De preek als enige herinnering
Een poel van verderf
IDe totale veramerikanisering van het vestigingsgebied van Hollandse immigranten
'Chicago is een harde stad,
en dan vooral voor zwarten'
ZATERDAG 31 MAART 1990
PAGINA 27
Halverwege de vorige eeuw scheepten tal van Nederlanders zich in om
H in de omgeving van Chicago the American Dream waar te maken. Ze
ontvluchtten de bittere armoede op het platteland in het noorden en
oosten van Nederland, en vestigden zich vervolgens in plaatsen als
South Holland, Roseland of West Side. De gok pakte veelal goed uit, de
meeste landverhuizers wisten daar aan de boorden van Lake Michigan
een zekere mate van welstand te bereiken. Ruim anderhalf jaar zocht
J Katwijker Hans Krabbendam naar tastbare herinneringen aan die eer-
B ste immigratiegolf van Nederlanders. Als aanknopingspunt nam de on
derzoeker, die het naspeuringswerk verrichtte onder de hoede van pro-
-J fessor Swieringa, het leven van dominee De Beij. Krabbendam ervoer
dat hun afstamming de nazaten van de gelukzoekers niet is af te zien.
Alleen de zondagse preek heeft nog een Nederlandse inslag.
door Jeroen Dirks
Er is rond de Lake Michigan dus bitter
weinig over van wat met de eerste Neder
landse immigratiegolf in verband zou
kunnen worden gebracht. Krabbendam
vond een enkel 'monument', in de vorm
van een bordje met een korte Nederland
se tekst ("hier kwam de familie puntje,
puntje aan") ergens midden op de vlak
ten. Ook trof hij op sommige brievenbus
sen in Chicago een Nederlandse naam
aan, of een naam met een Nederlandse
klank. Maar achter de huisdeur woonde
dan toch een Amerikaanse familie die
zich nog maar vaag de mogelijke Neder
landse afkomst herinnerde. "Amerika
nen zijn niet zo sterk in het bewaren van
hun culturele erfgoed", stelt de Katwij
ker bitter vast. "Gelukkig komt daar wat
verandering in, maar die ontwikkeling is
pas van de laatste tijd".
Afval
Toch lukte het Krabbendam een paar op
vallende elementen van de eerste Neder-
landse immigratiegolf te traceren. Nèem
Ds. De Beij
de speech van vice-president Huizinga
van het gigantische concern Waste
Management, die hij in geschreven vorm
aantrof tijdens een bezoek aan Chicago.
De naam Huizinga had Krabbendam al
alert gemaakt, maar toen hij zich reali
seerde dat Waste Management zich be
kwaamt in de verwerking en afvoer van
afval, raakte hij helemaal geïnteresseerd.
Krabbendam werd niet teleurgesteld.
De vice-president verwees in de speech
naar zijn Nederlandse afkomst. Naar zijn
verre voorvader Harm Huizinga, die in
de jaren zestig van de vorige eeuw met
een paar centen op zak de oversteek naar
Chicago waagde en daar op de gok een
paard en wagen kocht om vuil op te ha
len. Ruim een eeuw later kan worden
vastgesteld dat die gok heeft geresul
teerd in een van de grootste afvalcon-
cerns in de Verenigde Staten. "Maar het
is zeker niet zo dat het bedrijf nog een
Nederlandse inbreng kent. Toevallig is
de vice-president een man met een Ne
derlandse naam, maar verder is het een
gewoon Amerikaans bedrijf'.
Krabbendam vermoedt dat het vele
Nederlanders zo is vergaan. Ze zullen
niet allemaal zoveel mazzel hebben ge
had als Huizinga met z'n paard en wagen,
maar ze zijn wel razendsnel doorsnee-
Amerikanen geworden. Nog voor de
eeuwwisseling werd in het openbare le
ven bijna nergens meer Nederlands ge
sproken, ook niet in de Nederlandse ne
derzetting South Holland, direct ten zui
den van Chicago. De Nederlanders, ten
opzichte van de —zeker destijds gedis
crimineerde zwarten danig in het voor
deel omdat ze blank en protestant waren,
integreerden snel in de Amerikaanse
middenklasse.
Nederlandse vrouw
Toch bleven de banden met het ont
vluchte vaderland sterk. Krabbendam
De Reform Church in Chicago. Hans Krabbendam heeft ervaren dat het
daar nog 'Nederlands' aan toe gaat. (foto's Hans Krabbendam»
mag graag het vermakelijke voorbeeld
aanhalen van Harm Huizinga, die welis
waar z'n geld verdiende in Chicago, maar
zijn in Groningen achtergebleven familie
verzocht een Nederlandse vrouw "te re
gelen". Toen de familie een geschikte
kandidate op het oog had, wilde Huizin
ga haar zelf ook nog even beoordelen. Hij
verkocht de boel (maakte daar een flinke
winst op) en reisde naar Nederland. Een
paar jaar later keerde hij met vrouw en
kinderen terug naar Chicago.
Niet iedere emigrant onderhield zulke
sterke banden met Nederland, ook al
werd er dan vaak binnen de Nederlandse
gemeenschap getrouwd. "De gehecht
heid aan elkaar was in Chicago groot. Er
waren veel Nederlandse huwelijken.
Vooral bij gereformeerden was sprake
van een grote gemeenschapszin", aldus
Krabbendam. Hier valt de rol op die kerk
en geloof speelden in het leven van de ge
ëmigreerde Nederlanders. Die rol was
groot, vrijwel alle Nederlanders in Chi
cago waren gelovig.
Krabbendam wijst er op dat in de ne
gentiende eeuw nog vrijwel geen sprake
i ontkerkelijking. Daar komt bij
dat de meeste emigranten uit streng ge
lovige gebieden als Groningen en de
Achterhoek kwamen. Ze namen hun
kerk mee of zorgden dat die ook snei
'overkwam'. Een mooi voorbeeld is do
minee De Beij uit het Groningse Middel-
stum. In 1867 waren zestig Middelstum-
mers tegelijk naar Chicago vertrokken
om daar hun geluk te beproeven. De Beij
vond het maar niets dat die grote ge
meente daar herderloos zat. In april 1868
pakte hij zijn spullen en reisde de club
Middelstummers achterna.
De Beij voelde zich in de Verenigde
Staten snel in zijn element. Hij wist met
de door Nederlanders gestichte Reform
Church veel mensen aan te spreken. "De
kerk had snel 1.200 leden", aldus Krab
bendam, die het succes niet alleen ver
klaart uit het feit dat de Reform Church
een Nederlandse kerk was. Volgens hem
heeft de aantrekkingskracht ook te ma
ken met De Beij's pragmatische opstel
ling. Zo week de dominee af van de Ne
derlandse traditie om huisbezoeken te
doen. Van 1887 af preekte hij bovendien
in het Engels.
De Beij had beter moeten weten. In Ne
derland waren afscheidingsbewegingen
van mensen die de kerk 'te los' vonden al
aan de orde van de dag geweest. "Hoewel
de Reform Church nog altijd veel ortho
doxer was dan de Nederlandse hervorm
de kerk, ontstond er steeds meer weer
stand tegen de 'Amerikaanse trekjes'.
Vooral de Groningers hielden vast aan
een strakker kerkverbond en meer disci
pline", aldus Krabbendam. Zo ontstond
de meer orthodoxe Christian Reform
Church. De eerste afscheidingsbewe
ging van Nederlanders in de Verenigde
Staten was een feit.
Krabbendam relativeert meteen de
ernst ervan. "Ach. nergens vond en vind
je zoveel kerken als in de Verenigde Sta
ten. Vaak gaat het ook om een communi
ty-church in de buurt. Gelovigen vestig
den zich ergens, sloten zich bij elkaar aan
en dan hadden ze .veer een kerkgenoot
schap. En behalve theologische verschil
len speelden ook vaak persoonlijke ver
schillen een rol: de ene dominee beviel
beter dan de andere".
Zo bleven beide Nederlandse kerken
veel mensen aanspreken. En zo bleef do
minee De Beij tot zijn dood in 1897 een
toonaangevende figuur in de Nederland
se gemeenschap.
De kerk heeft een grote invloed gehad
op het leven van de Nederlanders in Chi
cago. Erg groot. Zo moet de weerzin die
onder Nederlanders leefde tegen de
Amerikaanse politiek in de kerk zijn ge
voed. "Ze vonden de politiek maar cor
rupt, een vies zaakje", stelt Krabben
dam. Vooral Ieren, maar ook Oost-Euro
peanen mochten graag strijden om posi
ties in het stads- en staatsbestuur, Neder
landers speelden daarin geen rol van be
tekenis. Misschien dat er geen enkel ver
band bestaat, maar het is opvallend dat
Nederlanders ook niet deelnamen aan de
alom aanwezige misdaad in Chicago".
Eigen zaakjes
De Nederlanders regelden hun eigen
zaakjes. Vrijwel altijd via de kerk en de
twee door de kerk gestichte scholen:
Calvin en Hope College, waar veel voor
malige Nederlanders naartoe gingen. En
zo is het eigenlijk steeds gebleven. De
nieuwe golf van Nederlanders, die na de
Tweede Wereldoorlog naar de Verenigde
Staten kwamen en zich ook buiten Chi
cago vestigden, veranderde daar niet zo
veel aan. Veel van hen waren zo ziek van
het verwoeste Europa dat ze het liefst al
le schepen achter zich verbrandden. An
deren hielden het contact met Neder
land, maar ze spraken de taal alleen nog
maar als er familie op bezoek kwam.
Voor de rest werden ook zij Amerika
nen. Al gingen ook zij vaak naar Calvin
en Hope. En bezochten ze ook geregeld
de Christian of de gewone Reform
Church. "Dat is het enige waar je het nog
aan ziet. De typisch Amerikaanse preek
bestaat vaak uit wat anecdotes. In de Re
form Church gaat het in de preek Neder-
landser toe. Er wordt een bepaald onder
werp aangesneden en dat wordt nader
uitgediept", aldus Krabbendam. Voor
zichtig memoreert hij nog één verschil
tussen de voormalige Nederlanders en
nogal wat 'andere' Amerikanen. Hun
godsdienst leidt niet tot godsdienst
waanzin. Excessen waarbij Nederlan
ders waren betrokken, bestaan volgens
hem niet. "Nederlanders passen er in. In
Amerika", stelt Krabbendam vast, "Maar
ze denken ook na".
Op een mooie zomerdag in juli
1919 kwam een zwarte jongen,
die verkoeling zocht in het water
van Lake Michigan bij Chicago,
per ongeluk in het voor blanken
gereserveerde gedeelte van hef
meer terecht. Blanke zwemmers
ontstaken in woede en
bekogelden de jongen met
stenen. Hij overleed aan de
verwondingen. Voor de bewoners
van het zwarte getto in West-
Chicago was de maat vol na dit
zoveelste incident. Ze vielen
blanken aan, die op hun beurt
hard terugsloegen. Het gevecht
duurde dertien dagen.
Achtendertig mensen kwamen
om, enige honderden raakten
gewond en meer dan duizend
mensen dakloos omdat hun huis
in brand was gestoken. Ruim
zeventig jaar later wordt het leven
in de stad nog altijd verziekt door
racisme en criminaliteit. "Chicago
is een harde stad, vooral voor
zwarten"
door Jeroen Dirks
Chicago is a tough city", stelt de Ameri
kaanse professor geschiedenis Sitkoff
van de Universiteit van New Hampshire
vast. "Een harde stad. Vooral voor de
zwarte bewoners. In het jaar 1853 werd
het negers weliswaar bij wet verboden
de staat Illinois in te reizen, de staat
waarin Chicago ligt, maar ze kwamen
toch. Op zoek naar de vervulling van hun
American Dream vluchtten ze van het ar
me en racistische zuiden naar de stad
waar alles kon, naar de 'koningin van het
westen'.
Ze kwamen bedrogen uit. Want zwart-
zijn in Chicago, betekende op grond van
wetten naar aparte scholen moeten. Op
veel plekken, zoals op bepaalde delen
van het strand aan Lake Michigan,
mochten negers zich niet vertonen. In
het positiefste geval konden ze rekenen
op een goor baantje in de vleesindustrie.
En omdat veel blapke wijkbesturen
huisvesting van negers verboden, waren
ze gedwongen bij elkaar in die ene wijk
te gaan wonen.
Zo ontstond het getto, scherp afge
scheiden van de rest van de stad en met
(een gebrek aan) eigen wetten. Sitkoff:.
"Ook andere etnische groeperingen kwa
men bij elkaar terecht. Maar geen bevol
kingsgroep was zo gescheiden van de
rest als de zwarte bevolking die geheel in
het getto woonde. In 1930 bijvoorbeeld
leefden in Little Poland maar 24 procent
van de Poolse mensen in Chicago. In
Little Ireland uiteindelijk maar 3 pro
cent van de Ieren. Het is duidelijk: blan
ke immigranten waren vrij om te komen
en te gaan; de negers waren scherp ge
scheiden van de rest door the color line,
getrokken door blanken. Een soort open
luchtgevangenis".
Ku Klux Klan
Er was de blanken nogal wat aan gelegen
om het zo te houden, ook toen de beruch
te wettelijke bepalingen werden afge
schaft. In het jaar 1921 telde de racisti
sche groepering Ku Klux Klan 50.000 le
den in Chicago. "Een top van de racisti
sche ijsberg, want ik wil eraan herinne
ren dat katholieken en joden niet lid mo
gen zijn van de Ku Klux Klan", stelt Sit
koff.
Waar in het diepe zuiden van de Vere
nigde Staten de situatie heel langzaam
enige verbetering vertoonde, daar bleef
het racisme in Chicago hoogtij vieren.
Ook nadat opnieuw duizenden zwarten
in de Tweede Wereldoorlog hun intrek in
de stad, of beter gezegd, in het .getto had-
den genomen. Hoe erg het was, bleek in
1966, toen de zwarte dominee Martin Lu
ther King jr. zijn campagne voor meer
burgerrechten voor negers richtte op de
stad aan Lake Michigan.
Sitkoff citeert wat Kings naaste mede
werker Ralph Abernathy opschreef toen
hij samen met de dominee het getto be
zocht: "De sloppenwijken in Chicago
zijn te vergelijken met het Europa van
vlak na de Tweede Wereldoorlog. Ruines
en een onontkoombare stank van urine
en uitwerpselen. Elke keer zag je ratten
op patrouille, zo vet en dik dat je bang
was dat ze je zouden aanvallen".
King toonde zich verbijsterd door de
onverschilligheid van de politie in het
getto, de prostitutie, de gevechten tussen
bendes. Hij hield samen met negers mar
sen door blanke wijken 'om aandacht te
vragen voor gelijke rechten voor zwart
en blank. De marsen hielpen geen zier.
De blanke, oppermachtige burgemees
ter Richard M. Daley beloofde gouden
bergen, maar deed niets voor de negers.
Teleurgesteld kondigde King zijn terug
komst aan. Maar het lot wilde anders, de
populaire dominee werd vermoord.
Bitter constateert Sitkoff dat er ook de
"Het is nog steeds zo dat in Chicago de zwarten van de rest van de samenle
ving worden gescheiden door 'the color line', getrokken door de blanken. Een
soort openluchtgevangenis". (Archieffoto)
laatste jaren geen verbetering is getre
den in de situatie in Chicago. Nog steeds
is the color line scherp getrokken. Uit
Amerikaans onderzoek blijkt dat maar
liefst 88 procent van de zwarten bij el
kaar in het getto woont onder vaak uiter
mate trieste omstandigheden. Daarom
heen woont de kleine zwarte midden-
De afstudeerrichting Amerikanistiek van de Leidse universiteit organiseert tot
en met 8 mei elke dinsdagavond vanaf 18.45 uur een reeks lezingen over Chicago,
Stenen Hel en Wonderstad.
Een opvallende bijdrage leverde onlangs Katwijker Hans Krabbendam. Van
daag een interview met hem. Op deze pagina ook aandacht voor de lezingen van de
Amerikaanse professor Sitkoff (over racisme) en de Utrechtse professor Boven
kerk (over de criminaliteit in Chicago).
klasse, de mensen die toevallig nog wel
een baan hebben. En daar weer omheen
de blanken. In geen enkele andere stad
in de Verenigde Staten, zelfs in New
York niet, is het zo erg als in Chicago. Sit
koff: "Chicago is typerend voor wat in de
Verenigde Staten gebeurt. Alleen dan in
het extreme".
se Jackson (de zwarte dominee, die zich
presidentskandidaat stelde, red.) niet.
Wat moet gebeuren is, denk ik, dat de
Verenigde Staten er door een schok ach
ter moeten komen dat dit probleem be
staat. Maar of dat op tiid is..."
Feit is dat blank Chicago niet wakker
is geschrokken van de "epidemische cri
minaliteit" en de daarmee gepaard gaan
de geweldsexplosies in de stad. Ze zijn
wat dat betreft in Chicago ook wel het
een en ander gewend. Toen een van de
eerste Ierse immigranten ruim een eeuw
geleden ruzie kreeg over het bestuur van
een wijk strooide hij pine-apples rond,
een soort molotov-cocktails avant la let-
tre. In de jaren twintig en dertig schoten
georganiseerde gangsterbendes elkaar
en af en toe onschuldige kinderen
aan flarden. En tegenwoordig is er de
drugscriminaliteit, waarbij vooral veel
negers zijn betrokken.
"Kleine jongens", meent de Utrechtse
professor criminologie Bovenkerk, als
het over zwarte drugshandelaars gaat.
Hij is ervan overtuigd dat zij het gevaar-
Dat laatste mag letterlijk worden geno
men, want contacten tussen de maffia en
alom gerespecteerde politici waren er le
gio. Bij de begrafenis van gangster Big
Jim Colosimo in 1920 liepen in de stoet
vijf rechters en twee Congresleden mee.
Al Capone had ook zo z'n vriendjes in de
hoogste regionen. Tevens gaat het ge
rucht dat de smetteloze president Ken
nedy zijn vriend maffiabaas Sam Gianca-
na heeft gevraagd de Cubaanse leider Fi
del Castro te vermoorden. Die moord is
overigens niet gepleegd.
Heerschappij
Bovenkerk benadrukt dat net als de Itali
anen ook een aanzienlijk deel van de jo
den, Ieren, Russen en Polen na hun im
migratie in Chicago een misdadig ge
vecht hebben gevoerd om de heerschap
pij. Bekend zijn de voorbeelden van cri
minaliteit tegen de eigen groep. Polen
'beschermden' Poolse winkeliers tegen
'bendes' en vroegen daarvoor veel geld.
Russen haalden Russische vrouwen af
bij de boot waarmee ze net uit Rusland
waren aangekomen, en dwongen ze tot
prostitutie. Het ergst is wat dat betreft de
Inmiddels is het zo ver dat blanken
weigeren nog belasting te betalen voor
de scholen in het getto, Waardoor de
kwaliteit van het onderwijs daar zien
derogen terugloopt. Waar het toe leidt?
"Apathie of rebellie? Ik weet het niet. Dit
zijn conservatieve tijden. Niemand praat
over de problemen in het getto, zelfs Jes-
lijke werk op straat mogen opknappen,
terwijl achter de schermen de (blanke)
mafiabazen de touwtjes in handen hou
den. "De kleine jongens worden gepakt,
de grote jongens zijn de politie altijd een
paar slagen voor", aldus Bovenkerk.
Geen alternatief
Negers zijn bereid risico's te lopen, om
dat in het getto geen alternatief voorhan
den is: "Het proces van racistische uit
sluiting heeft gemaakt dat hun leven we
zenlijk verschilt van dat van andere etni
sche groepen". Maar zelfs door een mis
dadig leven te leiden, kunnen negers in
Chicago niet meer opklimmen op de
maatschappelijke ladder om zo hun
American Dream te vervullen. Zelfs die
weg is voor hen afgesneden.
Een etnische groep die zich door mis
daad nog prima wist te redden, zijn de
Italianen. Toen ze eind vorige eeuw
straatarm het land van de onbegrensde
mogelijkheden binnen reisden, had een
aanzienlijk deel van de Italianen geen zin
om jarenlang op een houtje te bijten. Dus
stortten ze zich op de misdaad. Gokken,
drankverkoop, prostitutie; het zijn van
die zaken die zich met de punt van het
pistool prima laten regelen. Het verdient
snel. En, hoe raar het ook klinkt, je geniet
"anderhalfste generatie" van immigran
ten die de weg inmiddels weet, maar nog
niet zo is verburgerlijkt als de tweede ge
neratie die vaak minder risico wil lopen
om succes te boeken.
Een uitzondering op die successie
theorie, die nog steeds door veel sociolo
gen wordt aangehangen, vormen de Itali
anen. Zij blijven betrokken bij misdaad.
Bovenkerk: "Overal blijven Italiaanse
namen opduiken. Er zijn tal van aanwij
zingen dat de Italianen zich helemaal
niet uit de georganiseerde misdaad heb
ben teruggetrokken". De criminoloog
denkt dat ze nu verdienen aan specule
ren met onroerend goed, handel in voed
sel voor bouwvakkers (een miljoenen
zaak!) en het dumpen van chemisch af
val.
Bewijzen kan Bovenkerk zijn theorie
echter niet, want over georganiseerde
criminaliteit in Chicago is na 1950 bitter
weinig meer geschreven. De misdaad be
staat en het gaat hard tegen hard. Of de
criminelen inderdaad Italianen zijn, die
elke keer het estafettestokje van elkaar
overnemen of de macht bevechten blijft
duister. Maar een ding lijkt zeker. Boven
kerk: "De zwarten zitten weer aan de ba
sis, ook in de criminele hiërarchie, net als
in de rest van de Amerikaanse samenle
ving".
