haag. "Een leider die niet wordt gewaardeerd maar de verkiezingen wint,
staat er beter voor dan een gewaardeerd leider wiens naam verbonden is met problemen".
verantwoordelijkheid, en raakte zo
met de vingers tussen de deur. Ik
denk dat Kok een fout heeft ge-
maakt bij de vorming van dit kabi
net, door niet te vechten voor deel
name van D66".
"D66 moet eens een gewone partij
worden, moet eens verantwoorde
lijkheid dragen. Die partij heeft een
makkelijke positie, namelijk als
commentaarpartij,die profiteert
van de sterke media-positie van
Hans van Mierlo. Met zijn warme to-
neelstem hoeft hij alleen zijn eigen
•opvattingen uit te dragen. D66 hoeft
geen compromissen te verdedigen,
besluiten te nemen, verantwoorde
lijkheden te dragen. Dat verklaart
waarom die partij gigantisch kan in
casseren, terwijl de PvdA de han
den aan het regeerwerk vuil
maakt".
Geduld
"Dat zijn allemaal heel belangrijke
punten voor onze politieke positie.
Deze politieke werkelijkheid kwam
echter niet overeen met het ver
wachtingspatroon van het partijka
der. Onze winst kan alleen maar ko
men van het uitdragen van gedegen
eigen ideëen, en het met precisie
aan de kaak stellen van de fouten
van het kabinet. Het geduld om op
die winst te wachten, en de erken
ning dat die winst niet spectaculair
zal zijn maar geleidelijk, dat was er
allemaal niet meer. De psychologi
sche ruimte was opgeraakt door de
tegenslagen van het afgelopen jaar.
Tegen die achtergrond, en. omdat
mijn gezicht werd geassocieerd met
de problemen van het afgelopen
jaar, moest er een nieuwe voorman
komen".
- Terwijl het herstel van de WD
zich, niet spectaculair maar heel ge
leidelijk toch aftekende.
"Ik heb dan ook zwaar lopen twij
felen of ik er verstandig aan deed op
te stappen. Er waren na de gemeen
teraadsverkiezingen twee mogelijk
heden. De ene was mijn vertrek, dat
is het geworden. In mijn eigen ana
lyses overheerste het idee dat we de
weg omhoog terug hadden gevon
den. We zijn als WD door ongeloof
lijk veel moeilijkheden heen geko
men. Ik heb drie sterk defensieve
verkiezingscampagne^ moeten voe
ren, en haalde opgelucht adem toen
het bij de gemeenteraden redelijk
goed afliep. De mogelijkheid van
een aftreden had zich aangediend
bij een buitengewoon slecht resul
taat. Maar het viel mee. Daar komt
bij dat het kabinet, na een lange
aanloop, eindelijk toe is aan het
doorhakken van knopen, het ma
ken van fouten en het uitstellen van
zaken. Het voeren van oppositie
wordt daardoor vanaf heden een
stuk makkelijker. De tijd om te oog
sten breekt voor de WD aan. En
natuurlijk heb ik me afgevraagd:
'waarom zou ik dat niet voor de
WD doen?' Dat is allemaal waar".
- Maar...
"Maar het verandert niets aan de
opstelling van het WD-bestuur. Er
is namelijk ook een andere, tegen
overgestelde, redenering mogelijk.
Volgend jaar zijn er ver-kiezingen
yoor de provinciale staten, en daar
in speelt de fractievoorzitter een
prominente rol. Het vergt enige tijd
voor een politicus landelijke be
kendheid verwerft. Frits Bolkestein
kan nu een paar maanden langer
bouwen aan zijn positie. Als er een
"Tja. Ik zou die vraag willen laten
passeren, en ik wil dat toelichten.
Als fractievoorzitter draag je de vol
le verantwoordelijkheid voor de be:
sluitvorming in de fractie. Dat is een
beetje zwart-wit; je kunt geen ener-
zijds-anderzijds verhaal ophangen.
Het is een goed gebruik als fractie
voorzitter je eigen reserves opzij te
zetten, en dat betekent dat ik daar
later ook niet op terug moet ko-
Hij kondigt aan een "heel
dig en formeel" antwoord te geven,
maar staart gebiologeerd naar de
cassetterecorder die de eindeloze
stilte integraal registreert. We heb
ben Voorhoeve voorgehouden dat,
bij ons weten, de kabinetscrisis het
enige politiek belangrijke moment
was waarop hij van mening ver
schilde met zijn fractie. De kamerle-,
den wilden de crisis, Joris Voorhoe
ve niet. Overwoog hij toen al af te
treden?
Hij beëindigt de stilte. "Ik heb de
verantwoordelijkheid genomen
voor die besluitvorming, en dat is
het. Ik ben niet toe aan het schrijven
van mijn memoires. Ik wil ook geen
suggesties wekken. Maar mag ik
van de crisis dit zeggen: ik had goe
de hoop dat het debat, een jaar gele
den, niet tot een crisis maar tot een
schikking zou leiden. Ik hoopte dat
premier Lubbers de WD tegemoet
zou willen komen in een compro
mis over het reiskostenforfait. Lub
bers had een maand eerder aange
boden het hele hoofdstuk over ver
keer en vervoer te schrappen uit de
milieuplannen, maar ik vond dat
niet geloofwaardig. Ik dacht dat we
er uit konden komen. We vroegen
tijdens het debat om een compro-.
mis, maar toen Lubbers daar 'nee'
op antwoordde, wist ik dat het over
was. Er zijn later wel speculaties ge
weest dat de WD het kabinet de
wacht aan wilde zeggen, bewust op
de crisis heeft aangestuurd. Dat is
niet zo. Het is toen gewoon fout ge
lopen".
"De verhoudingen binnen het ka
binet waren overigens al enige tijd
zorgelijk. Het liep niet meer binnen
de ploeg, en tussen de fractie en de
eigen ministers. Als het kabinet het
debat over het reiskostenforfait had
overleefd, was er later een crisis ont
staan. De WD-fractie had het 'reke
ning-rijden' bijvoorbeeld nooit ge
accepteerd. Er lag een groot con-
flictpunt fond de tweede fase 'Dek
ker', de plannen met de gezond
heidszorg. Als je een steeds maar
zwaardere lading op een kameel sta
pelt, is het het laatste strootje dat
zijn rug breekt".
Polemischer
Hij hoopt dat de affaire rond zijn
persoon de WD niet langdurig
nieuwe schade zal berokkenen. Met
de keus van de nieuwe voorzitter,
Frits Bolkestein, is hij ingenomen.
"Mijn opvolger is wat polemischer
dan ik, en dat kan de partij goed van
pas komen. Frits Bolkestein houdt
ervan de tegenstellingen scherp en
helder te stellen, en dat is een goede
eigenschap voor de leider van de
oppositie. Het doet nu even pijn
voor de WD, maar .daar moeten we
doorheen. Ik hoop dat het niet lang
durig narommelt. De club moet ge
woon weer omhoog".
- En als dat niet lukt, sneuvelt
Frits Bolkestein, want in de VVD
wordt alles over de band van de lei
der gespeeld.
"Het is niet aan mij daar voorspel
lingen over te doen. Ik zal u een -
overigens weinig spectaculair - ant
woord geven op de vraag waarom er
in de WD zo vaak een personen
strijd ontstaat. Dat is omdat de par
tij programmatisch homogeen is, en
de beginselen onomstreden, oud,
klassiek en beproefd zijn. De me
ningsverschillen gaan dan over de
derde component in de politiek: de
beeldvorming. In de politiek telt het
resultaat. Een leider die niet wordt
gewaardeerd maar de verkiezingen
wint, staat er beter vóór dan een ge
waardeerd leider wiens naam ver
bonden is met problemen".
"De eerste drie jaar zeker. Ik had
vóbr die tijd 75 procent van mijn
energie gestoken in internationale
vraagstukken, en kreeg nu een
stoomcursus binnenlandse poli
tiek, sociaal-economisch beleid en
besluitvormingsprocessen. Dat is
een bijzondere ervaring in een
structureel moeilijke positie, want
je zit temidden van een fractie, be
windslieden en partijbestuur die
elk hun eigen agenda hebben. De
macht van een fractievoorzitter is
beperkt. Je kunt de algemene lijn
uitdragen, en je hebt de overtui
gingskracht van de positie. Dat is
geen machtsmiddel, maar een psy
chologisch mechanisme. Als door
tegenslag dat psychologisch over
wicht verloren gaat, beklijven je ar
gumenten steeds minder. Dat is een
uitgebreid antwoord op een simpe
le vraag. Ik heb het de eerste drie
jaar met plezier gedaan. Begin vorig
jaar begon ik me zorgen te maken,
omdat de WD weliswaar wat aan
trok, maar de spanningen toena
men. Nou, de rest van het verhaal is
dacht ik bekend".
- En nu?
"Ik ga me bezighouden met inter
nationale milieuvraagstukken. Nu
de veiligheidsproblemen interna
tionaal waarschijnlijk en hopelijk
kleiner worden, is dit een terrein in
opkomst. Ik heb gedeeltelijk een
natuurwetenschappelijke en een in
ternationale achtergrond, en deze
nieuwe combinatie trekt me. We
kunnen onze milieuproblemen niet
alleen nationaal oplossen. Ieder
land importeert en exporteert
milieuvervuiling, dus zijn er inter
nationale maatregelen nodig. De
druk. daarvoor moet vanuit de af
zonderlijke landen komen. Neder
land heeft, omdat de milieuproble
men hier gróót zijn, internationaal
een taak. Bovendien is ons land al
tijd op zoek naar een rol, een missie
in de wereld. Welnu, die ligt hier. In
onze fractie bestaat duidelijk be
hoefte aan iemand die dit oppakt. Ik
heb er zin in. Het is iets nieuws. Dat
is motiverend. Dat is veel beter dan
te gaan.kniezen over wat er niet
goed ging. Iets nieuws maakt het le
vendig"-.
- En hoe lang nog lid van de Ka-
Wier jaar, of langer, dat weet ik
niet. Ik ben voornemens voort te
gaan, maar de uiteindelijke beslis
sing hangt van de partij af'.
ROME De verkiezingen zondag
in Italië voor gemeenteraden, regio
nale raden en enkele provinciale ra
den worden volledig beheerst door
het geweld van de maffia. Moord
partijen, aanslagen, bommen en be
dreigingen. Zo probeert de maffia,
vooral in de Zuiditaliaanse streek
Calabrië en in de gebieden rond Na
pels, de verkiezingen naar zijn hand
te zetten.
In de afgelopen paar weken zijn
er alleen al elf politici vermoord die
kandidaat waren bij de verkiezin
gen. Gisteren viel weer een dode: op
een verlaten plek in Calabrië werd
de 31-jarige Antonio Stellitana in
zijn auto in een hinderlaag gelokt en
door een moordcomando met ko
gels doorzeeft. Stellitana, die ver
schillende veroordelingen achter de
rug heeft, was kandidaat voor een
aan de christen-democraten ver
bonden lijst 'in de gemeenteraad
van het plaatsje Staiti.
"De maffia wil regeren op alle
fronten en voert campagne met het
geweer, het pistool en de mitrail
leur", stelt de voorzitter van de anti
maffia-commissie Gerardo Chia-
ramonte. "De maffia stelt zich niet
meer tevreden met het gebruiken
en in de greep houden van politici
zoals tot nu toe het geval was", zegt
men bij de maffiabestrijding.
Stap verder
De maffia gaat nu een stap verder.
"Ze drukken hun eigen kandidaten
door bij de politieke partijen, ze
vechten via de verkiezingen hun on
derlinge vetes uit en ze gebruiken
de verkiezingen om de absolute
heerschappij over 'hun' gebieden in
het Zuiden voor eens en voor altijd
vast te leggen".
Geen van de vermoorde politici
was, zoals men misschien zou ver
wachten, een eerlijke of heldhaftige
maffiabestrijder. Mannen die, zoals
de held uit de beroemde televisie
film de 'Octopus', de strijd aan wil
den binden tegen de 'Godfathers',
en daarom door de maffia zijn 'op
geruimd'.
Het tegendeel is waar. Alle poli
tieke kandidaten die de afgelopen
weken in Italië zijn vermoord, had
den problemen met de justitie en
banden met dezelfde maffia waar
door ze zijn vermoord. In Italië wekt
dit geen enkele verbazing meer. Al
sinds jaar en dag, zo weet men hier,
is de politiek in dit soort gebieden
volledig in dienst van de maffia
De maffia heeft de politiek nodig
om de miljarden guldens aan over
heidssteun binnen te halen, die
sinds de grote aardbeving van 1980
naar het Zuiden toestromen. De an-
timaffia-commissie heeft onlangs
berekend dat zo'n 70 procent van al
deze gelden direct of indirect ver
dwijnen in de zakken van de maffia.
Een burgemeester, een wethouder
of een gemeenteraadslid in het Zui
den die zich tegen deze corruptie
zou willen verzetten, is niet meer
dan éen levensmoeie gek.
Veroordelingen
Een van de christendemocratische
kandidaten die vorige week bij Na
pels werd vermoord, had dan ook
een reeks veroordelingen op zijn
naam staan vanwege het verduiste
ren van overheidsgelden, zwendel
met bouwvergunningen en het le
veren van een vals identiteitsbewijs
aan een voortvluchtige maffiaboss.
Toch werd hij vermoord door dier
zelfde maffia.
De politie vermoedt dat de moord
heeft plaatsgevonden omdat de po
liticus zich niet uit de verkiezings
strijd wilde terugtrekken ten gun
ste van een meer 'betrouwbare' kan
didaat van de maffia zelf. Een ander
voorbeeld is de moord, twee weken
geleden, op het eveneens christen
democratische raadslid van de ge
meente Fiumara in Calabrië. Het 29-
jarige raadslid was een neef van een
machtige maffiaboss uit die streek,
bijgenaamd de 'bloeddorstige
dwerg'. Als gemeenteraadslid had
het neefje braaf de gebruikelijke
hand- en spandiensten verleend aan
de clan van de 'bloeddorstige
dwerg'.
De neef maakte echter de onver
geeflijke fout om bevriend te raken
met de pastoor van het dorp. Tij
dens een zondagsmis 'voor de vrede
in het dorp' sprak hij zich uit tegen
het vele bloed dat er de afgelopen
maanden was gevloeid in de
machtsstrijd tussen de clan van de
'dwerg' en een rivaliserende clan.
Dit had de neef nooit mogen doen.
Op het marktplein voor de kerk
werd hij beschoten door zijn eigen
clan.
Door een wonder overleefde hij
de aanslag, maar twee dagen later
werd hij in zijn ziekenhuisbed als
nog doorzeefd met kogels. De scho
ten van hetautomatisch geweer
vuur moeten tot in de wijde omtrek
te horen zijn geweest, Toch heeft
niemand van het'ziekenhuisperso
neel, of van de vijf patiënten die bij
de neef op de kamer lagen, ook
maar iets gezien of gehoord van de
moordaanslag.
Zo gaat dat met de maffia. Door
geweld en intimidatie houdt de
maffia de bevolking in zijn greep.
De mensen zijn bang, en daarmee
wordt ook de greep op de politiek
steeds meer verstevigd. Een stem
biljet wordt in het arme Zuiden al In de afgelopen weken zijn elf politici vermoord die
van oudsher niet meer gezien als bij de verkiezingen morgen.
kandidaat stonden
(foto GPD)
een middel waarmee je je voorkeur
uitspreekt voor deze of gene politie
ke opvatting.
Blanco cheque
Een stembiljet wordt gezien als een
blanco cheque die je uitschrijft aan
degeen die het meeste biedt. Het
'verkopen' van je stem in ruil voor
de belofte óp een baantje bij de
overheid, een vergunning, of een
plaatsje in het ziekenhuis is voor
veel mensen in het Zuiden de enige
manier om aan hun trekken te ko
men. Zo komen de Italiaanse chris
ten-democraten, en sinds een aantal
jaar ook de socialisten aan hun
enorme verkiezingsoverwinningen
in het Zuiden.
Het verzamelen van stemmen
wordt de laatste jaren echter steeds
vaker 'uitbesteed' aan de maffia
clans. Een maffiaboss belooft een
politicus een x-aantal stemmen en
in ruil daarvoor moet de politicus
dan zorgen dat de maffiaboss een
bepaalde dure bouwopdracht
krijgt, of dat er een clanlid wordt
vrijgelaten.
Zo meldde het communistische
dagblad l'Unit gisteren dat een be
langrijke maffiaboss is opgepakt
met zakken vol propagandamateri
aal voor de uit Napels afkomstige
Italiaanse minister van binnenland
se zaken Antonio Gava. Natuurlijk
ontkent de minister iets met de ma-
fiaboss te maken te hebben. Toch is
het voorval tekenend voor de on
doorzichtige banden die er in Italië
bestaan tussen de maffia en de poli
tiek. Niet toevallig lopen er alleen al
in de provincie Napels tegen .meer
dan 190 politici juridische procedu-
Wat bij deze verkiezingscampag
ne echter volledig nieuw is, is dat de
maffia nu voor het eerst op grote
schaal 'in de eerste persoon' deel
neemt aan de verkiezingen. In S.Ci-
priano bij Napels voert de schoon
zoon van de locale boss de lijst aan.
In de stad Avellino staat de maffia
boss 'himself op de lijst, en voor de
regio Campania doet de man mee
die door de justitie wordt aange
duid als 'het financiële brein van de
beruchte clan Nuvoletta'.
Volgens een zwartboek dat on
langs is uitgegeven door de Italiaan
se communistische partij - in Italië
nog steeds de enige partij die z'n
handen niet vuil heeft gemaakt aan
de maffia - zou in een twintigtal Zui
ditaliaanse gemeenten het aantal
kandidaten waarop men kan stem
men even groot zijn als het aantal
plaatsen in de gemeenteraad. Ook
dit, zo stellen de communisten, is
het werk van de maffia. "Het ziet er
naar uit dat de maffia in bepaalde
streken in het Zuiden de politiek, en
datgene wat er nog van de overheid
over is, willen uitschakelen", schrij
ven de communisten in hun zwart
boek.
Links
Het beloofden de verkiezingen van
links te worden, nadat de grote Itali
aanse communistische partij begin
april besloten had van naam te ver
anderen, en een 'nieuwe niet-com-
munistische progressieve partij' in
Italië op te richten. Nu zijn het de
verkiezingen van de maffia gewor
den.
Als een soort spiegeleffect komen
nu in het Noorden, in streken als
Milaan, Turijn en Venetië de zoge
heten 'regionalistische' partijtjes
op. Partijen die het Noorden 'los'
willen maken van Italië en van het
'maffiose zuiden'. Het verjagen van
alle Zuiditalianen en het stopzetten
van de betalingen aan Rome staan
hoog op hun programma. De ver
wachting is dat deze partijtjes bij de
verkiezingen van zondag rond de 10
procent zullen halen.
