We weten allemaal wel
wat mag en niet mag
Machtsstrijd begint pas in Nicaragua
I REPORTAGE i
Minister Hirsch Ballin (justitie) predikt de burgerzin
Ortega kan woede onder aanhang nauwelijks bedwingen
ZATERDAG 3 MAART 199
DEN HAAG Jarenlang
stond 'Justitie' gelijk aan
bocvenvangcn, cellen bou
wen en strenger straffen.
De liberale minister Fritr
Korthals Altes hamerde ei
zeven jaar lang op dat d<
strijd tegen de criminali
teit door de overheid ii
verhevigde mate gevoert
diende te worden. Nu hei
departement weer terug is
in christen-democratische
handen, klinkt een iets an
der geluid. Ernst Hirsch
Ballin predikt de burger
zin. We kennen allemaal
wel het verschil tussen
goed en kwaad, maar han
delen toch anders. Een ge
sprek over het hang- en
sluitwerk van woningen, in
plaats van de tralies in ge
vangenissen.
door Bart Jochems
en Peter de Vries
In de maanden voor de vorming van
het nieuwe kabinet dook zijn naam
al regelmatig op in de publiciteit.
Ernst Hirsch Ballin werden in het
spraakmakende politieke circuit tal
van kwaliteiten toegedicht. De ka
tholieke hoogleraar staats- en be
stuursrecht uit Tilburg werd ge
boekstaafd als uiterst capabel,
ethisch gedreven, juridisch en
maatschappelijk betrokken. Maar
toen het moment daar was, bleek
dat Hirsch Ballin helemaal niet
stond te trappelen om minister van
justitie te worden. Hij zwichtte uit
eindelijk voor de aandrang van
Lubbers.
"Het is wel tot iedereen doorge
drongen dat ik grote aarzelingen
had. Die waren niet politiek van
aard, want ik weet dat er op dit de
partement goed en nuttig werk te
doen is. Maar er waren persoonlijke
twijfels: wat wil je doen met de tijd
van leven en werken die je gegund
is? Ik wil niet verhelen dat het af
scheid nemen van de vakgroep aan
de Universiteit waar ik acht jaar
lang heb gewerkt mij zwaar viel".
Trendbreukje
Hij praat bescheiden, met een heel
licht zuidelijk accent. Een glimlach
die uitnodigt tot vragen, waarvan
hij vervolgens razendsnel de kern
doorgrondt. Zijn benadering van
het departement verraadt nog
steeds de wetenschappelijk ge
schoolde systematische denker.
Binnenkort verschijnt, een unicum
voor Justitie, een alomvattend be
leidsplan waarin de minister "een
klein trendbreukje" zal aankondi
gen. Het wordt de probleemstelling
voor de komende vier jaar.
Verschillende lopende projecten
als de uitbreiding van het aantal cel
len en de politie-reorganisatie, zul
len worden voortgezet. 'Versterking
van de infrastructuur van de rechts
staat', en 'zorg voor de kwaliteit van
de rechtshandhaving' zullen als
trefwoorden herkenbaar blijven.
Maar Hirsch Ballin wil iets toevoe
gen aan dat klassieke Justitie-be-
leid: de rol van de burgers zélf bij de
normhandhaving.
"Kernprobleem is dat we aan de
ene kant worden geconfronteerd
met verschijnselen van ernstig te
kortschietende naleving van nor
men, en aan de andere kant een
overheid hebben die probeert veel
te veel te regelen. In dat spannings-
Hirsch Ballin:
Ik zeg niet dat
het criminali
teitsprobleem
onoplosbaar is.
Maar normbe
vestiging en na
leving van re
gels kunnen al
leen verbeterd
worden als de
samenleving er
zelf intensief
mee bezig is".
(foto GPD)
veld moeten we een weg zoeken. We
moeten niet vervallen in de oude
kwaal meer van de overheid te vra
gen, en we moeten erkennen dat we
criminaliteitsproblemen niet oplos
sen met meer politie. We moeten
een beroep doen op de samenleving
zelf'.
J eugdcriminaliteit
De verantwoordelijke maatschap
pij in de praktijk. De leus van het
CDA verheven tot ideaalbeeld,
maar Hirsch Ballin laat merken dui
delijke opvattingen te hebben over
de manier waarop het idee werke
lijkheid kan worden.
"Ik geef u als voorbeeld de jeugd
criminaliteit. Dan moeten we niet
praten over meer politie en officie
ren van justitie. Dat probleem moet
je aanpakken bij de eerste lijn in de
samenleving: de opvoeders, het ge
zin, de scholen. Daar moet over ele
mentaire normen en regels gepraat
worden. Als tweede lijn daarachter
hebben we het jeugdwerk, het wel
zijnsbeleid. Daar moet nadruk ge
legd worden op saamhorigheid, het
gezamenlijk iets organiseren. Van
hapjes tot klasse-avond, 'fair play'-
activiteiten in de sport. Gemeenten
moeten met clubs praten over alco
holgebruik in sportkantines. Van
dergelijke actviteiten gaat een
normbevestigende werking uit".
"Vervolgens moeten ons vaker
dan voorheen afvragen hoe het staat
met het onderlinge toezicht. Heb
ben we flatgebouwen en het open-
baar vervoer niet zodanig ingericht
dat de slachtoffers en de daders
anoniem zijn? Justitiebeleid begint
met veilig hang- en sluitwerk bij
woningen, met toezichthouders op
trams en flats. En wanneer er iets
niet door de beugel kan, dan hoeven
we niet meteen op geldboeten en
gevangenisstraffen terug te vallen.
Er zijn projecten met dienstverle
ning waarmee opmerkelijke resul
taten zijn geboekt".
"Nee, met die nadruk op de in
breng van de burgers gooit de mi
nister van Justitie de handen niet in
de lucht als teken van overgave. Ik
zeg niet dat het criminaliteitspro
bleem onoplosbaar is. Maar norm
bevestiging en naleving van regels
kunnen alleen verbeterd worden als
de samenleving er zelf intensief
mee bezig is".
Betutteling
Hirsch Ballin weet dat zijn pleidooi
in eerste instantie zal stuiten op een
muur van scepcis. De afkeer van be
tutteling en argwaan jegens een mo
raliserende overheid zijn diepge
worteld. Maar de katholieke jurist
uit Tilburg koestert geen heimelijk
verlangen naar een restauratie van
het oude zuilensysteem. "We zijn in
de jaren zestig en zeventig door
schade en schande wijs geworden.
De meer luisterende instelling die
de laatste decennia is gegroeid moet
blijven bestaan. Maar als we elkaar
niet tegelijk kunnen herinneren aan
elementaire gedragsnormen, is er
iets mis. Dan wordt de samenleving
niet veiliger".
"Dat is geen betutteling of mora
lisme. Het gaat niet om de normen
van een klein groepje, maar om al
gemeen gedeelde waarden. Ik vond
het opmerkelijk dat uit een onder
zoek bleek dat bijna iedereen zegt
heling van gestolen goed niet ge
rechtvaardigd te vinden. Maar uit
datzelfde onderzoek bleken de
smoesjes. Daar zeiden mensen: 'als
je iets spotgoedkoop kunt krijgen,
hoef je niet te informeren waar het
vandaan komt'. Dat is heel veront
rustend. We weten wel wat mag en
niet mag, maar de maatschappelij
ke verhoudingen zijn kennelijk
zoek. Ik weet best wel dat dit niet
hoort tot de klassieke taakopvatting
van Justitie. Maar dat komt omdat
het vroeger allemaal wel vanzelf
liep".
Politie
Door het regeerakkoord gedwon
gen, heeft Hirsch Ballin zich de af
gelopen maanden toch intensief
met die politie moeten bemoeien.
Samen met collega Dales (binnen
landse zaken) staat hij voor de im
mense taak de politie-organisatie
op de schop te nemen. De huidige
structuur (gemeente- en rijkspolitie
plus landelijke diensten) wordt
door hem als "een sterk versplin
terd en ongelijksoortig politiebe
stel" gekenschetst. "We moeten af
scheid nemen van de ruim 160 korp
sen en korpsjes van gemeentepoli
tie, die in grootte sterk uiteenlopen,
en de rijkspolitie, verdeeld over dis
tricten". Niet dat de minister zal
treuren om dat 'afscheid': "De kern
van onze voorstellen is om te zorgen
voor een goed functionerende en
gelijksoortige politie in Neder
land".
Het nieuwe bestel voorziet 23 re
gionale korpsen. De korpsbeheer
der - in de meeste gevallen de bur
gemeester van de grootste gemeen
te in de regio - overlegt met de
hoofdofficier van justitie over be
groting en sterkteverdeling. Een re
gionaal college, waarin alle burge
meesters uit de regio zitting krijgen,
beslist over dat voorstel.
Zijn de taken en bevoegdheden
van Justitie en Binnenlandse Za
ken in het 'oude' bestel redelijk dui
delijk gescheiden, (alleen al door de
opdeling in rijks- en gemeentepoli
tie) voor de nieuwe organisatie
moest iets worden verzonnen.
Burgemeester
"De rechtshandhaving, de crimina
liteitsbestrijding, de preventie blijft
de verantwoordelijkheid van de mi
nister van justitie. Die legt verant
woording af in de Tweede Kamer.
De handhaving van de openbare or
de, de hulpverlenende taak blijft bij
de burgemeester. Die moet zich ver
antwoorden in de gemeenteraad.
Het moeilijke is nu hoe die twee ta
ken gekoppeld moeten worden. En
hoe aan de verschillende verant
woordelijkheden inhoud wordt ge
geven. Daarom hebben we het re
gionale college van burgemeesters
geïntroduceerd, dat naast de hoofd
officier en de burgemeester staat.
Dat college van burgemeesters
moet invloed hebben op het beheer
van de politie. En de burgemeester
kan daarop worden aangesproken
in de gemeenteraad".
Gemeenteraden kunnen verder
een vinger in de pap houden bij de
vaststelling van het beheers-be-
leidsplan. "Maar dat moet niet zo
gaan van: 'Ik had zo graag wat geld
voor een agent bij deze voetbalwed
strijd gehad, maar buurman of
buurvrouw burgemeester wil niet".
Dat kleinschalige verhaal.laat zich
moeilijk rijmen met de schaalver
groting, van lokaal naar regionaal.
"Niemand heeft er iets aan als je aan
de ene kant iedereen over zijn of
haar partje van de politie alle direc
te zeggenschap geeft, maar tenslot
te moet constateren dat de politie
als geheel niet functioneert".
Hirsch Ballin is zwijgzaam over
de kosten van de reorganisatie. De
eerste schattingen wijzen op een ba
drag ergens tussen de nul en de ee»
miljard gulden. "Beide schattingej
zullen bezijden de waarheid blij
ken, want er zijn kosten verbondeij
aan de reorganisatie van gebouweii
en de overplaatsing van personeel
Met onze collega van financiën gaai)
we nu de sommen maken. Ik ven
wacht niet dat er een situatie za
ontstaan dat we zeggen: dat bedrag
is het ons niet waard. Er is een ster.
ke politieke wil om tot die reorgani
satie te komen".
Euthanasie
Hirsch Ballin beheert in één opzicW
de meest gevoelige portefeuille van
alle ministers. Samen met staatssö
cretaris Simons (PvdA, volksgej
zondheid) gaat hij over het euthana.
sievraagtuk, een ethische tijdbom
onder de politieke verhoudingen)
Tijdens de formatie besloten CD^j
en PvdA een commissie opdracht t?
geven de euthanasiepraktijk in
kaart te brengen. Alom is dat uitgei
legd als een uitstelmanouvre, wan( i
niemand verwacht dat een simpel
feitenonderzoek de morele vragen
kan beantwoorden.
Hirsch Ballin sputtert. Als weten]
schapper weet hij ook wel dat es
verschil is tussen waarden en feiten
"Wij hebben die commissie niet ge]
vraagd wat platte tellingen uit te
voeren. Rechtsnormen hangen niet
af van het aantal gevallen. We heb-j
ben gevraagd om een inzicht in de
medische praktijk: wat is de werk]
wijze van medici, wat is de aard van
de noden, waar zitten de kwetsbare!
belangen. Dat overziende is het de
verantwoordelijkheid van degenen
die aan rechtsvorming doen om hun
beslissingen te nemen. Of er al danj
niet wetgeving moet komen en zo
ja, welke".
"Bij h^t toedienen van een pijn-
bestrijdend middel kun je het overi
ethisch en juridisch heel verschil
lende situaties hebben. Het kan
gaan om een situatie waarin iemand j
ernstig lijdt, er geen uitzicht meer is
op herstel en je weet dat het pijnbe-
strijdende middel het stervenspro
ces versnelt. Dat is, zeggen sommi
gen, een middel dat tot de dood
leidt. Je kunt het ook hebben over
het gebruiken van een middel, met]
als enige doel die dood zo gauw mo
gelijk te doen intreden. Ook dan is
het een middel dat tot de dood leidt. I
Maar ethisch en juridisch zijn die
twee situaties niet gelijk. Dat is
maar één voorbeeld van de com-|
plexiteit".
Moeilijk
"De medici en de samenleving als
geheel zullen niet alleen een ant
woord willen op de vraag 'Wetge-
ving of niet?'. Het gaat ook om de j
beoordelingskaders: wat doet de
rechtspraak, met name de Hoge
Raad? Hoe werkt het medisch j
tuchtrecht? En wanneer gaat het
Openbaar Ministerie over tot op
sporing en vervolging. Welke in-1
strumenten worden in ziekenhui
zen gehanteerd bij de evaluatie en 1
beoordeling?"
"'t Is een moeilijk onderwerp. En
het zou verkeerd zijn als iemand die
in deze zaken mede-verantwoorde
lijkheid heeft te dragen dit geen 1
moeilijk onderwerp zou vinden",
zegt hij over zijn persoonlijke be
trokkenheid. Z'n eigen mening
houdt hij echter voor zich: "Het ef
fect op de samenleving, het belang
dat hier aan de orde is voor mensen
in kwetsbare, afhankelijke situa
ties, maken dat ik niet alleen be
roepsmatig, maar ook persoonlijk
zeer betrokken ben bij de kwestie.
Er mag niet teveel verschil groeien
tussen wat ik vind en wat ik doe. In
zo'n soort dubbelleven moet je niet
terecht komen".
MANAGUA Massa's heet
hoofden hebben bezit van de
straten van Managua geno
men. Veel sandinisten heb
ben hun overwachte neder
laag bij de stembus nog niet
geaccepteerd. "We kunnen
het bloed van onze helden en
martelaren niet zomaar ver
geten", schreeuwt een bui
ten zichzelf zijnde, gezette
vrouw. En: "Nooit zullen we
de macht uit handen geven,
want de macht is aan het
volk'.
door
Rob Sprenkels
Daniel Ortega lijkt de op verwij
tende toon geuite argumenten niet
te horen. Zijn blik staat op oneindig,
gericht op de horizon boven de zee
van mensen en roodzwarte vlaggen.
Zeker 30.000 sandinisten zijn sa
mengestroomd in het centrum van
Managua, voor de met onkruid en
verkiezingsleuzen overwoekerde
kathedraal die sinds de verwoesten
de aardbeving van 1972 buiten ge
bruik is. En dit keer is het niet de
menigte die is gedwongen om te ko
men, eerder Ortega zelf. "Wij willen
geen Guardia's", klinkt het in oor
verdovende spreekkoren. Sandino,
de vader van de Sandinistische re
volutie, en Carlos Fonseca, de le
gendarische ideoloog in de strijd te
gen dictator Somoza, slaan het ge
beuren gade vanaf hun enorme por
tretten aan de wand van hun mauso
leum. En daar, op die hoge muur,
maken zelfs zij in hun vereeuwiging
een ontgoochelde indruk, zo ma
gisch is het moment.
"De yankees hebben het geweten
van ons volk opgekocht", weet Ri-
cardo te vertellen. "Dood aan de
UNO", brult een ander. Jorge wan
kelt op zijn krukken, hij mist de on
derste helft van zijn rechterbeen.
"Wij staan klaar om het geweer op
te pakken", verklaart hij uit naam
van de duizenden oorlogsvermink
ten.
Vlakbij het geïmproviseerde po
dium vanwaar Ortega, zijn rechter
hand Sergio Ramirez en minister
van binnenlandse zaken Tomas
Borge naar de menigte staan te wui
ven, waarschuwt iemand ervoor dat
de Guardia's,.nu ze hun pardon heb
ben gekregen, op wraak uit zijn.
"Daniel, geef de macht niet uit han
den", zo klinkt het bijna smekend.
Leugen
Een uurtje eerder had Ortega tegen
wil en dank geprobeerd om een
paar duizend aanhangers tot rust te
manen. In de kleine arena v jor het
conferentiecentrum Olaf Palme
werd hij door zijn eigen militanten
overstemd en zelfs bijna uitge
hoond.
"De mensen die op de UNO stem
den, deden dat niet omdat het Con
tra's zijn", trachtte Ortega uit te leg
gen. "Dat is een leugen", brulde het
buiten zichzelf zijnde publiek. Het
duurde een paar minuten voordat
de Sandinistische leider verder kon
gaan. "Het volk verkoopt zich niet,
het volk kan zich vergissen, maar
het volk weet dat ook weer recht te
zetten". Gejuich. En na een nieuwe
inleiding probeerde Ortega het nog
"Een belangrijke sector van het
volk heeft op de UNO gestemd, dat
moeten we nu respecteren. Die
mensen zijn geen extremisten". Or
tega werd weer door de menigte
overstemd. Laat ze naar de Contra
gaan, klonk het uit volle borst.
"Natuurlijk zijn er wel slechten
bij, echte smeerlappen", gaf de San
dinistische leider toe. "Maar de gro
te meerderheid is dat niet. Die men
sen denken dat de situatie kan ver
beteren met de oppositie". Weer het
nodige boe-geroep. "Maar spoedig
zullen ze zich ervan overtuigen wel
ke partij opkomt voor het volk: het
Sandinistische Bevrijdingsfront of
de regering die er nu aankomt".
Het zweet parelde van Ortega's
voorhoofd. Uiteindelijk wist hij zijn
toehoorders te tot bedaren te bren
gen met de belofte dat de sandinis
ten over zes jaar weer aan de macht
zullen komen. Ook garandeerde hij
dat de belangrijkste 'veroveringen
van de revolutie' zullen worden ver
dedigd.
"Zij willen regeren, goed dat kun
nen ze nu doen. Maar wij hebben de
macht van het volk. En wii blijven
van beneden af regeren". Als een
onvervalste volksmenner prentte
Ortega dat er goed in. "Wij gaan van
beneden af regeren", herhaalde de
menigte luidkeels op bevel, "we
gagn van beneden af regeren".
Provocaties
De Sandinistische leiders hebben
de grootste moeite om hun eigen
aanhang in het gelid te brengen, 's
Nachts was het in verschillende
volkse wijken van de Nicaraguaan
se hoofdstad opnieuw mis. In San
Judas, waar bijna driekwart op Or
tega stemde, werd tot vroeg in de
ochtend een vergadering georgani
seerd. UNO-stemmers zaten te tril
len in hun huizen. Her en der sneu
velde een ruit. "Wij hebben de hele
nacht onder ons bed gelegen", ver
telt Ruth, een dertigjarige vrouw by
wie ook een deur werd ingetrapt.
De oppositie maakt melding van
tal van incidenten. In verschillende
dorpen zouden dienstplichtige mili
tairen de straat zijn opgestuurd om
dood en verderf te zaaien. In Titita-
pa zijn bij rellen tientallen gewon
den gevallen. Vanuit Esteli zijn
twee doden geméld. De lijst van
schermutselingen en provocaties is
te lang om op te noemen.
Volgens oppositieleiders is het
geweld vooral gericht tegen men
sen die bij de stemtafels de coalitie
van 14 partijen vertegenwoordig
den. Jaime Bonilla, die deel uit
maakt van de zogenoemde politieke
raad onder Violeta Chamorro, ge
looft niet dat het om een door Orte
ga zelf uitgedacht plan gaat. "Het is
eerder werk van een groep binnen
de sandinistische leiding die zich
verzet tegen de weg die Ortega heeft
gekozen", vermoedt hij.
Bonilla wil geen namen noemen,
maar tussen de regels door blijkt hij
vooral aan Tomas Borge te denken,
de enige nog levende oprichter van
het Sandinistische Bevrijdings
front en sinds het vertrek van So
moza minister van binnenlandse za
ken. "Die mensen willen provoce
ren, zijn wellicht zelfs uit op een
nieuwe volksopstand", vreest hij.
Volgens Bonilla hebben de san
dinisten op de iets langere termijn
echter maar weinig overlevingskan
sen. "Nu zijn een heleboel mensen
sandinist omdat ze daartoe worden
gedwongen vanwege hun werk of
om hun huis te kunnen behouden.
Het is nu onze taak om vertrouwen
te kweken bij al die ambtenaren en
andere functionarissen. Alleen de
mensen op sleutelposities zullen we
terughalen. De rest kan gewoon
blijven werken. En op die manier
zullen de sandinistische massa's al
behoorlijk worden uitgedund".
De gekozen parlementariër, die in
eigen kring wordt getipt voor een
ministerspost in het kabinet van
Chamorro, geeft ruiterlijk toe dat de
kracht van de sandinisten in be
langrijke mate zal afhangen van het
succes van de nieuwe regering. "Wij
zullen niemand op straat zetten",
belooft hij, "maar we zullen wel die
meer dan 100.000 militairen teveel
elders onderbrengen, op school of
in het produktieproces. Nu zitten ze
allemaal in de kazerne's uit hun
neus te eten".
Hij ontkent dat er plannen zijn
om Contra-leiders hoge posten in
het leger te geven. "We moeten juist
proberen om alle mogelijke fricties
zoveel mogelijk te vermijden. Dona
Violeta is vastbesloten tot een
echte nationale verzoening. Ze
wil niet alleen presidente worden
van de oppositie, maar van alle
Nicaraguanen", aldus Bonilla.
Oorlog en honger
"We hebben genoeg van alle oor
log en honger", verklaren veel
mensen hun verrassende stemge
drag. Volgens Ortega's vice-presi
dent, Sergio Ramirez, hadden de
sandinisten welicht nog een kans
gehad als ze vlak voor de verkie
zingen de militaire dienstplicht
hadden afgeschaft. "Maar dat is
napraten", geeft hij zelf toe, "nu
gaat het erom dat we voorkomen
dat we terugvallen naar het So-
moza-tijdperk'-'. Ramirez zegt met
zoveel woorden dat over zes jaar,
als de sandinisten weer aan de
macht komen, niemand nog kan
beweren dat ze.niet democratisch
zijn.
De sandinisten dreigen een
zwaar blok te worden aan het
been van dona Violeta, die als ge
volg van een huiselijk ongeluk
nog moeizaam op krukken
voortstrompelend. Tal van plan
nen waarmee de oppositie het ec-
nomische herstel wil bespoedi
gen worden doorkruist door de
door de sandinisten opgestelde
grondwet. En die kan, gezien de
nieuwe zetelverdeling, zonder in
stemming van sandinistische par
lementariërs niet worden gewij
zigd.
Ortega heeft het eigenlijk al met
zoveel woorden gezegd: geholpen
door hun grondwet blijven de
sandinisten een staat binnen de
staat. Alleen de regering wordt af
gedragen, verder niets. Ook aan
de banden van het leger en de po
litie met het Bevrijdingsfront zal
de oppositie maar weinig kunnen
veranderen. En mochten de men
sen van Chamorro dat toch probe
ren, dan staan de sandinistische
hordes klaar om in te grijpen.
Zelfs de zogenoemde volksmili-
tie's en de sandinistische wijkco-
mités kunnen niet worden ontwa
pend.
Zonder de sandinisten waren er
waarschijnlijk nog lang geen ech
te vrije verkiezingen in Nicaragua
geweest. De door Washington ge
steunde oppositie mag nu gaan
regeren. Maar de sandinisten zijn
vastbesloten om hun revolutie, de
landbouwhervorming en de na
tionalisatie van het bankwezen,
met hand en tand te verdedigen.
Het wordt in zekere zin een soort
van alternatieve Contra binnen de
eigen grenzen. De strijd om de
macht in Nicaragua lijkt daarom
nu pas echt te beginnen.
