Terre des Hommes: 25 jaar noodhulp
Kweken turbo-zalm ontreddert zeemilieu
i
NABIJ
NOQ
rO
'Christen in DDR
had dubbelleven'
I REPORTAGE i
MAANDAG 26 FEBRUARI 1990:
GEESTELIJK LEVEN
Organisatie wil zich meer richten op onderwijs in Derde Wereld
DEN HAAG - Nauwelijks
kleren aan het lijf en een ver
moeide blik in haar ogen. Fa-
timah (9) uit Indonesië heeft
de hele dag in de rijstvelden
gewerkt. Onkruid wieden,
oogsten en planten is haar
dagelijkse bezigheid. Ze
heeft twee jaar op Java een
lagere school bezocht. Die
schooltijd was zo korte duur
omdat ze thuis haar ouders
moest helpen. Dolgraag zou
ze weer naar school gaan.
door
Carine Neefjes
Fatimah is een van de kinderen die
op de expositie 'Terre des Hommes
25 jaar' over haar leven in een Derde
Wereld-land vertelt. Op grote witte
zuilen zijn posters van zwarte kin
dertjes geplakt. Allemaal vertellen
ze hetzelfde trieste verhaal: ze wer
ken hard op het land, maar gaan
veel liever naar school. "Ik wil leren
lassen", zegt een jongetje, "dat kan
de concurrent van mijn vader ook".
Uit landen waar onderwijs geen
schijn van kans heeft, komen uit
sluitend leergierige kinderen aan
het woord. Een ietwat ongeloof
waardige vertoning. Toch heeft Ter
re des Hommes Nederland heel be
wust voor het thema onderwijs ge
kozen. Na 25 jaar wil de organisatie
van koers veranderen. Meer aan
dacht voor structurele problemen
in Derde Wereld-landen. Onderwijs
past hier goed.
In 1965 is Terre des Hommes op
gericht. Er woedde een gruwelijke
oorlog in Vietnam waarvan veel
kinderen het slachtoffer werden.
Directeur Frans van Dijk: "Terre
des Hommes bood toen slechts
noodhulp. Vrijwilligers gaven uit
gehongerde kinderen te eten en ver
zorgden gewonden".
Maar het grootste probleem werd
niet opgelost want de oorlog duurde
voort. Dat gold niet alleen voor Viet
nam. Ook in Ethiopië, Angola en
Chili waar Terre des Hommes een
helpende hand bood, was het aan
voeren van medicijnen en voedsel
vaak water naar de zee dragen.
Politiek
Dat humanitaire hulp niet direct zo
den aan de dijk zet, is niet verwon
derlijk, meent Jan van Berkel,
hoofd-educatie bij de Novib, een
grote overkoepelende organisatie
die zich intensief bezig houdt met
hulp aan landen in de Derde We
reld. Terre des Hommes bemoeit
zich absoluut niet met de politiek in
een land. Toch gaan noodhulp en
politieke steun vaak samen, vindt
de Novib-medewerker.
Volgens Van Berkel ben je soms
verplicht om "politiek partij te kie
zen". Als voorbeeld noemt hij de si
tuatie in Maleisië: "Wij steunen de
acties van bewoners die hier strij
den voor het behoud van het tro
pisch regenwoud. Anders blijven
deze mensen niet in leven. En dat is
het belangrijkste doel van onze
hulp. De Novib doet bij voorbeeld
mee aan wegblokkades. Op die ma
nier proberen wij het beleid van de
regering te beïnvloeden. De Ma
leisische overheid is hier niet geluk
kig mee".
Terre des Hommes wil in tegen
stelling tot de Novib geen politieke
keuzes maken. Directeur Frans van
Dijk: "We zijn bang voor druk van
de regering. Wij willen ons eigen
gang kunnen gaan".
Haat en nijd
Om de situatie in een land blijvend
te verbeteren, moet Terre des Hom
mes soms toch enige druk uitoefe
nen op de regering van een land.
Daarom onderhoudt Terre des
Hommes contacten met onderwijs
organisaties. Die moeten er voor
zorgen dat kinderen niet als 'vech
tersbazen' worden opgevoed. Als
voorbeeld beschrijft Van Dijk de si
tuatie in Cambodja.
"Daar is ontzettend veel haat en
nijd tussen mensen op het platte
land en de bergbevolking. Kinde
ren in de bergen wordt voorgehou
den dat bewoners in de dalen niet
deugen en als mens minder waard
zijn. De Rode Khmer wakkert de te
genstellingen tussen de beide be
volkingsgroepen aan. Onderwijzers
moeten proberen daarin verande
ring te brengen".
In de toekomst wil de organisatie
zich meer op vrouwen richten. Die
moeten zoveel mogelijk betaald
werk krijgen. Dijkstra: "Als de
vrouw meer verdient, krijgt een
kind beter te eten. Mannen beste
den hun geld nauwelijks aan hun
kinderen. Die kopen er zelf sigaret
ten en drank voor".
In 25 jaar heeft Terre des Hom
mes 300.000 kinderen uit 45 ver
schillende landen geholpen. Van de
2.500 projecten waren de meesten in
Zuid-Oost Azië, Indië, Bangladesh,
Sri Lanka en Latijns-Amerika. In
totaal heeft de organisatie 150 mil
joen gulden aan hulp uitgegeven.
Een groot deel van de inkomsten
is afkomstig van vaste donateurs.
Verder haalt de organisatie veel
geld binnen via acties op televisie.
Ook scholen dragen hun steentje bij
door geld in te zamelen voor Derde
Wereldlanden. Van de 12 miljoen
gulden die Terre des Hommes elk
jaar ontvangt, gaat negentig pro
cent onmiddellijk naar de Derde
Wereld. De overige 1,2 miljoen gul
den wordt besteed aan de 13 betaal
de krachten en aan de 1.000 vrijwil
ligers die voor Terre des Hommes
werken.
Razend moessons
Hoewel Oost-Europese landen ook
schreeuwen om hulp - denk aan de
aidspatiëntjes in Roemenië - kan
Terre des Hommes geen hulp aan
het Oostblok bieden. Daar is ge
woonweg geen geld voor. Boven
dien keren problemen in de Derde
Wereld ieder jaar terug, zoals bij
voorbeeld blijkt uit het verhaal van
Sanoko (10) die in Bangladesh
woont.
"Ik ben geboren in september,
het jaargetijde van de razende
moessons. Elk jaar weer overspoelt
het water ons land. Duizenden hui
zen worden vernietigd, honderd
duizenden mensen raken dakloos.
Landbouwgronden worden ver
woest. Bij ons is het dan koud en nat
en we lijden honger".
(De expositie '25 jaar Terre des
Hommes Nederland' is van dinsdag tot
en met vrijdag van 10.00 tot 17.00 uur te
zien in het Museon in Den Haag en in
het weekeinde van 12.00 tot 17.00 uur.
Vanaf mei reist de tentoonstelling door
heel Nederland.)
Snel groeiende bedrijfstak loost grote hoeveelheden chemicaliën
Drie gulden per ons, vraagt de visverkoper op de markt voor z'n
zalm. Wie het kan betalen legt het er graag voor neer, want
zalm is een koninklijke vis. Het woord 'zalm' past bij kristal
helder water, dat klaterend door een ruig bergland stroomt;
puur natuur. Helaas, het mag niet meer zo zijn. De zalm op de
markt, in het blikje, de cocktail, of als pronkstuk van het koud
buffet, komt uit een viskwekerij. In toenemende mate blijkt
dat deze zeer snel groeiende bedrijfstak een vorm van roof
bouw is, waarvan uiteindelijk niemand beter wordt. Vast staat
dat het zeemilieu er grote schade van ondervindt.
door
Rob Bijnsdorp
Een viskwekerij is een vorm van
bio-industrie. Precies zoals dat op
het land met kippen en varkens ge
beurt, worden dieren ingepast in
een efficiënt produktieproces.
Daarvoor is beschut water nodig.
De viskweker vindt dat aan de grilli
ge kusten van Noorwegen, Schot
land, Ierland en de Shetland Eilan
den. Hij hangt daar zijn fijnmazige
leefnetten aan grote ringvormige
drijvers. Duizenden vissen zwem
men daarin, dicht opeengepakt,
hun rondjes. Op gezette tijden
strooit een voederapparaat korrels
krachtvoer boven het net uit.
De meeste vismesterijen kweken
zalm. Deze luxe soort levert tot nu
toe het meest op. Het broedsel
wordt in zoet water opgekweekt tot
twee-jarige kleine pootvisjes van
ongeveer een vinger lang. In hun
natuurlijke staat zouden ze op die
leeftijd de rivier verwisselen voor
het zoute zeewater. Nadat de poot-
visjes vanuit speciale transport-
tanks in de netten van de kwekerij
zijn gepompt, groeien ze in ander
half jaar uit tot dieren van 3,5 tot 4
kilo. De zalmboer vangt daarvoor 16
tot 20 gulden per kilo. Een gemid
delde kweker koopt zo'n 150.000
jonge zalmpjes per jaar voor 4 tot 6
gulden per stuk. Deze cijfers verkla
ren de zalmkoorts die zich in de ja
ren tachtig meester maakte van on
dernemende lieden met voldoende
geld voor forse investeringen.
De Ierse zalmproductie groeide
van 0 in 1977 tot 4.200 ton in 1988 en
moet volgens de overheid kunnen
groeien tot 25.000 ton in 1995. De
Schotse Zalmproductie groeide in
ruim tien jaar tijd tot 18.000 ton in
1988 en moet volgend jaar al 52.000
ton kunnen bedragen. De Shetland
Eilanden brachten in 1984 nog maar
50 ton op de markt. Drie jaar later
was dat al 3.000 ton en er zijn plan
nen om dat cijfer te verviervoudi
gen. Noorwegen spant nog steeds
de kroon met in totaal 800 kwekerij
en, die dit jaar naar schatting
150.000 ton op de markt brengen. In
1988 overschreed de totale omzet
van de Noorse zalmkwekerijen die
van de hele nationale visserijvloot.
Kleurstof
Evenals de bio-industrie op het land
doen zich in een viskwekerij tal van
ongewenste en schadelijke effecten
voor. Omdat er grote sommen geld
op het spel staan worden ze met alle
macht bestreden, wat tot weer nieu
we complicaties leidt. Turbo-zalm
wordt vetgemest met krachtvoer.
Maar de eerste zalmboeren moeten
lelijk op hun neus hebben gekeken
toen ze merkten dat hun kunstma
tig gevoede vissen van binnen wit
waren in plaats van roze. Daar ging
de winst, want de vis was onmoge
lijk als zalm te verkopen.
De voerproducenten, Unilever en
British Petroleum, zagen het ge
vaar. Ze ontwikkelden in hun labo
ratoria de chemische pigmentstof
cantaxantin en mengden dat door
het voer. De zalm werd weer roze,
maar tevens kankerverwekkend.
De pigmentstof werd verboden en
vervangen door astaxantin, een vol
gens deskundigen onschuldige,
maar wel duurdere kleurstof.
Een ander probleem. Als een
ziekteverwekkende bacterie, virus
of parasiet een concentratie van
honderdduizend of nog meer
zalmen weet te vinden, kan deze
zich zich razendsnel vermenigvul
digen en binnen de kortste keren de
hele visvoorraad aantasten. Op deze
zet van de natuur moest weer een te
genzet volgen van het menselijk
vernuft: chemische bestrijdings
middelen en antibiotica.
De meest voorkomende parasiet,
'zeeluis', wordt bestreden met de
chemische stof Nuvan. Het is een
zenuwverlammend middel dat door
de EEG op de lijst van stoffen is ge
zet die schadelijk zijn voor het
milieu. Groot-Brittannië plaatste
Nuvan op haar 'rode lijst' van 30
voor het zeemilieu zeer schadelijke
stoffen. De producent van Nuvan,
de firma Ciba-Geigy, houdt vol dat
de stof volkomen verantwoord kan
worden gebruikt als de zalmboeren
het maar voldoende verdunnen en
het water rond hun netten met plas
tic zeilen afschermen. Omdat er gro
te economische belangen mee ge
moeid zijn sleept de discussie zich
voort zonder dat er veel gebeurt,
Sekseloos
Zalmen in gevangenschap blijken
veel eerder geslachtsrijp te zijn dan
hun soortgenoten in het wild. Dat
verstoort de wenselijke produktie-
planning van de zalmboer. Volwas
sen mannelijke dieren verliezen na
melijk iets van hun kwaliteit, terwijl
ze nog niet vet genoeg zijn voor de
markt. De biochemici gingen weer
aan de slag en experimenteerden
net zo lang met bepaalde hormoon
behandelingen tot uit zalm-eitjes
slechts vrouwelijke zalmen groei
den. Nog was het ideaal niet bereikt
want ook te vroeg geslachtsrijpe
vrouwelijke zalmen veroorzaakten
rimpels in de gestroomlijnde pro-
duktiegang.
Werkelijk ideaal zou een volledig
sekseloze zalm zijn. Of het laborato
rium die ook kon leveren? Ja dat
kon. Met monnikengeduld is net zo
lang geknutseld aan bevruchte ei
tjes tot de verlangde sekseloze zalm
kon worden gefabriceerd. Een eitje
wordt daartoe vlak na de bevruch
ting onderworpen aan een schok,
hetzij door hoge druk, hetzij door
verandering van temperatuur. Uit
nader onderzoek bleek dat de hoge-
druk methode de beste resultaten
geeft. Een uitgebreid testprogram
ma voor toepassing van die metho
de op commerciële basis is al uitge
voerd.
Waar is dit alles voor nodig? Niet
voor de voedselproduktie. Het
krachtvoer bestaat grotendeels uit
vismeel, waarvoor jaarlijks' miljoe
nen tonnen sardines, spiering, ha
ring en andere in dichte scholen
zwemmende vis worden vermalen.
Zalmkwekerijen maken van goed
kope vis dure vis, maar vernietigen
tegelijkertijd 90 van de oorspron
kelijk in vis aanwezige voedings
waarde. Ook de kwaliteit van de vis
is er niet beter op geworden.
De zalmboer doet er alles aan om
zijn waar zo mooi mogelijk af te le
veren. Bij het 'oogsten' snijdt hij
achter de kieuwen de bloedvaten
door. In een grote spoelbak bloeden
de vissen, steeds trager zwemmend,
leeg. Vrij van bloedsporen en omge
ven door blinkend ijs en piep
schuim ziet een turbo-zalm er
prachtig
Broedgebieden
uit, maar de smaak haalt het niet bij
die van zijn wilde voorouder.
De bio-industrie op zee heeft zich
gevestigd in de kustzones. In die
smalle strook concentreert zich bij
na al het zeeleven. Er is van nature
een nauw samenspel tussen bodem
leven, leven in het water en de vo
gels daarboven. De honger naar
krachtvoer voor de bio-industrie
heeft de jacht op industrievis explo
sief doen toenemen.
Wilde zalm, kabeljauw en andere
vissoorten die zich voeden met
zandspiering, worden nu in hun
voortbestaan bedreigd. In de broed
gebieden van meerdere vogelsoor
ten, waaronder de Noordse stern en
de papagaaiduiker, zoeken de ou
ders al tevergeefs naar voedsel voor
hun jongen.
De grote hoeveelheden chemica
liën die de viskwekerijen in het wa
ter lozen (alleen al in Schotland
20.000 liter Nuvan per jaar), versto
ren kwetsbare levensprocessen in
het zeemilieu. In de omgeving van
de kwekerijen hoopt zich op de bo
dem de mest van de vissen op. De
voedingsstoffenhuishouding in het
water raakt daardoor uit balans met
als gevolg hevige algenbloei en
zuurstofarm water. De ongerepte
zuiverheid die zo eigen is aan het
natuurlijk milieu van de zalm,
straalt nog slechts uit de zilveren
glans van de exportfolders, die de
zalmindustrie de wereld instuurt.
(Dc auteur is medewerker van de
milieuorganisatie Seas at Risk)
Enige leden van de groep uit Fürstenzvalde zittend v.l.n.r.): dominee
Ute WinklerHeiko Wilker, Annette Stem en Torsten Klar. (foto EHen
Kerkelijke jeugd bezocht Voorschoten:
VOORSCHOTEN "Een lichtstraal in het donker". Zo typeer
de dominee Ute Winkler van de Evangelische Gemeinde in
Fürstenwalde (DDR), het bezoek dat zij samen met een jonge
rengroep aan hervormd-gereformeerd Voorschoten bracht.
Het was de eerste maal in het reeds enige jaren bestaande con
tact, dat een tegenbezoek uit Fürstenwalde kon worden ge
bracht.
Evenals enige honderden andere
kerkelijke gemeenten in ons land,
onderhouden de hervormde ge
meente en de gereformeerde kerk
in Voorschoten samen contacten
met een gemeente in DDR. "Het
gaat absoluut niet om geldelijke
steun, maar om het gesprek",
licht mevrouw H. Harms-van der
Dussen toe. Morele ondersteu
ning, daar gaat het volgens haar
Het idee voor een gemeente
contact met Fürstenwalde (ooste
lijk van Berlijn) ontstond vier jaar
geleden, waarbij de landelijke
hervormd-gereformeerde diako-
nale organen voor een adres zorg
den. Tot nu toe is het contact
vooral éénrichtingsverkeer ge
weest. Dank zij de grote verande
ringen kon nu een groep van
twaalf Oostduitse jongeren Voor
schoten aandoen.
"Kort, maar heel intensief'
noemt mevrouw Harms het be
zoek van de Jugendgruppe. De
jongeren, in leeftijd variërend van
16 tot 23 jaar, arriveerden donder
dagavond en moesten gistermor
gen weer met dé trein terug. In de
tussenliggende tijd bezochten ze
onder meer een middelbare
school, brachten ze een bezoek
aan Den Haag en Scheveningen
en voerden zij heel veel gesprek
ken.
Omdat de groep 's zondags niet
in staat was om een dienst bij te
wonen, vond op zaterdagavond in
de Grote Kerk een 'avondgebed'
plaats, waarbij de liturgie werd
gevolgd van het zogenoemde
Montagsgebet. Dergelijke samen
komsten werden in de DDR door
het hele land georganiseerd, met
het oog op de spanningen in het
land. Zo klonk ook zaterdag
avond in Voorschoten: 'Herr, gib
uns Deinen Frieden...'.
In een overdenking sprak do
minee Winkler over de donkere
tijd die de DDR heeft meege
maakt. Zij toonde zich zeer dank
baar voor de nieuwe mogelijkhe
den en geloofde dat God de hand
had gehad in het 'barsten' van de
muur. "Wie het donker heeft mee
gemaakt, kan'1 het licht intensie-
Gereformeerd
pleidooi voor
ziekenzalving
LEUSDEN (ANP) De gerefor
meerde synode moet de plaatse
lijke kerken aanbevelen af en toe
'diensten der genezing' te hou
den. In deze oecumenische kerk
diensten wordt voorbede gedaan
voor zieken en is er ruimte voor
handoplegging en eventueel zie
kenzalving.
De dienst der genezing is in de
loop der eeuwen door de kerk
verwaarloosd, terwijl het hier
toch gaat om een voluit kerkelijke
opdracht, schrijft de commissie
dat het contact onderhoudt met
de Charismatische Werkgemeen
schap Nederland (CWN). Haar
rapport wordt op 5 maart in de ge
reformeerde synode besproken.
Gezien de dubieuze vormen die
de zogenoemde 'gebedsgenezing'
heeft aangenomen, is het wel be
grijpelijk dat de dienst der gene
zing in de vergetelheid is geraakt.
De aarzeling van de kerken zou
echter ook een diepere achter
grond kunnen hebben "in de ver
schraling van ons geestelijk le
ven, dat niet erg thuis is in de
ruimte van de Geest en van het
gebed".
De commissie wijst erop dat de
dienst der genezing iets heel an
ders is dan "dubieuze gebedsge
nezing".
EN VER
ver waarderen". Er zal nog veel
duisternis komen, vermoedde zij,
maar "uw denken aan onze situa
tie geeft ons kracht".
De jongeren beaamden desge
vraagd de woorden van hun pre
dikant. "Dit bezoek vormt voor
ons een steun in de rug", vond
Torsten Klar. Want, zei Anette
Stenz, "alles is heel onzeker 'in
ons land. We hebben geen idee
hoe de toekomst er uitziet". Hei
ko Wilker vond het goed dat ze
'het gouden westen' nu ook eens
met eigen ogen hebben gezien.
"Dan weet je tenminste wat je je
er bij moet voorstellen".
Volgens Torsten was het be
paald niet makkelijk om als chris
ten-jongere in de DDR te leven.
"Als je niet deed wat de staatsi
deologie je voorschreef, bijvoor
beeld de eed niet aflegde waarin
je trouw beloofde aan de staat,
dan had dat represailles tot ge
volg op school. Ook kon je dan
wel een vervolgopleiding verge
ten". Volgens hem had die prak
tijk zich de laatste jaren, steeds
verder verscherpt.
Anette: "Je leefde in twee zo
nes. In de ene sprak je de mensen
naar de mond, liep je mee om een
baan te kunnen krijgen, en in de
andere zone beleefde je je geloof'.
Dominee Winkler: "Het was ech
te schizofrenie, een dubbelle
ven". Toch was het in Fürsten
walde de kerk die de aanzet gaf
tot democratische vernieuwing,
met een conferentie waarin het af
treden van het gemeentebestuur
werd geëist. "Zij zijn ook vertrok
ken".
Overigens heeft dominee Wink
ler nu het idee dat het verlangen
naar een betere economie het de
mocratische streven dreigt te
overschaduwen. Volgens haar zal
het voor de kerk heel moeilijk zijn
om, na jaren van systematische
onderdrukking, haar positie te
hervinden. "De kerk en de staat
waren hier altijd strikt geschei
den. Dat had als voordeel dat je
voortdurend oppositie kon voe
ren. Daar komt nu volledig veran
dering in".
De groep is het er overeens dat
de veranderingen verwarrend
snel gaan in de DDR. "Het zal
straks als we na drie dagen weer
thuiskomen, echt een verrassing
zijn hoe de zaken er voorstaan",
aldus de dominee.
Eind maart gaat er weer een
Hollandergruppe naar Fürsten
walde.
Beroepingswerk
Hervormde Kerk: aangenomen het
beroep van de synode als geestelijk
verzorger bij de landmacht G. Bikker
Zuid-Bei.ierland, naar Harderwijk A.
A. Floor Üddel; bedankt voor Amstel-
veen-Buitenveldert T. Wegman Wijn
gaarden.
Gereformeerde Kerken: beroepen te
Buitenpost Th. Weerstra Berkel en Ro
denrijs, te 's-Gravenhage-0 als geeste
lijk verzorger bij de Stichting Brono-
vo/Nebo mw.drs. T. Koopman Culem-
borg; aangenomen naar Uithuizen K.
Meijer Surhuisterveen.
Christelijke Gercf. Kerken: tweetal
te Rotterdam-W R. van Beek Veenen-
daal (Pnièlkerk) en R. Kok Darmvou-
de; bedankt voor Driebergen P. Beek
huis Rotterdam-Kralingen.
Gereformeerde Gemeenten: be
dankt voor Goudswaard en voor Go-
rinchem G. J. van Aalst Benthuizen,
voor Brakel en voor Nijkerk J. Karens
Opheusden, voor Krimpen aan den
IJssel P. van Ruitenburg Meliskerke.
Geref. Gemeenten in Nederland: be
dankt voor Vlaardingen J. Roos Chilli-
