Nederland eist
kunstcollectie
op van Moskou
Eenvoud troef in Japanse schilderingen
Eigentijds nihilisme
in 'Wassenaarse Slag'
Bach trekker Leids kamerkoor
Bijzondere expositie bij Amber
DINSDAG 20 MAART 1990
KUNST
PAGINA 21
en uitsluitend, als imitator door
het leven gaan. Vanavond presen
teert hij in de Leidse Schouwburg
zijn theatershow 'Ruimtevrees',
waarin de 'man van duizend
stemmen' meer doet dan bekende
persoonlijkheden nabootsen. Zijn
nieuwste programma bestaat
voornamelijk uit liedjes, sketches
en conferences. Robert Paid
speelt, zingt, danst en imiteert de
ze show naar eigen zeggen een
eind de ruimte in'. Drie muzikan
ten begeleiden em daarbij.
Erna Sassen
Erna Sassen, winnares van het
Camarettenfestival 1985 en de
laatste jaren vooral bekend als
zuster Lievegoed, trekt op het
ogenblik met haar eerste avond
vullende soloprogramma door het
land. 'Je kan wel gek worden' is de
titel van deze voorstelling, waar
in Sassen onderwerpen aanpakt
als doodsangst, jaloezie en incest
op haar eigen wijze -ze schreef zelf
de teksten - aanpakt. Erna Sassen
staat donderdagavond met haar
soloprograma op de planken van
de Leidse Schouwburg.
La Strada
HILVERSUM/LEIDEN (ANP) - Ongeveer vijfhonderd te
keningen uit de wereldberoemde Königs-collectie van het
museum Boymans-Van Beuningen. die in de Tweede We
reldoorlog door de nazi's uit Nederland zijn gestolen, liggen
achter slot en grendel in het Poesjkin-museum in Moskou.
De Rijksdienst Beeldende Kunst in Den Haag is daar na ja
renlang opsporingswerk achter gekomen.
Het gaat om tekeningen van onder
anderen Rembrandt, Rubens, Due-
rer, Van Dijck, Watteau en Tintoret
to. De marktwaarde wordt geschat
op in totaal een half miljard gulden.
De Königs-collectie is genoemd
naar een schatrijke bankier uit
Haarlem die de tekeningen verza
melde in de jaren '20.
Huis Doorn leent
deel inventaris
aan Duitsland uit
DOORN (GPD) Een deel van de
kostbare inventaris van Huis
Doorn, de laatste woning van de
Duitse Keizer Wilhelm II, wordt
voor een periode van twee jaar uit
geleend aan verschillende Duitse
Het landgoed gaat in september
voor twee jaar dicht om ingrijpend
gerestaureerd te worden, in het bij
zonder het interieur. In totaal staat
in Huis Doorn 2.900 vierkante meter
antiek. Hiermee worden in de res
tauratieperiode zowel in München
als in Berlijn exposities ingericht.
Het bezit van Wilhelm II werd in
1945 door de Nederlandse Staat ge-
confisceerd als tegemoetkoming
voor geleden oorlogsschade. De
Staat had daarvoor nog een andere
reden: de keizer had altijd gewei
gerd in Nederland belasting te beta
len...
De Rijksdienst Beeldende Kunst
heeft onlangs in archieven een brief
ontdekt van een voormalig Neder
landse ambassadeur in Moskou. Al
in 1947 blijkt deze aan het ministe
rie van buitenlandse zaken in Den
Haag te hebben gemeld dat be
trouwbare zegslieden de collectie
tekeningen in het Poesjkin-muse
um hebben zien liggen. In combina
tie met andere aanwijzingen con
cludeert de rijksdienst dat de gesto
len collectie nog in Moskou ligt.
Honderden tekeningen uit de col
lectie van Königs werden begin ja
ren '40 tegen betaling van waardelo
ze rijksmarken weggekocht door de
nazi's. De tekeningen belandden in
Dresden in de DDR De Rijksdienst
Beeldende Kunst noemt het vrijwel
zeker dat Russische troepen de col
lectie uit Dresden hebben meege
nomen. De Nederlandse overheid
heeft de Sovjetunie haar hulp aan
geboden bij het opzoeken van de
kunstschatten.
Minister D'Ancona van WVC zei
gisteravond in KRO's Brandpunt
de Sovjetunie te willen houden aan
een verdrag uit 1943, waarin is afge
sproken dat door nazi's geroofde
kunst wordt teruggegeven aan de
rechtmatige eigenaren. „Iedereen
die onder dat verdrag een handteke
ning heeft gezet, heeft de morele
plicht zich aan die afspraak te hou
den", aldus minister D'Ancona.
De woordvoerder van de Russi
sche ambassade was niet bereik
baar voor commentaar.
Kaoru Kakudo:
intense klank
LEIDEN - De 'Frühlings-sonate'
van Beethoven was wel een zeer
toepasselijke opening voor dit
recital. Terwijl sommige musici
een Beethoven-sonate gebrui
ken om zich warmte spelen, was
Kaoru Kakudo meteen vanaf de
eerste tonen volledig aanwezig.
Zij liet niet zichzelf op gang ko
men, maar gaf de sonate alle ge
legenheid om te ontluiken. Nu is
dit werk toch wel bekend, maar
in de uitvoering van deze lente
dag leek de muziek toch meer
knoppen te dragen dan anders.
Nog geen tien maten Brahms
en je voelt alles al aankomen.
Geen voorjaar meer in deze mu
ziek maar muzikale thema's die
zich in een mum van tijd ont
wikkelen tot welig tierende
struiken, waar het heel moeilijk
te onderscheiden is welke rich
ting de thema's gegaan zijn. Met
eindeloos lange vioolstreken en
een toon die door de ruimte zin
derde liet Kaoru Kakudo haar
begeleider Herman Uhlhorn ver
achter zich in expressie. Het is
niet zo dat de spelers elkaar in
de weg zitten, het lijkt er vaker
op dat de pianist hetzelfde ver
haal in een iets ander dialect ver
telt. Ook de uiterlijke voor
dracht verschilt. Terwijl de vio
liste schijnbaar onbewogen de
meest diepe emoties vertolkt,
speelt Herman Uhlhorn vrien
delijk lachend een relatief min
der beduidend verhaal.
De kroon op het werk was
toch wel Poeme van Ernest
Chausson. Met vaste, haast
dwingende hand leidde Kaoru
Kakudo niet alleen de melodie
naar een hoogtepunt, maar als
bij de rattenvanger van Hameln
werden we als toehoorders met
een bijna onhoudbare spanning
meegevoerd naar een onont
koombare climax.
Tot slot kwamen de warme
gloed en de roekeloze uitbun
digheid van de zigeunermuziek
het concert besluiten. Ook hier
toverde Kakudo met intense
klanken, zolang -uitgerekt en
aangehouden dat je vreesde dat
de rek er uit zou gaan, maar
MONICA SCHIKS
SCHEVENINGEN - Het is lang
geleden dat ik in de kunst het idee
van de mens als nietig stofje ben
tegengekomen. De schrijver W.F.
Hermans was in Nederland de
meest uitgesproken verdediger
van deze sombere opvatting.
Maar sinds hij het menselijk
wezen reduceerde tot niet meer
dan een chemische reactie, is het
ons vooral in materieel opzicht
zozeer voor de wind gegaan, dat
wij nauwelijks nog een bood
schap lijken te hebben aan kunst
zinnig vormgegeven nihilisme.
De Haagse schrijver en 'perfor
ming poet' Bart Chabot heeft, ge
heel tegen de tijdgeest in, zijn pen
in de zwarte gal gedoopt. In het
toneelstuk 'Wassenaarse Slag'
laat hij een jongeman na een ont
luisterende queeste door de lage
landen besluiten dat het allemaal
maar niks gedaan is, dat de mens
nog minder voorstelt dan een
zandkorreltje van de Wassenaar-
se Slag en dat hij er dus maar be
ter een einde aan kan maken.
Op zich vind ik de poging van
Chabot wel sympathiek. Volgens
mij kan het geen kwaad tegen
wicht te bieden tegen het econo
misch optimisme dat momenteel
zo graag als wereldbeeld wordt
aanbeden. Maar de termen waar
mee Chabot de keerzijde van de
medaille onder de aandacht wil
brengen, sorteren geen effect,
missen de kracht daartoe.
Zo kan hij voor het 'consumen
tisme' geen beter schrikbeeld ver
zinnen dan de gele M van die gro
te Amerikaanse hamburgerbak
ker en zoiets onschuldigs als de
stofzuiger wordt tot verboden be
zit verklaard met flauwe grappen
als: "Als je ziet waarmee de stof
zuiger z'n zakken vult, is het geen
wonder dat-ie stinkt".
Daar komt bij dat de jongeman
die deze opvattingen uitdraagt,
helemaal in beslag wordt geno
men door de videocultuur. Geen
wonder dat het leven dan niks
voorstelt!
Op zijn rondreis heeft hij aller
lei buitenissige specimina van de
menselijke soort voor de camera
gehaald en de beelden draait hij
af in de Scheveningse bunker
waarin hij zich heeft teruggetrok
ken. Zijn camera staat voortdu
rend aan en vaak neemt hij zich
zelf op onder het uitspreken van
zijn litanie.
De drie (drie!) televisies verto
nen afwisselend de beelden die
wij op dat moment ook zelf zien
en de eerder opgenomen 'inter
views'. Het geheel krijgt daardoor
te veel het karakter van video
kunst, een genre dat sowieso al
bedenkelijk is, maar dat in dit ge
val bovendien de boodschap
overwoekert.
De jonge acteur Bas Voets gaat
heel serieus op in zijn rol. Wan
neer de voorstelling meer op de
inhoud dan op de vorm was ge
richt, had zijn ernst zinvol kun
nen zijn. Nu werkt het alleen
maar averechts.
"Het is een aardige jongen,
maar hij moest zich niet zo druk
maken", zei de persoon met wie
ik ben gaan kijken. Een opmer
king die aangeeft hoe weinig de
verschillende elementen van de
ze voorstelling een eenheid vor-
HANS STUPERS
Bas Voets in 'Wassenaarse Slag'
van Bart Chabot. (foto gpi»
Concert door het Leids Kamerkoor bege
leid door een instrumentaal ensemble met
werken van Joh. Seb. Bach. Solisten Els
van Onselen (sopraan), WiHried Reneman
(countertenor), Andre Cats (tenor), Bas
Ramselaar (bas) en Peter Schrier (viool).
Muzikale leiding: Ton Beckers. Gehoord
op 17 maart in de Taffeh-zaal.
LEIDEN - De afgelopen jaren
heeft het Leids Kamerkoor zich
doen kennen als een koor dat
niet terugschrikt voor op de te
nen lopen waar het de moeilijk
heidsgraad van zijn program
ma's betreft. De zangers leken er
ook niet altijd even gelukkig
mee. Geheel anders lag het bij
dit concert met muziek van
Bach.
Joh. Seb. Bach, bekend van
radio, platen en passies. Men
voelt zich opgenomen in de mu
ziek. Bach is fijn om 'te doen'
voor zangers en spelers en aan
genaam herkenbaar voor de
luisteraars. Bach trekt publiek:
er was meer opkomst dan waar
op gerekend was. Bij de eerste
tonen van de cantate nr. 4
'Christ lag in Todesbanden'
voelde je uit de volle Taffeh-zaal
een soort poezen-gespin van be
haaglijkheid opstijgen bij de
herkenning van deze muziek.
Bach verveelt niet met zijn
rijkdom aan melodische en rit
mische motieven. En toch... wa
ren er vaker momenten, waarop
iets van de essentie ontglipte
aan de inspirerende handen van
Ton Beckers. Musiceren is voor
uit zien en dat valt om de drom
mel niet mee in het motet 'Jesu
Meine Freude'. In de veelheid
van inzetten, motieven en om
spelingen raakte het koor wel
eens de weg kwijt, zag een zij
paadje aan voor de grote weg om
dan later weer het hoofdspoor
op te pakken. In deze dingen is
de muziek van Johan Sebasti-
aan even kwetsbaar als die van
Wolfgang Amadeus.
Veel solistische kansen in het
Motet: niet alleen de zangers
stonden hun mannetje, alhoe
wel het wel erg geknepen geluid
van de counter-tenor Wilfred
Reneman een vreemde eend in
de bijt was; ook veel instrumen
talisten van het ensemble kon
den zich uitleven in solowerk en
deden dat naar behoren.
Een aparte vermelding ver
dient Peter Schrier die soleerde
in het vioolconcert in a mineur.
Heel muzikaal en met mooie, af
gewerkte toon waren de eerste
twee delen. De snelle ritmische
passages in het laatste deel eis
ten van de solist zoveel aan
dacht op, dat de grote lijn wat
minder uit de verf kwam. Toch
alleszins een applaus waard.
Ton Beckers slaagde er id ge
durende de hele avond de ca
dans van de werken vrij licht te
houden. Geen bombastische ac
centen, wel werden frases naar
een hoogtepunt geleid en wer
den slotakkoorden met een ter
loops handgebaar in hun bewe
ging bevroren.
MONICA SCHIKS.
LEIDEN Toneel en kinder
theater naast een aantal solo-
produkties deze week op Leid
se planken.
Clara S.
In verband met de filmweek bij
het LAK is het theateraanbod er
ditmaal bescheiden. Op zaterdag
avond is er een voorstelling van
'Clara S.' met Adelheid Roosen en
George Groot. Adelheid Roosen
heeft eerder de aandacht op zich
weten te vestigen met haar solo-
produktie 'Van top tot teen te tril
len'. Vandaar dat men belangstel
lend mag uitzien naar deze nieu
we produktie. die wederom onder
regie van Marcele Meuleman tot
stand komt.
'Clara S.' is gebaseerd op het
werk van Elfriede Jelinek - vaders
spelen een intense en dramatische
rol in het leven van hun dochters
is de thematiek van haar werk -
alsmede op Milnes 'Winnie de
Poeh' Deze literaire uitersten,
vermengd met persoonlijke erva
ringen van Roosen en Groot, leve
ren volgens de programmatoe
lichting een 'sprankelende' voor
stelling op met dezelfde intensie
ve lading' als Roosens toneelde
buut.
Ruimtevrees
Robert Paid wil niet langer alleen
een toneelbewerking van Fellini's
gelijknamige en veelgeprezen
film. De bewerking is van Rosa-
maria Rinaldi en Guus Rekers, de
hoofdrollen worden vertolkt door
Heddy Lester. Joost Prinsen en
Helmert Woudenberg. De laatste
vertolkt de rol van de boeienko-
ning Zampano - het arcetype van
de eeuwige verliezer-Heddy Les
ter speelt die van zijn assistente
Gelsimona - de personificatie van
de jeugdige onschuld. Joost Prin
sen tenslotte is Matto, de sarrende
straatartiest, die als een Pierrot
bloemstukken voor Gelsomina uit
zijn mouw tovert.
Noodlot
Precies honderd jaar geleden
schreef Louis Couperus zijn (kor
te) roman 'Noodlot'. Toneelgroep
De Appel komt zaterdag- en
maandagavond met een bewer
king van 'Noodlot' door Hans de
Wolf naar de Leidse Schouwburg.
Verveling, decadentie, vriend
schappen en verliefdheden in de
wereld van de hogere kringen is
de thematiek, die zo typerend is
voor Couperus. Het gaat in dit ge
val om de in welstand verkerende
Frank, die teneinde de verveling
uit zijn leven te bannen een be
rooide studievriend, Bertie, in
huis neemt. De herwonnen vriend
schap komt onder druk te staan
als Frank verliefd wordt op Eva.
Er volgen verwikkelingen tot ten
slotte het noodlot toeslaat.
Kindertheater
Er is deze week ook theater voor de
kinderen. Zo komt het Amstel To
neel woensdagmiddag naar de
Leidse Schouwburg met 'Verbor
gen', een toneelstuk naar de ro
man 'De geheime tuin' van de En
gelse schrijfster Frances Hodgson
Bamett. Voor kinderen vanaf ne
gen jaar. Aanvang 14.30 uur)
En de Firma Tip Top speelt 'Een
viking met een slangetong' op zon
dagmiddag in het LAK-theater.
Voor kinderen vanaf acht jaar.
(Aanvang 15.00 uur)
Onze Kreek
André van den Heuvel en Sjoukje
Hooymaayer staan zaterdag
avond op het podium van de Lei-
derdorpse Muzenhof. Een muzi
kaal blijspel, dat eerder dit sei
zoen ook al in Leiden te zien was.
Bavo Galama
K&O Katwijk presenteert zater
dagavond in Tripodia 'De vrije
val van Victor Thieu'. een solopro
gramma van Bavo Galama.
LEIDEN "Heel bijzonder".
Met deze woorden opende dr. K.
Ruitenbeek de kleine expositie
'Goden en natuur in inkt' in de
Leidse Galerie Amber. Ruiten
beek is conservator van de afde
ling Aziatische kunst van het
Rijksmuseum in Amsterdam.
Zijn lof betrof niet alleen de uit
stekende kwaliteit van het geëx
poseerde, maar ook de smaakvol
le inrichting.
Galerie Amber is gespeciali
seerd in Japanse rolschilderin-
gen, de zogenaamde 'Kakemono'.
In de expositie worden echter
ook andere objecten getoond,
zoals een zijden priestermantel,
sculptuur, aardewerk, portret
kunst en veelkleurige schilderin
gen van goden.
Voor de Japanner is eenvoud
een hooggewaardeerd principe.
Eenvoud is immers multi-func-
tioneel. Het traditionele woon
huis is een uitstekende illustratie
van dit gegeven. Met behulp van
schuifwanden kon de ruimte naar
believen worden ingedeeld. Meu
bilair ontbrak, maar daarvoor in
de plaats stond de bewoner een
slaap-, zit- en werkmatje ter be
schikking en tal van kleine, hand
zame gebruiksvoorwerpen. Een
schrijfdoosje bijvoorbeeld, zoals
op de expositie te zien is. Even
eenvoudig en praktisch als mooi,
met fraai inlegwerk op het deksel.
Mooi door eenvoud, behoefde
het Japanse huis weinig opsmuk.
Wel was de Japanner gewoon om
in de nissen van zijn woning rol-
schilderingen op te hangen. Rol
schilderingen bestaan uit een
inkttekening op papier of zijde,
die met een penseel is opge
bracht. De schildering wordt vol
gens strenge regels omlijst door
kleurige zijde. Elk seizoen wissel
de de Japanner de schildering om
voor een andere en de niet ge
bruikte doeken konden worden
opgerold en opgeborgen. Van de
ze rolschilderingen zijn op de ex
positie prachtige voorbeelden te
zien, daterend uit de zestiende tot
en met de twintigste eeuw.
Eenvoud is echter ook de
kracht van de schilderingen zelf.
De Zen-schilderkunst wordt ge
kenmerkt door een relatief groot
onbeschilderd vlak. De kunste
naar probeert de essentie weer te
geven van wat hij ziet, dat wil zeg
gen, alleen de belangrijkste vor
men en lijnen. Zonder de hulp
van voorstudies en schetsen zet
de kunstenaar zijn penseel direct
op het papier of de zijde. Dat
maakt zijn werk levendig en de
lijnvoering heeft de elasticiteit
van de oosterse calligrafie. Maar
dat vereist ook veel talent en oefe
ning.
Van de geëxposeerde rolschil
deringen zijn er enkele, die flirten
met de anekdote. Een aapje dat
de weerspiegeling van de maan in
het water probeert te grijpen. De
man, die in het licht van de maan
een tekstrol leest, blijkt bij nadere
bestudering een weerwolf te zijn.
Andere rolschilderingen verte
genwoordigen het poëtische gen
re: de befaamde Japanse land
schapsschilderkunst.
Er bestaan slechts twee galeries
in Europa, waar men gespeciali
seerd is in de Japanse rolschilde-
ring. Een daarvan is de Leidse
Galerie Amber. De andere is ge
vestigd in Parijs en zal binnen
kort gesloten worden. De exposi
tie 'Goden en natuur in inkt' is het
resultaat van een samenwerking
tussen de beide galeries. Leiden
is dus bevoorrecht met deze ex
positie. Inderdaad: heel bijzon-
LISETTE OOMEN
Detail: boomstam van een schildering uit de 18de-eeuw.
