Van produktie naar marketing
Virussen foppen met DNA
vi =i 4 =jwh m
Bangkok blijkt een
dodelijke aidshaard
Nieuw-Zeeland schafte in één klap alle landbouwsteun af
Staart
komeet
Austin
Emoties zijn zeer belangrijk om te
handelen in onbegrijpelijke wereld
WOENSDAG 2 MEI 1990
EINDREDACTIE HANS SONDERS
LEIDEN (ANP) - Er zijn oor
spronkelijk veel meer lijken in
Drentse veengronden gevonden
dan het aantal dat nu nog wordt
bewaard. De meeste veenlijken
werden na ontdekking achteloos
teruggeworpen, op een kerkhof
begraven, tot geneesmiddel ver
malen of verdwenen op één of an
dere wijze spoorloos. Hierdoor is
waardevolle archeologische in
formatie verloren geraakt.
Dat concludeert W.A.B. van der
Sanden in het proefschrift 'Mens
en Moeras, veenlijken in Neder
land van de bronstijd tot en met
de Romeinse tijd', waarop hij aan
de Leidse Universiteit promo
veerde. In het Drents Museum in
Assen zijn acht -pré-middeleeuw-
se- veenlijken bewaard gebleven.
Het oudste lichaam dateert uit de
midden bronstijd (14e-12e eeuw
voor Chr.), het jongste uit de Ro
meinse tijd (2de en 3de eeuw na
Chr.). Van der Sanden, werkzaam
als conservator van de afdeling
archeologie van het Drents Muse
um, stelt in zijn proefschrift dat
bij veenafgravingen in de provin
cie Drenthe in totaal enkele tien
tallen veenlijken zijn gevonden.
Volgens zijn promotor dr. L.P.
Louwe Kooijmans -Van der San
den was niet voor commentaar
bereikbaar- gaat het om mimi-
maal 25 en maximaal 48 veenlij
ken. 'Papieren' veenlijken omdat
-op de acht na- ze niet bewaard
zijn gebleven. Van der Sanden
spoorde de veenlijken op na raad
pleging van 'onder meer oude
kranten en dagboeken, oude poli
tieberichten en na gesprekken
met oudere inwoners van
Drenthe. Het aantal van 25 veen
lijken (gevonden in de periode
1791-1953) is volgens Kooijmans
zeer betrouwbaar; minder zeker
zijn de uitkomsten over de vondst
van de 23 overige veenlijken.
In het geval van de veenlijken
gaat het niet om gewone begra
vingen of overblijfselen van in het
veen verdwaalde personen. Ze
moeten gezien worden als men
senoffers, als "hoogwaardige ga
ven" voor bovennatuurlijke
machten en goden. Met de men
senoffers werden die geëerd of
mild gestemd. Volgens Van der
Sanden zijn de mensenoffers in
de Drentse venen wat hun functie
betreft te vergelijken met de hei
ligdommen van de Kelten in het
zuiden van ons land en delen van
België en Frankrijk.
De Kelten hielden zich in de
Romeinse tijd ook met bepaalde
rituelen en offerpraktijken bezig
(van onder meer dieren en krijgs
gevangenen). Van der Sanden
stelt in zijn proefschrift dat de
veenlijken, evenals andere veen-
vondsten als wapens, munten,
sieraden, aardewerk, houten wie
len en resten van dieren, een "sa
crale betekenis" hadden. Die
voorwerpen maken volgens hem
ook duidelijk dat de venen en
veentjes van de toenmalige bewo
ners van Noord-Nederland "niet
zo maar landschappelijke ele
menten vormden, maar werden
gezien als offerplaatsen".
De conservator houdt zich al
geruime tijd bezig met onderzoek
Zo startte hij in 1987 een uitvoerig
onderzoek, waaraan talrijke spe
cialisten van diverse wetenschap
pelijke instituten uit binnen- en
buitenland hun medewerking
verleenden. Daarbij werd onder
meer vastgesteld dat het bij het
bekende 'echtpaar' van Weerdin-
ge. een vondst uit 1904, niet gaat
om een man en vrouw, zoals altijd
werd verondersteld, maar om
twee mannen. Dankzij microsco
pisch onderzoek van de maagin
houd (de laatste maaltijd) kon bij
een ander veenlijk het seizoen
van overlijden worden bepaald.
Bij een derde veenlijk lukte dat
door de bij het lichaam aangetrof
fen insekten te bestuderen.
Wat zal er gebeuren als in de Europese Gemeenschap alle
subsidies voor landbouw en veeteelt worden afgeschaft?
Deze angstige vraag houdt veel boeren bezig. Een -met de
nadruk op een- mogelijk antwoord komt van ver. Een
interessante les valt te trekken uit wat er sinds 1984 is
gebeurd in Nieuw-Zeeland. In dat jaar trad in dat land een
Labour-regering aan die besloot tot een radicale ommekeer de dollar aanmerkelijk
in de landbouwpolitiek: in rap tempo schrapte de nieuwe De sociale gevolgen
regering alle landbouwsubsidies.
vallen van subsidies zal veel minder
snel kunnen, maar hoe lang zullen*
we nog blijven betalen voor kleine
dé steun een scherpe boeren, terwijl andere kleine zelf-
stijgen nu weer fors, standigen allang in de bijstand zijn
mede door de betere marketing. De beland. Van Europa een gesloten
cent en de verwachting is dat 1 pro
cent haalbaar is. De landbouwin
komsten toonden vlak na de af
schaffing
daling.
Nieuwzeelandse munteenheid
iterkte zijn positie ten
der gelukkig. De omvang
fort maken is geen alternatief
ook 1992 zal voor de landbouw wei
nig perspectief bieden. Ik wil niet
zeggen dat je hier hetzelfde moet
de doen als in Nieuw-Zeeland. Maar je
plattelandsbevolking werd belang- mag best vergelijken,
De resultaten
opzienbarend en lang niet alle
gatieve zin. De prijzen zijn
rijk kleiner. Stress, voorheen
Er zijn altijd alternatieven. Na-
fXTnT onbekend verschijnsel in het boe- tuurlUk, het platteland zal ontvol-
renbedrijf, deed zijn intree. Het zelf- ken. Sommige dorpen zullen
moordcijfer onder boeren s'teeg i
venant. Maar ook hulpgroepen w
tiekosten halveerden in de eerste ja-
Die aanpak had
kortstondige daling op zijn minst blijkt uit het feit dat de rentebeta-
1984. Dr. Mur- ling in vijfjaar tijd tot de helft zakte,
i de 'Edinburgh Dat ging allemaal wel ten koste
deren in spookdorpen. Dat zal de
Europese Gemeenschap eerst
zeeiauuer van uugiiie. icucicca uium van huiihunebi vciuuuuciuc
zegt datje zijn land niet mag verge- wel. De stijging van de doelmatig- J J
het leven geroepen. Die kon- aal moeten accepteren. Daarom zal
en evenwel niet voorkomen dat de afschaffing van de steun hier
>'n 30 procent van de boeren het veel langzamer gaan. Land zal
r bij r
r gooide,
het i
door Nico Hylkema
In het jaar 1984, het jaar dat de La-
veestapef(Taaldev;
i het vaandel c
met succes.
Overschakeling
De schapenhouderij, vanouds de
grootste agrarische poot, zorgde
voor een daling van het aantal stuks
Het aandeel1
65 pro
cent. Men ging
Minder snel
McGregor ziet vc
mogelijkheden 1
drastische maatregelen. "Het weg-
braak komen te liggen,
de vraag of dat land ooit in produk-
Itie genomen had mógen worden. De
Europa geen problemen komen toch, verande-
dergelijke ringen zijn onontkoombaar. Je
maakt geen winst zonder pijn, maar
Dr. Murray McGregor: "Wie het roi
bovenop."
in Nieuw-Zeeland groeit die winst
nu toch weer. Alleen is men van een
filosofie van verkoop naar een van
marketing gegaan".
"De boeren maken zich in Europa
nu nog drukker om de prijzen dan
om de kwaliteit van hun produkten.
Van de ervaring in Nieuw-Zeeland
kan Europa wat dat betreft één ding
leren; Wie de radicale ommezwaai
het eerst maakt, komt er als eerste
weer bovenop en dat zou wel eens
r het eerst omgooit, komt er het eerst
gunstiger kunnen zijn dan de boe
ren nu dénken. De kennis van de in
tensieve landbouw zal niet verder
ontwikkelen, so what, ze gaat niet
verloren. En wat het verlies aan ar
beidsplaatsen betreft, zou vooral
een land als Nederland, waar moge
lijkheden voor een tweede tak be
perkt zijn, eens sterk moeten na
denken over inzetten van arbeid in
het landschapsonderhoud. Bebos
sing van landbouwgrond is niet de
slechtst denkbare oplossing".
Zeeland 3,3 miljoen
land met 27 miljoen hectareopper- schereTBovëndiën
innLZS hoogde
vlakte. Daarv
grasland, waarop 81.000 boeren hun
brood poogden te verdienen. De
port van landbouwprodukten,
produktie! Voor'o'vCTSchakeling op
de export van schapen
naar het Midden-Oosten.
Deze aanpak betekende een fikse
daling van het aandeel arbeid i
de hele export van het eiland
Kenmerkend voor landbouw er
veeteelt waren de relatief lage in
spanning ten opzichte van een rela-
'UZI0.?.6 ZfcZ'' eXtenSleVe ten^^rd^maakteh'etVerlies
andere produkten waren de moge
lijkheden beperkt. Een aantal scha-
peboeren wierp zich op de herten
fokkerij, anderen zochten het in gei-
MITAKE
(Japan) - De
komeet Aus-
±sc lauuuuuw- en Auxvcxxxiwuoiiic tin met zijn
Idel van goedkope le- op'^rtnoardéSjk'eiland'blïaaidén 8,75 miljoen
landbouwpotendeel voorstond. Dat f
leidde tot bijvoorbeeld grote irriga- °"f'*"legde va^de exoortketenl StaaTt af9e'
moest^JeMwijnen. Daarvoor fn de -eng-
la Dat'was irf de^voorgaande twintig arbeidsplaatsen bij lange
jaar gestimuleerd door de regering,
die door middel
ningen
bruikte gebieden. Tegelijkertijd bej
gon de regering een politiek van ge
garandeerde minimumprijzen er
inkomensstabilisatie, naast lage
rentepercentages op leningen er
belastingreducties.
In 1983 produceerden landbou
wers en veehoiiders
miljoen gulden. Bij:
daarvan werd geëxporteerd. Tege
lijkertijd verkeerde de economie
van het land in deplorabele staat
De boeren hadden daar weinig last heid
van met hun inkomensgaranties en namVRHPHHSH 0.
produceerden naar hartelust zonder js het aandeel van de landbouwex- de foto is ge-
plaats kwamen high-tech fabrieken
en ging Nieuw-Zeeland over op het
zelf verwerken van zijn landbouw
produkten. Gingen de vleesproduk-
ten vóór 1984 als karkassen het land
uit, sindsdien komen de produkten
450 kant en klaar voor de schappen in
tweederde suPermarkten uit de fabriek.
Marketing
Er kwam een grote verscheiden-
oog voor de markt. En de
ment betaalde. De inflatie bedroeg
in tien jaar tijd 263 procent, de rente
was astronomisch, maar ook daar
merkten de boeren weinig van.
port i
produkten. De marketing r
agressieve wending. Toch tTac^1 JaVan-
de gehele export gedaald nomen met
van 82 naar 62 procent, maar wordt ee„ Schmidt
er meer winst gemaakt. Ging de
bulk van de export vóór 1984 naar telescoop
Groot-Brittannië, het afgelopen jaar Van 105 cen-
hebben de Aziatische landen, Japan timeter lens
ciuumwoo. ?n Australië die plaats van Enge- van g minu.
land grotendeels overgenomen. De
Die situatie maakte het 'land rijp export naar Europa en de Verenig- ien voor naLJ
Da de Staten daalde licht. Vier tot 9 mi-
)0P Economisch gezien kent de nieu- nuten over
meeste subsi- we economische politiek, inclusief hnlfnior
tafel, terwijl al- ^e landbouw, successen. De inflatie '(foto AP)
rente- iiep terug van 18 procent naar 4 pro-
Ommezwaai
i radicale
Labour-regering maakte schoon
schip en veegde de meeste subsi
dies in eenmaal
leen de steun in
subsidie langzaam werd
derd. Bij de boeren was de ontzet
ting groot. De gevolgen waren dat
eveneens. De grondprijzen daalden
gestaag. Vooral kleine boeren, maar
ook grotere collega's met veel
schulden, legden het loodje. Grote
maatschappijen, vaak Australische,
een enkele keer een Japans bedrijf,
profiteerden daarvan en kochten
grote stukken land en bouwden
daarop net zulke grote bedrijven.
De produktiewijze veranderde
sterk en werd nog extensiever.
Bij de overlevende boeren had
verlaging van de schulden priori
teit. De hoeveelheid kapitaal in de
Risicofactoren voor
hart- en vaatziekten
UTRECHT (ANP) - Factoren uit de
bloedstolling blijken een minstens
even hoge of zelfs hogere voorspel
lende waarde te hebben voor vaat
ziekten en hartinfarct dan het alom
bekende verhoogd cholesterol. Dat
blijkt uit onderzoek van het Gaubi-
us Instituut TNO.
Twee van de belangrijkste facto
ren zijn verhoogd fibrinogeen en
verhoogd PAI (plasminogeen acti
vator inhibitor). Fibrinogeen is het
eiwit dat bij de bloedstolling aan el
kaar kleeft en de bloeding stopt. Dit
gebeurt constant in het lichaam,
ook als iemand zich niet bewust
heeft verwond. Teveel fibrinogeen
kan hart- en vaatziekten veroorza
ken en heeft een hogere voorspel
lende waarde dan cholesterol, aldus
de onderzoekers.
Na het stoppen van d$ bloeding
moet het stolsel worden afgebro
ken. Dit proces heet fibrinolyse en
PAI is een remmer van dit proces.
Teveel PAI vertraagt het oplossen
van het stolsel veel te sterk. Het ge
halte PAI blijkt een tweede hartin
farct te kunnen voorspellen.
Tot de AIDS-bevorderende fac
toren dient tegenwoordig ook de
Nederlandse Fiscus te worden
gerekend indien deze instantie
meent vennootschapsbelasting
te moeten heffen over de winst
van het Centraal Laboratorium
van de Bloedtransfusiedienst.
(Margot M. Bartelings, Universiteit van
Amsterdam)
Wie bescheidenheid nastreeft,
omdat het een sympathieke ei
genschap is, vindt zichzelf meer
waard dan hij vindt.
(Hugo Streekstra, Universiteit van Am
sterdam)
De alcoholgebruiker is voor de
justitie de zondebok geworden
voor de grote groep gevaarlijk rij
dende autobezitters. Hierdoor lij
ken andere -misschien wel be
langrijker- oorzaken van gevaar
lijk rijgedrag, zoals medicijnge
bruik df onverantwoord gedrag,
(Abraham Peper, Universiteit van Am-
Het gerucht blijkt
waar. Vorig jaar juni
ging tijdens de Vijfde
Internationale Aids-
conferentie, die in
Montreal werd gehou
den, al het gerucht dat
er een ware aidsexplo-
sie was in Thailand en
in het bijzonder in het
sekstoeristische Bang
kok. Cijfers waren er
niet: het bleef bij een -
niet onwaarschijnlijk
klinkend - hardnekkig
gerucht.
Het aantal aidspa-
tiënten dat de regering
van Thailand begin
1988 aan de Wereld
Gezondheidsorganisa
tie WHO opgaf, be
droeg tien. Het zou om
uitsluitend homo
seksuele mannen gaan
die de besmetting in
het buitenland hadden
opgelopen. De eerste
patiënt met aids werd
in augustus 1984 her
kend. De Thaise auto
riteiten spraken, niet
zonder zelfgenoeg
zaamheid, over aids
als over een typisch
buitenlandse ziekte.
Juist met verwijzing
naar het gevaarlijke
mengsel van goedko
pe seks en sterk ver
breide heroïneversla
ving in Bangkok, ver
spreidde zich zelfs het
sprookje dat Aziaten
niet of nauwelijks be
vattelijk vooï* aids zou
den zijn.
Intussen bereikten
de Thaise artsen des
ondanks, dat er een
meldingsplicht voor
aidspatiënten kwam.
Of dat de cijfers echt
betrouwbaar heeft ge
maakt, mag worden
betwijfeld. Maar vast
staat nu wel dat het
aantal geregistreerde
aidspatiënten er in
1988 omhoog schoot
van die gemelde tien
naar 2.900 en in 1989
tot 13.600. Het aantal
geïnfecteerden (ser-
opositieven zonder
ziektesymptomen)
wordt nu geschat op
30.000, voor 1994 wor
den meer dan een mil
joen geïnfecteerden
geraamd. Het virus
maakt nauwelijks on
derscheid tussen ho
mo- en heteroseksue
len. De export van aids
via het sekstoerisme is
niet in deze cijfers op
genomen.
Bangkok is - zoals
het gerucht vorig jaar
al wilde - een dodelijke
aidshaard gebleken.
Het sprookje dat Azia
ten geen aids krijgen is
op drastische en gru
welijke wijze de we
reld uit. Meer dan ze
ventig percent van de
prostituées in Bang
kok blijkt besmet,
evenals veertig per
cent van de drugsspui-
ters. Was de regering
van Thailand aanvan
kelijk terughoudend
met voorlichting over
aids, uit angst minder
toeristen te trekken,
nu worden grote voor
lichtingscampagnes
gehouden en is de offi
ciële politiek zelfs ge
richt op het kwijtra
ken van het sekstoe-
Ter vergelijking: in
Nederland waren be
gin dit jaar 1074 aids
patiënten geteld. Van
hen stierven er inmid
dels ruim vijfhonderd.
Het aantal patiënten
verdubbelt zich nu per
twintig maanden,
maar bij drugsspuiters
iedere veertien maan
den. Het aantal ser-
opositieven wordt ge
schat tussen de 10.000
en 20.000.
KEES WIESE
Op het laboratorium voor Mole-
culaire Biologie van Planten van
de Groninger universiteit zal bin
nenkort een onderzoek van start
gaan om via recombinant-DNA
technologie champignons te kwe-
kên die resistent zijn tegen het
champignonvirus. Subsidie voor
dit project is verkregen van de
Stichting Technische Weten
schappen. Het onderzoek wordt
gesteund door het Proefstation
voor de Champignoncultuur in
het Limburgse Horst.
Volgens de leider van het pro
ject, prof. dr. J. G. H. Wessels, is
het de bedoeling om de vermeer
dering van het virus in de cham
pignoncel te dwarsbomen door
de cel een grote hoeveelheid vi
ruseiwitten te laten maken. Wes
sels: "Het champignonvirus be
staat uit tien RNA-moleculen die
omgeven zijn door een eiwitman
tel. Dringt het virus een champig
noncel binnen, dan kan het zich
daar alléén vermenigvuldigen
wanneer het zijn eiwitmantel
heeft uitgedaan. Bevindt zich in
de champignoncel echter al een
grote hoeveelheid manteleiwitten
dan is het virus niet in staat zich
van zijn eiwit-jas te ontdoen. En
in dat geval kan het zich ook niet
vermenigvuldigen".
Overproduktie
Op het Groninger laboratorium
tracht men die overproduktie van
manteleiwitten te verwezenlijken
door in het DNA van de champig*
noncel de genetische code voor
het manteleiwit van het virus in te
bouwen. "Op zich hoeft dat met
bestaande technieken niet al te
veel problemen op te leveren.
Voorwaarde is wel dat het virus-
RNA dat de code voor het mantel
eiwit bevat, eerst overgeschreven
wordt in DNA. In de kern van de
champignoncel (zoals in alle le
vende cellen) wordt de erfelijke
boodschap geschreven in DNA-
taal. Voorwaarde is ook dat de
champignoncellen worden ont
daan van hun cel wand. Dat
laatste is noodzakelijk, aangezien
de celwand van planten ondoor-
laatbaar is voor (stukjes) DNA",
aldus prof. Wessels.
Volgens Wessels zal het nog wel
de nodige moeite kosten om deze
celwandloze champignoncellen
(zogenaamde protoplasten) weer
op te kweken tot normale cham
pignoncellen mèt wand. "Dat is
tot op heden nog niemand ge
lukt". Niettemin hoopt hij toch
binnen ongeveer een jaar met re
sultaten op dit terrein op de prop
pen te komen. De beschreven me
thode om planten via het inbren
gen van een stukje virus-DNA re
sistent tegen virussen te maken is
overigens niet nieuw. Al eerder is
dit met succes toegepast bij aard
appels om resistentie te verkrij
gen tegen het aardappelvirus X.
Deze methode lijkt enigszins
op die van aids-onderzoeker prof.
dr. H. Buck van de Technische
Universiteit Eindhoven waarover
twee weken geleden zoveel ophef
werd gemaakt. De overeenkomst
is dat beide methoden aangrijpen
op het DNA in de celkern. Maar
wie goed analyseert, ziet ook dui
delijk verschillen.
Dat begint al met het procédé.
Terwijl de plantenonderzoekers
een stukje virus-DNA inbouwen
in het DNA van de plantecel,
plakken de aids-onderzoekers
een stukje DNA (dat niet van het
virus afkomstig is) 'slechts' aan
het DNA van de (menselijke) cel
vast.
Ongeschikt
Ook de gevolgen van de DNA-in-
greep bij beide procedures zijn
verschillend. Terwijl men in een
champignoncel juist veel virus-
eiwitten wil hebben, is het de be
doeling van de aids-onderzoekers
te voorkomen dat het virus-DNA
in de menselijke cel actief wordt
en virusdeeltjes gaat aanmaken.
Voor de champignonkwekers,
zegt de Groninger hoogleraar, is
de ontwikkeling van virus-resis
tentie van zeer grote betekenis.
"Omdat de kwekers binnenkort
geen kompost meer uit paarde-
mest en stro mogen bereiden -
vanwege de hoge ammoniak-uit-
stoot - zijn zij genoodzaakt een
nieuwe kompostbereiding in te
voeren. Daarbij zal direct, cen
traal, champignonbroed worden
geënt. Deze nieuwe bereiding
vergroot de kans op een virusin
fectie echter aanzienlijk. De ge
volgen kunnen rampzalig zijn.
Met virus geïnfecteerde champig
nons zijn totaal ongeschikt voor
consumptie," aldus prof. Wessels.
HENK HELLEMA
Liefde, woede, haat, angst, vreugde,
het zijn woorden met een gemeen
schappelijke eigenschap: ze vallen
onder het begrip emotie. Met de
emotie heeft de mens eeuwenlang
geworsteld. Plato beweerde al dat
emoties irrationeel zijn en in zijn
voetspoor zijn velen gevolgd.
Emoties, zo leren geleerden ons al
eeuwen lang, leiden af van de ratio.
Maar wat, als het nu eens geheel an
ders ligt, als het juist de emotie is
die ons onderscheidt van het dier en
dat niet alleen? Onder cognitieve
psychologen,, die zich bezighouden
met het gebied van de kennis, wint
de overtuiging veld, dat emoties
minder irrationeel zijn dan wij ple
gen te denken. Ze zouden wel eens
een heel wat belangrijker rol kun
nen spelen bij de beheersing van
onze daden en doelen.
In de laatste eeuw is het vooral
Charles Darwin geweest die ons wat
emoties betreft op een negatief
spoor heeft gezet. Emoties verge
leek hij met het staartbeentje van de
mens: ooit heeft het dienst gedaan
als begin van een staart, maar nu is
het een nutteloos rudiment.
Ondanks deze ferme uitspraken
deed Darwin wel een concessie. Hij
erkende dat emoties voor het men
selijk welzijn kennelijk van belang
zijn. Helaas zag Darwin teveel over
bodige tekens van emotie' tranen
die niet tot doel hebben de ogen te
bevochtigen of rechtopstaand haar
in de nek, dat niets bijdraagt tot de
vermogens een aanval af te slaan.
Daarmee liet Darwin ons zitten
met een probleem: hoe kunnen
emoties belangrijk zijn WÊM
expressies ervan verschijnen of ze
nu een doel dienen of niet, en soms
irrationeel lijken. Dat het gedach-
tengoed van Darwin zo goed aan
sloeg in zijn tijd, zal ongetwijfeld
hebben te maken met de al eeuwen
sluimerende gedachte dat emoties
de mens afhielden van de echte ra
tionaliteit.
Der moderne psychologen ont
dekten dat Darwin wel degelijk een
aanzet heeft gegeven tot inzicht in
het belang van emoties, alleen heeft
hij een belangrijk feit over het
hoofd gezien: zoogdieren en vogels
bevinden zich vaak in situaties,
waarvoor het hun ontbreekt aan een
aangepast gedachtenpatroon. Pri
mitieve levensvormen als mieren
leven in een gesimplificeerde we
reld, waar alles volgens vaste regels
verloopt en kennen, voor zover wij
weten, geen emoties maar slechts
geprogrammeerde reacties.
Zouden emoties, zo vragen de
huidige psychologen zich af, be
langrijk zijn als onderdeel van de
oplossing van onverwachte proble
men? Zouden ze bruikbaar zijn om
dat ze ons leiden naar bepaalde ty
pes van actie wanneer wij mis
schien iets zouden moeten doen,
maar een goed aangepaste manier
van reageren missen? De laatste
twintig jaar neigen steeds meer cog
nitieve psychologen naar het ant
woord 'ja' op deze vragen.
In het Britse tijdschrift New
Scientist gaat de psycholoog Keith
Oathley diep in op deze kwestie. Wij
zijn geen voorgeprogrammeerde
mieren, zo stelt hij, maar evenmin
alwetende goden. Wij handelen
vanuit een mate van vrijwilligheid
en rationaliteit, maar omdfit we niet
alwetend zijn, hebben onze daden
soms gevolgen die we niet hadden
kunnen voorspellen. Bovendien
hebben wij niet één groot ontwerp,
maar veel nogal kleine doelen, die
niet altijd even duidelijk omschre
ven zijn en evenmin goed op elkaar
afgesteld.
Om emoties te kunnen begrijpen,
moeten we weten wanneer en waar
we neigen ze te ervaren. Volgens
Oathley zijn dat juist die momenten
wanneer iets onverwachts gebeurt,
een situatie waarvoor we niet goed
zijn aangepast, een voorval waarin
twee zaken die ons zorgen baren
met elkaar botsen, of wanneer ie
mand iets anders doet dan wij min
of meer verwachtten. Daarom, zo
meent Oathley hebben wij eem me
chanisme nodig met drie functies.
In de eerste plaats moet het een
onverwacht voorval signaleren. Te
gelijkertijd moet het ervoor zorgen,
dat we onderscheid maken tussen
belangrijke en onbelangrijke voor
vallen, zodat we kunnen voortgaan
met onze activiteiten. Ten tweede
moet het mechanisme in staat zijn
prioriteiten te veranderen en het
probleem oplossen of we en hoe' we
van de ene naar de andere activiteit
kunnen switchen. Tenslotte moet
het, als de voorvallen dringend en
belangrijk genoeg zijn, in staat zijn
ons helpen onszelf te herprogram
meren. Volgens Oathley hebben
emoties een aantal karakteristie
ken, dat die functies van het ge
wenste mechanisme kan vervullen.
