'De geschiedenis herhaalt zich nooit'
Leidse Jazzweek
in beeld
Symposium over fin de siècle in de twintigste eeuw
Scheepmaker
verhinderd
Stuiptrekkingen op kantoor
Dingen die er niet zijn
Jazzfestival in Amsterdam
"Aan het einde van de
negentiende eeuw hadden
veel mensen in West-
Europa een soort
onheilsgevoel. Ze hadden
de gedachte dat het einde
van de eeuw, ook het verval
van de wereld inluidde.
Een voorbeeld hiervan zijn
de Fransen die aan het
einde van de vorige eeuw,
na de verloren oorlog tegen
de Pruisen in 1870, het idee
hadden dat het Franse ras
zou degenereren. Men
geloofde dat de
Westeuropese verfijnde
cultuur werd aangetast en
zou worden verdrongen
door andere rassen zoals de
Pruisen, de Amerikanen en
de Slaven. Een
Darwinistische theorie
met racistische tendenzen,
want men geloofde dat het
sterkste ras zou
overwinnen. Natuurlijk
was dat een dwangmatige
voorstelling. Wie zo'n
gedachte eenmaal heeft,
zoekt er tekenen en
argumenten bij en vindt
die ook wel. Zo kan je de
geschiedenis naar je hand
zetten". Dat zegt Jaap
Goedegebuure, hoogleraar
literatuurwetenschappen
aan de Katholieke
Universiteit Brabant
(Tilburg) en recensent voor
de Haagse Post.
Goedegebuure spreekt
zaterdag op een
symposium van de Leidse
universiteit over de vraag
of het fin de siècle in de
literatuur van de
negentiende eeuw zal
terugkeren aan het eind
van deze eeuw.
LEIDEN Volgens Goedegebuure
is de pessimistische levensvisie
over het verval van de wereld die
veel mensen toen hadden, terug te
vinden in de negentiende eeuwse
Jaap Goedegebuurehoogeleraar literatuurwetenschappen: 'Voor decadentie zijn taboes nodig en die zijn er -
althans in West Europa- niet veel meer. (foto Holvast)
kunststroming 'decadentie' of 'fin
de siècle', waar schrijvers als Louis
Couperus en Jacob Israel de Haan
toe behoorden. "Kunstenaars en in
tellectuelen bekeken het, wat zij het
verval van de wereld noemden, ech
ter positief; ze hadden het gevoel
dat het onvermijdelijk was en be
rustten daar ook in", zegt Goedege
buure: "Ze probeerden riiet vast te
houden aan de oude normen en
waarden. Het was dus geen conser
vatieve manier van doemdenken; in
de decadentie werden normen en
waarden juist verlegd door kunste
naars en intellectuelen. Dingen die
de burgerij als abnormaal be
schouwde, zoals homoseksualiteit,
werden door de decadente kunste
naars beschreven. Dat wil niet zeg
gen dat zij homoseksualiteit als nor
maal beschouwden, maar ze waren
van mening dat juist het abnormale
moest worden n'agestreefd. Door
aandacht te geven aan dit soort za
ken, ging er wel een positieve wer
king vanuit en werden taboe's door
broken. Beaudelaire bijvoorbeeld
draaide de bestaande verhouding
van goed en kwaad om. Hij vond dat
de mens tegennatuurlijk moest zijn,
omdat dat het enige is dat de mens
onderscheidt van de dierenwereld.
De mens heeft fantasie en kan per
vers zijn".
"Nu het jaar tweeduizend nadert,
keert de wijd verbreide angst voor
ronde getallen terug, de zogenaam
de millenniumvrees", meent de
hoogleraar. "In feite is dat gevoel
niet nieuw. Ook voor het jaar dui
zend was men -mede door de bijbel
waarin werd geschreven over het
duizendjarig rijk - bang dat het
Laatste Oordeel naderde. Op het
-moment is men niet zozeer bang
voor het einde der tijden, maar is
die angst geprojecteerd op ëndere
bedreigingen zoals milieuvervui
ling, overbevolking en aids".
"Je kan deze tijd echter niet ver
gelijken met een stroming uit de ne
gentiende eeuw, daarvoor zijn de
omstandigheden te verschillend.
Dat blijkt ook uit de titel van mijn
lezing: 'De geschiedenis herhaalt
zich nooit".
door
Femke Wolting
Volgens Goedegebuure zijn voor
decadentie taboes nodig, die door
broken kunnen worden. "In West-
Europa zijn nog maar weinig taboes
over, ook uit de wetgeving blijkt bij-
voorbeel dat toch al heel veel kan.
De laatste Nederlandstalige boeken
waarvan je echt kan zeggen dat ze
taboedoorbrekend waren, waren
van Gerard Reve, Jan Wolkers en
Jan Cremers. Er is nog wel een aan
tal dingen waar de samenleving
zich erg druk over maakt, zoals in
cest en moord. Maar dit zijn niet
dingen waar men gauw vrijer over
zou denken". Goedegebuure zegt
dat kunstenaars die in de 19e eeuw
toonaangevend waren, zich bezig
hielden met maatschappelijke pro
blemen. De Westerse kunstenaars
die nu toonaangevend zijn, zijn vol
gens hem waardevrij. "Kunst en
maatschappij staan los van elkaar.
Althans in West-Europa, kijk naar
Salman Rushdie en je ziet dat in an
dere delen van de wereld kunst en
maatschappij nog wel heel erg met
elkaar botsen".
"De Westerse kunstenaars van dit
moment houden zich vooral met
zichzelf bezig. Romans gaan over
het ontstaan van verhalen en ro
mans, over de werking van fantasie
en over de manier waarop ideeën
ontstaan. De huidige kunst is maat
schappelijk onverschillig. Persoon
lijk heb ik een voorkeur voor boe
ken die proberen antwoorden te ge
ven op maatschappelijke proble
men", zegt Goedegebuure. "Óf in ie
der geval, als er voor die problemen
geen oplossing is, de goede vragen
stellen".
Misstanden
Goedegebuure wil geen voorbeel
den van eigentijdse decadente
schrijvers of boeken noemen. "Als
ik zeg dat er op dit moment sprake
is van decadentie in de literatuur,
zeg ik daarmee ook dat er een betere
periode is geweest. Voor een perio
de van verval is immers een periode
van bloei geweest".
"Er bestaat geen herhaling, al me
nen wij die wel te zien. Alleen trivia
le dingen als geboorte en dood ke
ren altijd terug. Ik geloof niet dat de
geschiedenis in golven loopt van
goede en minder goede perioden.
Elke tijd heeft zijn eigen misstan
den. Ik heb bijvoorbeeld eens ge
zegd dat het slecht gaat met het le
zen van boeken in Nederland. Meer
kopen boeken, maar ze
worden minder gelezen. Als ik zeg
dat er nu te weinig wordt gelezen,
wil dat niet zeggen dat het vroeger
beter was. Toen waren veel mensen
analfabeet en was lezen voorbehou
den aan een kleine elite. Vergelij
ken is dus niet mogelijk. Je kan
toch ook niet zeggen dat Hitier een
soort Napoleon was, alleen omdat
ze beiden dictators waren en veel
mensen hebben omgebracht. Dan
simplificeer je te veel".
Ook stromingen van dit moment
als de Maximalen of de Nieuwe Wil
den zijn volgens Goedegebuure niet
vergelijken met de decadentie. "Ze
zijn juist dynamisch, nieuw en vol
energie. Dat alleen al is tegenstrij
dig met de echte decadenten, die
schrijvers lagen kwijnend op de
bank".
"Joost Zwagerman bijvoorbeeld
beschrijft in 'Gimmick' wel een ei
gentijdse decadente kunstwereld,
waarin de inhoud niet meer belang
rijk is, maar alles draait om geld en
commercie. Maar hij beschrijft die
wereld alleen, en geeft er geen oor
deel over", zegt Goedegebuure.
"Dat doet hij bewust niet want Zwa
german is juist als de dood om te
moraliseren. Ik ben wel van mening
dat door deze wereld te beschrijven
en er zo de draak mee te steken, hij
impliciet wel een oordeel geeft".
De werkgroep Spleen, bestaande uit een aantal studenten Nederlands
van de Leidse universiteit organiseert zaterdag een syposium over het
naderende Fin de siècle. Vijf sprekers zullen de vraag beantwoorden of
de decadente sfeer die de kunst aan het einde van de vorige eeuw ken
merkte, zal terugkeren in het einde van de twintigste eeuw. De werk
groep heeft geprobeerd vijf sprekers te vinden die over verschillende
kunstdisciplines vertellen. J. Bel, hoogleraar Nederlands aan de Leid
se univeriteit spreekt over de middeleeuwen en de mystiek in het fin
de siecle. N.J. Breedero, hoogeleraar Theaterwetenschappen spreekt
over de decadentie in de film en zal bij zijn lezing filmmateriaal ge
bruiken. Over het gebruik maken van het fin de siècle in kledingont
werpen vertelt mode-ontwerper P.G. d'Angelino Tap en A.P.L. Bodar
van de vakgroep kunstgeschiedenis aan de xAmsterdamse universiteit
geeft een lezing over de symboliek in het einde van de twintigste eeuw.
Verder zal J. Goedegebuure, hoogleraar literatuurwetenschap aan de
Katholieke Universiteit Brabant de vraag bespreken of het fin de siè
cle in de twintigste eeuwse literatuur zal terugkeren. Tot slot houdt J.
van der Veen, hoogleraar emiritus muziekwetenschappen, een lezing
over muziek in het fin de siècle. Voor meer informatie over het sympo
sium: tel. 141650.
LEIDEN - Publicist Nico Scheep
maker is verhinderd om vanavond
in gesprek te gaan met schrijver
Koos van Zomeren in de Burcht.
Als vervanger van Scheepmaker is
Chris de Zoeten aangezocht, docent
Nederlands aan het Stedelijk Gym
nasium. De avond begint om 20.15
WAAG-CONCERT - De pianist
Geoffrey Douglas Madge treedt
morgenavond in het kader van de
Gaudeaumus-serie hedendaagse
muziek in de Leidse Waag op. Mad
ge, die als hoofdvakdocent piano
verbonden is aan het Koninklijke
Conservatorium in Den Haag, zal
composities vertolken van o.a. Ton
de Leeuw, Artur Schnabel en Vladi
mir Vogel. Aanvang 20.15 uur.
In nieuwe produktie Shusaku
.•LEIDEN -Zie hiei het portret var.
een gemiddelde- ambteriaai q.
manager op een gemiddeld kan
toor: grijs pak, sprankelende vari
atie op het grijsgrauwe streepjes-
Overhemd. een grijs gemêleerde
'das, grijsgroen bureau en mis-
schien zelfs grijswitte slapen. Vijf
van dit soort types bevolken het
toneel in 'Eleven Shades of grey'
van het Shasaku Dormu Dance
Theatre. Maar danser/choreo
graaf Shusaku Takeuchi zou zich
zichzelf niet zijn als er niet een
hoop onrust en gekte achter die
eenvormigheid schuil gaat.
Zestien jaar geleden liet Shusa
ku Japan voor wat het was en
kwam hij naar Amsterdam. In de
beginjaren putte hij in zijn dans
theater uiteraard uit de Butoh-
dans en de conventies van het
klassiek Japans theater. Met de
tijd echter vermengden de ooster
se vormen zich met westerse stijl
principes; zozeer zelfs datje in de
nieuwe produktie 'Eleven Shades
of Grey' met een lantaren naar Ja-
■pan moet zoeken. Nu kennen ze
daar natuurlijk oök de gestressde
zakenman, maar een fenomeen
als de 'minimal dance' is daar bij
mijn weten niet thuis.
Zoals vaker bij Shusaku, opent
de voorstelling met een uit zijn
droom ontwakende of juist dro
mende man. Vijf dansers komen
mechanisch marcherend op en na
wat aftasten onderzoeken zij de
dansbaarheid van hun stalen kan
toorbureaus. Kruipend, liggend,
hangend en rollend eindigen ze
zittend in de lade of op hun kop
staand. Na de aanvankelijke ka
daverdiscipline van de minimale
verschuivingen en herhalingen
van de danspassen, breken de he
ren los en ontpoppen ze zich als
chaotische mafkezen. Ze lappen
het keurslijf van beleefdheid en
gewenste gedragingen aan hun
laars en ook de bureaus worden
op sleeptouw genomen.
In het tweede deel is de ver
vreemding compleet. De een
staart navel in zijn kettingformu
lieren, de ander zoekt zijn heil
weggekropen onder zijn bureau.
Flink contactgestoord komt in
het derde deel van 'Eleven Sha
des of grey' weer iets van de een
vormigheid terug. De bureaus
staan inmiddels in een diagonale
lijn en de vijf heren dansen op in
ventieve wijze de rij steeds op
nieuw af. Al kruipen en kronke
len ze nog altijd over hun werk
plek, er is onderling toch een
vreemdsoortig contact.
De mix tussen minimale ab
stracte dans en maximale theatra
le effecten heeft Shusaku prach
tig vormgegeven. De acrobati
sche bewegingsconstructies zijn
verbluffend inventief en een lust
voor het oog. De 'eentonige' mu
ziek van Kees van Zelfst versterkt
het malende gedrag van de dan
sers en al valt de spanning hier en
daar tijdelijk weg, de opbouw zit
hecht in elkaar. Dat de Leidse toe
schouwers het weer massaal liet
afweten is meer dan jammer. Ze
hebben een hele mooie voorstel
ling gemist.
INGRID
VAN FRANKENHUYZEN
Fragment uit 'Eleven shades of grey' door het Shusaku Dormu Dance Theatre. (foto Maurice Boyer)
LEIDEN - De titel 'De Dingen et
cetera' suggereert iets concreets,
maar het enige concrete zijn de
drie personen, de vijf klapdeuren
en de halve uitdragerij die zich op
het toneel bevinden, alsmede ze
ventien toeschouwers op de tri
bune. Wat die drie personen doen
of van plan zijn, wordt niet duide
lijk, en evenmin waartoe de klap
deuren en alle andere attributen
dienen. Wel waren er teksten,
voor het merendeel triviaal van
aard en duizend jaar geleden ge
schreven door een verder obscure
Japanse hofdame, kennelijk ge
speend van ieder literair talent.
Het werken met die teksten sug
gereerde iets diepzinnigs dat er
niet was, zoals de hele voorstel
ling iets suggereerde dat er niet
was, inclusief een voorstelling die
er ook niet was.
Wat was er dan wel? Een pijnlij
ke indicatie van wat er niet was.
De indicatie van gebrek aan ti
ming, gebrek aan bewegingsex
pressie, gebrek aan zelfkritiek en
vooral gebrek aan tekstgevoel. Of
het helemaal aan de uitvoerenden
lag of ook aan de anonieme verta
ler, werd niet duidelijk, maar dat
gebrek aan tekstbegrip strekte
zich ook uit de teksten zelf.
Typerend zijn stijlbloempjes
als "Je merkt dat een man pas
echt van je houdt'.... (bedoeld
werd: "je merkt pas dat...' enz.),
die niet alleen volkomen vanzelf
sprekend (en vrijwel toonloos)
werden neergelegd, maar die ook
vraagtekens lieten plaatsen bij de
authenticiteit van deze schrijf
sels.
Als toeschouwer word je moe
deloos van zoveel gestuntel en
kun je eigenlijk alleen nog maar
verlangen naar het slotapplaus (of
iets dat er op moest lijken). Ge
lukkig liet dat niet al te lang op
zich wachten.
PAUL KORENHOF
Van 5 tot en met 10 juli
AMSTERDAM (ANP) - In Amster
dam wordt van 5 tot en met 10 juli
het eerste Drum Jazz Festival ge
houden. Jazz-sterren van interna
tionale allure zullen hun opwach
ting maken. Het evenement zal zich
op twaalf lokaties in de hoofdstad
afspelen. Dit heeft organisator Jazz
Inn Theater Producties gisteren be
kend gemaakt.
Tot de bekendste musici die ko
men optreden behoren Sarah Vaug-
han, Mei Tormé, Michel Legrand,
David Murray, Michael Brecker,
Joe Zawinul, Nina Simone, Benny
Carter, Celia Cruz, The Harper Bro
thers, Archie Shepp, Abbey Lin
coln, Tony Williams, Jim Hall, Bar
ney Wilen, Louis Sclavis, Arthur
Blythe, Astrud Gilberto, Johnny
Griffin, Clark Terry, Stephane
Grappelli, Scott Hamilton, George
Russell, Amina Claudine Meyers,
Lee Konitz en Bob Berg.
De concerten worden gegeven in
het Koninklijk Theater Carré, het
Concertgebouw, de Beurs van Ber-
lage, Paradiso, de Sonesta Koepel
zaal, een tent op de Dam, een podi
um in het Amsterdamse Bos, tij
dens boottochten op het IJ en in
vier grote hotels. Elke lokatie krijgt
een eigen jazz-soort. Per avond tre
den er gemiddeld zo'n drie forma
ties op per podium.
Het festival is mede mogelijk ge
maakt door financiële steun van
vier grote bedrijven. Het ligt in de
bedoeling om van het festival een
jaarlijks terugkerend evenement te
maken, aldus Jazz Inn Theater Pro
ducties.
Expositie met foto - impressies van Teun Voe-
I ten. Theor Verplancke, Mark Lamers en Mare
de Haan, t/m 1 februari. Galerie De Kleine Klup
Nieuwe Rijn 1, Leiden. Geopend- ma l/m za.
j van 10.00-22.00 uur en zo. van 12.00-22.00
LEIDEN - Tijdens de Leidse Jazz-
I week konden jong en oud hun hart
1 ophalen aan alles wat als jazz gepre
senteerd werd, variërend van salsa
tot swing. Het fotografische verslag
in galerie De Kleine Klup houdt de
j herinnering aan dit jaarlijks terug-
kerende muziekevenement leven
dig. Tewijl er op straat, zeker tijdens
de kroegentocht op woensdag
avond, een ongekende drukte heer
ste, zochten vier fotografen, Mark
Lamers, Theor Verplancke, Teun
Voeten en Mare de Haan hun onder
werpen binnen, in de verschillende
zalen en cafés waar dorstige jazzlief
hebbers samenstroomden.
De serie zwart-wit foto's bestaat
uit nogal uiteenlopende impressies,
waarin het publiek een even belagn-
rijke rol speelt als de optredende
musici. Sommige opnamen geven
Teun Voeten: zangeres in korte leren jurk.
goed de sfeer op het podium en ach
ter de schermen weer, maar talrij
ker zijn de beelden van toehoorders
die zich met een bierglas als attri
buut weinig onderscheiden van 'ge
wone' cafégangers. Theor Verplanc
ke gaf als enige fotograaf aan bij
welke optredens hij aanwezig was.
Met spannende compositorische
middelen bracht hij de muzikale
kanten van de Jazzweek in beeld
maar kon daarnaast de verleiding
niet weerstaan om opvallend
schoeisel te fotograferen. Behalve
de Dutch Swing College Band en
Hans Dulfer krijgen de bijzondere
brogues van een gitarist van "Jump
n' Jive" meer dan gewone aandacht.
Verplancke's collega Mark Lamers
geeft in zijn bijdragen eveneens
blijk van zijn interesse voor detail-
beelden.
De gewaagde actiefoto van een
zangeres in een korte leren jurk, een
werkstuk van Teun Voeten, dient
als visitekaartje voor de tentoon
stelling of beter, als blikvanger, ge
zien het uiterst lage standpunt van
de fotogaaf. Ook Voeten heeft in
zijn impressies het publiek een rui
me plaats toebedeeld, zodat de
vraag rijst waarin dergeleijke sfeer
beelden zich onderscheiden van
een normale uitgaansavond.
Niettemin leveren de afzonderlij
ke verslagen enkele fraaie foto's op,
zoals enkele portretten van Mare de
Haan, de initiatiefnemer van de ex
positie. De opname van een oudere
man met een verrekijker om zijn
nek, of de twee in kleding zeer ver
schillende types die ondanks de an
dere achtergrond een ding gemeen
hebben, de jazzmuziek. Ook de mu
sici komen in De Haans reportage
aan bod. Een sterk voorbeeld is het
portret van de vrouw die zich vlak
voor het optreden in de rust van de
kleedkamer voorbereidt. Het is
vooral de subtiele belichting die via
de spiegel weerkaatst die even-
Theor Verplancke: saxofonist in actie.
wicht brengt in deze sfeertekening
achter de coulissen.
Even gevarieerd als de muziek
die onder de noemer jazz in Leiden
te horen was zijn de impressies van
de vier fotografen in de Kleine
Klup.
NANCY STOOP
