We waren helemaal niet zo heldhaftig
Motorrijbewijs meer begeerd dan ooit
Jodenzending is
einde joodse volk'
Dodenherdenldng na 45 jaar toe aan herziening
CBR kampt met wachtlijsten voor examens
De Roon niet
onder indruk
Leidse kritiek
Pimen (79) overleden
i REPORTAGE ebb
VRIJDAG 4 MEI 1990
GEESTELIJK LEVEN
AMSTERDAM/BILTHO-
VEN - Vandaag herdenkt
Nederland de doden uit de
Tweede Wereldoorlog. Ko
ningin Beatrix legt een
krans bij het monument op
de Dam en het hele land
neemt twee minuten stilte in
acht. Al sinds jaar en dag
worden de oorlogsslachtof
fers op deze manier her
dacht. De historicus prof. dr.
H.W. Von der Dunk, hoogle
raar in Utrecht, vindt echter
dat het nu, na vijfenveertig
jaar, hoog tijd is voor veran
dering. Hij vreest dat deze
wijze van herdenken ver
wordt tot een hol ritueel,
waarbij 'die arme koningin
elke keer maar weer moet
zien dat ze iets anders zegt
dan het voorgaandejaar zon
der dat het teveel afwijkt'.
door
Theo Haerkens
Met het verdwijnen van de mensen
die de oorlog zelfbewust meemaak
ten, vervalt de noodzaak om de her
denking in de huidige vorm voort te
zetten, vindt hij. "Herdenken van
de doden is vooral belangrijk voor
degenen die de oorlog hebben over
leefd". Schuldgevoelens ten opzich
te van de doden spelen daarbij een
belangrijke rol. "Mensen hebben in
de oorlog goede vrienden verloren
en willen tegenover hen de vlag
hoog houden".
Von der Dunk vindt het bedenke
lijk dat de gevoelens die veel men
sen onmiddellijk na de oorlog had
den, in de vijfenveertig jaar die
volgden, hetzelfde zijn gebleven.
De inzichten over de gang van za
ken in de oorlog in die periode zijn
immers ingrijpend veranderd. Het
stoort Von der Dunk dat dat hele
maal niet tot uitdrukking komt in
de wijze waarop de slachtoffers en
ook de bevrijding worden herdacht.
Opportunisme
"Het is een mythe dat maar een
klein groepje Nederlanders fout
was in de oorlog". De historicus
schetst een beeld van de Nederland
se samenleving waarbij een betrek
kelijk kleine groep absoluut fout
was en uit opportunisme of overtui
ging collaboreerde met de Duitsers.
Maar dat neemt niet weg dat grote
groepen in de samenleving - waar
onder ook de politieke elite - zich
schikte in de situatie. De gedachte
dat Hitier de oorlog zou winnen,
was daar niet vreemd aan. "Accom
modatie". noemt Von der Dunk de
ze houding. "Ze dachten: Er is niets
aan te doen, ik moet er mee zien te
leven".
Van deze weifelachtigheid is bij
de herdenkingsplechtigheden niets
terug te vinden. "Het beeld is een
beetje verfraaid. We waren hele-
Von der Dunk: "Het
maal niet zo heldhaftig en dat wordt
nu verdrongen" Von der Dunk
vindt dat de Nederlandse fierheid
wordt gecultiveerd zonder aan
dacht te schenken aan de zwakhe
den van de Nederlandse samenle
ving. "NSB'ers en collaborateurs,
waren ook Nederlanders, maar dat
is heel lang een taboe gebleven.
Door hypocrisie en verdringing is
daaraan nooit veel ruchtbaarheid
gegeven".
Om zijn stelling kracht bij te zet
ten, wijst de historicus erop dat in
geen enkel ander Westeuropees
land zoveel joden zijn weggevoerd
als in Nederland, waar tachtig pro
cent van de joodse bevolking om-
Belinfante: "Als de-herdenkingen helpen te voorkomen dat dat weer ge
beurt, kan de Tweede Wereldoorlog wat mij betreft tot het jaar 3000 worden
herdacht". (fotoGPO»
kwam. Weliswaar vonden 25.000 jo
den een onderduikadres, maar een
groot deel van hen is uiteindelijk
toch verraden. "Nederland heeft he
lemaal niet van a tot z fier weer
stand geboden. En dat blijkt temeer
uit het feit dat veel bestuurders en
politiemensen de maatregelen die
de bezetter afkondigde, gewoon uit
voerden. Dat geldt ook voor de
spoorwegen die de treinen naar de
vernietigingskampen keurig op tijd
lieten rijden".
Passief
Pas toen na de winter van 1941 - de
Duitsers incasseerden hun eerste
nederlaag aan het oostfront - duide
lijk werd dat Hitier de oorlog niet
kon winnen en de terreur van de be
zetter meer en meer voelbaar werd,
kwam het verzet op gang. "Maar het
was een minderheid die verzet
bood, de massa bleef passief'.
Von der Dunk vindt het begrijpe
lijk dat de herdenking van de geval
lenen en de herdenking van de be
vrijding de vorm hebben gekregen
die zij nu nog altijd hebben. "We
wisten in het begin te weinig, maar
het is hoog tijd die bijeenkomsten
in een veel ruimer kader te plaatsen.
In Oost-Europa zijn veel gruwelij
ker dingen gebeurd. We moeten het
eigen leed niet cultiveren als iets
unieks, terwijl we blind zijn voor
het leed van anderen".
Voor de organisatoren van de her
denkingsplechtigheid in Amster
dam speelt een ander element - de
kwetsbaarheid van de democratie -
minstens zo'n belangrijke rol. Drs.
J.C. Belinfante, directeur van het
Joods Historisch Museum in Am
sterdam en voorzitter van het Natio
naal Comité 4 en 5 mei, wijst erop
dat de herdenkingsplechtigheden
bij uitstek de momenten zijn om
daar bij stil te staan. "Voor ons is het
zo vanzelfsprekend dat we er nau
welijks nog bij stil staan. Maar je
moet je realiseren dat de democra
tie zichzelf kan opheffen. En het eist
een ongelooflijke inspanning om
vervolgens een nieuwe democratie
tot stand te brengen".
Kwetsbaarheid
Voor Belinfante zijn 4 en 5 mei goe
de dagen om die kwetsbaarheid van
de democratie te benadrukken. "In
de Tweede Wereldoorlog is hard
handig omgesprongen met essen
tiële waarden van menselijkheid.
Als de herdenkingen helpen te
voorkomen dat dat weer gebeurt,
kan de Tweede Wereldoorlog wat
mij betreft tot het jaar 3000 worden
herdacht".
Von der Dunk is het met dat doel
vanzelfsprekend eens, maar hij lijkt
wat optimistischer. "Nederland
heeft geslapen in de oorlog, we moe
ten dat niet nog eens laten gebeu
ren". Maar de hoogleraar ziet geen
tekenen die daarop wijzen. Eerder
is sprake van het tegendeel. "In de
beduchtheid voor ontluikend neo-
fascisme zie ik eerder een inhaalpo-
ging om goed te maken wat we in
het verleden hebben laten zitten".
Belinfante en Von der Dunk zijn
het met elkaar eens dat oorlogserva
ringen zeer individueel zijn en voor
volgende generaties moeilijk in
voelbaar. Von der Dunk spreekt
van existentiële ervaringen, erva
ringen die bepalend zijn voor het
bestaan, de normen en belevings
wereld van iemand. Zulke ervarin
gen zijn uitgesproken individueel,
maar kunnen tot op zekere hoogte
worden gedeeld met generatiegeno
ten. Maar zelfs dat is zeer relatief.
De houding ten opzichte van joden
die terugkeerden uit de concentra
tiekampen, illustreert dat.
Het was niet slechts een enkeling
die zich uit 'plat materialisme' be
klaagde over de terugkeer van uit
gerekend zijn joodse buren, omdat
hij het had voorzien op diens eigen
dommen. Ook de opmerking 'Wees
maar blij dat je hier niet was, want
er waren te weinig aardappelen'
geeft aan hoe ver verschillende
groepen van elkaar af stonden. Voor
veel joden was dat reden te zwijgen
over de verschrikkingen in de con
centratiekampen.
Tijdloos
Belinfante wil voorlopig niet tornen
aan de dodenherdenking op de
Dam. "Kransen leggen en twee mi
nuten stilte houden is tijdloos en
roept een herkenbaar gevoel op
voor iedereen. Er komt wel een mo
ment dat het een andere vorm
krijgt", erkent ook zij. "Maar voor
lopig zijn we daar nog niet aan toe".
Toch heeft de tijd niet helemaal stil
gestaan. Plaatselijke gedenktekens
worden tegenwoordig onder het
motto 'Adopteer een monument'
verzorgd en schoon gehouden door
schoolklassen. "En dat was in mijn
tijd niet aan de orde, daar werd als
vanzelfsprekend v
'De achillespees van het CBR'. Zo
omschrijft het Centraal Bureau Rij
vaardigheidsbewijzen de wachttij
den voor het motorrijbewijs A. Met
de zomer in het vooruitzicht werkt
het CBR met man en macht om de
wachttijden voor het rijbewijs zo
kort mogelijk te houden. "Het is
momenteel alle hens aan dek", zegt
hoofd in- en externe betrekkingen
Hein Verhoef. "Maar we kunnen
niet voorkomen dat het soms meer
dan twee maanden duurt voordat
de kandidaten een oproep krijgen".
door
Rein de Ruiter
Motorrijden is populairder dan
ooit. Het CBR nam verleden jaar
51.000 motorexamens af. Het jaar
daarvoor was dat nog 38.000; een re
cordstijging van 38 procent. Voor
het CBR levert dat grote problemen
op. "A-rijbewijzen vergen gespecia
liseerde examinatoren. Daar heb
ben we er nog onvoldoende van",
zegt Verhoef. Aangezien A-exami-
natoren ook examens afnemen voor
het autorijbewijs B levert dat auto
matisch ook langere wachttijden op
voor het rijbewijs B.
Het CBR stelt ieder jaar progno
ses vast en bekijkt hoeveel klanten
zij voor de verschillende rijbewijs
categorieën kan verwachten. Voor
het B-examen werden de prognoses
precies gehaald, maar met het A-rij-
bewijs ging het CBR de mist in. De
run op het felbegeerde rose papier
met een stempeltje op de A had het
bureau niet verwacht. Vooral kan
didaten die een aanvraag hadden
voor een her-examen moesten dat
de afgelopen zomer bezuren: zij
moesten tot twintig weken wach
ten.
"Voor ons was dat een afschuwe
lijke situatie", geeft Verhoef toe.
"Maar het vervelende was dat we
niet zo maar een blik examinatoren
konden opentrekken". Het CBR
heeft geprobeerd de plotselinge po
pulariteit van de motorfiets te ver
klaren. "We geloven niet dat het te
maken heeft met het aantal files dat
Nederland dagelijks rijk is. Het be
langrijkste gegeven dat de afwij
king van de prognoses heeft veroor
zaakt is naar ons idee de gunstige
economische situatie in Neder
land".
De kandidaat voor het motorexa
men doet het overigens behoorlijk
goed. Opvallend bij de A-kandida-
ten is dat zij minder vaak zakken
dan hun collega's bij het B-examen.
Maar liefst 67 procent van alle kan
didaten gaat met een rijbewijs naar
huis. Volgens Verhoef is dat een lo
gische zaak. "Je krijgt voor het mo
torrijbewijs meestal sterk gemoti
veerde kandidaten. De meesten
hebben toch een soort liefde voor cle
motorfiets. De affiniteit met de mo
tor is groter dan met de auto. Het au
torijbewijs hoort bij je opvoeding;
motorrijden doe je omdat je het
leuk vindt".
Luxe
Volgens het CBR valt een aanvraag
voor het rijbewijs A onder de cate
gorie 'luxe-examens'. "Van alle A-
kandidaten heeft geen enkele kan
didaat een motor nodig voor zijn
werk", zegt Verhoef. "Het zijn bijna
allemaal plezier-rijders". Vroeger
waren vooral jongeren die de brom
fiets waren ontgroeid die belang
stelling hadden voor de motorfiets.
De 18-jarige verkeersdeelnemer is
nu vooral geinterresseerd in het au
to-rijbewijs.
Momenteel is het een opvallend
gegeven dat vooral de 'oudere jon
geren' belangstelling hebben gekre
gen voor het behalen van het motor
fiets-rijbewijs. "Een merkwaardige
verschuiving", vindt CBR-man Ver
hoef. "Onderzoek heeft geleerd dat
de nieuwe motorrijder een gesettel
de dertig-plusser is". In 1988 waren
er nog maar 1546 kandidaten tussen
de dertig en veertig die opkwamen
voor hun A-rijbewijs. In 1988 waren
dat er al 3576, en het aantal is jaar
lijks stijgende. In totaal heeft het
itgroeid. "Onderzoek
CBR voor alle categorieën bij elkaar
15.000 aanvragen per week. Het bu
reau heeft slechts adem voor 13.000.
Dilemma
De directie in Rijswijk staat voor
een moeilijk dilemma: hoe dient zij
in te spelen op het aantal A-exa
mens. "Het is moeilijk in te schatten
of de stijgende tendens zich blijft
voortzetten", zegt Verhoef. Het
CBR heeft wel een aantal concrete
maatregelen genomen om de
wachttijden zo kort mogelijk te
houden. Examinatoren die nu nog
alleen B-examens afnemen worden
bijgeschoold om ook motorrijders
te beoordelen. Daarnaast wordt het
aantal examens dat de A-examina
toren afnemen opgeschroefd van
vijf naar zeven per dag. Het CBR
houdt momenteel een enquête on
der de kandidaten waarin om de be
weegredenen wordt
aan het A-examen deel te
Een doordeweekse ochtend in een
CBR-gebouw. Voor de examinator
een gewone werkdag waarin hij een
vijftal motorrijders op hun kunnen
moet beoordelen. Een van hen is een
kandidaat die acht jaar geleden
zijn A-rijbewijs haalde en nu voor
de krant motorfietsen test. "Leuk
dat je dit eens wilt proberen", zegt
de examinator. "Acht jaar geleden
was het examen nog niet zo zwaar
als tegenwoordig. Ik ben benieuwd
hoe je het er van af brengt".
De examen-eisen zijn inderdaad
behoorlijk verzwaard. Voordat de
kandidaten tegenwoordig aan hun
eigenlijke examen beginnen dienen
zij eerst een aantal bijzondere ver
richtingen te doen, een examen-eis
die in 1986 na aanleiding van Eu
ropese richtlijnen is ingevoerd.
De kandidaat moet onder meer
een achtje en een U-tje draaien tus-
sen pilonnen, een slalom rijden,
stapvoets rijden en met de motor
aan de hand lopen om deze daarna
op de bok te zetten. De belangrijkste
bijzondere verrichting is de rem
proef waarbij de kandidaat met een
snelheid van vijftig zo snel mogelijk
tot stilstand moet komen.
Hoewel het rijbewijs al in de bin
nenzak zit, ben ik toch zenuwachtig.
Bijzondere verrichtingen die an
ders zo soepeitjes gaan, mislukken
op de zware Honda Pan European
testmotor, of gaan op het nippertje
goed. Lijkt het maar zo, of grijnst de
CBR-examinator? Zijn opdracht
lijkt makkelijk, maar is het niet: "Je
rijdt vlot en soepeitjes door het ver
keer met inachtneming van de re
gels. Ik wil graag zien datje de mo
tor onder controle hebt. Jij bent met
de motor op stap, en niet andersom".
De ogen van de examinator in de
rode personenauto branden in mijn
rug. Ik probeer me zoveel mogelijk
aan de maximum snelheid te hou
den. Daardoor ontstaat een gefor
ceerde manier van rijden. Terug bij
de sporthal meldt de examinator:
"Veel slordigheidsfoutjes en je rijdt
regelmatig te hard. Maar voor mij is
het een criterium of ik mijn kinde
ren bij jou achterop laat plaatsne
men. Bij jou zou ik dat wel toe
staan". Godzijdank.
LEIDSCHENDAM (ANP) - De
secretaris van de hervormde com
missie voor Theologisch Weten
schappelijk Onderwijs (TWO), dr.
A. de Roon, relativeert de kritiek
van Leidse theologiestudenten
op het plan voor een hervormde
theologische universiteit.
Niet alleen zijn de twee her
vormde kerkelijke hoogleraren in
Leiden (dr. A. van de Beek en
prof.dr. G. H. ter Schegget) het
niet met de kritiek eens, maar bo
vendien wordt een aantal "abso
luut onaanvaardbare eisen" ge
steld.
De Commissie Kerkelijke Op
leidingen (CKO) aan de theologi
sche faculteit te Leiden wijst in
een brief aan het hervormde sy-
nodebestuur de universiteit,
waartoe de synode in maart be
sloot, van de hand en bepleit
handhaving van de huidige opzet
van de predikantsopleiding ('du
plex ordo'), waarbij hervormde
predikanten worden opgeleid aan
de openbare faculteiten van Am
sterdam, Groningen, Utrecht en
Leiden.
Volgens De Roon was behalve
de twee kerkelijke hoogleraren
Ter Schegget toonde zich nog tij
dens de synodevergadering van
maart een groot voortstander van
de hervormde universiteit ook
een minderheid van de Leidse
studenten tegen de inhoud van de
brief aan het synodebestuur. "Het
is dus geen unaniem standpunt
van de kerkelijke opleiding in
Leiden", aldus De Roon.
Ter Schegget en Van de Beek
hebben het versturen van de brief
"ten sterkste" ontraden, omdat zij
vrezen, dat deze alleen maar een
nadelig gevolg voor de kerkelijke
opleiding in Leiden kan hebben.
Dr. Vreekamp over kerk en Israël:
WASSENAAR Hoewel de actuele ontwikkelingen in de rela
tie kerk en Israël niet echt opwekkend zijn, moeten christenen
volgens ds. S. Schoon "gewoon custig doorgaan" met studeren,
onderling visies vergelijken en richting de joden daden stellen
van vriendschap en solidariteit.
Schoon, namens de Gereformeer
de Kerken aangesteld voor het ge
sprek tussen Kerk en Israël en
voorzitter van het Overlegorgaan
Joden en Christenen (Ojec), sprak
gisteravond in Wassenaar op een
Samen op Weg-avond met als the
ma: 'Zijn de wegen van Israël en
de kerk voorgoed uiteen ge
gaan?'.
Dr. H. Vreekamp, de hervorm
de secretaris van de raad voor de
verhouding van kerk en Israël,
poneerde de stelling dat kerken
het niet gewoon mogen vinden
dat joden niet of nauwelijks in de
kerk zijn te vinden. "De joden, die
door Jezus geroepen -werden een
brug te slaan met de 'volken', vie
len later tussen de wal en het
schip. Maar de kerk is van joodse
huize".
Enerzijds antwoordde
Vreekamp met 'ja' op de stelling
van de avond. Kerk en Israël moe
ten uiteen gaan, omdat het de be
doeling is dat naast de kerk de ge
stalte van het joodse volk herken
baar blijft, aldus Vreekamp. "Jo
denzending wil uiteindelijk een
einde maken 'aan het joodse
volk". Anderzijds zei hij ook
'nee': joden en christenen zijn op
elkaar aangewezen en voor elkaar
bestemd.
Het afgelopen jaar vormde een
dieptepunt in de verhouding tus
sen joden en christenen dank zij
enige hekele kwesties: het kloos
ter in Auschwitz, de reis van de
Nederlandse Raad van Kerken
naar de bezette gebieden, de
spreekbeurt van de voorzitter van
de Raad tijdens een PLO-samen-
komst, de verbreking van de rela
tie tussen het Ojec en de Raad, en
de uitlating van de Amsterdamse
orthodoxe rabbiin Lod.v van de
Kamp dat de dialoog via het Ojec
zinloos is.
Joden voelen zich volgens
Schoon bedreigd wanneer zij
christenen horen zeggen: wij ho
ren bijbels gezien bij elkaar. "Ze
denken dan: wat voeren christe
nen in hun schild, hebben ze toch
hoop dat we allemaal in de kerk
belanden?" Schoon vond het te
recht wannéér van joodse zijde
vragen gesteld werden als: waar
komt die omknellende lievigheid
vandaan wanneer christenen on
ze gebruiken gaan overnemen?
Christenen moeten elkaar ook
kritische vragen stellen, meent
Schoon. Hebben we werkelijk af
gerekend met het anti-judaïsme
en durven we nog wel kritisch te
kijken naar wat er in de staat Is
raël gebeurt? Volgens Schoon
moeten christenen onderling ook
in gesprek blijven en elkaar niet
via ingezonden brieven in de
krant verketteren.
MOSKOU - Het hoofd van de
Russisch-Orthodoxe Kerk, patri
arch Pimen, is gisteren op 79-jari-
ge leeftijd overleden, zo heeft het
persbureau TASS bekend ge
maakt. Pimen was al geruime tijd
ernstig ziek. Hij heeft de Russi
sche kerk sinds 1971 geleid.
Pimen, die de afgelopen jaren
in verband met zijn zwakke ge
zondheid nog zelden voorging in
de mis, leidde als patriarch van
Moskou en heel Rusland de zestig
miljoenen gelovigen van de
grootste Russische kerk.
Sergej Michailovitsj Izvjekov,
zoals Pimens ware naam luidde,
werd in 1931 tot priester gewijd.
In 1960 werd hij lid van de Heilige
Synode van de Russisch-ortho-
doxe kerk. Driejaar later, in 1963,
werd hij benoemd tot metropoliet
van Kroetitsky en Kolomenskoje.
In 1971 werd hij gekozen tot patri
arch.
Onder Pimens leiding steunde
de Russisch-orthodoxe kerk de
officiële politiek van het Kremlin,
vooral de uitspraken van de Sov
jet-leiding over zaken als vrede en
nucleaire ontwapening werden
door de kerk van harte onder
schreven. Pimen zelf was lid van
het Wereldvredescomite en reis
de de hele wereld af.
Niet zelden was Pimen juist
vanwege zijn nauwe banden met
de communistische leiders het
doelwit van scherpe kritiek van
de kant van religieuze activisten.
Pas toen er onder het bewind van
Gorbatsjov in de Sovjetunie meer
godsdienstvrijheid ontstond, be
gon ook de Russisch-orthodoxe
kerk voorzichtig kritiek te oefe
nen op de bestaande godsdienst
wetgeving. In 1988, het jaar waar
in de Russisch-orthodoxe kerk
haar duizendjarig bestaan vierde,
had Pimen een ontmoeting met
Gorbatsjov. In maart 1989 werd
Pimen gekozen in Congres van
Volksafgevaardigden, het parle
ment van de Sovjetunie.
- Pimen in 1988.
Aids-patiëntjes. Moeder Tere
sa heeft gisteren in Bukarest in
Roemenië bekend gemaakt dat
zij daar een tehuis zal openen
voor jonge aidspatiëntjes.
Bijbelpers. Nog dit jaar kun
nen in Praag bijbels worden ge
drukt. Het Nederlands Bijbelge
nootschap (NBG) heeft deze
week een bijbelpers besteld voor
het nieuwe Tsjechoslowaakse
zustergenootschap.
Boerakker. Ds. R. H. Keegstra
uit Boerakker, die begin vorig
jaar uit het ambt werd gezet, en 70
volgelingen stappen uit de Gere
formeerde Kerken. Zij hebben
zich aangemeld bij de Christelij
ke Gereformeerde Kerken.
Beroepingswerk
Hervormde Kerk: beroepen te Steen
bergen J. Strijbis kand. Zuid-Schar-
woude; aangenomen naar Rekken
rmv. C. Ferrari-Van Schuppen kand.
Santpoort.
Gereformeerde Kerken: aangeno
men naar Bussum drs. J. de Vries
Haamstede.
Gereformeerde Gemeenten: beroe
pen te Naaldwijk G. J. van Aalst Bent
huizen.
