WK voetbal met bloed besmeurd
SPREEKUUR
Angst, fobie en paniek
Al achttien doden bij werkzaamheden voor toernooi
in
Italië
door Barbara Thiel, arts
"Dat hele
wereldkampioenschap kan me
gestolen worden", zegt Maria.
"Het interesseert me niks. Hoe
kan ik nou naar dat circus
kijken, terwijl ik er steeds aan
moet denken hoe Antonio is
doodgegaan"? Maria heeft
grijs haar en grote, afgekloven
handen. Ze is de zus van
Antonio Di Carmine, een 52-
jarige bouwvakker die een
paar maanden geleden
gestorven is terwijl hij werkte
aan een spoorlijn die speciaal
voor het WK voetbal van deze
zomer in Rome wordt
aangelegd. Achttien arbeiders
vonden tot nu toe de dood bij
werkzaamheden voor dat WK.
"Door de haast, want het is een
race tegen de klok".
Maria woont met haar vader, haar
broer, en de zoon van haar broer in
een oud huisje aan de rand van Ro
me. Ook Antonio woonde daar. Er
lopen kippen op het erf, en de oude
vader zit in een krakende schom
melstoel voor het houtvuur in de
keuken. De vader wil er niet over
praten, de neef evenmin: "Elke keer
als ik er over begin, heb ik zin om
iets in elkaar te slaan". De jongen
bijt op z'n lip en balt z'n vuisten in
z'n broekzak. "Nee', zegt hij, "het is
maar beter dat ik m'n mond houd".
Onrustig
De jongen beent onrustig door de
kamer terwijl Maria vertelt hoe het
allemaal gegaan is. Sinds zes maan
den was haar broer bijna dag en
nacht op de bouwplaats. Hij was
metselaar van beroep. Het bedrijf
waarvoor hij werkte, had de op
dracht gekregen om de betonstruc-
tuur te verzorgen voor een brug
waarover een gloednieuwe spoor
verbinding moet gaan lopen met
het voetbalstadion van Rome. De
plannen voor deze verbinding be
stonden al zo'n twintig jaar. Hier en
daar was er een beetje gegraven. Er
waren wat pijlers opgericht. Als be
moste monumenten stonden ze
doelloos in de stad.
Zoals dat nou eenmaal gaat in Italië,
waren de werkzaamheden zwaar
vertraagd door politieke ruzies en
touwtrekkerij om de fondsen. Vier
jaar geleden werd echter, ter gele
genheid van het WK-voetbal, een
geldkraan opengedraaid die zijn
weerga in Italië niet kende. Er werd
een bedrag van 4000 miljard lire (on
geveer 6000 miljoen gulden) uitge
trokken om bouwwerkzaamheden
te verrichten die, zoals de autoritei
onder een drie ton wegende staal
constructie in het stadion van Paler
mo (waar Nederland in de eerste
ronde zal spelen). De constructie
diende voor de overkapping van de
eretribune. Maar door de haast
waarmee de zaak gemonteerd werd.
waren de veiligheidsvoorschriften
niet in acht genomen. Een paar da
gen na het ongeluk kwam ook de
rest van de overkapping naar bene
den.
Vermorzeld
Er vielen doden in vrijwel alle ste
den waar voor het wereldkam
pioenschap wordt gebouwd. De
laatste viel afgelopen weekend in
Turijn. Een 49-jarige bouwvakker
werd vermorzeld door zwaar ijzeren
raamwerk dat plotseling uit de hijs
kraan naar beneden viel bij de bouw
aan de luchthaven van de stad.
Giacani vreest echter dat de
laatste dode nog niet is gevallen.
Het Olympisch Stadion in Rome
bijvoorbeeld, waar op 8 juni a.s de
aftrap wordt gedaan voor het 40 da
gen durende WK-spektakel, is nog
lang niet klaar. Van de moderne
overkapping die er over alle tribu
nes moet komen, is er nog maar een
kwart gelegd. Van de 'genummerde
zitplaatsen in het hele stadion', die
de trots vormen van het organise
rend comité, is er geen spoor te be
kennen. En in de modderpoel, waar
straks de grasmat moet komen, rij
den vrachtauto's heen en weer. "De
oorzaak van al deze vertragingen?",
vraagt Giacani. "Ach", zegt hij la
chend, "dat is het eeuwige italiaan-
se verhaal".
Project
Eerst was er een project, maar dat
werd afgewezen. Toen kwam er een
nieuw project en nog een project.
Toen moesten de bouwbedrijven
gekozen worden. De bedrijven met
de beste prijsopgaaf wonnen de
aanbesteding. Maar wat deden de
bedrijven om meer geld te krijgen,
toen ze de opdracht eenmaal binnen
hadden? Wachten. Zo veel mogelijk
tijd rekken, en nieuwe berekenin
gen maken waaruit moest blijken
dat het allemaal véél duurder werd
dan men aanvankelijk had gedacht.
Op die manier heeft het Olympisch
Stadion in Rome nu al twee keer zo
veel geld gekost als aanvankelijk
was gepland. De kosten voor alle
stadions samen zijn meer dan ver
drievoudigd.
En dan zijn er ook nog de 'vriend
jes'. Om te zorgen dat er zoveel mo
gelijk mensen meeprofiteren van
het blik met geld dat voor het we
reldkampioenschap wordt openge
trokken besteden de bedrijven een
deel van het werk uit aan andere be
drijven, die het op hun beurt weer
aan anderen uitbesteden. Zo wer
ken er in het Olympisch Stadion
van Rome op dit moment 32 ver
schillende onderaannemers. "Wat
de veiligheid op de bouwplaats al
lerminst ten goede komt", legt Gia
cani uit. "Elk bedrijf denkt name
lijk alleen aan zijn eigen stukje
werk, waardoor het overzicht en de
coördinatie verdwijnen. Ongeluk
ken liggen daai"door voor de hand".
Gloed
Die avond ligt het hele stadion in
een gloed van felle, witte lampen.
Het ziet eruit alsof er een vreemde
'space-shuttle' is neergedaald in de
donkere Romeinse nacht. Hoog bo
ven in de nok van het witte gevaarte
kan je de honderden mannen aan
het werk zien, die als kleine miertjes
de belofte van het organiserend co
mité waarmaken, dat 'alles zonder
twijfel op tijd klaar zal zijn' om 'de
wereld te trakteren op een onverge
telijk spektakel'. De vraag die ech
ter niet wordt beantwoord, is hoe
hoog de prijs daarvoor is.
ten het noemden 'in de rest van de
wereld eens en voor altijd het beeld
moeten vestigen van een efficiënt
en voortvarend Italië'. Deze geld
stroom leidde echter alleen tot nog
meer ruzies en nog meer gelobby,
waardoor er uiteindelijk veel te laat
met de bouw van de spoorlijn werd
begonnen.
"Toen Antonio door het bedrijf
werd geroepen, werd hem meteen
gezegd dat er veel overwerk te doen
was", vertelt Maria. Maar het idee
van een extraatje kwam Antonio
wel uit. Vanwege alle getreuzel en
oponthoud met de spoorlijn had hij
een tijd zonder werk gezeten. Toen
hij eenmaal begon met het werk,
bleek echter dat het ging om werk
dagen van gemiddeld 12 tot 14 uur.
Soms moest hij zelfs 16 uur onafge
broken doorwerken.
Slaven
"We zagen hem nooit meer", ver
telt Maria. "Ook niet in de week
ends. Meestal bleef hij op de bouw
plaats slapen, op een van de veld
bedden die de directie in een paar
bouwketen had laten neerzetten".
"De slaven die het Collosseum
bouwden, hadden het volgens mij
nog beter", schampert de neef.
"Stil!", zegt Maria. "Stil toch jon
gen.
Dan gaat ze verder met haar ver
haal: "De dag dat hij gestorven is,
had hij vanaf 's ochtends 6 uur ge
werkt. Het was half 10 's avonds.
Zijn collega's hebben het ons ver
teld. Hij werkte aan de betonmolen.
De zon was allang onder, maar er
waren lampen op de bouwplaats.
Toen heeft hij een verkeerde stap
gezet. Ik weet niet waarom. Mis
schien was het te donker, misschien
het plein is er een groen grasveld
aangelegd, met daarop 18 mansho
ge 'ciao'-poppen de officiële mas
cotte van het wereldkampioen
schap voetbal 'Italia '90'.
Op elke 'ciao'-pop staat een naam.
Het zijn de namen van de de 18
bouwvakkers die in Italië zijn om
gekomen bij de bouw van de sta
dions en de nieuwe infrastructuren
voor het WK. "Achttien mensen zijn
er gestorven. Dat is meer dan een
elftal', zegt bondsbestuurder Giaca
ni. "Zij zullen Italië in elk geval
nooit meer zien winnen".
Race
Volgens Giacani is het verhaal
van Antonio Di Carmine tekenend
voor de toestand in heel Italië. "Het
is een race tegen de klok", zo stelt
de vakbondsman. De organisatie
van het WK heeft besloten om alle
stadions waarin gespeeld wordt in
een volledig nieuw jasje te steken,
en ook de steden eromheen een
'face-lift' te geven. Maar vrijwel
overal is men veel te laat begonnen.
"Normaal maakt dat niets uit", zegt
Giacani. "We zijn het wel gewend
dat bouwprojecten hier pas maan
den of jaren na de afgesproken da
tum worden opgeleverd. Maar nu
de ogen van de hele wereld op ons
gericht zijn, kun je moeilijk zeggen:
Sorry, we zijn nog niet klaar. Laten
we het WK een jaartje uitstellen".
Het gevolg is echter een 'moor
dend' werktempo op de bouwplaat
sen, overwerk, doodvermoeide
bouwvakkers en gesjoemel met de
veiligheidsvoorschriften. Zo wer
den precies een jaar geleden vier Si-
ciliaanse bouwvakkers verpletterd
was hij verstrooid, of gewoon te
Antonio Di Carmine viel in een
diepe schacht die gemaakt was voor
de fundamenten van de brug. Hij
werd door zijn collega's naar het zie
kenhuis gebracht, maar een dag la
ter was hij dood. Gedood door de
haast. Omdat Italië veel te laat is be
gonnen met de voorbereidingen
van het wereldkampioenschap.
'Bloed'
"Dat is nu het 'moderne' en 'effi
ciënte' Italië waar straks 16 miljard
mensen op televisie naar zullen kij
ken", zegt bestuurder Claudio Gia
cani van de bouwbond CGIL in Ro
me. Op het kantoor heerst een opge
wonden stemming. In de gang zit
ten twee vakbondsleden op hun
knieën een groot rood spandoek te
beschilderen: 'WK met bloed be
smeurd'. staat er.
De volgende dag zal er op het cen
trale Santi Apostoli plein in Rome
een demonstratie gehouden wor
den voor de 'doden van het wereld
kampioenschap'. In het midden van
door Marjon van Royen
Angst is een belangrijk signaal, een teken
dat we bedreigd worden en een reden om
voor gevaar te vluchten. Angst kan echter
ook nadelig werken, als hij ontstaat zon
der dat er een. reëel gevaar dreigt. Dit
keer een bespreking van een aantal ver
schillende soorten angst: de fobie, de pa
niekaanval en de algemene angst.
Vrees
Angst voor een reëel gevaar kan mis
schien beter 'vrees' worden genoemd, het
is een normale reactie die iedereen heeft
als zijn leven wordt bedreigd. Paniek zal
bij de meeste mensen optreden als er een
grote ramp optreedt, zoals een overstro
ming of een grote brand in een bioscoop.
Heftige angst voor een bestaand ding,
dier of situatie, waarbij deze angst niet
reëel is. noemt rnen een fobie. Een fobie
kan bestaan voor allerlei soorten dieren
(muizen, slangen, katten), voor hoogtes,
voor besloten ruimten (claustrofobie), ei
genlijk voor alles. Een speciale vorm is de
sociale fobie, waarbij mensen bijvoor
beeld bang zijn om in het openbaar te
spreken, of in ernstiger gevallen, om met
andere mensen om te gaan. Het is vooral
schaamte, angst voor vernedering, die
deze laatste fobie veroorzaakt. Of iets een
fobie heet, is afhankelijk van de mate
waarin iemands functioneren erdoor
wordt belemmerd. Dat zal dus eerder het
geval zijn bij een sociale fobie dan bij een
angst voor slangen.
Bij het ontstaan van een fobie speelt
waarschijnlijk altijd een akelige gebeur
tenis in het verleden een rol; niet altijd
kan men zich dat herinneren. Iemand
heeft dan als het ware 'geleerd' dat een si
tuatie gevaarlijk is, en blijft er angstig
voor. De wetenschap datje in die situatie
angstig zal worden maakt datje de situ
atie verder gaat verm ijden en steeds ban
ger wordt voor de angst. Zo houdt de fo
bie zichzelf in stand. Iemand verzekeren
dat een poes tüks doet zal dan ook zeker
niet meer helpen.
Straatvrees
Een aparte vorm van fobie is de straat
vrees of agorafobie (agora is Grieks voor
marktplein). Daarbij is men bang voor
grote open ruimten, voor plaatsen waar
men met makkelijk weg kan komen en
waar geen hulp voorhanden is als er 'iets'
gebeurt: supermarkten, menigten, volle
bioscopen, de snelweg, de trein, maar ook
alleen thuis zijn. Bij deze fobie kan de
druk op familieleden op den duur uiter
aard zeer groot worden.
Onlosmakelijk met straatvrees verbon
den is de 'paniekaanval', een plotselinge
aanval vqn heftige angst die iemand zo
maar, zonder aanleiding kan overvallen.
Men denkt wel dat zo'n aanval eigenlijk
de aanleiding is voor het ontstaan van
straatvrees: de angst dat het weer ge
beurt wordt geassocieerd met de situatie
waarin het de eerste keer gebeurde, en die
situatie wordt verder vermeden. Ook hier
is het dus vooral de 'angst vooude angst'
die de fobie in stand houdt. Paniekaan
vallen kunnen ook optreden zonder
straatvrees, men noemt het dan een 'pa
niekstoornis'.
Een paniekaanval is een zeer aangrij
pende gebeurtenis, die gepaard gaat met
hartkloppingen. kortadem igheidheid.
soms pijn op de borst, transpireren. Geen
wonder dat men vaak denkt dood te
gaan, gek te worden of de controle over
zichzelf te verliezen. Ook hyperventilatie
teveel ademhalen onder invloed van
spanning hoort bij zo'n aanval, en
maakt de angst nog groter. Door de licha
melijke verschijnselen kan het idee ont
staan aan een ernstige ziekte te lijden,
vooral als men zich de oorspronkelijke
angst niet bewust is.
Naar de oorzaak van paniekaanvallen
wordt momenteel hard gezocht. De 'biolo
gische psychiatrie' die sterk in opkomst
is, zoekt het in een afwijking in de infor
matie-overdracht in de hersenen; daar
bij spelen dezelfde stoffen een rol als bij
het ontstaan van depressies. Ook blijkt er
een soortgelijke erfelijke aanleg als voor
depressie te bestaan.
Het is dan ook niet verbazend dat men
sen met paniekaanvallen gunstig kun-
neh reageren op middelen tegen depres
sies, antidepressiva. De ernst en de fre
quentie van de aanvallen kunnen erdoor
afnemen.
Langdurig
Als er sprake is van een onbestemd ge
voel van angst voor een onbekend ge
vaar, spreekt men in de medische wereld
van 'gegeneraliseerde angst'. Deze angst
is veel minder heftig dan de paniekaan
val, maar is juist zeer langdurig (maan
denlang) en continu aanwezig. Dat uit
zich, behalve in het zich overmatig zor
gen maken en angstige gedachten, ook in
lichamelijke verschijnselen: hartklop
pingen, transpireren, buikklachten, een
droge mond, overmatige spierspanning
met spierpijn, snelle vermoeidheid en het
gevoel voortdurend 'op scherp' te staan.
Soms is men zich van deze angst niet be
wust, en denkt men op grond van de li
chamelijke verschijnselen aan een licha
melijke ziekte.
Nachtmerries
Een vorm van angst kan ook ontstaan
na een levensbedreigende gebeurtenis of
een ernstig ongeluk. Deze 'posttraumati
sche stress-stoornis' wordt behalve door
angst en somberheid vooral gekenmerkt
door het steeds opnieuw beleven van de
gebeurtenis en nachtmerries. De angst
wordt opgeroepen door alles wat aan de
gebeurtenis herinnert en is zeer verlam
mend.
De behandeling van al deze soorten
angsten bestaat uit verschillende vormen
van 'therapie', soms gecombineerd met
medicijnen.
Een fobie zal meestal behandeld wor
den met gedragstherapie, waarbij niet
zozeer op de oorzaken van de fobie wordt
ingegaan, maar vooral wordt gewerkt
aan het weer 'afleren' van het vermij
dingsgedrag. Dat gebeurt stapje voor
stapje waarbij men steeds iets sterker
met het onderwerp wordt geconfron
teerd. Daarbij horen ontspannings- en
ademhalingsoefeningen, om te leren de
angst en de hyperventilatie onder contro
le t& krijgen. Ook zal in de gesprekken
aandacht worden besteed aan de gevol
gen die de fobie voor de patiënt en zijn
omgeving heeft.
Zoals gezegd kan de paniekstoornis
soms met succes worden behandeld met
antidepressiva. Men zal het echter nooit
alleen met medicijnen afkunnen. 'Gewo
ne' kalmerende middelen zijn in het alge
meen niet tegen de angst van een fobie of
een paniekstoornis' opgewassen.
Gesprekken
Bij algemene angst zal men meestal
via gesprekken proberen achter de oorza
ken van de atigst te komen. Daarbij kan
men eventueel tijdelijk kalmerende mid
delen krijgen, meestal een van de zeer
veel gebruikte - benzodiazepine^,
waartoe valium en librium behoren. De
ze middelen onderdrukken de angst
goed. maar moeten eigenlijk niet langer
dan enkele weken geslikt worden, omdat
daarna het gevaar van afhankelijkheid
dreigt.
Bij de posttraumatische stress-stoornis
gaat het er vooral om de angst niet te on
derdrukken, maar juist de gevoelens de
vrije loop te laten. Vrienden en familie
kunnen bij de verwerking een grote rol
spelen door te luisteren.
