Onsterfelijk zijn wij nog niet' Over zichzélf sprak hij nooit' Den Uyl-beeld Jan Wolkers afgekeurd Oude muziek, toch actueel Hoe groter geest, hoe groter beest DONDERDAG 12 APRIL 1990 PAGINA 27 Leidse band Lnmortal brengt nieuwe cd uit Dr. C. Kruyskamp (78), grote man achter dikke Van Dale overleden LEIDEN - Dr. C. Kruys kamp, die eind vorige week in Leiden overleed, was de ;grote man achter de moder ne uitgaven van 'De dikke Van Dale', Nederlandse be kendste woordenboek. De lexicograaf, een van de Jaatste Leidse geleerden die nog in een monumentaal pand aan het Rapenburg woonden, verzorgde vier herdrukken (de zevende tot jen met de tiende) van de "Van Dale', in 1950 (samen met dr. F. de Tollenaere) en in 1961, 1970 en 1976. C. H. A. Kruyskamp werd in 1911 in Rotterdam geboren. Na zijn HBS en zijn studie Nederlands te Leiden, werd hij in 1936 aspirant-redacteur van het Woordenboek der Neder landse Taal (WNT), waar al sinds 1851 aan gewerkt wordt en dat rond 1997 voltooid moet zijn. Kruys kamp bleef bijna veertig jaar aan het Woordenboek verbonden. Hij was de man die zijn mede-redacteu ren ervan overtuigde, dat het WNT de woordenschat van het Neder lands (vanaf 1500) tot en met het jaar 1920 moest bevatten, omdat het Woordenboek bij een almaar uitdij ende taal anders nooit zijn voltooi ing zou kunnen vinden. Hij NAM 1920 als grens, omdat toen nog een belangrijk technisch woordenboek, dat vele nieuwe termen bevatte, verscheen. De dikke Van Dale is op het WNT gebaseerd, maar geeft wel de woorden van na 1920. Kruyskamp kon zeer snel definië ren, maar dat hij zowel oudere als moderne begrippen moest om schrijven, leverde wel eens een spanning op. Hij had namelijk een afkeer van modernismen en dat liet hij heel af en toe merken. Fameus is Kruyskamps definitie van 'volley bal' uit de Van Dale (1976): 'door twee ploegen van zes spelers ge speeld balspel waarmee sommige mensen zich vermaken'. Bij 'pop' staat onder andere te lezen 'bena ming voor zekere, oorspronkelijk op de rock 'n' roll gebaseerde, bij jeugdige en onrijpe personen in de smaak vallende hedendaagse amu sementsmuziek' en het begrip 'kos-# monaut' was volgens de lexicograaf maar relatief: 'een ietwat hyperboli sche benaming voor personen die een klein sprongetje in de kosmi sche ruimte doen, door zich bijvoor beeld naar de maan of een planeet van ons zonnestelsel te laten schie ten'. Dr. H. Heestermans, als opvolger van Kruyskamp en redacteur van 'Te onduidelijk' volgens Zaanse commissie het WNT verantwoordelijk voor de 'drie-delige-grijze editie' van Van Dale uit 1984, neutraliseerde deze omschrijvingen, maar voegt desge vraagd toe: 'Kruyskamp vond het jammer dat hij kinderen zijn defini tie van popmuziek niet meer kon la ten lezen'. Heestermans bezocht Kruyskamp vaak in zijn tuinkamer, die studeer kamer was: "Hij ontving je meestal in een huisjasje, met de poes op schoot. Over zichzelf sprak hij nooit, maar als hij over de taal be gon...Hij was enigszins verlegen, maar sprak voortreffelijk Neder lands. Als je hem opbelde kon je, bij wijze van spreken, zo in de krant zetten wat hij zei. Het zou me niet verbazen als hij in zijn leven nooit een glas heeft aangeraakt, laat staan een sigaret. Zijn hele huis ademde een negentiende eeuwse sfeer. Dat was de eeuw van de grote compila ties en verzamelingen, zoals het WNT. En inderdaad, hij hield van klassieke muziek. Hij heeft meen ik nog wel een abonnement op de ka bel genomen om BBC 3, de klassie ke zender, te kunnen ontvangen." Kruyskamp had ook een grote be langstelling voor literatuur. Hij pro moveerde op 28-jarige leeftijd op de 'Refreinenbundel van Jan van Doesborch', een rederijker. Snel werd hi.i benoemd tot lid van de Leidse Maatschappij der Neder landse Letterkunde. Hij was secre taris van het Leidse Tijdschrift, het tegenwoordige Tijdschrift voor Ne derlandse Taal- en Letterkunde (TNTL). Hij verzorgde edities van Bredero's Kluchten, Middelneder landse boerden, Nederlandse volks boeken. Hooft's Warenar en Mari- ken van Nieumeghen. Hij herzag Kramer's woordentolk en was auto riteit op het gebied van spreekwoor den en gezegden, waardoor hij het befaamde naslagwerk van F.A. Stoett opnieuw kon bewerken. Dr. C. Kruyskamp was een harts tochtelijk boekenverzamelaar. Met name naslagwerken mochten zich in zijn belangstelling verheugen. Ie dereen die hem aan het Rapenburg bezocht, was overdonderd door de tienduizenden boeken die in het huis waren opgeslagen. J. Kleefstra, veiligmeester bij antiquariaat Bur- gersdijk Niermans, kende Kruys kamp 36 jaar lang. "Hij had zijn boe kenkasten haaks op de wanden staan om meer ruimte te hebben. Wat hem wel enorm heeft aangegre pen is de brand, ruim een jaar gele den, bij zijn buren, die een kappers zaak hadden. De boeken van de heer Kruyskamp konden gespaard blijven, maar er was wel veel rook- en waterschade. In overleg met zijn vrouw is hij toen aan ons veel gaan verkopen en heb ik boeken van hem geveild, want hij wilde een onveili ge wand vrijhebben. Maar zijn kost baarste boeken heeft hij gehouden. Hij was een groot filoloog." EMIEL FANGMANN Dr. C. Kruyskamp. Kleefstra, veilingmeester bij antiquariaat Burgers- dijk Niermans: "Hij had. zijn kasten haaks op de wanden staan. Zo had hij meer ruimte". <f0to Holvast) ZAANSTAD (GPD) - De advies commissie beeldende kunst van Zaanstad heeft het ontwerp van Jan Wolkers voor een beeld bij de Den Uylbrug-in-wording afgekeurd. Volgens de commissie is uit de schets niet duidelijk geworden wel ke bedoeling achter het kunstwerk zit. Dit terwijl het een "belangrijk gegeven is dat het beeld getypeerd zou dienen te zijn door het gedach- tengoed van wijlen dr. J. M. den Uyl", aldus de kunstcommissie. Jan Wolkers toonde zich vanmorgen compleet verrast over het oordeel van de kunstcommissie. "Ik kreeg de indruk dat men nogal enthou siast was." Het ontwerp van Wolkers heeft Twee exposities in De Lakenhal LEIDEN In het Stedelijk Muse um De Lakenhal in Leiden zullen vanaf zaterdag 28 april tot en met zondag 24 juni 1990 de tentoonstel lingen 'Planten in Beeld. Tekenaars en geleerden in de Hortus Botani cus 1700-1800' en 'Floris Verster en zijn kunstenaarsvrienden' zijn te volgens de kunstcommissie verder "weinig plastische werking en bezit onvoeldoende beeldende kracht". Daarnaast uit de commissie zijn twijfels of het beeld überhaupt kan worden geplaatst, gezien de geringe technische onderbouwing die Wol kers aan zijn schets heeft meegege- Wolkers heeft geen behoefte on middellijk in te gaan op de kritiek. "Zolang we met elkaar over het ont werp in gesprek zijn, is dat de af spraak. Bovendien weet ik niet of het allemaal wel waar is wat over mijn werk is gezegd". De kunste naar bevestigt dat hij een abstract ontwerp heeft ingediend. De mate riaalkeuze: staal en rood glas. Wolkers: "Mij is gevraagd een schets-ontwerp te maken. Ik had kunnen volstaan met een tekening, maar ik heb meer gedaan. Hoe kan het bestaan dat er twijfels zijn over de technische plaatsbaarheid? Dat is toch totaal niet aan de orde!" Het standpunt van de commissie is aan het college van B en W be kendgemaakt. Dat heeft er gisteren over vergaderd. De kunstcommis sie heeft tevens aan het college laten weten zich gepasseerd te voelen vanwege het feit dat de commissie aanvankelijk niet op de hoogte was dat Jan Wolkers het kunstwerk mocht maken. 'Van Estampie tot Motet', Franse trou badours en trouveres muziek uit de 13e eeuw door Ensemble Super Librum be staande uit Jankees Braaksma en Ronald Moelker: blokfluiten en portatief, Per Matts- on: vedel, Brigitte Lesne en Susanne Norin: zang en slagwerk. Gehoord op 11 april in de Taffehzaal. LEIDEN - De organisatoren en bezoekers van de serie oude mu- ziekconcerten kunnen met tevre denheid terugkijken op de mooie afsluiting die het Ensemble Su per Librum verzorgde in de Taffe hzaal. Ongetwijfeld zal er veel speur- en studiewerk aan vooraf zijn gegaan. Van muziek uuit de middeleeuwen zijn nu eenmaal niet veel bronnen bewaard geble ven. Een belangrijke plaats in het concertprogramma werd inge ruimd voor een manuscript met RO-theater met "La turbia sangre". Regie: Ruurt de Maesschalck. Spel: Paul R. Kooij, Peter Sonneveld, Stefan de Walle. Gezien op 11 april in het LAK-theater alwaar nog vanavond. LEIDEN - Drie studenten ont moeten elkaar in de jaren twintig in Madrid om vervolgens bijna onafscheidelijk te worden: de ex centrieke schilder Salvador Dali, de homoseksuele toneelschrijver- /dichter Frederico Garcia en de poëtische filmer Luis Bunuel. Hun onstuimige vriendschap in spireerde regisseur Ruurt de Maesschalck tot het maken van de voorstelling 'La turbia sangre'. Een theatraal portret van het vlammende trio stond niet voor op; het ging De Maesschalck om 'het fenomeen dat pas na de breuk in hun vriendschap, hun artisticiteit tot volle wasdom is gekomen'. Maar tussen de regels door krijg je wel een beeld van de turbulente karakters van de he- De voorstelling begint met een hels kabaal. De drie acteurs ren nen en smijten met rekwisieten. Lorca doet een poging zijn nog kinderlijke versjes ten gehore te brengen, maar Bunuel heeft meer interesse in zelfkastijding. Dali staat als een domme August wat te sullen en ze bekritiseren el- kaars werk met een nul voor diep gang en incasseringsvermogen en een 112 voor genialiteit. Lang zaam sluipt niet alleen het jalou sie de métier maar ook ongewilde LEIDEN De Leidse band 'Immortal' heet een nieuwe cd uitgebracht. Titel: 'The Big Silence'. De Grote Stilte dus. Maar 'stil' wil dit vijfmanschap zich bepaald niet houden. Integendeel. Morgen speelt Immortal om 15.30 uur in Plato, de platenzaak aan de Breestraat. Dat is het begin van een korte promotie-tournee langs platenzaken en café's. Op de valreep sprak Joost Noordam met de band. door Joost Noordam LEIDEN - Onsterfelijk is de band nog lang niet, maar er is al wel een behoorlijke bekendheid in en om Leiden. Immortal is in 1986 ontstaan uit het bandje 'European Syndrome'. polyfone muziek: de zogeheten Montpellier Codex die een zeer grote collectie vormt van alle meerstemmige vormen van ca. 1180 tot 1300. Het Ensemble Super Librum gunde ons tijdens het concert een blik op de kinderjaren van onze westerse, meerstemmige muziek. Door verschillende werken naast elkaar te houden werd ons een beeld gegeven van de ontwikke ling van de gregoriaanse zang, de trouvèreliederen en de instru mentale dansmuziek tot de ge compliceerde drie- en vierstem mige motetten uit het 13e eeuwse Parijs. hartstocht de vriendschap bin nen. Zo liet Lorca's belangstel ling voor Dali's 'heilige hol' Dali volkomen onverschillig. Sex, kunst, religie en moedercom plexen: het ligt onconventioneel in eikaars verlengde. Tot grote ergernis van Dali, peuzelt Bunuel, verkleed als moe der, verbeten op een waspenen vi brator. Dali's miezerige bospeen- tje steekt er wat schril bij af. Dit soort geniale platvloersheid en de slapstickachtige grollen, werken als blote billen op de lachspieren, maar daarnaast is er ook tijd voor serieuze verhandelingen over kunst. Die indirecte collegemo nologen (kunst als maatschappij hervormer) zijn dan ook direct een stuk saaier en ze halen de vaart van de surrealistische vrije In vier jaar bracht de band een cas sette en een mini-lp, getiteld 'Blind Birds' uit. Door het te spelen in het voorprogramma van de Engelse band 'The Sound' en deelname aan het project 'Liefs uit Leiden', waar van de band zelf initiatiefnemer was, deed de band veel podium-er varing op. Met het uitbrengen van de CD- single 'The Big Silence', waarop vier nummers te horen zijn, wil de band meer bekendheid krijgen. Net zoals bij 'Blind Birds' weken ze uit voor de opnamen van de nieuwe nummers naar de Tango Studio. Er zijn 550 CD's gemaakt, waarvan er veel worden weggeven aan pro grammeurs, omroepen, journalis ten en andere mensen die iets kun nen betekenen voor de promotie van Immortal. "Het voordeel is dat alles wat sneller gaat lopen als je een CD of LP uitbrengt. Je krijgt sneller op tredens en je wordt nog eens op de Het concert maakte grote indruk op de toehoorders en ik heb ook het stellige idee dat deze avond eerdere optredens van hetzelfde ensemble in Leiden overtrof. Was dit het gevolg van het duidelijk educatieve element dat het pro gramma in zich droeg en daar door de luisteraar geprikkeld werd om zijn oor te scherpen? Ga ven de concerten eerder wel eens een ver-van-mijn-bed-gevoel, om dat de muziek zo oud en zo ver verwijderd van deze tijd leek, nu kregen de oude compositietech nieken een actuele, haast geënga geerde klank. Zoals de hoquetus- associatie eruit. Dat de visies op de kunst van Lorca, Bunuel en Dali uiteen zouden lopen hadden we inmiddels al begrepen. 'La turbia sangre: van het Ro- theater is dus op z'n mooist als er met flarden tekst- en beeldpoëzie een theatraal spektakel ontstaat. De ordinair aanstekelijke acteurs Paul R. Kooij, Peter Sonneveld en Stefan de Walle trekken alle re gisters op en om een beeld te ge ven van de onmogelijke vriend schap van de kunstenaars. Ze zit ten rustig bij een kampvuurtje of leveren verwoede gevechten met kunstkritieken uit de krant. Het geniale Spaanse bloed neemt be zit van de koele Nederlandse ade ren. Gaan dus. INGRID VAN FRANKENHUYZEN radio gedraaid", aldus Bert van der Mark. Wie de nieuwe CD draait zal een andere Immortal te horen krijgen dan op 'Blind Birds'. De drums wor den tegenwoordig bediend door een mens van vlees en bloed (Rob bert Verbout) in plaats van door een computer, wat het geluid van 'Im mortal' drastisch heeft veranderd. De oude zanger Mike de Leeuw is vervangen door de meer beschei den Jimmy Meier die ook af en toe de gitaar, de bas of het keyboard be roert. "We hebben nu eigenlijk drie zangers, Bert en gitarist Hans zin gen ook af en toe een nummer. Zij zingen hun eigen teksten waardoor het al gauw wat persoonlijker klinkt. Iedereen kan zo beter zijn ei kwijt, er is meer variatie en muzi kaal kunnen we nu alle kanten op. Een echte drummr kan meer nuan ces aanbrengen en onze samenzang techniek, waarbij de melodieno ten als in een estafette aan elkaar worden doorgespeeld en die door een hedendaags componist als Louis Andnessen opnieuw wordt toegepast. Er werd prachtig gespeeld op warm (niet schel) klinkende blok fluiten. Nog prachtiger en indruk wekkender was de zang van beide mezzo-sopranen, die een groot deel van het concert aan het woord waren al dan niet door ve del, harp of portatief begeleid. Steeds meer glimlach verscheen er ook op de gezichten van de spe lers naarmate het concert vorder de. Tot slot gaf een breed lachend 'Super Librum' een toegift voor het enthousiaste, aanhoudende applaus. MONICA SCHIKS 'Er staat een gek om de hoek', cabaretpro gramma van Dubbel Dwars met Jack Spij kerman. Arie van der Wulp en Joop van Dijk. Regie: Fred Florusse. Gezien op 11 april in de Leidse schouwburg. LEIDEN Het moest een 'dwaas programma' worden, aldus regis seur Fred Florusse in het pro grammaboekje over de voorbe reidingen voor 'Er staat een gek om de hoek'. En hij voegt daaraan toe: 'Maar dwaasheid alleen is niet genoeg. Jack zou Jack niet zijn als hij ook niet een stuk van zijn eigen levensverhaal in het programma kwijt wilde'. Dus heeft Jack Spijkerman zichzelf opgesplitst in een vertel ler en een conferencier. Die twee zitten elkaar bewust nogal eens in de weg. Terwijl de één vertelt over een man die door zijn ouders en ex-echtgenote niet werd be grepen, onderbreekt de ander dat verhaal met actuele grappen en eigen wederwaardigheden over ouders en ex-echtgenote. Dat leidt zelfs tot typetjes-maken, wanneer hij bijvoorbeeld de moe der en de broer die aan wielren nen doet ten tonele voert. Zo zou je althans de opzet van het programma misschien kun nen reconstrueren, want het zicht op de verhaalstructuur wordt al lengs slechter. Het is alsof Spij kerman de draad van zijn eigen verhaal kwijt raakt. In hoeverre autobiografische elementen hier de inhoud echt bepalen, valt voor een buitenstaander niet te beoor delen. Toch kwam het vorige pro gramma ('De Vogelaar') op dat punt geloofwaardiger en daar door soms aangrijpender over. is ook verbeterd", aldus keyboard speler Ruud Brussee. De band wil dan ook nadrukke lijk van het oude image af. Buiten staanders bestempelden de muziek van Immortal in het verleden als 'doem-dansmuziek', waarmee de bandleden niet blij waren. Voor Immortal 'nieuwe stijl' gaat deze term nog minder op en daarom zijn Ruud en Bert ieer verbolgen over de recensie die over 'The Big Silence' in muziekkrant Oor is afge drukt. "Wie onze muziek nog nog als licht symfonische doem-dans muziek omschrijft, heeft dus heel duidelijk niet goed geluisterd". Op de vraag hoe de bandleden dan hun eigen muziek omschrijven stelt Ruud onmiddellijk een tegenvraag: "Hoe zou jij de muziek van de Beat les omschrijven?". Het idee om live-optredens met geprojecteerde diabeelden te on dersteunen, werd geboren toen de band nog gebruik maakte van een drumcomputer. Het gemis van een levende drummer moest worden gecompenseerd. Toch blijft het Leidse vijftal gebruik maken van de kunstwerken van Henk Verhoeven. Volgens Ruud is dat zeker geen zwaktebod: "Als je de projekties weglaat, staat ons opteden nog steeds voor 100 procent, maar met diabeelden zie je Immortal voor 120 procent". De komende week werkt Immortal zeven optredens af in pla tenzaken of café's. Wie wil weten of de band inderdaad voor honderd procent overeind blijft zonder dia's of geluidstechnische franjes moet zelf maar een kijkje gaan nemen. Masur dirigent van New York Philharmonic NEW YORK Kurt Masur, die 20 jaar dirigent was van het Gewand- haus Orchestra van Leipzig, wordt de nieuwe dirigent van het New York Philharmonic. De benoeming van Masur maakt een einde aan een langdurig zoeken naar een opvolger van Zubin Mehta, die in november 1988 meedeelde dat hij na het seizoen 1990-91 zijn functie bij het orkest zou neerleg gen. Namen die voor de opvolging van Mehta werden genoemd, waren Claudio Abbado en Leonard Slat kin. De aanstelling van Masur geldt voor een periode van vijfjaar, te be ginnen met het seizoen 1992-93. Ma sur zal in het seizoen 91-92 al gedu rende twee weken het Philharmo nic dirigeren. Masur was een van de voorman nen van Nieuw Forum, de bewe ging achter de politieke omwente ling in Oost-Duitsland. Hij werd op 18 juli 1927 geboren in Brieg, Silezië, dat indertijd in Duitsland lag en nu deel uitmaakt van Polen. Hij studeerde muziek in Leipzig en was sindsdien verbonden aan de Komische Oper in Berlijn en het Dresden Philharmonisch Orkest. Daarna ging hij werken voor het Ge- wandhaus Orchestra, waarmee hij een verbintenis blijft houden. CULTUURBEURS - De Duits- Nederlandse Cultuurbeurs in Kleef wordt dit jaar op 25 april gehouden. Op de drie podia in de Stadthalle en op andere in de naaste omgeving worden voorstellingen van een kwartier gegeven door meer dan 300 kunstenaars en groepen. De Duits-Nederlandse Cultuurbeurs is georganiseerd door onder meer de Nederlandse ambassade in Bonn. de culturele raden van Gelderland en Limburg en het Goethe-Instituut in ons land. Spijkerman maakt ditmaal te dui delijk gebruik van bekende caba ret-onderwerpen (het jaren vijf tig-gezin met grote geldzorgen of de lelijkerd die geen meisje kon versieren) om zijn 'stuk' levens verhaal overtuigend te laten zijn. Dat hij graag mag provoceren, is genoegzaam bekend en hoort bij het verwachtingspatroon van zijn publiek (dat gisteravond trou wens voor een uitverkochte Leid se schouwburg zorgde). Soms is dat terzake voor een 'geënga geerd cabaretier', mits die term anno 1990 nog bestaat; vaak heeft zo'n harde opmerking van hem slechts een Kijk mam, ik durf poep te zeggen-effect. Het leukst zijn nog altijd de bal dadige momenten waarop hij met zijn inmiddels ruime podiumer varing in hoog tempo het publiek met allerlei zottigheid bestookt. Wie haalt het nou bijvoorbeeld in zijn hoofd om een hele zaal naar toiletverfrisser te laten stinken? Het nummer vóór de pauze ont aardde zelfs in een heus feestje, hetgeen de toeschouwers na de pauze werd verweten. Die lolma- kerij zit dus wel goed, maar Spij kerman slaagt er dit keer onvol doende in dat alles - overeenkom stig zijn bedoelingen - op zinvolle wijze in een serieuzere context te plaatsen. Bovendien is het be treurenswaardig dat de cabaret groep Dubbel Dwars alleen nog maar uit Jack Spijkerman lijkt te bestaan en dat Arie van der Wulp en Joop van Dijk nog slechts de rol van muzikale begeleiders ver vullen. WIJNAND ZEILSTRA Namen Beatles voor planeetjes BOSTON (DPA/RELJTER) Twintig jaar nadat de Beatles besloten niet meer op te treden, zijn de vier bekendste inwoners van Liverpool op een oorspronkelijke manier 'vereeuwigd'. De internationale unie van astrono men heeft gisteren besloten, vier in 1982 en 1983 ontdekte asteroïden naar hen te noemen. Dit gebeurde op verzoek van de ontdekkers van de asteroïden, twee Amerikanen die als motivering voor hun verzoek gaven dat ze fans zijn van John, Paul, George en Ringo. De Beatle-asteroiden, die tot dusver slechts in de boeken stonden als de nummers 4147, 4148,4149 en 4150, hebben een diameter tussen 8 en 16 km en zijn met het blote oog niet waarneembaar. Asteroïden - beter gezegd kleine planeten - zijn rotsblokken die dateren van het ontstaan van het zonnestelsel. De grootste heeft een doorsnee van bijna 1.000 km. de kleinste van 200 meter. De meeste bevinden zich tussen de zon en de planeten Mars en Jupiter. Een centrum in Cambridge in de Amerikaanse staat Massachusetts heeft 4.461 dergelijke objecten in kaart gebracht en van een volgnummer De Amerikanen die asteroïden naar de Beatles hebben vernoemd, wer ken op een observatorium in Flagstaff in de Amerikaanse staat Arizona. Brian Skiff en Edward Bowell hebben ongeveer 250 asteroïden een naam gegeven. Onder andere 'Shakespeare', 'Michelangelo' en 'Sagan' naar de astronoom Carl Sagan. Ook is een asteroïde vernoemd naar de gitarist Eric Clapton, een generatiegenoot van John Lennon, Paul McCartney, George Harrison en Ringo Starr.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1990 | | pagina 27