Een storm van kritiek
teistert de Kustwacht
'Alle inspanningen moeten gericht zijn op verbetering van ons produkt'
H. De laatste maanden heeft het letterlijk en figuurlijk gestormd bij de
j| Kustwacht. Terwijl orkanen 's werelds drukst bevaren zee teisterden,
werd het door het vorige kabinet ingestelde samenwerkingsverband
'van binnenuit' bestookt. In de drie jaar dat de Kustwacht nu bestaat is
de instantie bij herhaling in het nieuws geweest. In negatieve zin dan
wel te verstaan. De kritiek op het functioneren van de instantie is niet
mals. Mr. D. Pimentel, plaatsvervangend hoofd Kustwacht
Dienstverleningstaken, is evenwel niet bang voor de toekomst. "Het
'point of no return ligt reeds ver achter ons, dus de Kustwacht zal niet
worden opgeheven".
door Jurriaan Geldermans
uit blijkt maar weer: wij hebben geen
zeggenschap, maar informeren en coör
dineren slechts", aldus het plaatsvervan
gend hoofd dienstverlening.
De vuurtorenwachters op de 'zeever
keersposten' laten zich qua kritiek even
min onbetuigd. Ook dit vindt z'n oor
sprong in het verleden, meent Pimentel.
"In dezelfde tijd dat aan de opbouw van
de Kustwacht werd gewerkt, besloot het
directoraat-generaal Scheepvaart en Ma
ritieme Zaken (DGSM) dat de personele
bezetting van de zeeverkeersposten kon
worden teruggebracht. Veel mensen, on
der wie de vuurtorenwachters, hebben
ten onrechte een verband gelegd tussen
opbouw van de Kustwacht en afbraak
van bedoelde posten. Maar wij kunnen
en willen niet aansturen op een vermin
derde bezetting van de vuurtorens. Het is
heel goed dat we kunnen vragen hoe een
situatie, die wij in IJmuiden slechts kun
nen beoordelen met behulp van aller
hande communicatiemiddelen, er in
werkelijkheid uitziet. Heel goed ook dat
we op deze manier beschikken over ken
nis van zaken ter plaatse".
Bedreiging
Pimentel herhaalt het laatste steeds
weer, maar de twijfel of het iets uithaalt
klinkt door in zijn stem. "Door de ten on
rechte gelegde link wordt de Kustwacht
door de zeeverkeersposten gezien als een
bedreiging. Voeg daarbij dat de vuurto
renwachters veel contact hebben met de
reddingmaatschappijen en er ontstaat
een aardige voedingsbodem voor inci
dentele conflicten", aldus de Kustwacht
man. Hij voegt eraan toe dat dit menings
verschil c.q. misverstand door de media
Hoe bloot aan kritiek de Kustwacht ook moge staan, de toewijding onder de medewerkers is groot. Met name tijdens
de stormachtige wintermaanden is het personeel meer dan eens onder druk komen te staan. Veelvuldig moest dan ook
de noodfrequentie worden 'uitgeluisterd'.
Bliepjes en ringels alarmeren de opera
tors en coördinatoren van het Kust-
wachtcentrum, gevestigd op de vierde
en vijfde verdieping van het Schevenin-
gen Radio-gebouw in het hart van IJmui
den. Ongeveer tien mijl boven Vlieland
drijft een reddingsvest, zo meldt een
schip van Rijkswaterstaat. Het schip dat
ten behoeve van seismografisch onder
zoek een vier kilometer lange kabel ach
ter zich aan sleept, kan door de slechte
wendbaarheid niet in de buurt van het
reddingsvest komen en verliest het weer
uit het oog. Vrijwel gelijk met de mel
ding komen alarmsignalen binnen van
een epirb, een emergency position indi
cating radio beacon. In gewoon Neder
lands: een zwemvest dat bij aanraking
van het zeewater een noodsignaal uit
zendt en zo 'verraadt' waar de drenkeling
zich bevindt. In dit geval een verdraaid
zwak signaal, waardoor de peiling ervan
wordt bemoeilijkt. Maar een belangrij
ker probleem: zit er in dit geval wel een
drenkeling in? Want dat kon de beman
ning van het onderzoeksschip niet zien.
"Heb je daarover zekerheid, dan stuur
je- er direct een helikopter op uit", zegt
kustwachtcoördinator T. Kaagman.
"Een heli kan een half uur na de melding
ter plaatse zijn. Nu die zekerheid ont
breekt. sturen we de reddingsboot Prins
Hendrik er vanaf Terschelling heen. Die
doet er drie uur over en dat is een nadeel.
Vandaar dat ook het kustwachtvliegtuig,
de MPC (spreek uit: Mike Papa Charlie),
naar de plaats des onheils gaat".
Waken
Een even simpel als helder voorbeeld
van wat de Kustwacht doet: waken en
diensten aanbieden. Formeel luidt het:
de Kustwacht waakt in dienstbaarheid.
Dat blijkt uit de wapenspreuk Servamus
Servientes. Maar de Kustwacht waakt
ook vóór iets: te veel negatieve publici
teit. Door schade en schande wijs gewor
den. want in de achterliggende drie jaar
heeft de berichtenstroom omtrent het
functioneren van het samenwerkings
verband wel eens wat erg rijkelijk ge
vloeid, vindt plaatsvervangend hoofd Pi
mentel. "Ik zal de laatste zijn om te ont
kennen dat we wel eens een steekje heb
ben laten vallen, maar die missers vin-
j den hun oorzaak in de ambtelijke organi-
I satiestructuur. het gebrek aan eigen Fi
nanciën en het ontbreken van een com-
j mandofunctie. En niet zozeer in de werk
wijze van het centrum zelf', zegt hij.
I Nog even een stukje historie. Op 27 fe-
I bruari 1987 doopte minister Neelie Smit-
Kroes van Verkeer en Waterstaat de RP
56. het splinternieuwe patrouillevaartuig
van de rijkspolitie te water. Op de romp
van het schip een brede oranje-wit-blau-
we baan, en daarin de koeieletter
'Kustwacht'. De champagne klotste fi
guurlijk gesproken over de paraplu
waaronder uiteenlopende departemen
ten hun Noordzee-activiteiten vanaf dat
tijdstip uitvoerde.
Langs elkaar
Voor die 27ste februari werkten de talrij
ke Nederlandse overheidsdiensten en
particuliere instellingen die actief waren
op de Noordzee, naast en ook nog wel
eens langs elkaar. "Rijkswaterstaat, di
rectoraat-generaal Scheepvaart en Mari
tieme Zaken, douane, marechaussee,
rijkspolitie te water, Scheveningen Ra
dio. algemene inspectiedienst en de red
dingmaatschappijen hadden en hebben
hun eigen taken en verantwoordelijkhe
den". stelt Pimentel. "Dat twee verschil
lende instanties vóór de bundeling in de
Kustwacht met precies dezelfde klus be
zig konden zijn was nog niet zo'n ramp.
Veel erger was het als zij van elkaar dach
ten dat 'de ander' het klusje wel zou kla
ren en er uiteindelijk niets gebeurde".
Niet verwonderlijk dat 'Den Haag' het
idee opvatte om op de Noordzee doelge
richter en doeltreffender te gaan werken.
Dat kon op twee manieren: de hele han
del overboord gooien en helemaal op
nieuw beginnen of alles behouden, maar
dan wel onderbrengen onder één para
plu. Gekozen werd voor het laatste en
daarmee begonnen de problemen pas
echt. Er moest een interdepartementale
commissie Noordzee-aangelegenheden
(ICONA) aan te pas komen om het sa
menwerkingsverband in kaart te bren
gen. Op advies van deze commissie nam
de ministerraad in het voorjaar van '86
het besluit om een kustwacht in te stel
len.
"Onze opdracht luidt: het doelmatig
en doeltreffend coördineren van opera
tionele overheidstaken op de Noordzee.
Leg vooral de nadruk op operationeel,
want het Kustwachtcentrum bemoeit
zich niet met beleid", haast Pimentel
zich te zeggen.
Tweedeling
Om praktische redenen is in het werk
van de Kustwacht een tweedeling aange
bracht tussen toezicht houden (T-taak)
en dientverlening (D-taak). Onder de T-
taak vallen zaken als algemene politie-
surveillance, toezicht op de visserij, het
achterhalen van eventuele drugs-trans-
porten, douane-activiteiten, toezicht op
het milieu en het optreden tijdens bui
tengewone manifestaties, zoals Sail '90.
De dienstverlening valt uiteen in een
SAR-taak search and rescueoftewel op
sporing en redding), het NSV-radiover-
keer (nood, spoed en veiligheid), de vaar
wegmarkering, rampenbestrijding, ver-
keersdiensttaken (bijvoorbeeld de om
leiding van scheepvaart als op zee
chloorgascilinders tot ontploffing wor
den gebracht) en zeeverkeersonderzoek
(waarbij onder anderen de scheepvaart
stromen in kaart worden gebracht).
De reeks activiteiten geeft reeds aan
dat er veel departementen bij de Kust
wacht zijn betrokken. Bijna onafwend
baar bij zo'n samenwerkingsmodel zijn
problemen over verantwoordelijkheden
en bevoegdheden. Immers: de afzonder
lijke diensten werken weliswaar samen
binnen de Kustwacht, maar behouden in
de gekozen opzet hun eigen verantwoor
delijkheid. Dat wil bijvoorbeeld zeggen
dat het ministerie van landbouw en vis
serij verantwoordelijk is voor de visserij
controles van de Algemene Inspectie
Dienst, Justitie de scepter zwaait over
acties van de rijkspolitie te water en dat
Financién de douane-activiteiten onder
de hoede heeft.
"Formeel kan een medewerker van het
Kustwachtcentrum niemand vertellen
wat gedaan moet worden, want elke
dienst is en blijft eigen baas. In de prak
tijk luisteren ze natuurlijk wel naar ons,
omdat alleen wij het totaal-overzicht van
alle activiteiten hebben en op basis daar
van adviseren en coördineren", verklaart
Pimentel.
Schip in nood
De inhoud van die adviezen stuitte de
reddingmaatschappijen nogal eens te
gen de borst. Dat is volgens Pimentel his
torisch verklaarbaar. "Voor de redding
maatschappijen, die hun sporen meer
dan verdiend hebben, gold vroeger dat
het minste of geringste noodsignaal ge
noeg was om naar buiten te vliegen. Maar
wij hadden en hebben de opdracht doel
matig te werken. Als we dan zagen dat er
weliswaar een schip in nood verkeerde,
maar andere scheepvaart of bij voor
beeld een helikopter in de buurt was,
werd de reddingboot er door ons niet op
uit gestuurd. Die aanpak paste zo
bleek uit morrende geluiden niet in de
traditie van de reddingmaatschappijen.
Die mensen hadden de indruk buiten
spel te staan. Daarop is in goed overleg
besloten ze voortaan wel direct op de
hoogte te stellen van noodtoestanden.
Dan kunnen ze ter plekke zelf beslissen
of de reddingboot uitvaart of niet. Daar
flink is opgeklopt. "Het lijkt erger dan
het is. Doet zich een noodsituatie voor,
dan wordt alle gemopper gestaakt en
gaan we eendrachtig en keihard aan het
werk".
En gewerkt wordt er. Vooral de laatste
maanden, waarin zich meer stormen
hebben voorgedaan dan in de afgelopen
drie 'levensjaren' van de Kustwacht. Tal
van zoek- en reddingsacties, bergings
operaties en dreigende milieurampen
werden gecoördineerd. Tel daarbij op
een lekke aardgasleiding ten noorden
van Den Helder die moest worden 'be
waakt', wetsovertredingen door visser-
lui, dienstverlening op het terrein van
stormwaarschuwingen en talloze geval
len van loos alarm, en het zal duidelijk
zijn: het personeel van het IJmuidense
Kustwachtcentrum staat onder zware
druk.
Gedetacheerd
"We begonnen met 22 mensen en werken
nu met vijftig personeelsleden", houdt
Pimentel voor. "Een Fiks aantal van hen
is hier gedetacheerd door uiteenlopende
ministeries. Zodra de dienst waarvan de
mensen afkomstig zijn ze terug moet roe
pen, zijn wij ze kwijt. Ik zou ervoor wil
len pleiten dat we alle mensen die hier nu
werken voor vast krijgen".
De ruime verdubbeling van het aantal
medewerkers lijkt luxe, maar wordt in
dit geval meer dan teniet gedaan door
een aanzienlijke uitbreiding van het aan
tal werkzaamheden. Dat begon al op 4 ja
nuari 1988, toen de Kustwacht de inter
nationale RCC-taak (reddingscoördina
tie-centrum) overnam van marinevlieg
kamp Valkenburg.
Pimentel: "Sindsdien coördineert het
Kustwachtcentrum als RCC-taak alle op-
sporings- en reddingsactiviteiten op de
Noordzee, de Waddenzee, het IJssel-
meer, de randmeren alsmede de Zuid
hollandse en Zeeuwse wateren. Als bij
voorbeeld op het Nederlands Continen
taal Plat een olietanker in brand raakt en
de levens van twintig opvarenden wor
den bedreigd, is de coördinatie van de
redding een RCC-zaak".
Bovendien is het opsporen van milieu-
vervuilers een steeds belangrijker bezig
heid geworden van de Kustwacht.
Dikwijls wordt een verontreiniging pas
ontdekt als het lekkende of lozende
schip reeds lang en breed achter de kim
is verdwenen. Met behulp van oliemon
sters en een zo compleet mogelijk over
zicht van alle scheepvaartbewegingen
die binnen een bepaald tijdsbestek heb
ben plaatsgehad, probeert men de dader
te achterhalen. Daar houdt met name het
'justitieel opsporingsteam milieudelic
ten Noordzee' zich mee bezig, maar de
Kustwacht heeft het er toch ook druk ge
noeg mee.
Per 1 januari van dit jaar is ook het to
tale nood-, spoed- en veiligheidsverkeer
(NSV), voorheen een taak van Scheve
ningen Radio, onder de paraplu van het
Kustwachtcentrum gekomen. Voor het
continu 'uitluisteren' van kanaal 16 (ma
rifoon, een soort telefoon aan boord van
een schip), 500 kHz (telegraFie) en 2182
kHz (telefonie), zijn zestien Schevenin
gen Radio-medewerkers overgestapt
naar de Kustwachtverdiepingen. Die zijn
alle zestien nodig voor een continu-be-
zetting voor het radioverkeer. Dag in,
dag uit.
En dan is er het fors uitgebreide Kust-
wachtwerk zelf. De initiators hadden
vooraf niet bedacht dat een goede, volle
dige informatievoorziening door het
"Voor de reddingmaatschappijen gold vroeger dat het minste of geringste noodsignaal genoeg was om naar buiten te vliegen. Maar wij hadden en heb
ben de opdracht doelmatig te werken<foto's ANP)
IJmuidense centrum een heidens karwei
is. Dat geldt zeker in geval van calamitei
ten, waarbij alle betrokken instanties
van de hoed en de rand willen weten.
Overheidsdiensten, politie en brand
weer, commissarissen van de koningin,
burgemeesters en wie al niet. "Je leert in
dit werk al heel snel dat je vooral nie
mand moet vergeten", merkt Pimentel
Fijntjes op.
Automatisering
Maar er zijn niet eens calamiteiten voor
nodig om de handen vol te hebben aan
informatie-overdracht. Een doodgewone
routine-handeling als het uitzenden van
een veiligheidsbencht voor de scheep
vaart, slokt zo maar een half uur op.
Voorstelbaar als men bedenkt dat deze
berichten in het Nederlands en Engels
moeten worden opgesteld, om vervol
gens te worden verzonden via navtex
(een samentrekking van navigatie-telex),
telex, politietelex, telefoon en telefax.
Geen wonder dat Pimentel zich sterk
maakt voor automatisering van de infor
matiestroom. "We hebben wel beeld
schermen staan, maar die worden louter
als tekstverwerker gebruikt. Als ons
wordt gevraagd 'eventjes op te hoesten'
hoe vaak in een bepaald gebied scheeps
ladingen verloren zijn, moet iemand zich
twee dagen lang door een papierwinkel
heen worstelen. De gegevens zijn er wel,
maar automatische verwerking en op
slag ervan blijven tot op heden achterwe
ge".
Juist omdat het bij de Kustwacht nog
wel eens ontbreekt aan een goede infor
matievoorziening (Pimentel: 'Ik ben de
laatste om dat te ontkennen, maar er is
dus een oorzaak aan te wijzen'), is een ex
tern adviesbureau in de arm genomen
om een oplossing te bedenken. Uit on
derzoek kwam naar voren dat het Kust
wachtcentrum het meest gebaat zou zijn
bij een 'modulaire opbouw' van de auto
matisering. Anders gezegd: begin met
een kleine automatiseringseenheid en
groei stapsgewijs groter.
"Wij willen dat idee graag overnemen,
maar daar kwam in 1989 niets van. De
oorzaak? Het evaluatie-onderzoek waar
toe de voorzitter van de Kustwacht-bege
leidingscommissie opdracht heeft gege
ven. Twee jaar na de start van het samen
werkingsverband vond men het tijd voor
een analyse. Die heeft het achterliggende
jaar plaatsgevonden. Omdat niemand de
uitslag vooruit kon inschatten, is een
aantal vernieuwingen en uitbreidingen
in afwachting van daarvan vooruitge
schoven. Zo ook de gewenste automati
sering". aldus het plaatsvervangend
hoofd Dienstverlening.
Inmiddels is het evaluatierapport
klaar, maar de inhoud ervan is nog ver
trouwelijk. Wel is uitgelekt dat opnieuw
Fikse kritiek wordt geleverd op het
functioneren van de Kustwacht. Pimen
tel echter heeft het rapport bestudeerd
en is niet bang voor de toekomst. "Het
point of no return ligt reeds ver achter
ons, dus de Kustwacht zal niet worden
opgeheven. De conclusie dient mijns in
ziens te zijn dat onze inspanningen moe
ten worden gericht op verbetering van
ons produkt. Want alle kosten en moeite
van de afgelopen drie jaar mogen niet
vergeefs zijn geweest".
De Kustwacht stelt alles in het werk om te weten wat er op zee gebeurt, en
wie zich waar bevindt. De zogeheten 'plotkaart' wordt daarom voortdurend
bijgewerkt.
