Thatcher en het Europa van Adam en Eva
Het blijft een
uitdrukking van
verbondenheid'
Melodie van de
Internationale
is niet bep
'Hooguit vier jaar
voor Zuid-Afrika'
Honderdste 1 mei-vie ring gaat geblikt onder eigen geschiedenis
PAGINA 2
i■nu■■■■in11hi REPORTAGE
(Van onze correspondent
Peter de Vries)
Voor oude socialisten resteren de
nostalgische herinneringen aan de
Paasheuvel, en aan de jaarlijkse parades
en fakkeloptochten waarmee de sociaal
democratische arbeldspartij en
vakbonden de Dag van de Arbeid vierden.
Langs de kant van de weg of in de
dakgoten stonden de padvinders en de
opgeschoten burgerjeugd 'de Rooien' uit
te jouwen. Het was de tijd dat steden als
Amsterdam nog rode bolwerken waren, en
het Olympisch Stadion met 30.000 plaatsen
te klein was voor alle één-mei-vierders.
Dat is inmiddels allemaal verleden tijd.
Heden ten dage trekken de 1 Mei-
bijeenkomsten in ons land nauwelijks
meer publiek. Dinsdag wordt na 1 mei 1890
voor de honderdste keer de Dag van de
Arbeid gevierd. Maar bij het eeuwfeest
gaat de oude gebukt onder de loden last
van de eigen geschiedenis.
De allereerste 'Labour-day' werd op 5
september 1882 gehouden in New York. Op
voorstel van de timmerman Peter
McGuire gingen de arbeiders de straat op
om invoering van een achturige werkdag
te eisen. Een hardnekkige, diepe,
economische crisis teisterde de Verenigde
Staten, en de werkloosheid en armoede
onder de arbeiders waren groot. "Zolang
er nog één werkzoekende zonder arbeid
zit, is daarmee bewezen dat de arbeidstijd
te lang is", redeneerde de vakbeweging.
Grote stakingen in New York en Chicago
ten spijt, kwam er van de achturige
werkdag niets terecht.
Zeven jaar later, op 14 juli 1889, werd in
Frankrijk de Wereldtentoonstelling
gehouden ter herinnering aan 100 jaar
Franse Revolutie. De publieke aandacht
concentreerde zich op het kunstwerk van
de Eifeltoren; niet op het zaaltje waar 400
afgevaardigden van socialistische
partijen uit de hele wereld bijeen waren.
Het was het oprichtingscongres van de
Tweede Socialistische Internationale.
Dat feit had waarschijnlijk een
bescheiden plaats in de
geschiedenisboeken gekregen, als de
Fransman Lavigne niet met een wervend
voorstel was gekomen. Naar Amerikaans
voorbeeld opperde hij om jaarlijks overal
ter wereld te demonstreren voor de
achturige werkdag. De Eerste Mei als
internationale Dag van de Arbeid zag 1
mei 1890 feitelijk het licht.
In Nederland is de Eerste Mei in
vergelijking met andere landen nooit echt
goed van de grond gekomen. Zeker, er
waren gezamenlijke feesten en optochten
in de tijd dat SDAP, NVV en VARA nog
één rode familie vormden. Maar dat was
meer een uitdrukking van de verzuiling in
Nederland. De voorstellen vanuit
socialistische en communistische kring er
ook hier een vrije dag van te maken, waren
kansloos. Het Oranje van Koninginnedag
en (na de oorlog) de 4e en 5e mei waren
belangrijker.
In de loop der tijd is de Eerste Mei steeds
meer de onderlinge verdeeldheid gaan
symboliseren. Alle woorden over eenheid
ten spijt, groeide er een opmerkelijk
verschil. Aan de ene kant waren er in de
Sovjet-Unie, China en de andere landen
van het 'reëel bestaande socialisme' de
militaire parades en de holle frasen van
een versteende ideologie. Aan de andere
kant stonden de steeds minder
imponerende bijeenkomsten in de
westerse landen, waar de socialisten
gaande de opbouw van de
verzorgingsstaat alsmaar gematigder
werden.
De honderdste Eerste Mei wordt een
bijzondere gebeurtenis, na de
ineenstorting van de Oosteuropese
dictaturen en de bloedige onderdrukking
van het studentenverzet in China. Dinsdag
zal zonder twijfel op Pekings Plein van de
Hemelse Vrede veel vertoon van politieke
en militaire macht te zien zijn. In het net
weer tot Chemnitz herdoopte Karl
Marxstad - nu nog DDR - zal het
enthousiasme waarschijnlijk al geringer
zijn. En in Appelscha zingt het koor nog
een keer Morgenrood en de
Internationale: "Redelijk willen stroomt
over de aarde, en die stroom rijst al meer
en meer". Andrée van Es (Groen Links) en
Johan Stekelenburg (FNV) geven het
antwoord op de vraag of de rituele
bijeenkomsten nog zin hebben.
Johan Stekelenburg en de symboliek
"Sinds mijn jongensjaren vind ik de
eerste mei een dag om te vieren, te
gedenken dat we de positie van ar
beiders in afhankelijke situaties
kunnen verbeteren, en dat er in de
ze wereld ook nog heel wat verbe
terd moet worden. Ik vier het zeer
consequent. Dat zit er gewoon van
huis uit in. Mijn ouders zijn echte
doorbraak-socialisten: actieve belij
dende kerkleden die hun zoon naar
de christelijke school stuurden".
"We gingen vroeger eerst naar de
kerk, naar een preek van dominee
Buskes over 'Rood of Oranje?', en 's-
avonds naar de 1 mei-viering ih het
huis van de transportbond aan de
Oude Gracht in Utrecht. Daar hoor
de je dan de redevoeringen van
mannen als Klaas Voskuil, Scheps,
Drees. Wij moesten op school altijd
vrij vragen voor de 1 mei-viering, en
dat had doorgaans nogal wat voeten
in aarde. Sindsdien heb ik op 1 mei
altijd vrij genomen".
Ironisch
"Ik stel er een eer in om die dag mijn
toespraak zelf te schrijven. Al een
flink aantal jaren heb ik een vaste
dagindeling, 's Ochtends bezoek ik
de demonstratie in Antwerpen,
waar telkens zo'n 30.000 mensen uit
de Belgische vakbeweging en partij
heel ontspannen en heel plezierig
bijeen zijn. Dit jaar zal dat bezoek er
bij in schieten, helaas. Ik moet in
Berlijn optreden op een grote bij
eenkomst van de Westduitse vakbe
weging DGB. Ze vieren het samen
met de Oostduitse bonden, heel fa
natiek; ze verwachten wel 100.000
"Zo'n grote 1 mei-viering juist in
Berlijn, met rode vlaggen en al, dat
kun je enigszins ironisch not
na alles wat er in het oosten
beurd. Vanmorgen overhandigde
iemand mij een boek, met grote
woorden waarin hij zich afzette te
gen het kapitalisme, en dan denk ik:
'Het vermeende alternatief ligt in
puin'. De mensen in de DDR heb
ben zich duidelijk afgekeerd, niet
alleen van de communistische par
tij, maar ook van andere linkse par
tijen: ze zijn heel duidelijk doorge
slagen naar rechts".
"Welk verhaal ik daar heb? Dat
het van belang is en blijft dat er een
vrije, onafhankelijke vakbeweging
is. Eentje die geen onderdeel uit
maakt van het staatsapparaat, die
niet helpt de lonen laag te houden
en juist wel wat doet aan oneerlijke
zeggenschapsverhoudingen. Net
zoals er in naam van het christen
dom zwarten worden onderdrukt in
Zuid-Afrika, hebben er in naam van
het socialisme ginds heel verkeerde
verhoudingen bestaan."
"In Nederland heeft de 1 Mei-vie
ring vooral de laatste jaren geen ho
ge prioriteit. Ik denk dat dat ver
scheidene oorzaken heeft. De 'rode
familie' als samenbindend element
is er niet meer. Het gevoel: 'Hier
presenteert zich de werkende klas
se' - om het maar eens overdreven
uit te drukken - leeft veel minder:
we hebben toch zoveel voor elkaar
gekyegen in dit land. En wat zeker
een'rol speelt is dat ideologie door
steeds minder mensen gezien wordt
als iets waar je zo nu en dan even bij
stil staat, over nadenkt en discussi
eert, watje viert".
"'Klassenstrijd', 'Kapitaal en ar
beid', dat zijn geen termen waar ik
in denk. Het gaat erom te bestrijden
dat mensen afhankelijk zijn van te
weinig geld, van bazen die geen ver
antwoording afleggen. Dat vier ik
op 1 Mei. Een aantal symbolen ho-
"Zo'n grote 1 mei-viering in Ber
lijn, met rode vlaggen en al, dat kun
je enigszins ironisch noemen, na al
les wat er in het oosten is gebeurd".
Andrée van Es en de linkse idealen
"Ik heb dit jaar voor het eerst sinds
heel lange tijd op 1 mei geen spreek
beurt. Dat feit zegt misschien wel
meer dan mijn hele verhaal".
(foto ANP)
ren daarbij: een rode vlag, de Inter
nationale en Morgenrood. Het is een
uitdrukking van verbondenheid,
het verbindt me ook met m'n eigen
geschiedenis. Ik ken de Internatio
nale ook uit m'n hoofd; ik ben er
niet zo een die 'm van papier moet
zingen".
Andrée van Es: "De vraag of die
Eerste Mei wel zin heeft, heb ik me
tijden geleden gesteld. Ik heb het al
tijd heel schizofreen gevonden. Al
jarenlang ga ik die dag 's avonds het
land in voor een spreekbeurt. Dan
ben je bezig samen met mensen uit
drukking te geven aan een gemeen
schappelijke traditie".
"Vervolgens kom je thuis, en zie
je de tv-beelden van legerdivisies
die over het Rode Plein paradéren,
tanks die daar rollen, toespraken
die met veel militair vertoon kracht
bij worden gezet. En telkens hoor je
die klanken van diezelfde Interna
tionale. Ik heb me met die machten
nooit willen identificeren, ik heb al
tijd gezegd dat dat niet bepalend
mag zijn voor onze politieke identi
teit. Maar ze zingen wel dezelfde
melodie. Ik heb inmiddels geleerd
dat van elkaar los te koppelen".
"Ik vind zo'n 1 mei-feest nog
steeds wel van belang. Allereerst
voor de oude generatie pacifisten,
socialisten en sociaal-democraten.
Ik ben best ontroerd als ik op zo'n
bijeenkomst mensen tegen kom die
al heel lang voor hun socialistische
en anti-militaristische idealen
staan. Soms zijn ze al te oud voor ei
gen politieke activiteit, maar willen
ze toch herdenken dat ze ergens
voor geknokt hebben".
Nieuwe vormen
"Daarnaast gaat het erom nieuwe
te vinden. De traditie van 1
staat wat mij betreft nog steeds
r bevrijding, sociale strijd op
democratische
moeten de progressieve strijdpun
ten van deze tijd invullen. Dat is al
lemaal veel diffuser dan 'het socia
lisme'. De arbeidersbeweging is
niet meer het brandpunt van de
linkse politiek. Het gaat nu ook om
zaken als de verhouding tussen eco
nomie en ecologie, tussen werkge
legenheid en milieu.
Een paar jaar geleden trad ik op in
Utrecht, waar de PSP een bijeen
komst had georganiseerd samen
met migranten, jongerencafé en
kraakgroepen. Dat was ook 1 mei; je
moetje traditie meeveranderen met
je beweging.
"De gebeurtenissen in Oost-Euro
pa leiden vanzelf tot de vraag wat
het socialisme nog inhoudt. Als dat
staat voor machtsmisbruik, corrup
tie, misdaden, dictatuur en onder
drukking... Je kunt zeggen: het gaat
er om de produktiemiddelen in han
den van de gemeenschap te bren
gen. Maar dat heeft daar in de prak
tijk tot volstrekt ondemocratische
verhoudingen geleid".
Blauwdrukken
"Het is voor veel socialisten moei
lijk om toe te geven dat gesloten
maatschappij-opvattingen, blauw
drukken hoe de maatschappij er uit
moeten zien, volkomen aan digge
len liggen. Ik vind dat juist een op
luchting. Wat over blijft zijn een
paar idealen, die te veel verweven
zijn met radicaal-democratische ei
sen om ze zomaar af te laten pak
ken. Het gaat erom uitbuiting te be
strijden; noem dat maar een primair
idee van sociale rechtvaardigheid."
Van onze correspondent Hans de
Bruijn
DUBLIN Er is een groot verschil
tussen gelijk hebben en gelijk krij
gen. Niemand in Europa symboli
seert dat beter dan de Britse pre
mier Margaret Thatcher. In de voor
bijejaren heeft zij herhaaldelijk met
grote trefzekerheid de vinger ge
legd op de zere plekken van de Eu
ropese eenwording.
Haar trouwe collega Lubbers
mag dan haar de 'remmer van
dienst op de Europese trein' noe
men, dé IJzeren Dame heeft vaak
feilloos in de gaten waarheen die
trein rijdt, en waar zij dreigt uit de
rails te lopen. Maar zij blijft, niet
voor een kleintje vervaard, aan
boord en probeert mee te sturen.
Zo ook op de extra Europese top
conferentie van zaterdag in Dublin,
waar de regeringsleiders het licht
op groen zetten voor een verdere
Europese integratie. De Europese
Gemeenschap moet een behalve
een economische en monetaire
unie, ook een politieke unie wor
den, zo spraken de twaalf uit.
Ongewis
Maar wat dat inhoudt, wist nauwe
lijks iemand van de aanwezigen in
het kasteel van de Ierse hoofdstad.
Het klinkt natuurlijk mooi: een po
litieke unie, maar doordacht is het
allemaal nog niet. Toch moet het er
komen, en de ministers van buiten
landse zaken zullen in een rapportje
wat ideeen aandragen.
Thatcher vond dit maar een
vreemde gang van zaken. Je moet
toch eerst weten watje wilt, voordat
je gaat besluiten om het ook te
doen. De EG bewandelt nu echter
de omgekeerde weg door zich in een
ongewis avontuur te storten. En de
opvattingen van sommigen over dat
avontuur staan haar niet aan.
De enigen die vastomlijnde idee
ën over de politieke unie lijken te
hebben, zijn de Franse president
Mitterrand, bondskanselier Kohl en
de Belgische minister-president
Martens. Hen staat een EG met een
gemeenschappelijke buitenlandse
politiek en veiligheidsbeleid, en
met meer macht voor de Europese
Commissie en het Europees Parle
ment voor ogen.
Een soort Verenigde Staten van
Europa dus, waarin de lidstaten een
nog groter deel dan nu van hun zelf
standigheid opofferen voor de grote
Europese zaak. Maar daar is lang
niet iedereen het over eens. Niet al
leen Thatcher, maar ook de Portu
gezen en Denen gruwen bij de ge
dachte hun soevereiniteit kwijt te
raken.
Karikatuur
Het beeld dat Thatcher op haar
persconferentie schetste, mag dan
wel een karikatuur zijn, waarbij we
"de monarchie, onze rechtspraak en
onze veiligheid" kwijt zouden ra
ken aan Europa, maar geen van de
andere regeringsleiders kon nu al
glashelder verklaren dat dat niet het
geval zal zijn.
Natuurlijk hoort het opgeven van
nationale soevereiniteit bij de Eu
ropese eenwording. Al 30 jaar lang
is niet anders gebeurd. Maar hoever
dat bij de Europese politieke unie
moet gaan, weet niemand al. Als
Thatcher bedoelt dat daar eerst dui
delijkheid over moet komen, dan
heeft zij groot gelijk.
Zij vindt dan ook dat de Europese
regeringsleiders eerst maar eens
moeten aangeven wat zij niet onder
een politieke unie verstaan. Dus
geen Europees defensiebeleid, geen
aantasting van de zelfstandigheid
van de parlementen, geen alles be
slissende Brusselse bureaucratie.
Ach, het is een bekend verhaal.
Jacques Delors, president van de
Europese Commissie, zei zaterdag
dat je ook een weg moet durven in
slaan zonder precies te weten waar
je uitkomt. "Als precies gedefini
eerd had moeten worden wat een
man precies is, dan denk ik niet dat
Adam ooit geschapen zou zijn", zei
hij badinerend.
Miskleunen
Het weerwoord van Thatcher was
vlijmscherp en trefzeker. "In twee
de instantie deed God het gelukkig
beter en schiep Eva". Daar kon de
Fransman, allerminst haar vriend,
het mee doen. Thatcher wees er ook
op dat de bestaande Europese ver
dragen al genoeg mogelijkheden
bieden voor nauwere politieke sa
menwerking.
En die worden lang niet voldoen
de benut. De verschillen tussen de
verklaring van begin vorige week
Thatcher: remmer op de trein van
één Europa
(foto EPA)
van de ministers van buitenlandse
zaken over Litouwen, en die van
Mitterrand en Kohl van afgelopen
donderdag, spreken boekdelen.
Laat de EG eerst maar eens afspre
ken dat soort miskleunen te voorko
men.
Hoe huiverig landen staan tegen
over het opgeven van hun nationale
identiteit, blijkt ook uit de felheid
waarmee juist Frankrijk strijdt voor
het behoud van het Europees Parle
ment in Straatsburg en wordt ge
bakkeleid om het binnenhalen van
Eurppese baantjes of kantoren als
de Europese Bank voor Oost-Euro
pa.
Betekent dit nu dat de politieke
unie een doodgeboren kindje is?
Nee, evenmin als we nu kunnen
zeggen dat Londen er niet aan zal
meedoen. De EG-geschiedenis
heeft zowel bewezen dat hoogge
spannen Europese verwachtingen
meestal bijgesteld moeten worden,
als dat de Britten uiteindelijk toch
echte Europeanen zijn.
Remmer
In 1985 lag Thatcher ook dwars toen
het ging om de plannen voor de Eu
ropese Akte, waarin de besluitvor
ming in de EG werd veranderd met
het oog op de vrije interne markt,
het Europa zonder grenzen. Zij wil
de ook toen geen speciale regerings
conferentie, maar deed volop mee
toen die eenmaal begonnen was.
Nu geldt Groot-Brittannie als een
groot voorvechter van de vrije inter
ne markt, met alles wat daarbij
hoort. In Brussel gaat men er vanuit
dat Thatcher uiteindelijk op de Eu
ropese trein zal blijven meerijden.
Maar zij zal als remmer van dienst
erop blijven hameren dat veiligheid
voor snelheid gaat.
IVL
MAANDAG 30 APRIL IJ
ALPHEN AAN DEN RIJN - De Alpheuse rooms-katholieke parochie m
de hervormde gemeente en de gereformeerde kerk in wijk 'West' haddei st,
zaterdag het Bospark tot actiegebied aangewezen. In het conciliair pro ZQ
ces van gerechtigheid, vrede en behoud van de schepping hebben de ker te
ken zich onder meer verplicht iets te doen tegen de vervuiling van de ei
gen omgeving. Naar schatting tussen de 50 en 75 kerkleden, onder wit v£
de pastor en beide predikanten, waren zaterdagochtend druk met hei
verwijderen van de schillen en dg dozen' van anderen, (foto Ben de Bruyn b(
Ds. Beyers Naudé over toekomst: zi
(Van onze correspondent re
Peter van Nuijsenburg) n;
JOHANNESBURG (GPD) - Dr. Beyers Naudé (74) is blij dalo!
president De Klerk de moed heeft opgebracht om Nelson Man h>
dela vrij te laten en het verbod op het ANC en andere anti1!
apartheidsorganisaties op te heffen. "Het is ook verheugend
dat hij duidelijk te kennen heeft gegeven dat hij geen toekomsl
ziet voor apartheid".
Deze week vinden in Kaapstad de
eerste besprekingen plaats tus
sen de Zuidafrikaanse regering
en de zwarte bevrijdingsorganisa
tie ANC. Drie weken geleden
werd de samenstelling van de
ANC-delegatie bekend gemaakt
en tot zijn eigen verbazing stond
ook de naam van dr. Beyers'Nau
dé op de lijst. Hij is geen lid van
het ANC, maar het feit dat hij een
Afrikaner is en de doelstellingen
van het ANC onderschrijft, was
voor de ANC-top reden genoeg
om een prominente plaats voor
hem in de 11 man sterke delegatie
Na de vrijlating van Nelson
Mandela heerste er in Zuid-Afri
ka, maar ook elders in de wereld,
een bijna onwezenlijke euforie:
De oplossing van de apartheid
zou voor de deur staan. Nu na bij
na drie maanden van geweld, in
Natal, de thuislanden en de woon
oorden, is met name onder blanke
liberalen somberheid weer troef.
Komt het ooit nog goed met dit
land?
"Ik heb dat gevoel van euforie
nooit gehad. Misschien omdat ik
beter dan de meeste blanken be
wust ben van de problemen die
aan beide kanten zowel zwart als
blank leven", zegt Beyers. "De re
actie van de blanken was te voor
zien. Het is noodzakelijk geen val
se verachtingen te scheppen, aan
blanke noch aan de zwarte kant.
We moeten eerst goed tot ons la
ten doordringen hoe diep en ern
stig de apartheid onze samenle
ving heeft bedreigd en in vele op
zichten ook heeft vernietigd".
Getuigen volgens u de uitspra
ken van Nelson Mandela over het
aanscherpen van de gewapende
strijd van de gewenste wijsheid
en realiteitszin
"Het probleem ligt in de eerste
plaats bij de blanke gemeen
schap, die onvoldoende kennis en
begrip heeft van de diepe gevoe
lens van verzet en frustatie die bij
miljoenen zwarten leven. Tot dus
ver hadden zij geen enkele reden
om aan te nemen dat er een oplos
sing zou komen, behalve dan via
het gewapend verzet. En voordat
het mogelijk is om deze argwaan
en achterdocht over de oprecht
heid van de regering weg te ne
men, kan ik niet inzien hoe het
ANC zonder meer het gewapend
verzet kan opgeven. Het ANC zou
zijn geloofwaardigheid onder
miljoenen aanhangers verliezen".
"We moeten het accent meer
leggen op het feit dat Nelson
Mandela bij méerdere gelegenhe
den gezegd, dat hij vrede wil en
alles in het werk wil stellen om
eem vreedzame oplossing te vin
den", zegt Beyers. "Ik ben er van
overtuigd dat hij niet met De
Klerk zou gaan onderhandelen
als hij dit niet meende".
De kritiek die je vaak hoort, is
dat Mandela met deze uitspraken
de anarchie onder jongeren in de
hand werkt en dat de situatie on
beheersbaar is geworden.
Beyers Naudé: "Het ligt anders.
De frustaties van jonge, zwarte ra
dicalen zijn zó groot, dat als Man
dela op dit tijdstip en jn het open
baar iets anders zou zeggen, het
voor het ANC vrijwel onmogelijk
zou zijn om zijn geloofwaardig
heid te bewaren. Het is de enige
manier om vat op deze ontwikke
ling te houden en in de goede
richting bij te sturen. Maar het is
een gevaarlijke ontwikkeling en
alleen als de onderhandelingen
succesvol verlopen kan de zaak in
de hand worden gehouden. Dat
betekent dat er geen onnodige
vertragingen mogen komen en
dat de regering tegemoet komt
aan de gerechtvaardigde verlan
gens van het ANC".
Hoe lang geeft u dat proces de
tijd?
"De Klerk zal voor zijn achter
ban binnen drie, hooguit vier jaar
met een bevredigende oplossing
moeten komen. Voor het ANC is
de toestand misschien nog wel
kritieker", meent Beyers Naudé.
"Zij zullen nog veel eerder met
een antwoord moeten komen dat
voor hun aanhangers aanvaard
baar is. Als dat niet gebeurt, staat
ons een in ernst en omvang toene-
Kruistochten. De organisatie
Kruistochten, die vooral bekend
is geworden door de smokkel van
bijbels naar de communistische
landen in Oost-Europa, krijgt
waarschijnlijk een andere naam.
Dat meldt de evangelische i
maandkrant 'Uitdaging'. Oprich-
ter Anne van der Bijl ('Gods
smokkelaar') wil na de omwente
lingen in Oost-Europa het werk
terrein verleggen naar de islami-
tische landen. De naam kruis
tochten doet echter bij een isla
miet "alle haren recht overeind
staan".
Van der Bijl vindt dat terecht.
"De kruistochten verdienen geen
ereplaatsje in onze geschiedenis".
Bovendien is Kruistochten er niet
op uit andere religies met geweld
te bestrijden, maar in de eerste
plaats de vervolgde christenen te
helpen. Overigens heet de organi
satie eigenlijk 'De akker is de we
reld', maar al in het begin vulde
Van der Bijl een rubriek in een ge
meenteblad, waarin hij verhaalde
van zijn 'kruistochten'.
