Oud zeer in een nieuw Europa
Warschaupact levert het meeste wapentuig in
Duitse eenwording beheerst
discussies over ontwapening
De CFE-onderhandelingen betref
fen vijf wapencategorieën:
Tanks
Pantsergevechtsvoertuigen
Artillerie (kanonnen e.d.)
Manschappen
Vliegtuigen en helikopters.
Over de toegestane aantallen zijn
de partijen het redelijk eens, met
een uitzondering voor de laatste ca
tegorie. Maar over de definities ('wat
is nou precies een tank'?) bestaan
nogal wat meningsverschillen. Daar
zijn dan ook nationale belangen in
het speL Hele concerns kunnen wor
den weggevaagd als een type wapen
net wel onder de beperkingen van
het akkoord terecht komt.
De onderhandelingen betreffen
het gebied van de Atlantische Oce
aan tot de Oeral Atlantic To The
Ural, ATTU). Dit ATTU-gebied is
onderverdeeld in vier zones, die el
kaar omvatten. De centrale zone is
de belangrijkste. 2ij bestaat uit de
beide Duitslanden, de Benelux, Po
len, Tsjechoslowakije en Hongarije.
Moskou rekent Denemarken er ook
nog toe.
De ontwapeningsvoorstellen wor
den voor het CFE-akkoord nog uit
gesplitst in maxima per zone. Dat
gebeurt zodanig dat de bewapening
als het ware uit het hart van Europa
naar de buitencirkel wordt verdre-
In alle gevallen geldt dat het War
schaupact het meeste moet inleve
ren, omdat het van alle systemen de
grootste aantallen bezit. Voor de
NAVO komen de voorstellen gemid
deld uit op zo'n 10 procent onder het
huidige niveau. Het doel is voor bei
de zijden een gelijk plafond te berei
ken in elke categorie.
Vooral op vermindering van het
aantal tanks wordt veel nadruk ge
legd. Deze wapens worden gezien
als het belangrijkste instrument
voor een grootschalig offensief of
een verrassingsaanval. Beide zijden
zijn het al eens over een maximum
van 20.000 stuks per groep. Vooral
voor de Sovjetunie betekent dat een
aderlating. Zij heeft er nu ongeveer
40.000.
Voor de pantsergevechtsvoertui
gen wil de NAVO er per partij 30.000
overhouden, het Warschaupact wil
tot 28.000 gaan. Ook voor de artille
rie liggen de voorstellen nog wat uit
een: 16.500 stuks elk wil de NAVO,
20.000 stelt het Warschaupact voor.
Qua manschappen is overeenge
komen dat alleen die van de Ameri
kanen en de Russen onder het CFE-
verdrag zullen vallen, al probeert
Moskou nu weer aan die afspraak te
tornen. De VS en de Sovjetunie mo
gen, zo ligt nu vast, elk 195.000 man
in de centrale zone laten staan. Daar
buiten mogen de Amerikanen er
maximaal nog eens 30.000 handha-
Vliegtuigen en helikopters zijn
pas later in de onderhandelingen op
genomen, op aandringen van de
Sovjetunie. De eerste van de twee
zijn onderwerp van een groot me
ningsverschil. De NAVO en het War
schaupact willen beide 4700 aan-
vals-gevechtsvliegtuigen per zijde
toestaan. Het Westen wil daarnaast
duizend onderscheppingsjagers aan
iedere kant handhaven, het War
schaupact 1500. Maar bovendien wil
de oostelijke groep nog eens 1500
opleidingsvliegtuigen houden,
waartegen het Westen aanvoert dat
daarmee gewoon kan worden ge
vochten. Het totale verschil ligt bij
vliegtuigen zo op tweeduizend
stuks, en de besprekingen hierover
zitten muurvast.
Voor gevechtshelikopters stellen
beide zijden een maximum van 1900
voor.
Naast dit alles geldt ook nog een
zogenoemde sufficiency-regel. Die
hoüdt in dat in elke categorie geen
van de 23 deelnemende landen meer
dan 30 procent (de Sovjetunie wil 35
a 40 procent) mag bezitten van het
totaal in het hele ATTU-gebied.
Voor tanks bij voorbeeld geeft dat
een maximum per land van 30 pro
cent van 40.000, is 12.000 tanks. De
regel is onder meer van toepassing
op de situatie waarin de Oosteurope-
se landen sterk zouden gaan ontwa
penen en de Sovjetunie dat zou wil
len gaan compenseren.
Een groot deel van het verdrag,
ten slotte, zal worden gewijd aan ve
rificatie-afspraken. Tot in detail
wordt vastgelegd hoe de wapens
moeten worden vernietigd, hoe dat
gecontroleerd kan worden en hoe de
aantallen voor en na ontwapening
kunnen worden nagegaan.
Op papier zijn de onderhandelingen over conventionele ontwapening in
Wenen nog altijd een diplomatiek gevecht tussen de NAVO en het
Warschaupact. Maar dat de praktijk door de omwenteling in Oost-Europa
inmiddels anders is, bewijst het verhaal van een diplomaat uit het NAVO-
kamp. "Het was absoluut een diplomatieke primeur. Op een middag
werden een collega en ik binnengeroepen in een vergadering waar de
Warschaupactlanden hun standpunten voorbereidden. En tot mijn grote
verbazing zat ik binnen enkele ogenblikken te bemiddelen tussen de
Sovjetunie en enkele Oosteuropese landen op een bijeenkomst die
normaal taboe is voor Westerse diplomaten". De grote omwenteling in
Europa achter de onderhandelingstafel.
door Gert van der Maten
Een van de complicaties van dit mo
ment in de CFE Conventional Forces
in Europe)-besprekingen is het uit
eenvallen van het Warschaupact.
Vooral de Hongaren laten geen gele
genheid onbenut om aan te geven dat
het Oostblok heeft opgehouden te be
staan. Ze kunnen het woord 'blok'
niet meer horen. 'Groep' is de juiste
term, zo vinden zij. De Oosteuropese
landen en de Sovjetunie vormen een
'groep', maar alleen ten behoeve van
deze onderhandelingen, langer niet.
De onderhandelingen, hoewel op
zichzelf zeer ingewikkeld, begonnen
vorig jaar maart overzichtelijk. NAVO
en Warschaupact gingen om de tafel
zitten om vast te leggen hoeveel con
ventionele gewone) wapens zij uit
Europa zouden terugtrekken en ver
nietigen, zodat het beide partijen on
mogelijk zou worden een verrassings
aanval te beginnen.
De gedachte was dat dit de stabili-
ging zouden de Duitsers een giganti
sche strijdmacht krijgen van 495.000
(West-Duitsland) plus 160.000 (DDR),
ofwel 655.000 manschappen.
Ook Polen vreest de Duitsers. De
schrik na de aarzeling van bondskan
selier Kohl om de Pools-Duitse grens
te erkennen, is nog steeds niet weg
geëbd. Vanwege dit 'Kohl-effect' vin
den de Polen Russen-haters bij uit
stek het zelfs nog even wel zo veilig
dat er wat Sovjettroepen op hun
grondgebied gestationeerd blijven.
Toch blijven ondertussen de onder
handelingen volgens de oorspronke
lijke gedachte doorgaan. Het mandaat
de onderhandelingsopdracht die in
maanden van moeizaam onderhande
len totstand is gebracht is heilig.
"Het is onmogelijk om nu de uit
gangspunten van onze onderhande
lingen te veranderen", zegt een Sov
jet-diplomaat. In november moet al-
teit en het gevoel van veiligheid in Eu
ropa aanmerkelijk zou vergroten. En
heel misschien, zo hoopte het Westen
stilletjes, zou het de toenadering tus
sen de Europese landen uit beide
kampen vergemakkelijken. De CFE
als stapje op weg naar het einde van
de Europese deling.
De geschiedenis nam echter een an
dere route. Oost-Europa sloeg de fase
van de ontwapening over en zette
meteen het communisme overboord.
De Berlijnse Muur viel en geen grens
bleef meer een barrière.
Dreigingen
les klaar zijn, zo luidt de opdracht uit
de 23 hoofdsteden. Er dient dan een
akkoord te liggen zo dik als een tele
foonboek, waarvan nu nog maar een
paar procent zwart op wit staat.
De onderhandelaars die dag in, dag
uit van acht uur 's ochtends tot acht
upr 's avonds, detail voor detail in
langdurige vergaderingen tot ver
dragstekst omsmeden, geven zichzelf
tot juni voor het oplossen voor de
grootste geschillen. Daarna moeten
alle elementen aaneengeschreven
worden tot een CFE-overeenkomst.
De gebeurtenissen hebben de CFE-
onderhandelingen van karakter doen
veranderen. Ze dienen nu de militaire
situatie in Europa aan te passen aan
de 'nieuwe realiteiten', zoals de Sov
jets dat zo bondig zeggen. 'Nieuwe
dreigingen' zou een aardige vertaling
daarvan zijn. Niet langer de NAVO-
strijdmacht, ook niet meer die van het
Warschaupact, maar het leger van een
herenigd Duitsland en dat van de
Sovjetunie zelf worden als de 'nieuwe
gevaren' beschouwd.
De Amerikanen menen dat de
NAVO ook in de toekomst onmisbaar
zal zijn als tegenwicht tegen die ene
reus op het Europese continent, de
Sovjetunie. "Het militaire apparaat
van dat land zal, ook na een forse ont
wapening, een bedreiging blijven", al
dus een Amerikaanse onderhande
laar.
Van de andere Hant hecht de Sov
jetunie zwaar aan beperkende maat
regelen voor het nieuwe Duitse leger.
Noem het oud zeer. Door de hereni
Suggestie
Zo wordt ten behoeve van de tijds
druk bewust de suggestie gewekt dat
nog blok-tegen-blok afspraken wor
den gemaakt. Maar achter die fagade
vinden een soort schijnonderhande-
lingen plaats, die de CFE tot 'hoek
steen van het nieuwe Europa' moeten
maken (de uitdrukking is van de
Amerikanen).
In een gesprek in de monumentale
Sovjet-ambassade (een erfenis uit de
tsaren-tijd) blijkt dat er wel degelijk
een Russische barrière ligt die ver
band houdt met de Duitse eenwor
ding, zij het een andere dan werd ge
suggereerd. Gevolmachtigd minister
Chelepine, lid van de Sovjet-delega
tie, erkent dat het te lang duurt om de
uitkomst van het nog te voeren Twee-
plus-Vier-overleg (besprekingen tus
sen de twee Duitslanden, de VS, En
geland, Frankrijk en de Sovjetunie
over de toekomst van Duitsland) af te
wachten.
De barrière ligt verscholen in de
suggestie die de Russen ruim een
Sovjetunie uit Oost-Europa. Het CFE-
akkoord, zo zegt men herhaaldelijk,
moet nu juist voorkomen dat wegge
haalde wapens en troepen terugke
ren. Daarom biedt een verdrag voor
de toekomst meer zekerheid dan het
vertrouwen op vrijwillige ontwape
ning vanuit het algemene gevoel van
ontspanning.
Het grote raadsel in Wenen was alleen
of het 750.000 man-voorstel nu een
proefballonnetje was of een officiële
eis van Moskou. Rechtstreeks daar
naar gevraagd aan de onderhande
lingstafel, kregen de diplomaten het
antwoord: "Zie maar wat u er mee
doet", wat niet erg veel houvast bood.
Chelepine is duidelijker. Hij ver
klaart dat het voorstel, al is het niet als
zodanig gepresenteerd, toch als een
officieel plan moet worden behan
deld. Op de vraag waarom zijn delega
tie het dan niet gewoon officieel heeft
ingediend lacht hij wat geheimzinnig.
Voorstel
"Weet u, in de diplomatie zijn er ver
schillende manieren om voorstellen
naar voren te brengen. De Amerika
nen hebben hun voorstel van 195.000
man in de centrale sector ook nooit of
ficieel hier gepresenteerd, maar het is
wel aanvaard. Wij hebben onze sug
gestie voor het eerst gelanceerd toen
minister Baker (de Amerikaanse mi
nister van buitenlandse zaken) begin
dit jaar in Moskou was. De VS ver
wierpen het. Daarna hebben wij het
hier in Wenen herhaald en het Westen
wees het af. Maar nu zegt de Westduit-
se minister Genscher van buitenland
se zaken dat hij blij is met ons idee,
wat moet ik daar nou van denken?"
Het Westen is faliekant tegen het
750.000-voorstel. Vooral omdat het de
CFE niet wil laten afglijden naar een
heilloze discussie over manschappen,
waarin dan zeker Franse en Britse as
piraties ook een rol zullen gaan spe
len. Daarnaast storen de Westerse de
legaties zich er aan dat Moskou terug
komt op in Ottawa gemaakte afspra
ken. Een van die overeenkomsten
was dat met het akkoord over de
195.000 militairen elk voor de VS en
de Sovjetunie, het troepenvraagstuk
was opgelost en afgedaan. Moskou
probeert dat nu weer open te breken,
zo klinkt het wrevelig.
Maar ook in de andere groep be
staan bezwaren. De Hongaren zijn fel
tegen. Officieel omdat het de onder
handelingen zou bemoeilijken en ver
tragen. Maar in Wenen valt te verne
men dat het hoofdbezwaar van een
heel ander aard is. Die wortelt in de te
genstelling met de Roemenen over de
Hongaarse minderheid in dat land.
Een beperking van de troepenmacht
in de centrale sector tot 750.000 man,
zou het Hongaars leger aan een maxi
mum omvang binden en het Roe
meense niet, omdat Roemenië net
buiten de centrale sector ligt.
Zo staat de Sovjetunie vrijwel al
leen met het plan (Polen steunt het,
vanwege het Kohl-effect). En de Sov
jet-delegatie in Wenen wekt niet be
paald de indruk dat zij zich daardoor
geneigd voelt om toe te geven. Mis
schien dat dit verandert als inder
daad het Twee-plus-Vier-overleg, dat
Bonn al eind deze maand van start wil
laten gaan, snel resultaten oplevert.
Tot die tijd zitten de CFE-onderhan-
delaars met een groot probleem.
En de Duitsers zelf? Hun naam is
haas. "Deze onderhandelingen staan
volkomen los van het Twee-plus-Vier-
overleg. We voeren gewoon het man
daat uit, en verder niet".
En dat 750.000-voorstel dan? "Ach,
we cross the bridge when we come to it,
we gaan de brug pas over als we zover
zijn. Het mag alleen niet zo zijn dat wij
Duitsers straks in een uitzonderings
positie worden geplaatst".
Duitse tanks oefenen op de Lüneburgerheide. Als het aan de Sovjet
unie ligt, zdl de Duitse eenwording gepaard moeten gaan met een for
se inkrimping van het materieel.
maand geleden deden om alsnog een
'plafond' in te stellen voor troepen in
de centrale sector. Beide zijden zou
den niet meer dan 700.000 a 750.000
man mogen hebben. Afgesproken
was echter om alleen de troepen
macht van de Amerikanen en de Rus
sen in Europa te verkleinen. Die af
spraak was gemaakt in Ottawa, waar
de Amerikanen en Russen overeen
kwamen elk niet meer dan 195.000
man in de centrale zone te laten staan.
Eenzijdig
Maar aangezien de andere legers on
aangetast blijven, zou dat neerkomen
op een legermacht in West-Duitsland
van 850.000 manschappen (495.000
Westduitsers, 195.000 Amerikanen en
160.000 man van andere NAVO-lan-
den). Nu heeft de regering in Bonn al
besloten het Westduitse leger met
95.000 man te verkleinen, waarmee
het door de Sovjetunie geëiste aantal
ongeveer wordt bereikt. Maar wat als
de DDR toch bliksemsnel door de
Bondsrepubliek wordt opgeslokt?
Dan wordt de Oosteuropese groep
om die terminologie maar eens over te
nemen 160.000 man zwakker, en de
Westerse club en in het bijzonder
Duitsland een zelfde aantal sterker.
De Duitsers zelf hebben al laten
doorschemeren dat zij bereid zijn hun
leger fors in te krimpen. Zij willen te
rug naar de helft van het huidige to
taal, dus naar ongeveer 325.000 man.
Maar hoewel ze die stap toejuichen,
zijn de Russen niet tevreden met het
eenzijdige karakter van de maatregel.
Een volgende regering kan hem zo
weer terugdraaien.
Het is hetzelfde argument dat het
Westen hanteert tegenover de eenzij
dige troepenterugtrekking van de
Amerikaanse troepenverplaatsingen in Europa en meer bepaald in Duitsland vormen een vertrouwd beeld.
"En dat moet zo blijven. Ook na een forse ontwapening zal het militaire apparaat van de Sovjetunie een be
dreiging blijven". (Archieffoto-s)
