De 'gekraakte' kroningsdag
'De ME wilde die veldslag'
'Rellen bij inhuldiging Beatrix
waren te voorkomen geweest'
ZATERDAG 28 APRIL 1990
PAGINA 33
Geen kroning is in de vaderlandse geschiedenis met zoveel tumult gepaard gegaan als die van Beatrix. Wat in Amsterdam een groots
oranjespektakel had moeten worden, mondde uit in een oproer. Tien jaar na dato staat het beeld nog altijd helder voor de geest:
Juliana, sinds 1948 koningin der Nederlanden, had haar abdicatie zojuist officieel kenbaar gemaakt. Staande op balkon, naast haar
dochter, wilde ze dat het volk meedelen. Ze bracht haar vinger naar haar lippen. "Ssssst.. Zojuist".. Verder kwam prinses Juliana niet.
Ze probeerde het nog eens, nu iets meergebiedend: "Zóóójuist". Het rumoer op de Dam verstomde niet, en eigenlijk is het die dag
nooit stil geworden in Amsterdam, dat zich op 30 april 1980 weer eèns liet kennen als een lastige stad. Om zes minuten over tien richtte
Beatrix zich tot Juliana. "Lieve moeder", waren de gedenkwaardige beginwoorden van haar inhuldigingstoespraak. Op luttele
kilometers afstand marcheerde in opdracht van chef Berndsen een peloton ME'ers op naar de Kinkerstraat om krakers te lijf te gaan.
De nu 31-jarige Mathy was één van de krakers die de feestvreugde verstoorden in het kader van hun actie: 'Geen woning, geen
kroning'. De bittere herinnering aan een oranjedag.
door Carine Neefjes
"Nu zegt Ien Dales luid en duidelijk
dat die akkerbouwers niet meer met
trekkers de straat op mogen. Het re
sultaat is dat boeren die dingen
thuis laten staan. In die tijd durfden
politici geen heldere uitspraken te
doen".
De Mobiele Eenheid heeft uiter
aard ook fouten gemaakt. Berndsen
vindt dat de ME in die tijd niet altijd
tactisch optrad. "Met scheurende
remmen kwamen we aanrijden.
Personeel sprong uit de wagen en
stormde op het publiek af. Hard hol
lend wisselden we wat informatie
uit. Het was een gezagsgetrouw ap
paraat. Orders opvolgen van boven
af en verder niet zeuren".
Berndsen erkent dat de ME ge
woon bevreesd was voor krakers.
De kraak in de Vondelstraat in fe
bruari 1980 was de eerste confronta
tie met een goed georganiseerde,
sterke vijand. "Het was een rare ge
waarwording. Tegenstanders lie
pen niet meer weg voor de politie.
De moderne demonstrant bewa
pende zich. Die ging pas de straat
op als hij voorzien was van camou
flage doek. pantser en helm".
In Nederland is sinds de roerige
jaren tachtig steeds meer nagedacht
over de-escalatie. Grote conflicten
tussen burgers en politie moesten
uitblijven. Politie-socioloog De
Klerk gaf na zijn analyse van de kro
ningsrellen belangrijke adviezen
aan het Amsterdamse politiekorps.
Zo kwam er een onderhande-
lingsgroep, die de dag voor een de
monstratie met actievoerders de
route bespreekt die wordt gelopen.
De tocht wordt niet meer begeleid
door een ME-peloton, maar door
'politie met platte petten'.
Ine van Brenk, destijds hoofd
agent gemeente-pohtie: "Toen ac
tievoerders en politie niet met el
kaar spraken was het een zooitje.
Dan liepen ruiters te paard voorop
om de stoet te begeleiden en plotse
ling ging de massa een andere kant
op. De politie heeft de zaak dan niet
meer in de hand en raakt in paniek".
Als de ME nu optreedt, doen ze
dat gematigder, meent Berndsen.
"We komen niet meer aanstormen
met een houding van 'hier zijn wij'.
We proberen zoveel mogelijk op de
achtergrond te blijven en met pra
ten de zaak op te lossen".
Leegstandswet
In de jaren tachtig is ook de rege
ring iets tegemoet gekomen aan de
problematiek van de krakers. On
der het toeziend oog van Jan Schae-
fer, tot voor kort Tweede Kamer-lid
voor de PvdA, zijn er na de Von-
'delstraat perikelen en kroningsrel
veel nieuwe huizen gebouwd. Hij
werd de man van de stadsvernieu
wing genoemd.
Tevens werd de Leegstandswet
ingevoerd. Panden mochten ten ge
volge daarvan niet langer onbe
perkt leeg staan. En krakers mogen
nu beslag leggen op een pand als
het te lang onbewoond blijft. De ge
meente koopt het pand op en er
wordt een compromis gesloten tus
sen krakers en gemeente. Kraken is
deels legaal geworden.
De woningnood in Amsterdam is
nog steeds groot, maar grimmige
acties blijven uit. Het klimaat is ver
anderd. Mathy: "Je kan nietje hele
leven huizen blijven kraken. Het is
een levenshouding die veel tijd
vergt. Op een goede dag moetje ver
der gaan met je eigen ontwikke
ling".
Zijn hart en ziel liggen nu in het
Open Haven Museum. Hij heeft
meer tijd voor zichzelf, maar is ze
ker niet gelukkiger dan tien jaar ge
leden. "Alles gaat tegenwoordig om
geld. Dat scheelt mij niet zoveel.
Mensen zijn erg individualistisch.
Iedereen denkt aan zichzelf. Een be
jaarde man met longkanker kan
rustig eenzaam en alleen vier hoog
wonen. Niemand die zo'n figuur
helpt. Ach, misschien was dat tien
jaar geleden ook al zo. Toen zag ik
dat waarschijnlijk nog niet onder
ogen".
Voor de voormalige ME-chef
Berndsen, inmiddels commissaris
van politie in Osdorp, zijn wel bete
re tijden aangebroken. Er hangt
geen dreigende sfeer meer in de
stad, het werk van de politie is meer
ontspannen.
Over een paar dagen wordt Ko
ninginnedag weer massaal gevierd
in Amsterdam. Berndsen gaat ein
delijk weer eens lekker de straat op.
De eerste jaren na de kroningsrellen
vierde hij geen Koninginnedag. "Ik
had te veel nare herinneringen aan
die dag. Als ik terug dacht aan de
rellen, voelde ik het traangas weer
m m'n neus prikkelen".
Mathy dwaalde na de slag om de
Blauwbrug af naar de Dam. Daar
kwam hij een vriend tegen wiens
bovengebit kapot was geslagen.
"Toen realiseerde ik me pas goed
wat voor gekkenhuis het was. Mijn
vriend heb ik naar het ziekenhuis
gebracht. Daarna ben ik nog de stad
ingegaan. Alles was inmiddels don
ker, de avond was gevallen. Ik voel
de me een toeschouwer".
ME-chef Berndsen was aan het
eind van de dag tevreden. De plech
tigheid was goed verlopen en er wa
ren geen doden gevallen. Wel waren
er 93 politiemannen en ruim 100
burgers gewond geraakt. De vol
gende dag bracht de kersverse ko
ningin haar eerste werkbezoek aan
agenten in het ziekenhuis. Beatrix'
symbolische naam 'Zij die gelukkig
maakt' mocht niet baten op Konin
ginnedag 1980.
De ramp had voorkomen kunnen
worden, meent politie-socioloog
Paul de Klerk. In opdracht van de
Amsterdamse politie analyseerde
hij de gebeurtenissen op 30 april
1980. De Klerk wijt de massale op
stand onder meer aan de vage hou
ding van politici.
De Klerk: "Al ruim van tevoren
kondigden krakers hun actie aan.
'Geen woning, geen kroning' was de
strijdkreet. Politici namen geen
duidelijke standpunt in. Wiegel,
destijds minister van binnenlandse
zaken, was te autoritair. Hij zou
geen enkele ludieke actie tolereren.
En 30 april moest en zou een feest
dag worden. Dergelijke uitspraken
lokken agressie uit".
Ook de stadsbestuurders hulden
zich in vage termen. De toenmalige
burgemeester Polak riep dat Am
sterdam geen politiestaat mocht
worden De Klerk: "Zo'n uitspraak
was een 'goedkeuring' voor de ac
tievoerders. Dan wordt een actie al
leen maar extremer".
Niet tactisch
Ook ME-chef Berndsen heeft in die
dagen steun gemist van de politiek.
Hij kraakt niet veel meer. Af en toe
een pandje, maar daar houdt het wel
mee op. De aandacht van Mathy (31)
gaat tegenwoordig meer uit naar het
Open Haven Museum in Amster
dam. Daar organiseert hij exposi
ties over de bedrijvigheid van de ha
ven. Aldus verzet Mathy zich tegen
de gemeente die havenloodsen wil
plat gooien. Elfhonderd nieuw
bouwhuizen zullen het unieke ter
rein van de oostelijke haven vernie
tigen. Dit authentieke stukje Am
sterdam moet bewaard blijven,
vindt Mathy. Zijn krakersmentali
teit is dus nog niet verdwenen.
Toch is Mathy in de afgelopen
tien jaar gaandeweg anders over
kraken gaan denken. In 1980 kraak
te hij uit noodzaak, om een dak bo
ven het hoofd te krijgen. Gedreven
door een ongelijke verdeling van ei
gendom. Hele gezinnen stonden op
straat. Speculanten verdienden veel
geld aan leegstaande panden. Am
sterdam telde in die tijd 53.000 wo
ningzoekenden.
Mathy twijfelde dan ook geen mo
ment, toen het er op aan kwam op 30
april 1980 mee te doen aan de Lan
delijke Kraakdag. De inhuldiging
van koningin Beatrix gaf hem ge
noeg reden om verzet te plegen te
gen de praal en pracht van de mo
narchie.
Vrijstaat
Zes uur 's ochtends zwierf Mathy al
door de stad. Hij sjouwde drang
hekken uit het Vondelpark naar het
gekraakte pand in de Kinkerstraat.
De 'vrijstaat' moest worden afgeba
kend. Mathy: "Die dag begon heel
gezellig. Krakers uit het hele land
waren naar Amsterdam gekomen.
Er was een eigenaardige feeststem
ming".
De vreugde was van korte duur.
Mobiele Eenheid-chef Berndsen
stuurde in opdracht van de com
mandant om 10.00 uur een ME-pelo
ton naar de Kinkerstraat. "Een
slecht begin", zegt Berndsen nu
tien jaar later, "het is vreselijk om
op zo'n unieke feestdag geweld te
gebruiken".
Terwijl Beatrix op de Dam het
volk toesprak, terwijl de nieuwe ko
ningin ervan gewaagde dat "tegen
stellingen in een vrije en veelvormi
ge gemeenschap als deze onont
koombaar zijn", brak de hel los in
Amsterdam. ME'ers mepten met
wapenstokken op alles wat een le
ren jas aan had. Krakers gooiden
stenen naar de gepantserde man
nen. In de hele stad hing een pijnlij
ke walm traangas.
Politicoloog Paul 't Hart betwij
felt of de ME op de Kinkerstraat had
moeten ingrijpen. Krakers waren
toen nog niet uit op een rel. Hij
werkt in het crisisonderzoeksteam
van de universiteit in Leiden en
De inhuldiging van Beatrix: "Vreselijk c
weid te moeten gebruiken".
i op zo'n unieke feetdag ge-
heeft voor zijn onderzoek naar orde
en handhaving in de jaren '80 de
kroningsrellen geanalyseerd. Vol
gend jaar wordt het rapport gepu
bliceerd.
Volgens de politicoloog was de
politie te gefixeerd op ordeversto
ring. "Ze hadden die dag een grote
verantwoordelijkheid. De plechtig
heid moest goed verlopen. Staats
hoofden uit de hele wereld moesten
Het beeld dat tien jaar na dato nog helder voor de geest staat: de
blijheid bij de koninklijke familie na de troonsoverdracht en de
grimmige uitmonstering van de krakers. uoto# Anefo en anp>
worden beschermd. Het gerucht
ging dat de IRA een aanslag wilde
plegen op prins Charles. En onder
tussen wilden Oranje-gezinden on
gestoord feest vieren".
Onrust
"Toen het hoofdkwartier van de ME
onrust rook op de Kinkerstraat, is er
direct een peloton op afgestuurd
om een kijkje te nemen. Eigenlijk
was er toen niets aan de hand. De
gewapende linie heeft zich niet te
ruggetrokken. De politie stond die
dag onder grote druk en durfde
geen risico te nemen".
ME-chef Berndsen vindt echter
dat er in principe een juist comman
do is gegeven. "Misschien ietsje te
vroeg, maar een rel kon niet uitblij
ven. Al weken heerste een vreselij
ke spanning in de stad. Affiches met
'geen woning, geen kroning' en
'helm hoofdzaak' werden overal
verspreid. Alle krakers inclusief de
hele Nederlandse pers waren in de
Kinkerstraat. Dat was geen toeval.
De bom zou daar barsten".
Mathy: "De ME wilde die rel in de
Kinkerstraat. Lekker uit het cen
trum, zodat de koningin haar gang
kon gaan. Wij lieten ons niet intimi
deren. Ook wij wilden vechten. De
ME bouwde een linie van pantser
wagens. Wij bleven allemaal staan.
Niemand vluchtte. Een explosie
van emoties barstte los".
Voor Mathy was de feestvreugde
voor de rest van de dag definitief
verdwenen. Na de slag bij de Kin
kerstraat barstte de bom opnieuw
bij de Blauwbrug. Mathy: "Water
kanonnen overspoelden de menig
te. In het wilde weg werden charges
uitgevoerd. Krakers hakten ME-
busjes aan gort. Die mannen heb
ben ook flinke klappen gehad. Daar
doe ik niet aan mee. Dat gaat me te
ver. Voor het eerst stikte ik door
traangas. Ik kon nauwelijks adem
halen".
Berndsen: "Tijdens de veldslag
op de Blauwbrug ben ik echt bang
geweest voor een vreselijke escala
tie. Op afstand weliswaar, want ik
zat op het hoofdbureau. Krakers
ontzagen geen geweld meer. Een
ruiter die de demonstratie begeleid
de, viel bloedend van z'n paard.
Zelfs het dier is met een steen ge
raakt".
