Vrouwenlevens in mooie poëzie Verzamelde gedichten van Elisabeth Eybers op komst Apart vibrato Sterke beat GEVARIEERD Ballads Visser Open deur Het Goede Doel: theateramusement 'Mauser' niet overtuigend literaire samenzang in Burcht ZATERDAG 17 MAART 1990 PAGINA 45 De van oorsprong Zuidafrikaanse dichteres Elisabeth Eybers is op 26 febrari 75 jaar geworden. Bij die gelegenheid verscheen een 'liber amicorum' met bijdragen van verschillende Nederlandse en Zuidafrikaanse vrienden en bewonderaars: deels letterkundige beschouwingen, deels poëtische huldeblijken. Enkele maanden geleden kwam de dichtbundel Noodluik uit, en binnenkort verschijnen de Vcrsamelde Gedigte. Elisabeth Eybers wordt zowel in Zuid-Afrika als in ons land tot de groten gerekend. Ze woont sinds 1961 in Amsterdam en was onlangs te gast op de 'Nacht van de Poëzie' in Utrecht. Dichteres Elisabeth Eybers. De eindigheid, van het leven, de doodbegint steeds duidelijker door te klinken in de poëzie die zoveel hmor, liefde en iro nie bevat. (toto GPD/Steye Raviez) AMSTERDAM Het meest geci teerde en dus bekendste gedicht van Elisabeth Eybers is misschien wel 'Jong seun'. Het is een gedicht over een moeder die haar zoontje bekijkt. Die seun klim druipend uit die bad./sy hele lyf is gaaf en glad/en heel tot in die holte van/syn nael w aaroor 'n seepbel span/Strak le- demate. ribbekas/hoekig en hard soos 'n kuras./handdoek in hand staan hij bereid,/gerig en toegerus tot stryd. Tog, onvolkome afgerond,/hoe sal die lewe hom nog wond:/in sy Achilleskern vind/hy geen bes- kutting man of kind./geheg aan die benedebuik/waar blink haar- rankies reeds ontluik./deuraar. teer soos 'n ooglid, sag/soos murg, hang weerloos die geslag. door Inge van der Blink Het gedicht staat in de bundel Neerslag, uit 1958. Lange tijd heb ik niet geweten wat 'murg' betekent, tot ik het woord in verschillende an dere gedichten van Eybers tegen kwam. Nu is een van de aantrekke lijkheden van deze poëzie voor een Nederlandse lezer juist, dat er raad selachtige plekken in zitten, die ver oorzaakt worden door onvolkomen kennis van het Zuidafrikaans: een taal die net genoeg op het Neder lands lijkt om leesbaar te zijn, maar waar je wel wat meer moeite voor moet doen. Het grappige is dat, als je eenmaal weet, murg merg, het gedicht alleen maar aan betekenis wint. Roerend beeld Dat de poëzie van Eybers het meer dan waard is om er wat moeite voor te doen, is nauwelijks een originele opmerking. In 1978 al kreeg ze de Cons1;antyn Huygens Prijs voor haar nele oeuvre. Daarmee werd ze definitief ingelijfd in de hoogste re gionen van onze dichtershemel. De stuk voor stuk prachtige bundels Bestand (1982), Dryfsand (1985), Rymdwang (1987) en Noodluik (1989) (uitgeverij Querido) moesten toen nog verschijnen. Even terug naar 'Jong seun'. Het gedicht roept de vraag op, waarom de jongen 'onvolkomen afgerond' is, en wat hem nu precies zo kwets baar maakt. Hij is immers 'gerig tot str'yd', heeft 'strak ledemate', (en een) 'ribbekas hoekig en hard soos 'n kuras?' Het motto van D.H. Law rence, dat boven het gedicht staat afgedrukt, maakt veel duidelijk. Het luidt: 'Why were we crucified in to sex? Why were we not left rounded off, and finished in ourselves?' Met dit motto erbij wordt duide lijk dat 'Jong seun' niet alleen een roerend beeld oproept van een uit het bad klimmend jongetje maar dat het ook vooruit wijst naar de on vermijdelijke strijd der seksen, waaraan hij, man of kind, mee zal moeten doen. Die strijd moet hier niet platweg opgevat worden als mannelijk conservatisme contra vrouwelijk feminisme of iets derge lijks, maar als veel essentiëler en tijdlozer: de diep gevoelde behoefte dersom. De notie dat een mens al tijd maar op zoek is naar zijn ontbre kende helft, niet genoeg heeft aan zichzelf, 'onvolkome afgerond' en daardoor deerniswekkend is. Dit thema, meestal vanuit de vrouwelijke optiek belicht vrouw wil man, begeert, wordt verlaten, verlaat, is gekwetst, begrijpt niet, voelt zich onbegrepen, verlangt te rug, is verliefd die eindeloze, soms speelse, soms verbeten strijd vormt een van de grote lijnen door het hele poëtisch oeuvre van Ey bers. Vrouwelijk Elisabeth Eybers werd geboren op 26 februari 1915 in Klerksdorp, Transvaal, en was de dochter van een dominee en een lerares wiskun de. In veel artikelen, ook in de zojuist verschenen bundel 'Uit liefde en ironie', die onlangs aan Elisabeth Eybers aangeboden is ter gelegen heid van haar 75e verjaardag, wordt de algemeen-menselijke verstaan baarheid en herkenbaarheid van haar poëzie geroemd. Zonder daar aan ook maar een letter af te doen, kun je toch vaststellen dat Eybers' poëzie ook door en door-vrouwelijk is. Verschillende stadia van 'het' vrouwenleven komen erin aan bod. Het moederschap en het groot moederschap zijn evenzeer als de liefde belangrijke thema's. Het ge dicht 'Verwagting' (ook uit Be stand). begint als volgt: My dogter met haar seuntjie aan haar hand- ,/haar hoepelbuik die fuik waarin 'n nuwe waaghals sweef/en swel en spartel tot die landingsduik/ hom in ons hande smak met kwaai gekrysjaan vanklik s tra koog van verwondering /het my vandag besoek./Al die minute het hand aan hand gedans. In één strofe samengebald vinden we hier een prachtig beeld ('haar hoepelbuik die fuik waarin 'n nuwe waaghals sweef), dynamiek ('die landingsduik', 'in ons hande smak'), een treffende observa'tie ('strakoog van verwondering'), en een laatste regel die zonder sentiment een ge voel van intense vreugde over brengt: hand in hand dansende mi nuten. Ik vind dit onbegrijpelijk mooie poëzie. Eybers heeft altijd duidelijk ge maakt, zowel in haar poëzie als in de schaarse interviews, dat haar ver trek uit Zuid-Afrika puur persoon lijke. en geen politieke achtergron den had. "Ik ben blij dat er in Zuid-Afrika zoveel gisting en verzet tegen de apartheid is, maar ik vind het bela chelijk wanneer mijn vertrek uit het land me als een deugd wordt toege rekend." zei ze daarover (Vrij Ne derland, december 1986). kontroleur De Laar' bekritiseert de Nederlandse bureaucratische geest en verwijst naar haar eigen bevoor rechte positie als blanke in haar ge boorteland. De pijn van het gescheiden-zijn komt aan de orde in 'Wens': 'As hy wat jou gekies het jou verstoot/behou jy nog 'n droom tot aan die dood./As hy wat jou ge- bind het by jou woon/dan kry jou dag 'n bloudruk, 'n patroon./Ö, om te droom was nooit vir my 'n kuns./liewer sou ek 'n daaddiplo- Het lezen van de compacte, samen gebalde poëzie van Eybers, zo rijk aan inhoud, heeft als nadeel dat ge dichten van andere auteurs opeens flauw, draderig en veel te omslach tig lijken. Als niet-kenner van het Zuidafrikaans ben je geneigd, deze poëticale kracht in verband te bren gen met de Zuidafrikaanse taal, waarover Elisabeth Eybers eens heeft gezegd: "Juist de grammatica le eenvoud en compactheid lenen zich tot de strakke verzen waar ik van hou". Elisabeth Eybers is als dichter een vertegenwoordigster van twee culturen. Het is dan ook riskant om te denken datje haar werk helemaal begrijpt wanneer je zelf slechts een van die culturen kent (omdat je Ne derlander bent of omdat je Zuidafri kaan bent). Een artikel in 'Uit liefde en ironie' van Ena Jansen beklem toont dit. 'Eybers die vreemde eend' heet het. Een vreemde eend, een uniek verschijnsel omdat de toene mende aandacht voor haar werk in Nederland, kennelijk niet gemaakt heeft dat Eybers in Zuidafrika min der als puur Zuidafrikaanse dichte res wordt beschouwd. De eindigheid van het leven, de dood, begint steeds duidelijker door te klinken in deze poezie die zoveel humor, liefde en ironie be vat. In Rijmdwang stond op de laatste bladzijde: '.4# soveel taal om te vertel/dat ek my op stilte in moet stel'./We mogen hopen dat die stilte nog lang op zich laat wachten. De 'Versamelde Gedigte' ver schijnen binnenkort bij uitgeverij Querido. Gebonden, 567 pag., prijs, 49,50 gulden. Julien Clerc - Fais moi une place - Virgin 30725 De nu 43-jarige zanger Julien Clerc behoort inmiddels zo'n 20 jaar tot de topartiesten in Frankrijk. En dat is heel bijzonder want met zijn stem wijkt hij nogal af van de tradi tionele Franse chansonstijl. Hij heeft een heel apart vibrato waar mee hij zich duidelijk van anderen onderscheidt. Tot 1980 was hij vooral actief in het rock-genre, maar daarna be keerde hij zich steeds meer tot wat bezadigder nummers. Zijn laatste lp verscheen al weer drie jaar gele den en was getiteld 'Les a ventures a l'eau'. Het jaar 1987 was trouwens een succesjaar voor hem met de gro te hit 'Hélène'. Dezer dagen versoheen zijn nieu we album 'Fais moi une place'. De plaat werd al vorig jaar opgenomen in New York onder leiding van de befaamde producer Phil Ramone maar bleef kennelijk enige tijd op de plank liggen. De 12 stukken - in feite maar 11, want de reprise van La Verrou aan het slot is louter instrumentaal - zijn voor een flink deel liedjes van de schrijver Jean Claude Vannier. Verder speelde hij leentjebuur voor bestaand repertoire bij onder ande ren Francoise Hardy, Maurice Val let en David McNeil. tische ballads zoals 'Fille a feu' tot het funky 'Gare a la casse', waarop evenals 'Foutu' prima te dansen valt. Op de achtergrond is onder meer Nile Rodgers te horen die met zijn gitaar ook bijdragen leverde aan enkele Bowie-albums. Een van de hoogtepunten van de nieuwe plaat vind ik het ingetogen 'Petit Joseph'. BvL Gilbert O'Sullivan - In the Key of G - Dover 3IND559 Gilbert zou je de Britse pendant van Julien Clerc kunnen noemen. Bijna leeftijdsgenoten (hij werd in 1946 in Ierland geboren) moet ook hij het hebben van zijn nogal afwij kende stemgeluid. Bovendien loopt ook hij al zo'n twee decennia mee in het wereldje van de populaire mu ziek. In het begin van de jaren 70 maak te hij furore dankzij z'n buitenissige uitmonstering. Een buitenmodel p,et, bloempotkapsel, een crisispak- kie aan, en breed geringde kousen in veel te grote laarzen. Met zijn kei harde aanslag pianotoetsen teiste rend. Zijn succes was er niet minder om. Er waren hits zoals 'Claire', 'No thing Rhymed', Alone Again'. 'Get Down' en 'We Will". A-llemaal prettig in het gehoor liggende,melodieen en simpele teksten, vaak met een knipoog. 'In the Key of G' wordt die lijn voortgezet. Geen verrassende nieu we zaken van de inmiddels op ei gentijdse kleding overgestapte zan ger. Een aantal nummers met een sterke beat zoals 'What I'm doing here with you' en 'The way things used to be". 'So what' is minder ge slaagd maar daar staat bijvoorbeeld 'Gordon Bennett' tegenover. Dat nummer komt heel dicht in de buurt van zijn grote successen als 'Claire' en 'Alone Again'. BvL Bijdragen: Bram van Leeuwen en Emiel Fangmann Elton John Sleeping with the past - Phonogram 838 839 We blijven nog even bij de genera tie die kort na de Tweede Wereld oorlog werd geboren en al vele jaren op de hitlijsten prijkt. Een expo nent daarvan is Reginald Kenneth Dwight, beter bekend als Elton John. Zijn doorbraak kwam met het nummer 'Your Song', dat ook van daag de dag nog op zijn repertoire staat en inmiddels een echte klas sieker is geworden. Het opmerkelijke van Elton John is dat hij het vroeger vooral van zijn echte rocknummers moest hebben. Goodbye yellow brick road' was in dat opzicht zijn artistieke hoogte punt. Maar de laatste jaren liggen zijn successen vooral in breed geor- chestreerde nummers met een sterk romantische, melancholieke inslag. Enkele jaren geleden was dat de we reldhit 'Nikita' (mede dankzij de clip) en nü staat 'Sacrifice' van zijn nieuwste lp 'Sleeping with the past' al weer hoog in de lijsten. Op de nieuwe plaat zijn nog een aantal ballads in deze sfeer te horen zoals 'Whispers', het bluesachtige 'Amazes me' en 'Blue Avenue'. Ter afwisseling zijn er de up tem po-stukken zoals 'Durban deep', 'I never knew her name', de titelsong en de eerdere hit-single 'Healing hands'. De nieuwe schijf is opgedragen aan zijn maatje Berny Taupin die, zoals bij de laatste lp's gebruikelijk, tekende voor alle teksten bij Elton's composities. En producer was ook ditmaal weer Chris Thomas. BvL Visser en Visser - Europa - CBS 465898 Hans Visser(35) en zijn zus Annet (30) maakten allebei deel uit van de Nederlandse succesformatie Flairck. Gitarist/componist Hans was er zelfs mede-oprichter van en fluitist Annet deelde in de-jaren 1981-1984 mee in de successen. De groep kreeg tal van onderscheidin gen, onder meer tweemaal een Edison en de Zilveren Harp. De kwaliteit van Flairck klinkt ook door op de lp 'Europa', waarop behalve het duo Visser onder ande ren ook Marcel Andriessen (o.a. vi brafoon en percussie) en toetsenist Paul Diekman te horen zijn. De plaat vormt een aaneenscha keling van knappe gitaar- en flui- Julien Clerc. timprovisaties op een twaalftal fraaie arrangementen. Zoals de titel al zegt gaat het om een muzikale reis langs 12 Europese landen, waarbij steeds de voor dat land ka- rakterstieke klanken opduiken. In Griekenland de bouzouki, in Por tugal weerklinkt de saudade en de reis wordt besloten in Spanje met een even rappe als virtuoze en origi nele vertolking van de Bolero van Ravel. Het grappige van dit samenhan gende dozijn verfijnde werkjes is dat in elke compositie steeds eventjes een stukje van het nationa le volkslied opduikt. Een instru mentaal hoogstandje van eigen bo dem. BvL Joop Visser - Voor de zieken en zeevarenden 'O, ik hou zo ontzettend veel van jou'. Er zijn maar weinig zangers die dit kunnen zingen, zonder dat je verveeld je oren afwendt. Jacques Brei kon het. Randy Newman kan het en in Nederland hebben we Joop Visser, de vroegere Jaap Fi scher, nog. Hij speelt ook in de lief desliedjes van zijn nieuwe cd/cas sette Voor de zieken en zeevaren den leuk met de taal: En ik blij en jij blij/En wij blij-ven altijd bij elkaar en komt Brei zeer nabij in 'De laatste keer' en het ontroerende 'In de schemering'. Tekstbehandeling staat voorop, de begeleiding van Vissers acoustische gitaar, die af en toe spreekt, komt op de tweede plaats. Met Newman heeft Visser nog drie dingen gemeen: zijn ver mogen steden in een paar regels af doende te karakteriseren zoals in En overal (Het is meteen zo Rotter dams in Rotterdam), het talent de zaken op hun kop de zetten (in een cynisch Vrolijk lied: Als je je eisen niet te hoog stelt/Zijn er prima zie kenhuizen) en de eigenschap vorm en inhoud te laten samenvallen (de zeurderige loomheid van een zo merdag vind je terug in de blues- vorm van De winkel). Dat heilige huisjes niet worden gespaard is zo mooi bij Visser, omdat daarin juist de dichte deuren worden ingetrapt. Joop Vissers dertigtal liedjes op de vijf kwartier durende opname zijn opgebouwd uit tegenstellingen, die maken dat de luisteraar een heel andere kijk op 'de dingen' krijgt. Visser bracht de cd/casssette in ei gen beheer uit. (postgiro 4448815 of Nutsspaarbank 843311681 t.n.v. Vis ser. Haarlem o.v.v. van CDE (com pactdisc ƒ27,50) of van MCE (mu- ziekcassette ƒ17,50). Vijf gulden verzendkosten komt er bovenop). EF Het Goede Doel met Theaterloerisme'; zang: Henk Westbroek en Henk Temming; gitaar: Sander van Herk; bas: Wilbrand Meischke; toetsen: Mies Sleegers; blaasin strumenten: Gerbrand Westveen; drums: Ab Tamboer; gehoord in de Leidse Schouw burg op vrijdag 16 maart. LEIDEN - Het Goede Doel is een van de weinige Nederlandstalige popgroepen die de 'Doe Maar- golf hebben overleefd. Begin ja ren tachtig behaalde de Utrechtse band grote successen met hits als 'België' en" 'Vriendschap'. Om streeks 1985 taande de belangstel ling voor Nederpop, maar Het Goede Doel ging op dezelfde weg door. De zangers Henk Temming en Henk Westbroek gingen te vens voor andere artiesten wer ken, zoals René Froger en Her man van Veen. Onlangs ver scheen het vierde album getiteld 'Souvenir'. Momenteel is de band bezig met een theatertournee door Nederland. Gisteravond trad Het Goede Doel op voor een volle Leidse Schouwburg. De groep volgt de trend die Frank Boeijen en Mathilde San- ting hebben ingezet: een popcon cert geven in een keurig zaaltje met pluche leungemak en een koffiepauze omstreeks negen uur. Het idee is waarschijnlijk in gegeven door de gedachte dat popconcerten steeds meer een fa milie-attractie worden; de Leidse Schouwburg was gisteravond ge vuld met kinderen, tieners en ou ders. Probleem van Het Goede Doel is dat de groep twee zangers heeft. Als de een zingt, wat moet de ander dan doen? Voor de pau ze wordt dit probleem opgelost door het spelen van een spelletje schaak. Zingt de ene Henk, dan denkt de andere Henk na over een zet. Niet een erg gelukkige vondst, want beide zangers zitten om de beurt heel ongemakkelijk, water drinkend, over hun schaak bord gebogen. Henk Westbroek, gekleed in schaatstenue, fladdert over het podium. Henk Temming houdt zich rustig, laat alle melig heid tussen de nummers aan zijn collega over en zingt bovendien een stuk beter. Westbroek heeft vooral in de hogere regionen moeite om zijn stem zuiver te houden en dat gaat vaak ten koste van de verstaanbaarheiti van tek sten. En die zijn juist de belang rijkste troef van Het Goede Doel. Vlak voor de pauze mag flamen co-gitarist Teye Wijnterp een kor te solo spelen. Sommige mensen vatten dit op als pauzemuziek en verlaten de zaal. Absoluut onte recht, want Wijnterp laat een waar staaltje vakmanschap zien en horen. Na de pauze wordt het schaak spel afgebroken en vertelt Henk Westbroek dat het optreden in de Schouwburg bijna was afgelast wegens problemen over de beta ling. "De directeur wilde ons zwart uitbetalen", zegt West- broek, verwijzend naar wat in middels de 'schouwburgaffaire' is gaan heten. Ook Het Goede Doel blijkt op de hoogte te zijn van financiële chaos in de Schouwburg. "we willen een gevarieerd pro gramma brengen", zegt West broek aan het begin van de show. "Een beetje een combinatie van Benny Neij'man en Frank Boeij en". Helaas slaat hij hiermee de plank raak. Het Goede Doel brengt slechts amusement, van een geslaagde theatershow is geen sprake. ERNA STRAATSMA In Dependance/De Balie B met 'Mauser' van Heiner Müller. Regie: Tonny Vijzelman. Gezien op 16 maart in het LAK-theater. LEIDEN De Oostduitse schrij ver Heiner Müller (1929) is regel matig de opvolger van Bertold Brecht genoemd. Kon Brecht destijds nog in een socialistische heilstaat geloven, Müller raakt als overtuigd communist al ver voor de val van de muur in de proble men met de werkelijkheid van de DDR-heilstaat. In zijn leerstuk 'Mauser' uit 1980 vertelt Müller het verhaal van de revolutionair A die in opdracht de 'vijanden van de revolutie' exueuteert. Als hem de opdracht wordt gegeven een collega-beul B, die uit medelijden is gestopt met doden, te vermoor den, slaat ook bij A de twijfel toe. De vijanden blijken toch ook mensen te zijn. De paradox 'do den dient geleerd opdat het do den ophoudt' dringt tot hem door. Niet bepaald een inhoud om nu eens een avond feestelijk naar het theater te gaan. Müller maakt het de toeschoüwer nog eens extra moeilijk door het verhaal als al tijd flink te fragmentariseren en er een overdosis poëtische stijl middelen aan toe te voegen. Een avondje Müller is opletten en na denken geblazen. Regisseur Tonny Vijzelman heeft een aardige poging gedaan deze kruising tussen pamfletis- tisch vormingstoneel en literair surrealisme, speelbaar te maken. Dat hij daar niet in is geslaagd, ligt behalve aan de tekst en het ui terst zwakke spel van de spelers, vooral aan de vaak al te gemakke lijke vormvondsten. Wanneer Müller zijn personages minuten lang laat pamfletteren en filosofe ren over de revolutie, lost Vijzel man de saaiheid op door met een aantal videotoestellen en een live achtervolgde camera actie te sug gereren. Maar meer dan minder saaiheid los het niet op. Theater wordt 'Mauser' pas als de liefde in het spel komt. Een stel speelt een wel heel bizarre liefdesscène in een aquarium met levende vissen en net als in de re volutie laat het zich raden wie de dader en wie het slachtoffer is. Al schiet zij hem in elk geval dood. Waar het hart zich direct laat ra ken, blijkt Vijzelman een veel be tere theatermaker en wordt het zelfs spannend. Het is echter te weinig om 'Mauser een overtui gende voorstelling te noemen. LEIDEN Het Leids Literatuur Festival organiseert vanavond (20.15 uur- )in Sociëteit de Burcht een feestelijke avond rond het Nederlandse lied. Onder de bezielende leiding van Leny van Schaik wordt er literaire samen zang bedreven. Het publiek kan zijn muzikale kunnen tot grote hoogte brengen door het zingen (soms wel vierstemmig) van Nederlandse ever greens. Het crisiskoor 'De Goot', bestaande uit drie doctorandussen, geeft hierbij de toon aan. De heren zingen vol weemoed over meisjes met wie het slecht afloopt, over jongemannen die sterven op zee en brute moorden in boerendorpen. 'Hallo Bandoeng', 'Johanna', 'De moord in Loon op Zand 'Werkeloze handen' en het 'Zeemanslied', vormen slechts een greep uit het repertoire. ROCKCULTUUR De Dijk, Tony Scott en Sjako zullen in juli de Neder landse rockcultuur vertegenwoordigen op het New Music Seminar in New York. De drie acts zijn voorgedragen door de Stichting Popmuziek Neder land, dat wederom met een uitgebreide delegatie op deze jaarlijkse beurs aanwezig zal zijn. De deelname van de Nederpopartiesten is mede moge lijk gemaakt door de ministeries van WVC en economische zaken. AMSTERDAM Voor de beide Van Gogh-exposities, die eind maart in ons land beginnen, zijn inmiddels een half miljoen kaarten verkocht. Voor al de belangstelling uit het buitenland is overweldigend. In totaal zijn 1,4 miljoen kaartjes beschikbaar. In Nederland heeft de verkoop plaats via duizend vestigingen van een bekende Spaarbank. Volgens een woordvoer der verkopen die per dag in totaal tweeduizend kaartjes. Op het Museumplein in Amsterdam wordt druk gewerkt aan het Van Gogh-dorp dat hier wordt opgericht ter herinnering aan het feit dat de schilder 100 jaar geleden overleed. toto anp»

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1990 | | pagina 45