Nieuwe plannen voor Pampus
SPREEKUUR
Eilandje gekocht door zeven ambitieuze heren
door Barbara Thiel, arts
ZATERDAG 3 MAART 199U
vmjamwAïMËMBxm
PAGINA 2i
I
Onlangs is het eilandje Pampus in het IJsselmeer voor 50.000
gulden verkocht aan zeven ambitieuze 'Heren van Pampus'. Zij
hebben grote plannen met het onbewoonde eilandje van drie
hectare waarop aan het einde van de vorige eeuw een fort werd
gebouwd.
door Bert van den Hoed
Volgens de overlevering heeft er in de
strenge winter van 1985 nog een clochard
op het eilandje Pampus gewoond. Een
Amsterdamse zwerver die. in staat ge
steld door zware ijsgang, lopend het ei
landje had kunnen bereiken.
'De clochard van Pampus', zoals hij al
spoedig werd genoemd, moet echter
voordat de dooi inzette te voet het eiland
weer hebben verlaten. Of niet. Niemand
heeft hem per boot vervoerd, heen noch
terug. "In elk geval is op Pampus zijn
skelet nooit gevonden", zegt Cees Pfeif
fer, sinds vorige week een van de zeven
'eigenaren' van Pampus.
Een sterk spookverhaal is het niet, maar
wie na een klein half uur varen vanuit de
haven van Muiden voet aan wal zet op
het eilandje, houdt onwillekeurig reke
ning met een onaangename, maar spec
taculaire vondst van een stoffelijk over
schot in verregaande staat van ontbin
ding. Van wie dan ook.
Als de rondleiders uit het zicht zijn ver
dwenen en de dolende wandelaar is
doorgedrongen tot aardedonkere uithoe
ken van het fort Pampus, is een plotselin
ge ontmoeting met een wapperend stuk
zwart plastic een goed argument het licht
maar weer eens op te zoeken. Wat niet
wil zeggen dat je terstond de weg terug
vindt, want handzame groene bordjes
met 'nooduitgang' ontbreken.
Salpeterzuur, dat uit de vochtige mu
ren druipt, zet zich op kledij vast. Hoe nu
verder? Daar is licht, maar dat komt van
boven. Voor ons alweer een dikke half
ronde muur. Dan maar terug langs een
van de kelders die half onder water staan
en waar een ongeregeld gedrup weer
klinkt. Hoe lang geleden zou het zijn dat
iemand deze kelder helemaal heeft door
zocht?
Isolement
Toen mevrouw -Kolsteeg-Van Capelle in
'1987 voor het eerst sinds achtenenvijftig
jaar Pampus weer bezocht, wist ze als
enige blindelings de weg te vinden in het
fort. In 1929 had ze als dochter van fort
wachter Jan van Capelle Pampus op 6-ja-
rige leeftijd verlaten. Meer dan vier jaar
woonde ze op het eiland in een isolement
dat haar verdere leven zou bepalen.
Vorige week was ze aanwezig op de
plechtige bijeenkomst in de ridderzaal
van het Muiderslot waar het eiland Pam
pus door de Staat der Nederlanden werd
overgedragen aan de particuliere stich
ting Pampus. Met een klein fototoestel
wist ze zich bekwaam naar voren te drin
gen temidden van een kluwen fotografen
en cameralieden.
Met datzelfde cameraatje maakte ze in
1987 vanaf een bootje foto's van het ei
land van haar jeugd. Op uitnodiging van
de stichting ging ze, toen nog eens terug
naar het moeilijk bereikbare Pampus dat
ze al zoveel jaren had willen terugzien.
"Op dat bootje beleefde ik heel emotio
nele momenten", zegt mevrouw Kol-
steeg. "Het eiland kwam steeds dichter
bij en toen stond ik er ineens op. Fantas
tisch. In die lange donkere gangen kon ik
alles zo vinden. Wist ik uitgangen langs
andere wegen dan we waren gekomen.
Gek. datje zoiets nooit meer kwijtraakt".
Het Fort Pampus is tussen 1887 en
1895 gebouwd op het Muiderzand en niet
- zoals vaak wordt beweerd - op de na
bijgelegen beroemde zandrug Pampus
waaraan het gezegde Voor Pampus lig
gen is ontleend. Volgeladen schepen van
de Verenigde Oostindische Compagnie
die via de Zuiderzee naar de Amsterdam
se thuishaven voeren, moesten bij eb
wachten voor de ondiepte Pampus die
ter hoogte van Muiden boven het water
uitstak en de ingang van het IJ blokkeer
de.
Het Muiderzand was een soortgelijké
zandrug, van oorsprong een van de uitlo
pers van de Gooise Heuvelrug. Strate
gisch van het grootste belang ter verde
diging van Amsterdam, althans dat
meende het Tweede Kamerlid-lid J.W.H.
Rutgers van Rozenburg. Na de Frans-
Duitse oorlog was men in 1870 nog
steeds beducht voor de expansiedrift
van de Duitse keizer Wilhelm I.
Rutgers had vernomen dat'de Duitsers
een kanonneerboot hadden ontwikkeld
met een zeer geringe diepgang en zwaar
geschut. Hiermee zouden de Duitsers
moeiteloos via de Zuiderzee kunnen op
varen naar Amsterdam. Om dat te voor
komen diende het Fort Pampus te wor
den gebouwd als onderdeel van de Stel-
ling van Amsterdam, een ring van forten
rondom de hoofdstad.
Ruim 800.000 gulden kostte de bouw
van Pampus, toentertijd bijna het volle
dige budget van het ministerie van oor
log. Vierduizend heipalen verdwenen in
de bodem. Een metersdikke basaltlaag
fungeerde als fundering voor de miljoe
nen kilo's staal, gietijzer, beton en aarde.
Met die Duitse kanonneerboot is het
nooit wat geworden, zoals ook het Fort
Pampus een roemloos leven zou gaan lei
den. Vanaf het fort is nooit een schot ge
lost. althans niet in oorlogstijd. In 1952
hield het op een verdedigingswerk te
zijn. Reeds in 1933 verliet de laatste fort-
Ambitieus
Zeven 'Heren van Pampus', in functie
variërend van burgemeester van Muiden
tot horeca-exploitant, hebben zich nu
voorgenomen het verval tot staan te
brengen. Jan Geesink, penningmeester
van de stichting die het eiland sinds kort
in eigendom heeft, verklaart zich nader.
"We gaan uit van de down-optie. Dat wil
zeggen: alles wat er meer gebeurt dan tot
op heden en dat was niks is meege
nomen. We beginnen rustig, met ideeën
die haalbaar zijn".
Op termijn zijn de voornemens echter
ambitieus en passend in een lange reeks
van gestrande plannen. Zoals dat van het
Rotterdamse architectenbureau Van den
Broek Bakema in 1965 voor de bouw
van Pampusstad. een voorstad van Am
sterdam beginnende bij Amsterdam
Zeeburg en eindigend op Pampus. Er
had een grote verkeersader met veertien
rijbanen en een monorail moeten ko
men. Een kwart van de bebouwing op de
maquette bestond uit torenflats van der
tig verdiepingen. En in 1965 organiseer
de Prof. A. Heertje een excursie naar
Pampus om te onderzoeken of het eiland
geschikt zou zijn te maken voor studen
tenhuisvesting.
"Nou ja", zegt Geesink. "Pampus is
vanaf Schiphol zeer goed bereikbaar.
Per helikopter ben je er in een paar mi
nuten. Ik meen het serieus: waarom zou
er geen congresmogelijkheid in het fort
gemaakt kunnen worden ten behoeve
van ministers of andere functionarissen
die strenge bewaking behoeven? Het
fort is zeer eenvoudig en dus goedkoop
te beveiligen. Als je de voormalige ge
schutskoepels in glas terugbouwt en
daar vergaderfaciliteiten maakt, dan heb
je toch een aantrekkelijke bestemming".
*Twee van de
nieuwe heren
van Pampus in
het fort. Rechts
Jan Geesink en
links Cees Pfeif
fer. GPU»
Geesink, een van de twee Muidense
horeca-exploitanten in het stichtingsbe
stuur, is inmiddels schipper geworden
van de Pampus 1, een voormalige rivier-
vlet van Rijkswaterstaat die het mogelijk
maakt een geregelde pendeldienst te on
derhouden tussen de haven van Muiden
en Pampus. Vooral van belang bij het
werven van sponsors die, alvorens zij de
plannen van de stichting financieel gaan
ondersteunen, eerst wel eens willen wor
den rondgeleid over het eilandje.
Die sponsors zijn hard nodig, want de
Uitvoering van alle ideeën gaat de arm
lastige stichting miljoenen kosten. "Al
gehele restauratie van het fort schat ik op.
circa 20 miljoen gulden", zegt Geesink.
"Ik denk ^serieus dat het zo ver zal ko
men, maar we beginnen eenvoudiger. De
vorige eigenaar. Rijkswaterstaat, heeft
een bruidsschat meegegeven: een nieu
we, enkele tonnen kostende aanlegstei-
r Bovenop het fort: wie in een mangat stapt, valt zes meter diep.
ger. Daarmee wordt het eiland weer goed
bereikbaar".
"Zelf willen we met eenvoudige mid
delen nog deze zomer de fortwachters-
woning weer bewoonbaar maken. Op hét
moment dat Pampus makkelijk toegan
kelijk is geworden, moet er bewaking
zijn. Er hebben zich al mensen aange
meld die zich graag op Pampus willen
vestigen. Gerieflijk zal het er niet wor
den, want er is geen elektriciteit en water
op het eiland. Maar er is heus wel te le-
"Daarna willen we een grote schoon
maakactie houden en het fort weer veilig
maken. Het is er nu te gevaarlijk, je kunt
lelijke smakken maken. Willen we er
straks mensen rondleiden, dan moeten
er op zijn minst fatsoenlijke afrasterin
gen komen op al die plekken, bij de
luchtgaten op het dak bijvoorbeeld, waar
je nu zes meter naar beneden kunt val
len".
De onzichtbare basaltring, die rondom
het fort ter voorkoming van stormaan
vallen net onder de waterspiegel is aan
gebracht, zal voor een deel worden open
gebroken. Menig onwetend watersporter
die in de afgelopen jaren het eiland straf
feloos dacht te kunnen enteren heeft zijn
jacht op de stenen ring zien lekslaan.
Volgens Geesink is het allerminst
noodzakelijk dat alle voorgenomen res
tauratieplannen zijn uitgevoerd voordat
het publiek naar het eiland toe wil ko
men. "Met eenvoudige middelen is het
ihogelijk duizenden dagtoeristen naar
het eiland te krijgen. Je kunt het bijvoor
beeld gebruiken als starteiland voor zeil
wedstrijden of als locatie voor concerten.
Mensen vinden het leuk om die malle
steenklomp te bezoeken".
Wind
In tegenstelling tot vele andere in on
bruik geraakte verdedigingswerken is
Pampus geen natuurgebied van belang
geworden. De wind heeft er permanent
vrij spel. Als fouragegebied voor vogels
is het te klein, de ecologische waarde is
praktisch nul. Pampus is een echt men
seneiland, door mensen opgebouwd en
weer afgebroken.
In de loop der jaren verdween alles wat
ook maar de geringste waarde had. In de
keukens van Muiden liggen enkele hon
derden vierkante meters plavuizen,
waarvan de afdruk in het achtergebleven
cement nog steeds zichtbaar is. Alle hou
ten kozijnen zijn in de Tweede Wereld
oorlog opgestookt. De keukeninventaris,
vanwege roestgevaar van koper vervaar
digd, was toen allang in kleine bootjes
door de bevolking afgevoerd.
Watersporters en vooral padvinders
waren veelvuldig op Pampus te vinden.
Zij lieten een spoor na van onbegrijpelij
ke souvenirs, zoals een complete auto
mobiel in de droge gracht. Deze auto, een
Volvo zoals bleek na analyse van het ver
roeste motorblok, was net als de
clochard van Pampus over het ijs naar
het eiland gereden.
Ook de mijnopruimingsdienst heeft
een krachtige bijdrage geleverd aan de
beschadiging van het eiland. Er zijn vele
kraters te vinden als gevolg van het tot
ontploffing brengen van ongebruikte
handgranaten. Het geeft het landschap,
voor zover je daarvan kunt spreken, nog
een zekere afwisseling.
Is Pampus dan enkel een monument
van onnut? Dat is te bezien. In elk geval
één geallieerd militair heeft er zijn leven
aan te danken. De Canadese piloot Mur
ray stortte in de Tweede Wereldoorlog op
de terugweg van een bombardement in
Duitsland met zijn toestel in het IJssel
meer. Het was midden in de nacht en
Murray, die ongedeerd uit zijn vliegtuig
had weten te komen, wist de kust te be
reiken en zocht een beschutte plek op.
Pas de volgende morgen werd duidelijk
dat hij zich op een miniscuul en verlaten
eilandje bevond: Pampus. Dagen later
werd hij ontdekt door visser Vlaanderen.
Hij nam de Canadees mee naar Muiden
en bracht hem onder bij de familie Roo-
zendaal, die de piloot de hele oorlog bij
zich heeft gehouden als de doofstomme
knecht Jan.
Mensenschuw
En dan zijn er nog de nakomelingen van
de fortwachters die aan hun verblijf op
Pampus een redeloze liefde voor de zee
hebben overgehouden. De inmiddels 80-
jarige mevrouw Jacoba van der Ven uit
Naarden was vier jaar, toen ze Pampus in
1911 verliet. Haar moeder vertelde vroe
ger met plezier hoe Jacoba en haar broer
bij de fortwachterswoning aan een touw
waren vastgebonden. Als geiten bij een
boerderij.
Mevrouw Kolsteeg-Van Capelle heeft
nog herinneringen uit de eerste hand.
"Het was er zeker eenzaam, maar als je in
dat isolement leeft, dan ervaar je dat niet
zo. We gingen wel elke dag met de Pam-
pusboot, een klein bootje zonder kajuit,
naar school in Muiden, maar als er zware
ijsgang was kwam je soms weken niet
van het eiland af'.
"Mijn vader kreeg op een gegeven mo
ment door dat mijn broertje en ik men
senschuw waren geworden. Hij heeft
toen overplaatsing aangevraagd naar
Utrecht. Die schuwheid heeft nog jaren
doorgewerkt, ook toen ik in Utrecht bij
de Spoorwegen kwam te werken. Als ik
een dossier moest wegbrengen, liep ik de
deur drie keer voorbij, voordat ik bij ie
mand naar binnen durfde te gaan. Ik ben
die angstige houding pas in de oorlog
kwijtgeraakt, toen ik in de hongerwinter
wel op pad móest om aan eten te ko-
Niettemin kan zij het fortwachters in
spe aanraden zich op het eiland te vesti
gen. "Het leven in een isolement is me la
ter nog goed van pas gekomen, toen ik
door de situatie thuis alles alleen heb
moeten uitzoeken. Ik heb geleerd hoe je
helemaal op jezelf kunt terugvallen. Je
moet het allemaal alleen doen. dat heb ik
van Pampus meegekregen".
ledereen voelïffch wel eens somher. Som
berheid hoort nu eenmaal bij het.leven.
Zich af en toe somber of depressief voelen
is echter niet hetzelfde als het lijden aan
een depressie: een depressie is een ziekte.
Ik zal in twee afleveringen proberen uit
te leggen wat deze ziekte inhoudt en wat
er aan te doen is.
Depressies zijn bepaald niet zeldzaam.
Hoewel de precieze omvang niet bekend
is. wordt wel geschat dat 500.000 mensen
in Nederland aan een ernstige depressie
lijdenen nog meer aan een lichtere.
Slechts een deel van die depressies wordt
als zodanig herkend.
Depressie wordt wel vertaald met zie
kelijke somberheid. Het verschil tussen
'normale' somberheid (bijvoorbeeld na
het verbreken van een relatie) en een de
pressie is niet altijd makkelijk te bepa
len. In het algemeen spreekt men van een
depressie als de somberheid niet alleen
abnormaal ernstig is, maar ook lang
aanhoudt (weken, maanden), en niet
meer te verklaren is door de omstandig
heden waarin de persoon verkeert. Een
depressie kan bovendien zonder duidelij
ke aanleiding ontstaan.
Een depressie kan op veel verschillende
manieren verlopen, kan enkele maanden
of vele jaren duren, en kan lichtmatig
ernstig of extreem ernstig zijn. Geen twee
mensen hebben dezelfde depressie. Wel is
een aantal verschijnselen te noemen die
er meestal mee gepaard gaan.
De somberheid is natuurlijk altijd
aanwezig vaak zichtbaar aan de hou
ding en de oogopslag, maar ook duidelijk
t de ideeën die iemand heeft ten opzicli-
de wereld, de toekomst en zichzelf.
Dingen die vroeger mooi waren zijn op
eens lelijk, de toekomst lijkt zwart, vaak
heeft de patiënt een gering gevoel van ei
genwaarde en gaat hij gebukt onder
schuldgevoelens. Ook is er altijd sprake
van lusteloosheid, nergens zin in hebben,
nergens toe komen. Opvallend is dat de
dingen waarin men vroeger plezier had,
nu opeens tegenstaan. Daarbij zijn er
vaak klachten over onverschilligheid,
een leeg gevoel, voortdurend huilen of
juist het gevoel niet meer te kunnen hui
len.
Andere verschijnselen die kunnen op
treden zijn verlies van zin in seks, ver
minderde eetlust, en slecht slapen. Het
slechte slapen kan bestaan uit moeilijk
inslapen of heel vroeg wakker worden.
Bij een enkeling treedt het omgekeerde
op: veel eten. veel behoefte aan seks of heel
veel slapen. Behalve de slechte eetlust is
er vaak een grote vermoeidheid, de ont
lasting verloopt moeizaam,het hele li
chaam lijkt op een lager pitje te draaien.
Bijna altijd zijn er bij een depressie
ook lichamelijke klachten, zoals een
zwaar hoofd, druk op de borst, duizelig
heid, buik- of rugklachten. Ook dllerlei
soorten pijn kunnen een symptoom van
de depressie zijnvaak hoofdpijn maar
ook vele andere, vaak chronische pijnen
waarvoor geen oorzaak te vinden is. Niet
zelden is zo'n lichamelijke klacht de aan
leiding om naar de dokter te gaan, en
heeft de patiënt zijn éigen somberheid
niet opgemerkt. Als geen lichamelijke
oorzaak wordt gevonden, is het dus zaak
aan een depressie te denken. Ook dokters
denken daar echter lang niet altijd aan.
De somberheid, het gebrek aan geloof
in de toekomst en het schuldgevoel kun
nen bij een deel van de patiënten zulke
grote vormen aannemen dat men het le
ven als geheel niet meer ziet zitten. Er
kunnen gedachten opkomen om aan dat
leven een einde te maken. Het is begrijpe
lijk dat iemand onder dergelijke gedach
ten ernstig lijdt, en heel soms worden de
gedachten ook in daden omgezet. Daar
om is tijdige herkenning en behandeling
van een depressie heel belangrijk.
Heel soms zijn de somberheid en het
schuldgevoel zo ernstig dat er sprake is
van 'wanen': de patiënt is er dan bijvoor
beeld - onterecht van overtuigd dat
hij gestraft zal Wordenof dat hij al dood
en in de hel is. Dan is er sprake van een
'psychotische depressie'.
Het is lang niet altijd gemakkelijk om
een depressie te herkennen. Zoals gezegd
komt de patiënt vaak met lichamelijke
klachten bij de dokter zonder zelf de som
berheid opgemerkt te hebben. Het lijkt
wel of lichamelijke klachten beter te ac
cepteren zijn dan een psychisch pro
bleem. Ook wordt soms de somberheid
verborgen onder schijnbare opgewekt
heid of heel erg druk gedrag. Een depres
sie waarbij de andere klachten de som
berheid verbergen wordt een 'gemaskeer
de depressie' genoemd. Het kan lang du
ren voor patiënt en dokter dan achter de
ware oorzaak van de problemen komen.
Heel vaak gebeurt dat trouwens hele
maal niet: geschat wordt dat minder dan
de helft van alle depressies wordt her
kend.
Een depressie kan geleidelijk ontstaan,
of zelden van de ene dag op de ande
re. In het algemeen duurt een depressie
enige maanden en gaat dan geleidelijk
weer over, vanzelf. Slechts een minder
heid van de mensen is chronisch depres
sief, vele jaren langhet lijkt dan bij ze te
hóren. Ook al gaat het ooit vanzelf over.
het leed is vaak zo groot (en soms ook het
levensgevaar) dat men nooit zal wachten
met een behandeling; vooral omdat die
behandeling zeer goed mogelijk is.
Tot slot wil ik nog iets vertellen over de
manie (met de klemtoon op de tweede let
tergreep). Dat is als het ware het spiegel
beeld van de depressie: er bestaat een ab
normale opgewektheid die gepaard gaat
met zelfoverschatting en hyperactiviteit.
Dat lijkt leuk, maar de vrolijkheid is op
pervlakkig (somberheid zit vaak dicht
onder de oppervlakte), de hyperactiviteit
en slapeloosheid leiden tot uitputting, en
de zelfoverschatting tot daden die later
betreurd worden. Zo kan iemand die
manisch is bijvoorbeeld enorme sommen
geld gaan uitgeven: een gedwongen op
name is soms nodig om de patiënt tegen
zichzelf te beschermen. Een manie is
daarom zeker niet minder ernstig dan
een depressie.
Manie komt nogal eens voor in combi--
natie met depressie, dat wil zeggen dat ze
elkaar kunnen afwisselen ('manisch-de-
pressief). In de psychiatrie wordt dat te
genwoordig een bipolaire stoornis ge
noemd: een ziekte met twee polen. Het is
ook mogelijk dat iemand slechts één keer
in zijn leven een manie heeft en verder al
leen depressieve perioden doormaakt.
De volgende aflevering gaat over de
oorzaken van depressies en over de be
handeling.
