Een ijskoude Noordse schoonheid
Een veranderend
beeldhouwwerk
PODIÜMBUK
Actrice Greta Garbo ('I vont to be left alone') is dood
Dik aangezette
Le Comte Ory
DINSDAG 17 APRIL 1990
een tweetal programma's. Don
derdagavond is het podium in
het LAK voor de Compagnie Pe
ter Bulcaen met de voorstelling
'Kataloog'. In deze produktie
zijn vier dansminiaturen onder
gebracht van Piet RogieHans
Tuerlings, Patrizia Tuerlings en
Kristien van Reusel. Ze worden
als een geheel uitgevoerd door
vijf dansers en een bandoneon
speler. In de bijsluiter worden
vergelijkingen getrokken met de
existentialistisch stukken van
Sartre.
Stenen mond
Mimograaf en regisseur Wouter
Steenbergen omschrijft bewe
ging als een pesticide tegen de
taal. Van zijn hand is de pro
duktie 'Stenen mond, ik heb je
lief die op vrijdag- en zaterdag
avond in het LAK wordt ge
bracht door het Grifttheater. Hij
verwerkt in deze voorstelling het
aloude thema van Adam en Eva
maar geeft het verhaal een on
verwachte wending.
Kindertheater
In het Micro-theater Imperium
is zaterdag- en zondagmiddag
(15.00 uur) de wereldpremière
van 'Koningin van Kinderland,
een produktie van KTC Pats.
Het stuk speelt zich afin een toe
komstig land waar geen volwas
senen zijn. Het rijk wordt gere
geerd dóór kinderen.
Saldo Mortale
Toneelvereniging Mimicri
brengt op vrijdag- en zaterdag
avond in cultureel centrum De
Warenar 'Saldo Mortale', een
van de eerdere werken van to
neelschrijver Dimitri \Frenkél.
Isabelle Parmentier verzorgt al
25 jaar nauwgezet en accuraat
de boekhouding van een bedrijf.
Zwart theater
Met het oog op de paasvakantie
begint de theaterweek in de
Leidse Schouwburg met een fa
milieprogramma. Wie tien jaar
is of ouder zal veel plezier kun
nen beleven aan 'De tovenaar
van Oz' van Velvets Schwarzes
Theater. Het zogenaamde 'zwar
te theater' is een theatervorm die
stamt uit de negentiende eeuw.
We hebben hier te maken met een
mengeling van 'gewoon' spel' en
'poppenspel', waarbij de men
sen die de poppen bewegen niet
te zien zijn omdat ze geheel in
zwart fluweel zijn gekleed. 'De
tovenaar van Oz' gaat over een
meisje dat met huis en al door
een wervelstorm naar een ver
land wordt geblazen waar hek
sen de dienst uitmaken en waar
zij, samen met een vogelver
schrikker, op zoek gaat naar de
tovenaar van Oz. Vanavond in
de Leidse Schouwburg.
Gorki
Toneelgroep De Tijd komt van
avond in de Leidse Schouwburg
met 'Jakov Bogomolovvan
Maxim Gorki. Het is een Rus
sisch liefdesdrama, waarin ze
ven mensen elkaar treffen op het
landgoed van de rijke maar ont
goochelde Boékejev. Hij wil van
zijn landgoed een kuuroord ma
ken en geeft ingenieur Bogomo
lov opdracht om er te boren naar
water. Boekejev's vrouw geniet
ondertussen van het leven, of
zoals ze het zelf zegt: 'Hij dronk
zich zat aan dromen, ik aan
champagne'. Tussen deze drie fi
guren doen zich tal van amou
reuze ontwikkelingen voor.
Scène uit 'Jakov Bogomolov' van Maxim Gorki, (foto Koen seberechts)
Jasperina
Jasperina de Jong geeft op don
derdag-, vrijdag- en zaterdag
avond een reprise van haar vo
rig jaar begonnen 'Tour de
Chant'Het is een programma
zonder vast parcours, met veel
liedjes, maar ook gesproken tek
sten, uitbundige cabaretnum
mers en Nederlandse chansons.
Componist Joop Stokkermans en
tekstdichter Ivo de Wijs zijn leve
ranciers geweest voor dit pro
gramma, dat een goede pers
kreeg.
Piratendochters
Ook kindertheater deze week in
de Leidse Schouwburg. Kinder
theater Ploef speelt op zondag
middag (14.30 uur) de voorstel
ling 'Piratendochters'. In dit
stuk volgen wij de belevenissen
van het drietal Klara, Jet en Ro
bin die hun vader willen öplèi-
den tot zeerover. Echt moedig is
de vader niet. Dat blijkt wel als
hij te maken krijgt met het 'brui-
zand' en oog in oog komt te staan
met een indianen jongen.
Kataloog
Voorafgaand aan de Ierse week
biedt het LAK-theater deze week
Scène uit 'Koningin van Kinderland' door KTC Pats in Imperium.
(foto Arjen Bergman)
Jasperina de Jong.
terdagen 21 en 28 april het blij
spel 'Bont(d) voor liefdadig
heid'. Vijf moderne Robin Hoods
betuigen op een wel heel gevaar
lijke wijze hun sympathie voor
de arme medemens. Er worden
door hen bontjassen gestolen
van de rijken. De opbrengt gaat
naar minder bedeelden. Aan
vang 20.00 uur. Plaats: dorps
huis naast de kerk.
Ze leidt een tamelijk saai leven.
Totdat Stefan Bleecker haar
pad kruist en haar leven nieuwe
inhoud geeft. Een satirisch stuk,
waarin de tegenstellingen arm-
rijk en echt-onecht nader wor
den uitgewerkt.
Robin Hoods
De Rijpweteringse toneelvereni
ging Maskerade brengt op de za
Knap werk van Merce Cunningham
Merce Cunningnam Dance Company met
'August Pace' (1989, muziek Michael
Pugliese); "Fabrications" (1987, muziek
Emanuel de Melo Pimenta); 'Cargo x'
(1989, muziek Takehisa Kosugi). Choreo-
grafiën: Merce Cunningham. Gezien op 12
april in het Muziektheater in Amsterdam.
AMSTERDAM - Alsof het
Hitchcock zelf betreft, schuifelt
hij moeizaam en bescheiden tus
sen de dansers door; de goeroe
van de experimentale abstracte
dans, Merce Cunningham, is in
Nederland. Zijn tenen lijken ver
groeid met de dansvloer en dat is
ook niet zo vreemd als je bedenkt
dat deze Amerikaan al sinds 1939
op de planken staat.
De nu eenenzeventigjarige ve
teraan begon.zijn danserscarrière
bij een andere grootheid uit de
danswereld: Martha Graham, de
'grand old lady' die vorig jaar nog
in het Amsterdamse Muziekthea
ter te gast was. Graham zette zich
destijds af tegen het klassieke
academische ballet en introdu
ceerde een stroming die in de mo
derne dans 'expressionisme"
wordt genoemd. Dans moest een
weerslag zijn van (oer) gevoelens
en emoties. Zo was Sigmund
Freud voor Graham een belang
rijke inspiratiebron. Cunning
ham, ooit danser bij Graham, re
belleerde later op zijn beurt weer
tegen de psycho-analytische zie-
leroerselen van Graham om in de
vijftiger jaren zijn eigen gezel
schap op te richten.
Mede door de invloed van en
hechte samenwerking mét com
ponist John Cage, richtte Cun
ningham zich op totale abstractie
in de dans. Verheven bewegingen
werden ingeruild door alledaagse
looppasjes en huppeltjes, de mu
ziek mocht geen verband meer
hebben met beweging, het thea
ter maakte plaats voor de straat
en parkeerplaatsen, dans bete
kende niets meer dan een bewe
gend menselijk lichaam en het
toeval van de dobbelsteen bepaal
de die avond de compositie van
het ballet. De kunstzinnige anar
chie van Cunningham en Cage
was hun antwoord op de woelige
maatschappelijke gebeurtenis
sen na de tweede wereldoorlog.
In de moderne danswereld ont
stonden twee kampen: of je ging
verder met Grahams psychologi
sche aanpak of je liet je inspireren
door Cunninghams abstractie.
Keurig
In de drie avondvullende pro
gramma's die de Merce Cunning
ham Dance Company de afgelo
pen drie dagen uitbracht, waren
de meeste recente choreografiën
van de grootmeester te zien. Van
het revolutionaire élan is iri die
zin weinig over dat de dans zich
nu keurig in het Muziektheater af
speelt en het even keurig een
overzicht geeft van het nieuwe re
pertoire. Het avantgardistisch ge-
dachtengoed heeft geschiedenis
gemaakt en inmiddels een muse
umfunctie gekregen.
De eerste avond waren.'August
Pace' (1989), 'Fabrications' (1987)
en "Cargo x" (1989) aan de beurt.
In "August Pace" goochelt Cun
ningham met getallen: de zeven
in het wit geklede heren en de ze
ven in het zwart gestoken dames
dragen rugnummers. De achtste
danseres verbindt de groep met
een zwart en wit kostuum. Het
achterdoek is beschilderd met
kindertekeningen en... getallen.
Wie enige vorm van logica in de
cijfers wil ontdekken wordt al in
het programmaboekje gewaar
schuwd: "Dit alles heeft nergens
iets mee te maken". Het gaat om
de reeks opkomsten en samen
werkingen tussen de dansers.
'August Pace' is dan ook een
reeks bewegingsconstructies die
altijd helder is en waarin elk on
derdeel een momentopname in
tijd vastlegt. Swing en lyriek ont
breken maar de droge bewegin
gen bezitten een aparte schoon
heid. Veel gymnastische balans
oefeningen, rotaties en wijd ge
spreide armen vormen op die ma
nier een telkens veranderend
beeldhouwerk in de ruimte. De
Indiase klanken van componist
Michael Pugliese zorgen voor het
nodige vervreemdende effect om
dat het niets met de dans te ma-<
ken lijkt te hebben.1 August Pace'
is op een koele manier mooi, maar
meer dan dat is het niet.
Op eenzelfde manier koel is
'Cargo x' waarin het ook weer
gaat om de beweging zelf. Rond
een ladder, getooid met bloemen,
ontspringen bewegingen. Door
de grotere afwisseling in tempo,
kleur en het aantal dansers is
'Cargo x' echter veel spannender.
De dansers houden elkaar nauw
lettend in de gaten en zelfs iets
dansants bij uitstek als synchro-
niteit doet z'n intrede. De geluids
effecten uit de synthesizer van
Takehisa Kosugi geven het ballet
bovendien iets 'from outerspace'
mee en dat maakt het tesamen
met Cunninghams inventieve
dansidioom, maf en mooi. Niet
wereldschokkend mooi maar
aangenaam.
Dat Cunningham beweging
ook kan dramatiseren bewijst hij
in 'Fabrications'. Een groepje
eenzame en vervreemde mensen
in een grote stad probeert wanho
pig contacten te leggen. Contact
gestoord als ze echter zijn, neemt
de melancholie na de ontmoetin
gen alleen maar toe. Gedepri
meerd staren de dansers naar de
grond en bewegen ze mechanisch
met elkaar. Flarden stadsgelui
den trekken aan hen voorbij en de
opkomst van Cunningham zelf
verandert weinig aan de een
zaamheid.
In alle abstractie is ook 'Fabri
cations' mooi, maar gezien de re
actie van het publiek wil het werk
van Cunningham de harten niet
(meer) ontroeren. De dansers be
wegen zich op topniveau, Cun
ningham is nog steeds een groot
compositeur maar voor verrassin
gen kan de groep niet zorgen. De
Merce Cunningham Dance Com
pany is een van de vele uitsteken
de repertoiregezelschappen ge
worden. En dat valt toch een
beetje tegen.
WASHINGTON
(GPD/ANP) Dc manier
waarop het afgelopen
Paasweekeinde bekend
werd gemaakt, dat Greta
Garbo op 84-jarige leeftijd
was overleden, was type
rend voor de actrice, een
van de allergrootste legen
des die Hollywood ooit
heeft voortgebracht.
Een woordvoerder zei,
dat ze in stilte zal worden
begraven. De doodsoor
zaak zal niet worden be
kend gemaakt. Is een pri-
vé-zaak. Niemand weet ze
ker of ze familieleden
heeft, hoewel sommigen
zeggen dat er een nicht is.
Greta Garbo, aan wie in de jaren '20
en '30 miljoenen zich vergaapten,
was geobsedeerd door haar eigen
privacy. Acteurs en actrices zijn ei
gendom van hun publiek, wordt
wel gezegd. Garbo wilde niets met
haar publiek te maken hebben. Af
gezien van een paar goede vrienden
had ze met niemand kontakt. Ze gaf
sinds de jaren '30 geen interviews,
kwam nooit op film-feesten als de
Oscar-uitreiking, wilde niet gezien
worden, wilde met niemand gezien
worden.
Dat maakte haar tot de felbegeer
de prooi van honderden fotografen
die haar buiten haar appartement in
New York, of bij haar huizen in
Frankrijk en Zwitserland opwacht
ten. Duizenden foto's moeten in de
loop der jaren verschenen zijn van
een Garbo met een dikke jas aan,
een zonnebril op, en een grote hoed
op het hoofd. Soms was zelfs dat
niet genoeg, en verborg ze haar ge
zicht voor de flitslampen achter een
zakdoek.
Het maakte de nieuwsgierigheid
naar deze geheimzinnige vrouw al
leen maar groter. Wie was Greta
Garbo? Wat voor dingen dacht ze?
Wat voor gewoontes had ze? Wat
waren haar gevoelens over allerlei
dingen? We zullen hét nooit weten.
'De Zweedse Sfinx' nam haar gehei
men mee naar het graf, precies zoals
ze dat altijd heeft gewild.
Greta Garbo werd op 18 septem
ber 1905 als Greta Loviso Gustafs-
son in Stockholm geboren. Ze
groeide doodarm op als de dochter
van een straatveger die overleed
toen zij 13 was. Zonder al te veel
scholing achter de rug, was ze ge
dwóngen al heel jong, als 13-jarige,
te werken. Haar eerste baantje had
ze in een kapperszaak, daarna werk
te ze in een warenhuis.
Dankzij haar uitzonderlijk grote
uiterlijke schoonheid gaf het wa
renhuis haar rollen in reclamefilm
pjes. Op grond van die optredens
kreeg ze een beurs voor de Konink
lijke Toneelacademie in Stock
holm. Een toevallige ontmoeting
daar met Mauritz Stiller, een regis
seur die het hart van de jonge
Zweedse filmindustrie vormde, gaf
haar leven een beslissende wen
ding.
Stiller zag direct dat Garbo gebo
ren was voor het witte doek. Later
zei hij over zijn protégé: "Het was
haar gezicht. Zo'n gezicht zie je
maar één keer per eeuw voor de ca-
Garbo was 17, toen zij de hoofdrol
speelde in een door Stiller gemaak
te film. Die film, 'De sage van Gosta
Berling', werd in Zweden zelf niet
erg gunstig ontvangen, maar was
een hit in Berlijn, een van de cultu
rele centra van het toenmalige Eu
ropa. Stiller kreeg dankzij het suc
ces van zijn film een aanbieding van
de Amerikaanse film-gigant MGM.
Hij ging daarop in, onder voor
waarde dat Garbo mee zou mogen.
Zo kwam Greta Garbo op 20-jarige
leeftijd in Hollywood terecht, waar
ze een rol kreeg in, de stomme film
'The Torrent'. Al tijdens de opna
men ging haar salaris omhoog, zo
evident was het dat de jonge
Zweedse een natuurtalent was.
'The Torrent', en dan speciaal de
sensuele Garbo, was direct een sen
satie, en vanaf dat moment kon-de
actrice de films kiezen die ze wilde,
en daarvoor het salaris vragen dat ze
wilde. In totaal speelde ze in 27
films, waaronder klassiekers als
The Kiss (1929), Anna Karenina
(1935) en Camille (1936). Zo goed als
alle films waarin ze speelde, waren
kassuccessen.
Dankzij die aantrekkingskracht
kreeg La Garbo al zes jaar nadat ze
in Hollywood was begonnen gages
van het voor die tijd onvoorstelbaar
hoge bedrag van 250.000 dollar per
film. De eerste films die Garbo in
Hollywood maakte, waren stomme
films. Pas twee jaar nadat films met
geluid gemeengoed waren gewor
den, durfde Garbo's studio het aan,
ha^r stem te laten horen. Haar zwa
re stemgeluid, gevoegd bij haar ac
cent, had de studio kopschuw ge
maakt.
Maar de film, 'Anna Christie',
waarvoor reclame werd gemaakt
met de slogan 'Garbo praat!', werd
net zo'n groot succes als alle eerdere
films met Garbo in de hoofdrol. Het
publiek vond het prachtig, toen het
in de filmzalen haar eerst woorden
hoorde: 'Gimme a viskey' (geef me
een whiskey). De stem droeg alleen
nog maar bij aan haar image van een
zwoele, mysterieuze femme fatale.
Garbo speelde vaak rollen van
slechte of trieste vrouwen. Maar ze
kon ook komedie spelen, zoals be
wezen wordt door het succes van
haar in 1939 uitgebrachte film 'Ni-
notschka', waarvoor - uiteraard - re
clame werd gemaakt met de leuze:
'Garbo lacht!'.
Wie zich afvraagt waar Greta Gar
bo, alias 'Stockholm Venus', alias
'Super Svenska', haar enorme suc
ces aan te danken had, komt al
gauw op woorden als 'erotische uit
straling', 'magnetisme', 'schijnbaar
koele sensualiteit' uit. In een tijd dat
seks op het witte doek nog niet
mocht, kon Garbo met bewegingen,
de manier waarop ze haar hoofd
hield, de manier waarop haar vin
gers met een glas speelden, en voor
al door haar oogopslag meer sugge
reren dan de meeste actrices in de
hedendaagse vrijmoedige films.
Mannen adoreerden haar, vrou
wen probeerden haar maniertjes,
haar kleding, haar haardracht en
haar make-up na te volgen. Al die
bewondering, al die aandacht zette
Garbo in 1941 aan de kant toen zij
aankondigde te zullen stoppen met
films maken. Waarom? Misschien
was het wel omdat haar laatste film,
'Two Faced Woman', niet erg goed
door de kritiek was ontvangen.
Misschien was het ook wel omdat
Greta Gar be.
'Zo'n gezicht zie
'én keer
voor de
ze mateloos geirriteerd was geraakt
door de aandacht van de pers voor
haar liefdesleven. Hoe dat ook zij,
Garbo hield ermee op. Velen dach
ten, dat het tijdelijk was, maar het
was een definitieve keus. De toen
36-jarige Garbo, die met haar films
meer dan 3 miljoen dollar had ver
diend en dat geld uitgekookt had
belegd, hoefde niet meer te werken
en deed dat ook niet meer.
Vaak waren er geruchten dat ze
zou terugkomen. Vaak hadden de
kranten en weekbladen ook verha
len waarin gezegd had dat Garbo
verhoudingen had aangeknoopt-
met mannen als Onassis, Noel Co
ward of Leopold Stokowski.
Garbo, die nooit trouwde, gaf
nimmer commentaar. Ze woonde in
New York, reisde wel eens naar
haar bezittingen in Europa, werd
wel eens gezien terwijl ze bood
schappen deed, maar bleef voor de
rest zov.eel mogelijk buiten beeld.
Een beroemde zin, die zij met haar
wat hese stem en een licht Zweeds
accent uitsprak in de film 'Grand
Hotel' was: 'I vont (want) to be left
alone'. De zin is dikwijls verkeerd
geciteerd als 'I want to be alone'.
Maar zoals Greta Garbo eens tegen
een intieme vriend zei; 'Daar ligt
een wereld van verschil tussen'.
Garbo werd een prooi voor de
pers. Slechts langzaam werd ze wat
meer met rust gelaten, en men kan
op goede gronden zeggen dat ze al
leen in het laatst van haar leven de
rust vond die ze kennelijk zo nodig
had.
'Le Comte Ory' van Gioacchino Rossini
door De Nederlandse Opera mei medewer
king van het Nederlands Philharmonisch
Orkest. Dirigent: Gabriele Ferro. Regie: Hel
mut Polixa. Decors: Kathrin Kegler Kos
tuums: Jorge Jara. Gezien in Het Muziek
theater op 13 april.
AMSTERDAM (GPD) - Rossi
ni's enige Franse komische opera,
in 1827 gecomponeerd voor de
Parijse Opéera, is als theaterwerk
een typisch voorbeeld van wat we
als luchtig en spiritueel Frans
amusement mogen beschouwen.
Dat kon ook moeilijk anders. De
muziek is voor een groot deel af
komstig uit een reeds bestaande
opera, 'II viaggio a Reims', en het
tekstboek is ten dele maakwerk
op basis van een bestaande
klucht en moest met passen en
meten op de maat van die be
staande muziek worden gesne
den.
Desondanks werd 'Le Comte
Ory' geen eendagsvlieg. Het
tekstboek heeft meer niveau en
inhoud dan men op grond van het
bovenstaande zou verwachten,
en muzikaal blijkt het zelfs een
waar juweeltje. 'II viaggio a
Reims' had reeds aangetoond dat
Rossini als schepper van humo
ristische opera's in die periode
zichzelf overtrof, maar kennelijk
was een verhaal over een losban
dige ridder die zich eerst als klui
zenaar en vervolgens als non ver
momde om de eenzame echtge
note van een kruisvaarder het hof
te maken, een kolfje naar zijn
hand.
Het blijft echter Frans amuse
ment dat het vooral*moet hebben
van een lichtvoetige, spirituele en
elegante benadering, en op dat j
punt schiet de voorstelling van
De Nederlandse Opera meer dan
eens haar doel voorbij. De decors
van Kathrin Kegler, hoe fraai ook,
zijn evenals de kostuums van Jor
ge Jara te nadrukkelijk aanwezig,
en die neiging tot overaccentu-
eren zet zich door in de regie van
Helmut Polixa.
Hier zijn de grappen niet luch
tig en vluchtig meer, maar ze wor
den vaak in de enscenering nog
extra aangezet, en alsof dat niet
genoeg is, loopt er de hele avond
een overjarige en bovenmaatse
Amor over het toneel om een aan
tal zaken nog even vet te onder
strepen en worden er met dezelf
de bedoeling 'verhelderende' on
dertitels vertoond. De daarin aan- j
wezige poging tot relativering
wordt op den duur zelfs irritant.
Het lijkt of Polixa het werk en de
daarin vervatte humor niet seri
eus neemt, maar juist dat is voor
echte humor funest.
Het toneel, waarop overigens]
zo veel kleurigs gebeurde dat ver
veling geen schijn van kans
kreeg, contrasteerde soms met de
orkestbak, waar de Italiaan Ga
briele Ferro wel een echt 'Franse'
Rossini-sfeer opriep en waar het
Nederlands Philharmonisch Or
kest in de loop van de voorstel
ling voor steeds verfijnder en ele
ganter klanken zorgde. Merk
waardig bij zo'n geroutineerte di
rigent was echter, dat de samen-1
werking met het koor niet zonder
haperen verliep, maar het lijkt on-|
waarschijnlijk dat dat de reden]
was waarom koordirigent Win-
fried Maczewski aan het slot (als
enige) enig boe-geroep moest in
casseren. KORENHOF
