'Wat ik schrijf is waar'
'Discipline, daar draait het om'
De bizarre werkelijldieid van Carolijn Visser
ZATERDAG 5 MEI 1990
PAGINA 29
AMSTERDAM - Als ze terugkwam van een reis was ze al
tijd gedeprimeerd. Vanaf dat moment begon de grote een
zaamheid achter de schrijftafel als ze probeerde met behulp
van knipsels en foto's de reis nog eens te maken op papier.
Gisteren is bij Meulenhoff haar tweede boek verschenen
over China met de titel 'Buigend Bamboe'. Het is een ver
slag van een reis in twee delen in de voetsporen van de 17de
eeuwse Johan Nieuhof. De man die voor Nederland de han
del met China op gang heeft gebracht.
Carolijn Visser reist al vanaf haar vijftiende. Direct nadat
ze van het atheneum kwam heeft ze deze passie gecombi
neerd met freelance werkzaamheden in de journalistiek.
"Zelf had ik boeken gelezen van V.S. Naipaul en de Ameri
kaanse Joan Didion. Pas toen besefte ik hoe wijd het genre
van de reisliteratuur is. Beide schrijvers gebruiken de reis-
journalistiek op zulke verschillende manieren; het is een
genre waarin heel veel mogelijk is. Daarom ben ik daar
sinds die tijd mee bezig geweest".
Carolijn Visser is in 1976 begonnen
met een reisjournaal over Turkije.
Later heeft ze ook verhalen ge
maakt over Amerika, Azië, Latijns-
Amerika en Afrika. Ze publiceert
haar verhalen voor negentig pro
cent in NRC-Handelsblad. Verder
schrijft ze voor Intermagazine, de
Haagse Post en Avenue. Ook werkt
ze mee aan lezingen en uit die avon
den merkt ze op dat de belangstel
ling voor het reisverhaal groeiende
is. "Toen ik begon, werd ik altijd
vergeleken met Cees Nooteboom.
Een vreemde vergelijking, want hij
is van een heel andere generatie,
maar hij was vrijwel de enige hier in
Nederland die reisverhalen schreef.
In het buitenland waren er al wel
veel reisschrijvers. Reisjournalis-
tiek werd niet echt als genre gezien,
het viel veel eerder onder New Jour
nalism"..
Deze stroming is vanuit Amerika
overgewaaid, onder meer door de
krachtige invloed van de journalist-
/schrijver Tom Wolfe die in 1973 het
boek 'The New Journalism' publi
ceerde. Journalisten kregen sinds
dien de mogelijkheid de werkelijk
heid vorm te geven met literaire
middelen. Ze konden bijvoorbeeld
.decor en karakters toevoegen aan
een feitelijke reportage.
Carolijn Visser vermoedt dat dit
van grote invloed is geweest op het
door
Jacoline Steegstra
reisverhaal. "Vooral de vrijmaking
van de journalist is belangrijk ge
weest. De nauwomlijnde idee van
de journalist die hoor en wederhoor
moet toepassen en alleen de feiten
noteert, is verdwenen. De mensen
hebben het keurslijf van de journa
listiek van zich afgegooid en zelf
meer persoonlijkheid in het verhaal
gestopt. Dat hoeft niet te betekenen
dat de journalist zelf per se in het
verhaal moet voorkomen, maar het
houdt wel een persoonlijke omgang
met het onderwerp in".
Ontdekken
Die vrijmaking van de journalist is
door reisjournalisten gretig aange
grepen. "De ontwikkeling van de
New Journalism is toevallig samen
gevallen met de jaren zestig en ze
ventig, waarin de westerse samenle
ving bezig was zichzelf te ontdek
ken. Verhalen gingen over hippies,
over hells angels, maar wel binnen
de eigen cultuur. Ook als iemand
naar het buitenland ging, dan was
dat om zichzelf te ontdekken. Je
ging naar India om je aan te sluiten
bij de Ashram, of je had mensen die
gingen op het strand van Goa zitten
hasjh te roken. Ze trokken geen
conclusies als ze werden omringd
door mensen die moesten leven van
een gulden per dag. Artikelen uit
die tijd gaan over dat soort cultu-
'De meeste ideologieën zijn afge
zworen", constateert Carolijn Vis
ser. "In de jaren zestig en zeventig
hadden de mensen een heel vastom
lijnd beeld van wat er wel dan niet
in een reisverhaal hoort te staan, dat
heb ik ook wel gemerkt aan het be
gin van mijn reisschrijverij. Bij
voorbeeld, je gaat naar Nicaragua
en dan moet het over engagement
en de revolutie gaan. Je gaat naar
Afrika en dan moet het gaan over de
uitbuiting door het kolonialisme.
Die omlijnde doelstellingen zijn nu
voorbij. Toen had dat alles te maken
met politieke gedachten of een reli
gieuze ondertoon, zo van... laten we
eens over de zwakkeren schrijven,
het missionaris gevoel. Vroeger
moest de conclusie zijn dat 'die
zwartjes veel beter af zouden zijn,
als ze maar in God geloofden en er
werd ook verwacht datje een bood
schap had. Dat komt ook nu nog in
heel veel reisverhalen voor". Caro
lijn Visser weet dat omdat ze in de
jury zit voor een prijs die jaarlijks
wordt uitgereikt door de Jaarbeurs
voor het beste reisverhaal. Daarin
ontdekt ze toch' nog vaak de grond
toon van 'wij moeten er wat aan
doen, zieltjes redden'. "Die mensen
lopen echt achter, want de vrijheid
is nu veel groter".
Woedend
In het begin heeft Carolijn Visser
zelf ook wel kritiek gehad op de ver
halen die ze bijvoorbeeld schreef
over Nicaragua en China. "Ik ge
bruikte niet het juiste jargon, ik be
schreef niet de tegenstellingen die
zij geschilderd wilden hebben. Zij
vonden de uitkomst van mijn ver
haal niet prettig. Ik kwam ontwik
kelingswerkers tegen die daar rond
liepen met de beste bedoelingen,
maar die ook woonden in villa's met
een zwembad erachter en vier be
diendes. Als ik dat beschreef, wer
den ze woedend, want zij zaten daar
voor het goede doel. Ik had daar zo
mijn twijfels over. Ik denk dat ik nu
die kritiek niet meer zou krijgen".
Het dilemma waar de reisjourna
list steeds weer mee kampt, is de
keuze tussen feiten en fantasie. Ca
rolijn Visser is een schrijfster die
zich houdt aan de waarheid. "Wat ik
schrijf is waar. De mensen die er in
voorkomen bestaan en ze heten ook
zo. Ik ben voorzichtig met het ver
anderen van feiten, want dat vind ik
ook niet nodig. De werkelijkheid
zoals die zich voordoet, is al zo veel
zijdig, verrassend en bizar, dat het
soms ontzettend moeilijk is om het
geloofwaardig te portretteren. Het
is absoluut niet het probleem dat er
gebrek is aan materiaal als je op reis
bent, dus waarom zou je dan dingen
'Natuurlijk kun je het verhaal
wel invullen zoals je zelf wilt. Ik zei
net dat je niet zelf hoeft voor te ko
men in het verhaal, maar je bent wel
degene die het pad kiest en jij be
slist wie je onderweg spreekt en
welk materiaal je selecteert om over
te schrijven. Daar heb ik wel een be
paalde stijl voor. Ik componeer het
zo dat het een mooi verhaal wordt,
dat is het uiteindelijke doel".
Linda Lepomme leidt bloeiend Vlaams musicalbedrijf
door
Martin Hermens
ANTWERPEN Ze heeft haar ziel verkocht aan de musi
cal. De actrice in hart en nieren staat nu al weer vijfjaar aan
het hoofd van de musical-afdeling van het Koninklijk Bal
let van Vlaanderen (KBV). de belangrijkste leverancier van
musicals in Nederland en Vlaanderen. Linda Lepomme,
net 35 jaar, klein van stuk. maar begiftigd met enorme artis
tieke kwalitèiten. Drie seizoenen lang maakte ze bij haar ei
gen gezelschap furore als Eliza Doólittle in 'My Fair Lady'.
Een vrouw die weet waar ze over praat en die geen blad voor
de mond neemt. "Ik ben veeleisend, ja- En dat verwacht ik
ook van mijn medewerkers."
Na het verdwijnen van het Arena
Theater, vijfjaar geleden, wierp het
KBV zich op de musical. Linda Le
pomme werd aangetrokken om een
speciaal daarvoor opgerichte afde
ling artistiek t'e leiden. Het werd een
succesvolle onderneming. "Wij zijn
op het juiste moment het gat in de
markt gaan vullen. Wij brachten de
Vlaamse warmte mee; het emotio
nele 'ligt onS dichter aan het hart.
Nederlanders zijn wat koeler, maar
technisch gezien vaak beter."
De Vlamingen zijn voor een fors.
deel afhankelijk van ons land. "Jul
lie hebben zo'n 80 grote schouwbur
gen waar wij met onze apparatuur
ip kun'neh. In Vlaanderen is er een
groot gebrek aan góede theaters.
Daarnaast hebben jullie een grotere
traditie. Bij jullie zijn de theaters
ook op 'maandag- en dinsdagavond
vol als er.eën musical.staat. Dat. is in
'Vlaëndereh'nauwelijks voor te stel-
"Eén van de grote problemen in dit
vak is het gebrek aan discipline.
Juist dat heb je heel hard nodig. Op
de balletschool is.die discipline er
nog wel. Maar bij het toneel niet.
Daar wordt het steeds individualis-
tischer. En dat is een bedreiging
voor alles wat discipline vraagt. Je
kunt dat alleen maar oplossen door
mensen te motiveren. Dat is niet
makkelijk, daarvoor moet je een
grote inventiviteit aan de dag leg
gen."
Ze heeft een uurtje uitgetrokken
voor het interview. Maar dat loopt
onopgemerkt uit tof ruim anderhalf
uur. Linda Lepomme vertelt over
haar vak als een bezetene! "Ik heb
zo'n beetje alles gedaan op het ge
bied van theater, maar musical staat
bij mij op de bovenste tree. Het is de
volledigste vorm van theater. Ik
vind het wel jammer dat ik steeds
minder vaak op toneel sta; het pro-
duktionele werk slorpt mij zo op".
Op haar twaalfde besloot Linda
Lepomme actrice te worden. Toen
al had ze een uitgebreide muzikale
opleiding achter de rug. In 1977 be
haalde ze het allereerste musical-di
ploma aan het Hoger Instituut voor
Dramatische Kunst in Antwerpen.
Ze werd onmiddellijk geëngageerd
door Theater Arena in Gent, dat
zich voornamelijk toespitste op de
musical. In zes jaar tijd speelde ze
daar voornamelijk hoofdrollen in
dertig produkties.
Huistheater
"In Gent speelden we vier tot zes
musicals per seizoen", vertelt ze
over die periode. ",We hadden daar
een huistheater. Elke produktie
speelden we zes weken, steeds van
donderdag- tot en met zondag
avond. We hadden een groot podi
um, maar slechts 250 stoelen in de
zaal. Dus de produktiekosten haal
den we er nooit uit." Na die zes jaar
ging ze als freelance zangeres aan de
slag. Linda verscheen regelmatig
op televisie, had haar eigen radio
programma, maakte plaatopnames
met wereldsterren en vertegen
woordigde haar land bij het Knokke
Cup festijn in 1980 en op het Eurovi
sie Songfestival in 1985.
wordt het zo zwaar. Het heeft een
enorme invloed op je sociale leven.
Discipline, daar draait het om".
Jan Cremer
De artistiek directeur van de KBV-
musicalafdeling vertoeft regelmatig
in het buitenland om nieuwe musi
cals te bezoeken. Ook de ontwikke
lingen in ons land volgt ze nauwge
zet. Haar verwijt richting Neder
landse musicals: "Die zijn té Neder
lands. te veel cabaret. Musical is
duidelijk wat anders." Voor de
spraakmakende, failliet-verklaarde
produktie 'Ik, Jan Cremer' heeft ze
weinig goeds over. "Dat was een
vergissing. Er, werd meer in ge
schreeuwd dan gezongen. Tech
nisch was het perfect, ja, en de cho
reografieën waren prachtig. Maar
tekstueel was die musical erbarme
lijk. Er is mij maar één zinnetje bij
gebleven: 'Jan Cremer is een vent
met honing aan zijn lui'. Dat werd er
echt uitgeschreeuwd."
Een gevaarlijke ontwikkeling
vindt ze de techniek die de over
hand neemt in de hedendaagse mu
sicals. "Bij een aantal produkties,
zoals 'Chess' en 'The Phantom of
the Opera', is die tèchniëk onont
beerlijk. Maar bij 'Les Misérables'
bijvoorbeeld is dat technische spek
takel niet echt nodig. Zo'n voorstel
ling moet het van het emotionele
hebben. En dat .kun je op een ande
re manier opvangen. 'Metropolis' is
in Londen zelfs ten onder gegaan
aan een geweldige machinerie, ter
wijl de muziek magnifiek was."
Traditie
Komend theaterseizoen komt haar
gezelschap met een eigen produk
tie: 'Dear Fox' van Daniel Ditmar en
Dirk Stuer. "We kennen in Vlaande
ren absoluut geen musical-traditie.
De eerste vijf jaar hebben we dan
ook veel kinderziektes moeten
overwinnen. Dat kan alleen door
ijzersterke stukken te brengen en je
daarin professioneel in te leven.
Dan kun je je toeleggen op de vak
kennis. Je moetje niet te vroeg ver
grijpen aan eigen werk".
"De structuur van 'Dear Fox' is
zodanig dat we er de Europese
markt mee op kunnen. De voorstel
ling laat zich makkelijk vertalen.
We hebben de ambitie om met een
Franse en een Duitse en misschien
wel Engelse versie te komen", zegt
ze. "We hebben vijf jaar gebroed.
Het ei is rijp, het kuikentje kan eruit
komen. Maar het moet wél een
mooi, geel kuikentje zijn."
Londense theaters
getroffen door
reeks ongelukjes
LONDEN (AP) - Neerstorten
de decorstukken, gordijnen die
niet opgaan en draaiende tone
len waar geen beweging in is te
krijgen: de Londense theaters
zijn de laatste tien dagen getrof
fen door een reeks van dergelij
ke incidenten. De Britse ac-
teursbond heeft inmiddels een
onderzoek gelast naar de veilig
heid op het toneel.
Het publiek dat donderdag de
premiere bijwoonde van 'A
Clockwork Orange', gespeeld
door de Royal Shakespeare
Company, kreeg van de hevig in
verlegenheid gebrachte directie
van het Royalty Theatre een
drankje aangeboden, toen na de
pauze het doek weigerde op te
gaan. Het duurde zeker een
kwartier, voor de toneelknech
ten het doek omhoog kregen.
In het Lyttelton Theater werd
een van de acteurs uit de musi
cal 'Sunday in the Park with Ge
orge' van het Royal National
Theatre, maandag op een haar
na geraakt door een omvallende
boom. De voorstelling werd af
gebroken, de voorstellingen van
dinsdag werden afgezegd en het
publiek kreeg zijn geld terug.
Een week eerder was tijdens een
voorstelling van de musical, die
handelt over het leven van de
19de-eeuwse Franse schilder
Georges Seurat, reeds een ijze
ren tralie losgeraakt.
De voorstelling van de kome
die 'The School for Scandal' in
het Olivier Theater moest op 24
april halverwege worden stop
gezet, toen een hydraulische
krik afbrak, waardoor het draai
ende toneel het niet meer deed.
r je vak leeft, kun je het wel verge
len.'
Faam
Al meteen het eerste
overde het KBV zich een eigen
plaats in de Nederlandse theaters
met de veelgeprezen interpretatie
van 'Jesus .Christ Superstar'. Het
daaropvolgende seizoen werd de
faam van het gezelschap definitief
gevestigd met 'My Fair Lady'. Dat
zorgde ervoor dat de Nederlandse
première van 'Evita' in Carré plaats
had. Die musical werd het grootste
succes van het KBV tot nu toe met
zo'n 170 voorstellingen.
Linda Lepome blijft nuchter. "We
zijn nog steeds geen Westend. In
Londen alleen al lopen 10.000 werk
loze acteurs rond. Dat fenomeen
kennen wij hier niet. Er zijn bij ons
veel minder mensen bezig met mu
sical. Dat verkleint de mogelijkhe
den enorm."
Er is in Vlaanderen ook geen spe
cifieke musical-opleiding. "De stu
dio van Herman Teirlinck komt
daar het dichtst bij in de buurt.
Maar daar begin je op 18-jarige leef
tijd. Dat is te laat om een goede dan
ser te worden. Ik wil dan ook ieder
een die iets mét musical wil doen
adviseren om zo vroeg mogelijk
naar een balletschool te gaan."
Voorwaarde om te slagen in de
musical-sector is een goede fysieke
conditie. Linda Lepomme: "Musi
cal is eigenlijk een topsport. Een
passie. Als je niet echt voor het vak
leeft, dan kun je het vergeten. Dan
moet je ervan afblijven, want dan
Onderscheiding
scheepsbouwer
van VOC-schip
AMSTERDAM (ANP) - Scheeps-
bouwmeester Willem Vos uit Lely-*
stad wordt onderscheiden voor zijn
werk aan de replica van het VOC-
schip Batavia in Lelystad, dat in de
loop van 1991 voltooid moet zijn.
Vos wordt benoemd tot 'Gildebroe-
der van Havekesdreht'.
De stichting Ambachtsmuseum
Verborg uit Haastrecht kent deze
onderscheiding toe aan Vos voor
zijn grote vakbekwaamheid als
scheepsbouwer en zijn "voortreffe
lijke begeleiding van jongeren bij
de bouw van het schip". Hij heeft de
leiding over de bouw van de Batavia
en maakte van honderden onerva
ren vrijwilligers redelijk vaardige
ambachtslieden.
JAZZ
Ken Vos
en Renee Rosnes, om er ma
len op te sommen. Aardig r
geïnspireerd.
Twee walletjes Uitgekiend
Greg Osby: 'Season of Renewal'
(juli 1989, JMT)
Alt- en sopraansaxofonist Osby be
hoort tot de (nog) jonge New Yor
kers (Jack DeJohnette, Michel Ro-
sewoman, Mark Helias) die de toon
aangeven in de V.S. De laatste cd
van hem, zijn derde al weer, is
symptomatisch voor muziek die de
ze generatie de laatste tijd produ
ceert. Net als collega's Gary Tho
mas en Steve Coleman probeert Os
by van twee walletjes te eten door in
een gebied tussen de pure fusion en
de nieuwe jazz te opereren. Evenals
bij Cleman en Thomas gebeurt dat
met wisselend succes. Alles gebeurt
met dusdanige doelgerichtheid dat
de zaak al gauw een onsamenhan
gend karakter krijgt en de luisteraar
alleen maar oor heeft voor de associ
aties die de muziek oplevert.
Het is zonder meer goede muziek
die Osby met een cast van belangrij
ke Amerikaanse musici maakt,
maar het ontbreekt aan ontwikke
ling van thema's. De elf tamelijk
korte stukken zijn geconstrueerd
rond klankideeën die verder niet
worden uitgewerkt. Dat terwijl Os
by toch de beschikking had over
Kevin Eubanks, Lonnie Plaxico,
Cassandra Wilson, Steve Thornton
Thomas Kessler Group: 'Thomas
Kessler Group' (Laika)
Synthesizer-speler Thomas Kessler
is een mij 'tot nu toe onbekende
Westduitse musicus, die met
Wolfgang Diekmann (basgitaar) en
Harald Ingenhag (slagwerk) een op
vallende debuut-opname heeft ge
produceerd. De muziek van Kessler
is een van de onverwachte volwas
sen kwaliteit en is technisch bijna
volmaakt. Nu geldt dat natuurlijk
voor veel platen in het genre waarin
dit drietal speelt, de fusion met etni
sche elementen, maar deze cd heeft
net iets meer afwisseling en avon
tuur dan het gemiddelde. Her zijn
geen technische hoogstandjes te
horen, er is spraken van doordacht
gebruik maken van de technische
middelen die de musici ter beschik
king staan.
Het meest doet de muziek denken
aan sommige ECM-produkten,
waarin stemmigheid een zeker exo
tisme de boventoon voeren. Hoewel
alles in een laag of rustig tempo
wordt gespeeld, verveelt het album
geen moment, wat bijna uniek is in
dit genre.
Dit is niet zozeer te danken aan de
zonder meer adequate composities
van Kessler als wel aan het uitge
kiende gebruik van klankkleur van
de instrumenten, in het bijzonder
de synthesizerprogrammering. Een
genoegen is het ook om naar het
vette baswerk van Diekmann te
luisteren. De produktie is van een
Duitse Gründlichkeit. Een opname
met veel atmosfeer.
Inspiratiebron
Mike Westbrook Band: 'Off Abbey
Road' (Tiptoe)
Westbrook is een van de belangrijk
ste figuren in het Britse jazzwezen.
Telkens weer weet hij met een oor
spronkelijk project voor de dag te
komen in telkens wisselende kleine
en grote bezettingen. Hij schuwt het
risico niet; zo had hij enkele jaren
geleden Rossini als inspiratiebron
genomen. Op deze cd passeren zes
tien beatles-composites de revue,
alles uit de laatste jaren dat het in
vloedrijke kwartet bij elkaar was.
De band bestaat hier uit acht perso
nen, waaronder zoals gebruikelijk
zijn vrouw Kate, die met Phil Min-
ton de zang voor haar rekening
neemt. Een opvallend element is de
aanwezigheid van een tuba (Andy
Grappy) in plaats van de basgitaar
die je zou verwachten.
Je hoort aan deze live-cd dat de
musici veel plezier hadden aan de
interpretatie van het overbekende
Beatles-materiaal. Af en te neigt het
door de losse en ontspannen speel
wijze een beetje naar een parodië
ring van de muziek zonder dat dat
het eigenlijke doel zal zijn geweest.
Over het algemeen wordt de vorm
van de oorspronkelijke I
dicht gevolgd arrangementen van
Westbrook, die er een spannende
zaak van weet te maken door bij
voorbeeld achter de zang de blazers
bijna ontwrichtende lijnen te laten
spelen. In andere stukken worden
tempi veranderd (Octopuctus' Gar
den) of spannende intro's toege
voegd (Here Comes the Sun).
Dor de benadering van West
brook krijgen vele stukken een ex
tra dramatische dimensie die ze in
oorspronkelijke vorm niet hadden.
Een goed opgenomen cd, die goed
is voor veel luisterplezier. Over drie
weken speelt Mike Westbrook in
Leiden een voor Nederland eenma
lig concert met dit programma.
Gevangen
Mördy Ferber: 'All the Way to
Sendai' (1989. Enja)
John McLaughlin Trio: Live at
the Royal Festival Hall' (JMT)
Mordy Ferber is een jonge Israëli
sche gitarist die in Boston woont en
met deze cd, voor zover ik weet, zijn
eerste opname onder eigen naam
uitbrengt. Zijn vaste kwartet be
staat uit Tiger Okoshi op trompet,
Bob Mintzer op fluit, tenorsax en
basklarinet, Miroslav Vitous op
contrabas en Nana Vasconcelos op
percussie. Niet de minste zijn dat en
technisch is alles dan ook dik in or
de op dit album. Ferbers spel is het
resultaat van veel luisterwerk en
studie, waardoor hier en daar mis
schien de individualiteit in het ge
drang komt. Ferber heeft een aan
gename, heldere manier van fra
seren op zowel akoestische als elec-
trische gitaar, die hem in elk geval
tot een belofte voor de toekomst
maakt. Helaas zijn de composities
hier, zes in totaal, alle van zijn hand
en niet bepaald toonbeelden van or-
ginaliteit. Het zelfde geldt zeker
voor de arrangementen die niet ver
schillen van de doorsnee fusion-
plaat. Goede muziek die na beluis
tering niet in het geheugen blijft
hangen. De opname is goed.
John McLaughlin, een van Fer
bers voorbeelden, heeft vrij lange
tijd weinig van zich laten horen en
zijn vorige plaat, 'Adventures in Ra-
dioland' was ronduit een teleurstel
ling. Met deze live-opname in trio
formatie is de Britse gitarist echter
helemaal terug. Mclaughlin heb ik
zelden beter horen spelen dan hier
met basgitarist Kai Eckhardt en
Trilok Gurtu op slagwerk. Indruk
wekkend is het samenspel tussen
de twee heren en de enorme intensi
viteit die meer dan een uur lang de
aandacht gevangen houdt.
Net als in zijn Shakti-periode
speelt McLaughlin hier uitsluitend
akoestisch. Vroeger verloor hij zich
'wel eens in zinloos technisch vuur
werk, maar hier staat alles ten dien
ste van solide improvisatiewerk van
grote precisie. Als dan één gitaar
plaat aangeschaft dient te worden,
dan kunt u net zo goed deze nemen.
De opnamekwaliteit is vrijwel even
goed als de muziek.
