'Wij gaan nooit met pensioen'
Russische doopsgezinden in de knel
jg«—
Vandaag viering twintigjarig bestaan Diocesaan Religieuzen Beraad
Dominee Van der Meer helpt 'Hollandse' Mennonieten
PAGINA 19
werkgroep in het leven geroepen,
terwijl er ook een werkgroep is voor
de vele religieuzen die actief zijn in
het pastoraat in met name de paro
chies.
"Religieuzen gaan nooit met pen
sioen", zegt zuster Séraphine. als zij
voorbeelden noemt van nog dage
lijks actieve religieuzen, die allang
de gebruikelijke pensioengerech
tigde leeftijd zijn gepasseerd. Zelf is
zij daar ook een mooi voorbeeld
van. Nadat zij jarenlang als docente
aan de vroegere katholieke middel
bare meisjesschool in Voorschoten
had gewerkt, werd zij op 60-jarige
leeftijd gevraagd voor het secretari
aat van het Diepgangcentrum. "Het
is maar een halve dagtaak", zegt de
nu 69 jaar oude zuster bescheiden.
Op de opmerking of religieuzen
dan toch ook niet het recht hebben
om van hun rust te genieten, ver
haalt zij glimlachend van een oude
re zuster, die overdag een boek ter
ontspanning had gepakt. "Zij ver
telde me, dat ze zich plotseling reali
seerde dat ze dat gewoon open voor
het raam deed en dacht: gunst, ik
mag het gordijn wel eens dicht
doen". Hard werken, dat hoort bij
het leven van een religieuze, onge
acht van welke orde de zuster of
broeder ook lid is.
En zijn nog heel wat congregaties,
ondanks de teruggang van het aan
tal. Zuster Séraphine: "Elke con
gregatie heeft een eigen spirituali
teit". Uit de cijfers van 1987 blijkt
dat er zo'n 1200 vrouwelijke reli
gieuzen zijn, verdeeld over vijftig
congregaties, tegen ongeveer 145
mannelijke religieuzen, die onder
dak vinden in zeven verschillende
congregaties.
Iedere congregatie heeft weer een
eigen 'moederhuis', dat veel grijze
religieuzen na een druk leven graag
weer opzoeken. En omdat het bis
dom Rotterdam slechts een enkel
moederhuis (dat van de dominica
nessen in Voorschoten) binnen zijn
grenzen heeft, zijn er de laatste ja
ren al verschillende coihmuniteiten
van zusters en broeders van andere
congregaties in dit bisdom opgehe
ven. Bisschop drs. R. Ph. Bar van
Rotterdam ziet dit met lede ogen
aan, zo heeft hij onlangs de besturen
van congregaties laten weten.
Bisschop Bar schreef: "Het van
zelfsprekende. niet opvallende, niet
geplande van hun aanwezigheid te
midden van mensen die vaak als
vreemden naast elkaar leven, heeft
meer positieve invloed dan opper
vlakkig lijkt". Religieuzen, aldus de
bisschop, hebben vaak een eigen
plaats in de gemeenschap gekregen
als "een rustpunt, een plaats van ge
bed, een luisterend oor". De com
muniteiten vormen volgens hem
ook een plek waar mensen rust kun
nen vinden voor bezinning in de
drukke Randstad.
Er is in zekere zin sprake van te
genstrijdige belangen, beaamt zus
ter Séraphine, want de veelal in het
zuiden gevestigde congregaties ver
welkomen met het oog op de over
heidssubsidies graag bewoners in
hun klooster-bejaardenoorden. Bis
schop Bar, die vandaag ook van de
partij is in Noordwijkerhout, zal
daar hoogstwaarschijnlijk nog eens
benadrukken hoe belangrijk het is
dat de religieuzen blijven. Want op
veel jonge aanwas mag niet gere
kend worden.
Jongeren weten nauwelijks de
weg naar het klooster te vinden, on
danks de inspanningen van de con
gregaties en de speciale werkgroep
van het Beraad. Zuster Seraphine.
"De jongste bij ons is zeker veertig
jaar". Voor jonge mensen is het vol
gens haar erg moeilijk om de stap te
zetten. "Toen ik als 21-jarige intrad,
deed ik dat in een groep van acht
tien. Nu ligt dat veel moeilijker".
De vergrijzing van de congrega
ties vormt een punt van zorg, maar
zuster Séraphine is niet somber.
"Het religieuze leven blijft echt be
staan, maar het wordt anders. Er
ontstaan altijd weer nieuwe moge
lijkheden, die worden geént op het
oude, dat misschien afsterft. En zo
is het altijd gegaan".
HAZERSWOUDE - Voor een
foto van zuster Séraphine van
Onzen wordt gezocht naar een
mooi plekje in het 'Diepgang-
centrum' in Hazerswoude, waar
zij als secretaresse van het Reli
gieuzen Beraad kantoor houdt.
"Waarom fotografeert u haar
niet gewoon achter haar bu
reau?", merkt een pater op, die
in het centrum woont. De kar
meliet is beducht voor het ste
reotype beeld van het levens
vreemde typetje. Want religieu
zen willen juist midden in de sa
menleving staan, met de ogen
wijd open.
door
Wim Schrijver
Vandaag vieren zo'n 550 religieu
zen in Noordwijkerhout het twin
tigjarig bestaan van het Diocesaan
Religieuzen Beraad in het bisdom
Rotterdam. Dit Beraad, zo legt zus
ter Séraphine uit, is indertijd ont
staan uit de ontmoetingen die afge
vaardigden van de diverse dekena
ten (regionale verbanden) hadden
in het 'Diepgangcentrum' naast de
parochiekerk. In de, ook voor de
Rooms-Katholieke Kerk, roerige ja
ren zestig, was er duidelijk behoefte
om de onderlinge contacten als reli
gieuzen te verstevigen.
Het Tweede Vaticaanse Concilie,
dat veel meer ruimte binnen de we
reldwijde kerk had geschapen, liet
ook zeker de religieuzen niet onbe
roerd. De veilige kaders, vaak sa
menvallend met de letterlijke mu
ren van de eigen congregatie, wer
den afgebroken. Met de traditionele
habijten verdween ook het over
heersende rk-karakter van zieken
huizen, tehuizen en scholen van
ouds het werkterrein van veel reli
gieuzen. En de zusters en broeders,
de paters en fraters zagen hun aan
tal sterk slinken.
Temidden van deze "pijnlijke cri
sis" wilde het Religieuzen Beraad
een tegenbeweging vormen. Zoals
een foldertje van het Beraad het
zegt: religieuzen willen "getuigen
van een kerkelijk en christelijk zelf
bewustzijn tegen alle restauratie- en
doemdenken in". Zuster Séraphine
beoordeelt de veranderingen in de
RK Kerk voor de religieuzen posi
tief. "Het is prettiger geworden. Er
wordt niet meer van bovenaf ge
zegd: jij gaat dit doen, zonder dat
het met je capaciteiten overeen
komt".
Ook is het onderlinge contact bin
nen de congregaties sterker gewor
den, weet de zuster uit eigen erva
ring. Als dominicanesse maakt zij
deel uit van een 'moederhuis' in
Voorschoten. De dominicanessen
vormen daarbinnen kleinere leefge
meenschappen. "Vroeger sprak je
elkaar alleen in de recreatietijd en
dan zat je ook nog altijd op volgorde
van professie. De groepen waren
veel groter, zodat je daarin ook hele
maal kon verdwijnen. Nu zijn we
meer op elkaar betrokken".
Werden de structuren in de loop der
jaren minder formeel, na deze "golf
van humanisering", volgde "een
duidelijke toewending naar de
maatschappij", zo schreef pater drs.
Alfons Kroese, de bisschoppelijke
gedelegeerde voor de religieuzen,
eens in het informatieblad van het
Beraad. En: "Er ontstond een grote
re gevoeligheid voor de verdediging
van de menselijke rechten en de
vorming van een kritisch bewust
zijn, mede door de impulsen vanuit
de Derde Wereld".
Het beeld dat in bijvoorbeeld de
reclamespots van een religieus
wordt gegeven, klopt niet. aldus
Kroese. "De nostalgie of een hoge
mate van kinderlijke onnozelheid
van de zuster, broeder of pater
druipt er van af. In videoclips met
mistige en geheimzinnige beelden
die bedoelen een mystieke sfeer op
te roepen dienen celigieuzen als fi
guratie". schetst Kroese. Het grote
publiek heeft zich duidelijk een
beeld gevormd van religieuzen,
maar het klopt niet, is zijn overtui
ging.
Het bewijs daarvan is te zien in de
vorm van diverse werkgroepen die
binnen het Diocesaan Religieuzen
Beraad bestaan. "Pater Kroese is
daarin de spil", verzekert zuster Se
raphine. Kroese, die op het moment
van ons gesprek niet aanwezig kon
zijn daar hij juist tot provinciaal van
de karmelieten was gekozen, wordt
in de wandelgangen wel de 'patroon
van de werkgroepen' genoemd. Het
Beraad telt er dank zij zijn inspan
ningen inmiddels acht.
Zo is er de werkgroep ACAT, ge
noemd naar de internationale, oecu
menische beweging die zich vanuit
het Evangelie verzet tegen marte
lingen in de wereld. De werkgroep
Solidariteit wil op haar beurt de
nood signaleren van 'de verdrukten
en marginalen' in de samenleving
en daar ook iets concreets aan doen.
Religieuzen zijn dan ook vaak te
vinden temidden van verslaafden,
ex-gedetineerden, prostituées, bui
tenlanders en asielzoekers.
Ter illustratie noemt zuster Sérap
hine een Noordwijkse zuster, die
haar huis voortdurend openstelt
voor vluchtelingen. Zij is een voor
beeld van de categorie 'zwerf-reli-
gieuzen', vrouwen en mannen die
zo zeer meeleven met 'zwakkeren',
dat zij dreigen los te raken van de ei
gen religieuze gemeenschappen.
Voor hen is dan ook een speciale
HAARLEM (GPD) - In het
zuiden van de Sovjetunie le
ven nog tienduizenden
doopsgezinden, ook wel Men
nonieten genoemd. De ge
schiedenis van deze pacifisti
sche gemeenschap is vol gru
welen geweest. Hun toekomst
in Rusland was veelbelovend,
maar na de revolutie kwam
daarin een drastische veran
dering. Ze werden door de
communisten op brute wijze
vervolgd. Er vond een ware
slachtpartij onder de doops
gezinden plaats.
door
Bert Pol
De ongeveer vijftigduizend die
nu nog in de zuidelijke staten wo
nen, willen er ook niet meer blij
ven. Ze willen terug naar Duitse
bodem, waar hun voorvaderen
vandaan kwamen. Een Neder
landse predikant, ds. Sybout van
der Meer uit Haarlem, doet er al
les aan om deze Duits-Russische
doopsgezinden te helpen. Van
der Meer, voorzitter van de Men-
nonitischee Umsiedler Betreuung
kan zich best voorstellen, dat men
wat vreemd tegen deze zaak aan
kijkt. 'Zijn' organisatie houdt zich
sinds 1975 bezig met de opvang
van mennonieten in de Bondsre
publiek.
"Hoewel ik me bewust ben van
de politieke kantjes die er aan
vastzitten, is het toch mijn doops
gezinde instelling dat ik me met
dit werk bezig hou. Mensen die
op een gegeven moment juist
door allerlei politieke machina
ties tussen de raderen zijn geko
men, moeten daar uit gehaald
worden om hen een nieuwe toe
komst te geven".
Van der Meer (43) trok 2ich het
lot aan van zijn geloofsgenoten,
nadat hij met zijn vrouw aan het
einde van de jaren zeventig een
reis had gemaakt naar Zuid-Ame-
rika. In Paraguay ontmoette hij
een doopsgezind echtpaar van
Duitse afkomst. "Ik had natuur
lijk mijn vooroordelen, want van
Paraguay weet je dat daar alle
maal Duitsers wonen die na 1945
gevlucht zijn". Het bewust echt
paar was er overigens in 1932 al
toen naar toe gegaan.
Van der Meer hoorde toen voor
het eerst over de vervolging van
de doopsgezinden in de Sovjetu
nie. De vrouw van het echtpaar
was afkomstig uit de Oekraine en
had als meisje de omwenteling
van 1917 meegemaakt. De doops
gezinde gemeenschap had een ze
kere welvaart bereikt, hetgeen
schril afstak tegen de armoede
van de Russische bevolking, die
aanleiding was tot de revolutie.
De mennonieten werden dan ook
als een rijke groep gezien.
Expedities
Tijdens de opstand van 1917 werd
hun grond onteigend en werden
ze als volk bedreigd. Een derde
van de in totaal 120.000 in de Oek
raine wonende doopsgezinden
werd vermoord. In de Oekraine
woont overigens geen enkele
doopsgezinde meer. Stalin had
dat verboden. De huidige vijftig
duizend zijn gevestigd in Kazak
stan, in het zuidelijk Oeral-gebeid
en rond Alma Ata.
Later kon een klein aantal
doopsgezinden naar Amerika en
Canada emigreren. Aangezien de
situatie voor hen onhoudbaar
werd, maakten in 1928 enkele dui
zenden van hen een voettocht
vanuit De Krim naar Moskou. Tij
dens een demonstratie op het Ro
de Plein wilden ze de ambassades
van de VS en Canada attenderen
op hun onhoudbare positie in de
Sovjetunie. Hun protest leverde
niets op.
Eenmaal terug in De Krim be
reidden de doopsgezinden in het
geheim expedities voor, die hen
per voet en met sleeën dwars door
Siberië naar China brachten. Per
schip ging het toen vanuit Chine
se havens naar Europa. Zo kwa
men ook groepen aan in Rotter
dam. Geen enkel land wilde de
doopsgezinde vluchtelingen op
nemen. Paraguay maakte een uit
zondering. Onder de vluchtelin
gen was het Duitste echtpaar
waarmee Van der Meer ken
nismaakte.
"Het verhaal van deze mensen
vond ik zo intrigrerend dat ik bij
thuiskomst met een oudere colle
ga de zaak besprak. Hij had toen
al te maken met de opvang van de
mennonieten", aldus Van der
Meer, die daarna een paar keer
naar de Sovjetunie is gereisd.
Van der Meer vertelt dat de
doopsgezinden die de slachting
destijds hebben overleefd, zich
Hollanders noemden. "Dat was
geen foefje". Dit is te verklaren
vanuit de historie. De doopsge
zinde beweging heeft zijn wortels
namelijk in twee gebieden: Zwit
serland en in Friesland, waar
Menno Simonsz. werkzaam was.
"Zij zijn de stillen in den lande
geworden. Mensen die zich af
keerden van alle reformatorisch
geweld. Zij wilden een andere lijn
volgen. Toen de calvinisten de
overhand hadden gekregen, wer
den de doopsgezinden eigenlijk
niet gedoogd. Toen zijn er vele
doopsgezinden uit het Noordhol
landse watergebied en Friesland
naar keurvorstendommen in
Duitsland getrokken, waar ze
gastvrijheid kregen".
Maar de gastvrijheid van de
keurvorsten bleek maar van korte
duur. Nieuwe groepen doopsge
zinden reisen toen nog verder
naar het oosten en kwamen in
Dantzig aan. "Het hele agrarische
gebied daar is tot ontwikkeling
gekomen dank zij Nederlandse
doopsgezinden. Misschien speelt
dat ook nog wel een rol in mijn
werk voor de Russische doopsge
zinden".
Is het nu nog nodig dat de reste
rende 50.000 doopsgezinden naar
Duitse bodem terugkeren? Er is
toch onder partijleider Gor-
batsjov een totaal andere situatie
ontstaan?
"Er doet zich nu een ander pro
bleem voor. Zij wonen nu in ge
bieden waar.de islam geweldig in
opkomst is. Er zijn doopsgezin
den die vlakbij de grens van Af
ghanistan wonen. Er worden daar
pamfletten verspreid met een
dreigende taal. Er staat op dat de
doopsgezinden nu nog kunnen
vertrekken, maar, zo wordt ge
zegd, over enkele jaren zullen wij
Ds. Van der Meer: "De doopsgezinden in de Sovjetunie zijn bang voor
de oprukkende islam" (toto gpd>
geen onderscheid meer maken
tussen jullie en de Russen. Dan
breekt de islamitische revolutie
uit waarin ook geen toekomst
meer voor doopsgezinden is", al
dus Van der Meer.
Zuster Séra
phine: "De jong
ste zuster bij ons
is zeker veertig
jaar".
LEIDEN: Herv. Gem. Hoogl. kerk 10 ds Eek
hof, 11.45 oec studentend, 7 ds Alblas
evensong; Marekerk 10 ds Juckema Leerdam,
5 kand V Vliét Woerden; Maranathak. (L. Mors-
weg) 10 ds Rietveld; Oecumenische geloofs
gemeenschap De Regenboog (Merenwijk)
9.30 en 11.15 pastoor V Well; Bethlehemkerk
(Driftstr.) geen dienst; Bevrijdingsk. (Mont-
gomerystr.) 10 ds Sterringa Winterswijk, 5 ds
Koolstra; Vredesk. (Burggravenl.) 10ds Nauta;
Waalse kerk (Breestr.) 10.30 pasteur Ribs;
'Stevenshof' (rk kerk Haagse Schouw) 11 ds
Koolstra. Acad. Ziekenhuis 10 10.15 ds Schok
ker. Diakonessenhuis elke za 10.30 rk. dienst,
en 10.30 ds V Achterberg. Endegeest zie
Oegstgeest. Geref. Kerk Vredeskerk zie herv.
gem.; Petrak. (Surinamestr.) 10.30 hr Gran-
dadam; Oude Vest geen dienst; Maranathak.
zie herv. gem.; Bevrijdingsk. zie herv. gem.;
verzorgingstehuis Groenhoven 10 hr Vd
Zwaan; Merenwijk zie herv. gemeente. Geref.
K. Vrijg. (Herengr.) 10 en 5 ds Burger. Chr. Ge
ref. K. (Steenschuur) 10 en 5 ds Den Hertog.
Geref. Gem. (zie onder Leiderdorp). Geref.
Gem. in Ned. (Bethlehemkerk Driftstr.) 11.30
en 5,30. Evang.-Luth. Gem. (Hoogl. Kerkgr.)
10.15 ds Vd Horst. Doopsgez.-Remonstr.
Gem. (Lokhorstk. Pieterskerkstr.) 10,30 ds
Briisewitz. Baptistengemeente (aula 'Nieuwer-
oord', Rijnsburgerweg 124) 10 ds Tieleman.
Evang. Gemeenschap (Middelstegr. 3) 9 ev
Sussenbach, 10.30 ev Smit. Evangeliecen-
trum-Pinksterbew. (Bethlehemskerk Lammer
markt) 10 ev Zijlstra. Pinkstergem. (O. Vest 13)
10 ev Oostra. Leger des Heils (hoek Ves-
testr./Groenesteeg) 10 en 4.30. Nieuw-Apost.
Kerk (H. Rijnd. 24): 9.30 en 4, wo. 8. Zevende
dag-adventisten ('De Ontmoeting', Noordhof
land V.schoten) elke za 10 tot 11 bijbelstudie,
11 tot 12 predikatie. Christelijke Wetenschap
(Steensch. 6) 10.30. Kerk van J. Chr. v.d Heili
gen der L. Dagen (Brahmsl.) 10, 11 en 12.
Oud-Kath. K. (Zoeterw.singel) zo 10. Rooms-
Kath. K. Haagweg za 7, zo 10.30; Herensingel
za 7, zo 9.30 en 11Rijndijk (Stevenshof) za 7,
zo 9,30; Steenschuur za 7. zo 8.30, 10, 11.30,
6 en 7 (lof); Boshuizerkade za 7, zo 9.30 en 11
Lammenschansweg za 7, zo 9 en 10.30; Haarl-
.straat za 7, zo 10 30 en 12.15; Merenwijk zie
herv. gem.; H. Rijndijk (zie Zoeterwoude).
ABBENES' Herv. Gem. 9.30 hr Hoffenaar en
ds Vd Staat.
AARLANDERVEEN: Herv. Gem. 10 ds Verse-
put Oegstgeest, 7 ds Cats Aalsmeer. Geref.
Kerk 10 ds Boer, 6.30 ds V Wijngaarden. Chr.
Geref. Kerk 9.30 en 4.30 ds Visser Huizen. Rk
Kerk za 7, zo 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN: Herv. Gem. Ad-
ventskerk 10 ds Jonkman, 6.30 ds Ommering;
Kruiskerk 10 ds Bronsgeest; Opstandingskerk
10 ds Ommering oec viering ha, 5 ds Boer
jeugdd; G. Herderkerk 10 ds Mulder, 6.30 ds
Taselaar; De Bron 9 ds Taselaar, 10,30 ds
Hoogendijk, 6.30 zie GH kerk; Ashram (Mars
diep) 10 ds Baane Nieuwveen; Oudshoornse
kerk 10 ds Ter Bals; Sionskerk (Meteoorlaan)
9.30 ds Ouwendijk, 6.30 ds Verploeg Ermelo.
Geref. Kerk Mar.kerk 10 ds V Wijngaarden,
630 ds De Boer Hoofddorp; Salv.kerk 10 ds As
sies Zoetermeer, 5 zie Opstand kerk. Geref. K,
Vrijg. (school Bospark, Beatrixl. 4) 9,30 en 5.
Ned. Geref. Kerk (school Willemstr.) 9.30 en
4.30 kand Boshuizen Houten. Chr. Geref. Kerk
(Grijpensteinstr.) 9.30 en 4.30 ds Veenendaal.
Oud-Geref. Gem. (Hooftstr. 240) 9.30 en 4.
Bapt.gem. (Molenwerfstr. 110 ev V Dorp, 6.30
ds Vd Wetering. Bapt.gem. Noord (school
Kalkovenw. 62) 10 ds V 'l Wout. Volle-evang-
.gem. ('De Ark', Pr. Hendrikstr. 54) 10 hr
Knoester. Pinkstergem. 'Het Licht' (Morgen-
stersch. Briljantstr. 1) 10. Christengemeente
'De Hoeksteen' (geb. 'Bethel', hoek Emma-
laan) geen opgave. Leger des H. (Zonneweg
3) 10 en 7 (laatste zondag van de maand 5 u.).
Remonstr. Gem. (Van Mandersloostr. 36)
geen dienst. Rk Kerk: Bonifaciusk. za 7, zo
9.45 en 11.30; Piusk. za 7, zo 9 en 10.30; De
Bron za 7, zo 9.30 en 11.
BENTHUIZEN: Herv. Gem. 9.30 ds V Gorsel
Schoonhoven, 6 ds Vd Meijden Bleiswijk. Ge-
ref./Herv. Gem. (geb. 'De Hoeksteen', Sch-
weitzerstr.-Bernhardstr.) 10. Geref. Gem. 9.30
en 6
BODEGRAVEN: Herv. Gem. Dorpskerk 10 ds
Maarsingh Amersfoort, 6.30 ds Vd Hoef; Salv
.kerk 10 kand Groenenboom Capelle, 6.30 ds
Hoogendijk Alphen; Bethl.kerk (Nieuwerbrug)
10 ds Vd Hoef, 6.30 ds Vd Bergh Noordwijk.
Geref. Kerk 10 ds Elderman, 6.30 ds Schoep
Gouda. Geref. K. Vrijg. (Ichthusk.) 9.30 en
4.30. Geref. Gem. (Stationsweg 17) 10 en
6.30. Evang.-Luth. Gem. geen opgave.
BOSKOOP: Herv. Gem. Dorpskerk 9.30 ds
Kool, 6.30 ds Jansen; De Stek 9.30 ds V 't Hoff.
Geref. Kerk 9.30 ds De Jong, 5 ds Haitsma.
Chr. Geref. Kerk 9.30 ds V Roekei Nieuw-Ven-
nep, 3 ds Bijkerk Delft. Geref. Gem. 9.30 en 6
Volle Evang,gemeente 'Bethel' (Burg. Colijn-
str. 83) geen opgave.
HAZERSWOUDE: Herv. Gem. 10.30 ds Al
blas, 630 ds Ouwendijk Alphen. Geref. Kerk 9
hr Buitenhuis Utrecht, 5 ds Versluys Alphen.
Rk Kerk: dorp za 7, zo 10 en 11.30; Anker za 7,
zo 10.30; Rijndijk zo 9.
HILLEGOM: Herv. Gem. 10 ds Rothfusz. Ge
ref. Kerk ('Hoeksteen') 10 ds Elgersma. Chr.
Geref. Kerk 10 ds Waagmeester Lisse, 7 ds
Den Hertog Leiden. Rk Kerk: Mart. za 7, zo 9
en 11Jozefk. za 7, zo 10 en 11.30.
HOOGMADE: Herv. Gem. 10. Rk Kerk za 7, zo
DE KAAG: Herv. Gem, 10 ds Korenhoff Heem
stede. Rk Kerk za 7, zo 9.30.
KATWIJK AAN DEN RIJN: Herv. Gem.
Dorpsk. 10 ds Sloof, 6 ds De Graaf; Ontm.kerk
10 ds Stam Katwijk, 6.30 ds Sloof. Herv. Gem
'De Rank' (P. Groen-college) zie Katwijk aan
Zee. Geref. Kerk 9.30 en 5 ds V Breevoort ha.
Rk Kerk za 7, zo 10.
KATWIJK AAN ZEE: Herv. Gem. N. Kerk 10 ds
Ten Voorde, ds Visser; O. Kerk 10ds Volk, 6ds
Christ evangelisatied; Ichthusk. 10 ds Visser, 6
ds Stam jeugdd; Pniëlk. 9.30 ds Christ, 6 ds
Volk; Maranathakerk (Rijnsoever) 10 ds Vd
Berg, 6 ds Bogaard. Overduin 2.15 hr Berg
man. Herv. Gem. 'De Rank' (Helmbergweg 10)
10 kand Vd Broeke. Geref Kerk Vr.kerk 10 en
5 ds Mink ha; Triumfatork. 10 en 5 ds Vd Horst
ha. Geref. K. Vrijg. 9.30 en 5.30 ds Heida. Ned.
Geref. K. (aula Bestevaer-mavo) 10. Chr. Ge
ref. K. 10 en 5. Vrije Chr. Geref. Gem. (Unizaal)
10 en 5. Geref. Gem. (Remisestr.) 10 en 5. Ge
ref. Gem. in Ned. (Louwestr.) 10 en 5. Volle-
evang.gem. (Voorstr. 48) 9.45. Onafh. baptis-
tengem. (Ambachtsweg 2) 10 ds Malgo. Soefi
(Zuidduinweg) elke 1 e en 3e zondag, 4. Marine
Vleigkamp 9.30 pater Buskermolen.
KOUDEKERK AAN DEN,RIJN: Herv. Gem. 10
ds Westera-Franke. Geref. Kerk 10 ds Baas
Sassenheim, 7.
LEIDERDORP: Herv. Gem. en Geref. Kerk
Dorpsk. 10 ds Stegeman, 3, 6.30 ds Stege-
man; Scheppingsk. 9 en 1030 drs Lietaert
Peerbolte. Leythenrode 10 pater Poelma. Elis.-
ziekenhuis 10 rector Vijftigschild. Geref. Ge
meente Leiden eo (kerkgeb. Hoofdstr. 73) 10
en 430 ds Rietdijk Moerkapelle. Bapt.gem.
(wijkgeb. Zijlkw.) 7 hr De Vries thema: 'het we
reldgebeuren'. Rk Kerk za 7, zo 10 en 11.30.
LEIMUIDEN: Herv. Gem. 9,30 mw Teusink-
Meijer Mijdrecht. Geref. Kerk 9.30 ds Vd Kooi
ha, 7 ds Vd Kooi-Dijkstra. Rk Kerk za 7, zo 9.30
en 11.15.
LISSE: Herv. Gem. Dorpskerk ds Schalk Ze
venbergen; Pauluskerk 10 ds Verdijk. Geref.
Kerk 7 ds V Wallinga Leiderdorp. Geref. K.
Vrijg. (Prinsessestr. 19.30 en 4.30 ds Wigbol-
dus. Ned. Geref. Kerk (Salvatori) 10 br Baart-
man, 7 ds Arnold Zoetermeer. Chr. Geref. Kerk
10 en 4.30 kand Hofland. Geref. Gem. 10 en 4.
Evangeliegemeente (Heereweg 52a) 9.45 hr
Vd Meij. Rk Kerk' Agathakerk za 7. zo 10 en
11.30; Poelpolder za 7, zo 10.30, Mariakerk za
7, zo 9 en 10.15; Engelbew. za 7, zo 10.30.
NIEUWKOOP' Herv. Gem. 9.30 hr Goedhart
Nieuwkoop, 6.30 ds Quartel Gouda. Geref.
Kerk 9.30 ds Wigmans Alphen. Chr. Geref.
Kerk 9.30, 7 ds Beekhuis Rotterdam. Remon
str. Gem. 10 dr Berkvens-Stevelinck, Evang.
gem. (ver.gebouw 'De Rank', Regthuysplein)
12 nam. Rk Kerk za 7, zo 9 en 10.45.
NIEUWVEEN: Herv. Gem. 9.30 ds De Graaff,
6.30 dr Haitsma Boskoop jeugdd. Geref, Kerk
9.30 hr Fluijt Gouda, 6.30 ds Haitsma Bos
koop. Rk Kerk za 7, zo 9 en 11
NIEUW-VENNEP: Herv. Gem. 9.30 ds Cats
Aalsmeer. 7 ds De Mey Uithoorn. Geref. Kerk
9.30 ds Rang, 7 zie herv kerk. Chr. Geref. Kerk
9.30 ds Oosting Boskoop, 4.30 ds V Roekei.
Rk Kerk za 7, zo 10
NOORDEN: Herv. Gem. 9.30 en 7 ds. Noorde-
graaf Ede. Geref. Kerk (W. Verlaat) 10 ds Den
Braber Vries, 7 hr Schreuder.
NOORDWIJK' Hen/. Gem. Grote of St, Jer-
oensk. (Binnen) 10 ds V Dok Alphen, 5 ds Vd
Plas Zwijndrecht; Hoofdstr. (Zee) 10ds Ruiten-
burg ha, 5 ds Kuiper ha; De Rank (Golfbaan)
10 ds Verspui. Geref. Kerk Buurtkerk (Hoofd
str.) 10 ds Scholte ha; Vinkenl. (Binnen) 10 ds
Kuiper ha, 7 ds Ruitenburg ha. Kapel W. v.d.
Bergh-stichting 11 hr De Ridder Sassenheim.
'Sole Mio' 9 ds Ruitenburg. Evang. centrum
'De Ark' (Picképl. 1) 10 hr Vd Laak, 7 hr Vd
Duin. Ned. Prot. Bond (aula O.Zeew.) geen
dienst. Rk Kerk Zee za 7, zo 10.30; Binnen za
7, zo 9.30 en 11.
NOORDWIJKERHOUT: Dorpsk. 10 ds Vd
Meij; De Zilk geen dienst. Rk Kerk Victork. za 7,
zo 9 en 11Jozefk. za 7, zo 9 en 10.30; De Zilk
za 7, zo 10.30.
OEGSTGEEST: Herv. Gem. Groene of Will-
.kerk 10 ds Sierat; Pauluskerk 10 ds Da Costa;
Gemeentecentrum (Lijtw.) 10.30 ds De Vos
Naaldwijk, 7 ds Vegter vesper. Geref. Kerk 10
ds Plomp. Geref. Kerk Vrijg. (aula Dr. Schilder
school) 9.30 en 4.30. Ned. Geref. Kerk (Gem-
centrum) 8.45, 4 ds Zwarts Katwi|k. Van Wijc-
kerslooth 4 ds Hoekstra. Endegeest geen op
gave. Volle-evangeliegem. (Gem.centrum) 4.
Rk Kerk Will.kerk za 7. zo 9 en 10.30.
OUD-ADE: Rk Kerk za 7, zo 9.
OUDE EN NIEUWE WETERING: Herv. Gem.
9.30 ds Heijting. Geref. K. 9.30 en 6.30 ds Zijl
ha. Remonstr. Gem. geen opgave. Rk Kerk za
7, zo 10 en 11.30.
ROELOFARENDSVEEN' Rk Kerk Mar. Pres.
za 7, zo 10.30; Petrus-B. za 7, zo 9.30 en
10.30.
RIJNSATERWOUDE: Herv. Gem. 9,30 ds De
Haan Zevenhoven, 7 kand Kemperman Lei
den. Chr. Geref. K, 9.30 ds Westerink Bun
schoten, 2.15 ds Stehouwer Vlaardingen
RIJNSBURG' Herv. Gem. Laurentiuskerk 930
ds V Niel, 5 ds Smaling; Bethelkerk 9.30 ds
Smaling. Geref. Kerk Petrakerk 9.30 ds Ribbe-
rink, 5 ds Snel: Immanuelkerk 9 ds Snel, 10.30
ds Snel en ds Verschoor, 5 ds Kersten, Mara
nathakerk 9.30 ds Kersten, 5 ds Ribberink. Ge
ref. Kerk Vrijg. 10 en 5.15 ds Grutter. Chr. Ge
ref. K. 9.30 en 5 ds Kok Damwode. Evang.
Christengem. (aula mavo) 10 hr V Duin Noord-
wijk. Rk Kerk zo 10.30.
RIJPWETERING: Rk Kerk zo 9 en 10.30.
SASSENHEIM: Herv. Gem. 9 ds Vollebregt,
10.30 ds Vollebregt, 7 ds Bras. Geref. Kerk
9.30 ds Biewinga, 7 zie herv kerk. Chr. Geref.
K. 10 en 5 ds Aarnoudse. Ned. Prot Bond (Jul-
laan 17) geen dienst. Rk Kerk za 7, zo 9.30 en
TER AAR: Herv. Gem. 9.30 ds Mostert Gouda,
6.30 ds Heijting. Geref. Kerk 9.30 ds Cziria
Rijnsburg, 6.30 ds Den Heeten Hoofddorp. Rk
Kerk Aardam za 7. zo 9 en 12; kerk Langeraar
za 7, zo 9,30 en 11.30.
VALKENBURG. Herv. Gem. 10 dr Vd Beek,
6.30 ds V Roon Zeist. Geref. Kerk 9.30 hr De
Ridder Sassenheim, 6.30 drs Plomp Oegst
geest. Geref. K, Vrijg, 9.30 en 4 ds Heida.
Kerk 10 ds De Zwart ha, 7 ds De Zwart. Geref.
K. Vrijg. (Bachlaan) 10 en 5 ds Vd Haar. Rk
Kerk Laur.kerk za 7, zo 11.30; M. Godskerk. za
7, zo 10. Kerk van Engeland (British school in
The Netherlands, J. v. Hooflaan 3) 10.15 angli
caanse dienst. Aula-basisgemeenschap (in
'Onderdak') geen dienst,
WADDINXVEEN: Herv. Gem. Brugk. 9.30 ds
Vd Meyden Bleiswijk, 5 ds De Koeijer Wilnis;
Hoeksteen 9.30 ds Kunz, 6.30 ds Schipaan-
boord; Bethelk. 930 ds Vd Kamp Scherpen-
zeel, 5 ds Goossen; Rehoboth-school 9.30 ds
Schipaanboord; Imm.kerk 9.30 ds V Houwelin-
gen. 7dsOnstein. Geref. Kerk Kruisk. 10.15 ds
Stolk Aalsmeer, 5 ds Huissen; Ontm.kerk 930
ds De Moor Geref. K. Vrijg. (Kruiskerk) 8 30 en
2.45 ds Hoogendoorn. Chr. Afgesch. Gem.
9.30 en 5 ds Vd Want. Oud-Geref. Gem. (Mer-
curiusweg 29) 10 en 6.30. Remonstr. Gem.
geen opgave.
WARMOND: Herv. Gem. 10 ds Muis. Rk Kerk
za 7, zo 9 en 10.30.
WASSENAAR. Herv. Gem. Dorpsk. 1Q prof
Berkhof Leiden, 4.30 ds Meijers Leiden, 7 mu-
ziekd; Kievietk. ('Samen op weg') 10 ds Visser;
Messiask, 10 ds Hartzheim Schevenmgen.
Dorpscentrum 9,30 ds De Fijter Siddeburen
Geref. Kerk Zijtlaan 10 en 7 ds Vd Woude ha.
Ned. Prot. Bond (Kerkdam) 10.30 ds Duhoüs-
Rueb, RK Kerk Jozef za 7, zo 9.30 en 11Will,
za 7, zo 9.30 en 11GH za 6. zo 10 30.
WOUBRUGGE: Herv. Gem. 9.30 ds Jansen
Boskoop, 6,30 ds Eijsenga Dordrecht. Geref.
Kerk 9.30 ds Aalders, 6.30 ds Buikema Zwam-
merdam. Ned. Prot. Bond (De Wijk, Schoolstr.
20) geen dienst. Rk Kerk zo 10.30.
ZEVENHOVEN Herv Gem. 9.30 ds De
Leeuw. Geref. Kerk 9.30 ds De Leeuw Maarn
VOORHOUT: Herv./Geref, Kerkgemeenschap
10. Rk Kerk za 7, zo 9.30 en 11
VOORSCHOTEN Herv. Gem. Dorpskerk 10
ds Blanken, 7 zie Kruispunt: De Ontmoeting
(Noordhofland) 10 ds Ledegang, 7 zie Kruis
punt, 'Rehoboth' (Van Leeuwenhoekkade)
9.30 ds Siebelink Klaaswaal, 4.30 ds De Jong
Schoonrewoerd. Hulp en Heil-kerk ('Schaken-
bos', Leidschendam) 10 ds Verheule. Geref.
ZOETERWOUDE: Herv. Gem. 10 ds Wolt-
haus. Rk Kerk St. Jan za 7.30. zo 9.30, Chr.
Dienaark. za7, zo 10. Meerburgkerk H. Rijndijk
za 7, zo 10 en 11.30.
ZWAMMERDAM: Herv. Gem. 10 ds Gal Den
Haag, 6.30 ds Ter Bals Alphen. Geref. Kerk 10
ds Buikema, 6.30 ds Aalders Woubrugge. Re
monstr. Gem. geen dienst.
