DDR rochelend tenonder
Het oor van Van Gogh
ENKWIJZER
'Operatie D-mark' wordt de grootste gok in de Duitse geschiedenis
Onze taal
VS*
ZATERDAG 17 FEBRUARI 1990
Het duurde even voordat de regering-
Kohl zich bewust werd van de werkelij
ke omvang van het Oostduitse drama en
zelfs toen kwamen de meest gehaaide
politici nog woorden tekort om de cata
strofe in dat andere Duitsland te om
schrijven. Niets functioneert meer in het
land dat vele jaren als paradepaardje
gold in het communistische kamp.
Overal wordt gestaakt, de produktie in
veel bedrijven is vrijwel tot stilstand ge
komen, de planeconomie is een chaos,
tientallen dorpen en steden zitten zonder
bestuur, politiemannen doen geen dienst
meer, het leger vertoont tekenen van ver
val en een paar miljoen burgers zitten op
gepakte koffers.
Het land is vrijwel failliet. Bonn móét
de DDR overnemen, al was het alleen
maar om te voorkomen dat de hereni
ging op Westduits grondgebied tot stand
komt en het Oosten als een dun bevolkte
woestenij achterblijft. Het zal honderden
miljarden harde westmarken gaan kos
ten. De 'operatie D-mark' wordt in razen
de vaart voorbereid. Het wordt de groot
ste gok in de Duitse geschiedenis.
Murw
Na 40 jaar uitbuiting en verwaarlozing
willen en kunnen mensen en machines
niet meer. De DDR is een grote rokende,
stinkende, op veel plaatsen stervende
vuilnisbelt, bewoond door nog 16 mil
joen mensen» "Liever 3000 harde marken
en uitgebuit, dan 800 Oostmarken en
meeregeren", was het antwoord aan1
Westduitse politici die kwamen pleiten
voor geduld en een langzame, afgewogen
invoering van de vrije-markteconomie.
Miljoenen Oostduitsers zijn murw-ge
beukt. Dag in dag uit worden ze gecon
fronteerd met nieuwe horror-meldingen
over spaarcentjes die niets meer waard
zouden zijn, dreigende werkloosheid als
de 'Wessies' komen, gifschandalen en
corruptie. Machteloze woede en vertwij.-
feling in honderdduizenden gezinnen.
Gaan we nu, of morgen en redden we het
daar? Bange vragen over de toekomst.
Want ze weten dat 40 jaar communisti
sche indoctrinatie door een staat die van
af de wieg tot het graf voor hen zorgde en
elk eigen initiatief doodde, niet de beste
uitgangpositie is voor een nieuw begin in
het harde kapitalisme.
"Ons land is kapot en wij zijn het ook",
zegt een arbeider in Molbis, een gehucht
bij Espenliain in het zuiden van de DDR,
waar 6000 werknemers in twee centrales
bruinkool verbranden en in het Caro-
Chemie-Kombinat uit bruinkool briket
ten, teer, lichte olie en andere produkten
maakten.
Molbis geniet de twijfelachtige reputa
tie een van de smerigste dorpen in de
DDR te zijn. De weg is eenvoudig te vin
den: de stank is een prima gids. Er wo
nen nog 380 mensen vlak bij de CCK.
Daar worden in vooroorlogse fabrieken
op sommige ketels is het hakenkruis
nog te zien voor de hele DDR-indus-
trie cruciale chemische preparaten en
halffabrikaten vervaardigd. De tiendui
zenden tonnen giftige gassen en afval
stoffen gaan ongezuiverd de lucht en het
water in. De ministerraad heeft besloten
dat in ieder geval de Caro bruinkoolver-
edeling dicht ga&t.
Massale werkloosheid dreigt in Espen-
hain en omgeving. De arbeiders willen
hun permanente milieuramp niet opge
ven. Met het sluiten van de CCK kunnen
ze nog akkoord gaan, maar voor de
bruinkoolcentrales hopen ze op steun uit
het Westen. Milieuvriendelijk moeten ze
worden en hypermoderne luchtfilters
willen de arbeiders bouwen. Directeur
Zichel: "Dat gaat ongveeer 2,5 miljard D-
mark kosten". Maar welke Westduitse
ondernemer is bereid zoveel geld te ste
ken in een dergelijk prehistorisch com
plex?.
Eigenlijk zouden de fabrieken begin ja
ren 70 worden stil gelegd om plaats te
maken voor op basis van aardolie wer
kende bedrijven, maar de oliecrisis gooi
de roet in het eten. De partijcentrale in
Oost-Berlijn eiste doordraaien en hogere
produktie ter meerdere eer en glorie van
het socialistische vaderland. Aarzelende
protesten werden afgekocht met loons
verhogingen. Erich Honecker in april
1986 op het elfde Partijconges: "Wij die
nen te steunen op de eigen bruinkool. De
bruinkool voorziet in 70,4 procent van
ons primaire energieverbruik. In het
nieuwe vijf-jarenplan zullen we dit aan
deel verder vergroten"
Ook de arbeiders in Espenhain pasten
zich aan. Maar de storingen werden
steeds ernstiger, de kwaliteit van de
bruinkool slechter en de gifuitstoot gro
ter. Zo'n 320 miljoen ton bruinkool werd
er vorig jaar gedolven in de DDR. Dat he-
tekent niet alleen dat grote delen van het
land in een troosteloos maanlandschap
zijn veranderd, maar ook dat er via de
schoorstenen van de 300 elektriciteits
centrales ruim zes miljoen ton zwavel
dioxide de lucht in ging.
In Espenhain braken twaalf monster
achtige schoorstenen nog steeds dag en
nacht gele en zwarte wolken uit. Gemid
deld 300 dagen per jaar zorgt de westen
wind ervoor dat Molbis zucht onder een
zware verstikkende roetdeken. Zelfs het
gras is zwart. Smogalarm wordt er niet
gegeven. "We kunnen beter waarschu
wen als de wind eens uit de andere hoek
komt, want dan kunnen de vrouwen ein
delijk hun ramen eens open doen en de
zaak een beetje luchten", zegt een werk-
Het wil ook wel eens voorkomen dat 's
ochtends bij het ontwaken de bladeren
aan de schaarse bomen bruin zijn gewor
den en de onder folie gekweekte groente
dood is. Dan komt de schade-inspecteur
en verdeelt nieuwe plantjes en zaaigoed.
Galgehumor in Molbis: "Gerookte waar
is langer houdbaar".
Tot de vreedzame novemberrevolutie
was het milieu 'staatsgeheim' in de DDR.
Partijfunctionarissen reisden door het
land met de boodschap 'Genossen, er
wordt in toenemende mate gesproken
'Wir sind das Volk', riepen de Oostduitsers en verjoegen hun stalinistische heersers. Na de
vreedzame revolutie schalde het 'Wir sind ein Volk' en 'Deutschland, einig Vaterland' door de DDR
en de Westduitsers prezen hun landgenoten die het juk hadden afgeschud. Nu roepen de
Oostduitsers 'D-mark' in plaats van 'eenheid' en dat gooit alle Westduitse draaiboeken over de
eenwording in de war.
door Hans Hoogendijk
*De 3,5 miljoen Wartburgs en Trabants waarin het Oostduitse volk
350 miljoen westerse auto's met katalysator.
dan weer 49 weken te worden opge-
dhobbélt, stoten evenveel koolmonoxide uit c
over zure regen en het sterven van bossen.
Dat is het gevolg van de westerse propa
ganda. Maar de neerslag die bij ons naar
beneden komt, is heel normale regen. We
hebben dus absoluut geen reden om over
(zure regen te spreken'.
Het hele gebied tussen Dresden en
Leipzig is het stervende bewijs van het
tegendeel. Het is een grote chemische
vuilnisbelt, waar alle bekende normen
worden overschreden en de Trabants en
Wartburgs ook overdag vaak met groot
licht moeten rijden. Er leven en werken
honderdduizenden mannen, vrouwen en
kinderen. Drie weken per jaar mogen ze
op staatskosten naar de kust of de bergen
Erich Honecker: "We hebben deze
koers gekozen en de resultaten zijn
vandaag duidelijk zichtbaar".
borgen in deze giftige hel.
Waarom ze blijven? "Het geld. Ze ver
dienen hier drie keer zo veel als elders en
daarvoor pikken ze veel", vertelt een do
minee. Een oudere chemie-arbeider:
"Vooral voor de kinderen is het vreselijk..
Ze kunnen 's nachts vaak niet slapen
door de stank en de prikkels. Maar waar
moeten we heen"? Meer dan 60 procent
van de zevenjarige kinderen in deze
streek heeft volgens grove schattingen
een chronische bronchitis, ze liggen in
hun fysieke ontwikkeling twee tot acht
maanden achter bij leeftijdsgenoten el
ders in de DDR.
Betrouwbare statistieken zijn er niet.
"Hebben we ook niet nodig", zegt een an
dere arbeider, "de mensen sterven hier
gewoon een jaar of zeven eerder. Aan het
gas of aan de zwavel.
Levensverwachting
Een arts: "Natuurlijk hebben we al jaren
geleden alarm geslagen. We stelden on
der meer vast dat er arsenicum en lood in
de haren van kinderen zat en we consta
teerden chronische ziekten, hartafwij
kingen en een verhoogde sterfte aan kan
ker bij werknemers. We hebben rappor
ten opgesteld en aangetoond dat de le
vensverwachting minstens vier jaar zou
stijgen als het gif met de helft werd ver
minderd".
Honeckers propagandapers had een
andere verklaring: Het ligt aan de men
sen zelf. Ze roken teveel. Het risico van
schadelijke stoffen is daarbij vergeleken
minimaal".
De giftige smog werd alleen maar er
ger. Groenten en fruit uit eigen tuin be
vatten vaak tientallen malen meer scha
delijke stoffen dan is toegestaan. Op veel
plaatsen loopt de produktie van vlees en
melk sterk terug door leverstoringen en
degeneratie. Boeren kregen in sommige
streken het advies schapen alleen nog als
'wolproduktie-eenheden' te houden. Via
de 'ruw-voer- verterende-grootvee-eenhe
den', zoals koeien in het partijjargon he
ten, komt allerlei gif in de voedselketen
terecht. Koeien worden niet of zeer moei
lijk drachtig.
Erich Honecker in 1986: "Een princi
piële voorwaarde voor de dynamiek van
de prestatiegroei is het effectieve gebruik
van onze bruinkool". In de praktijk bete
kende dit het omploegen van de DDR op
zoek naar onrendabele bruinkoolvoorra-
den en door de verbranding ervan een gi
gantische sterfte van de bossen. Met drie
miljoen hectare was de DDR eens een
van de bosrijkste landen in Europa. Nu is
meer dan de helft van het bestand ten ge
volge van dit absurde energiebeleid nau
welijks meer te redden. De op een na
hoogste boswachter had een paar jaar ge
leden een andere verklaring: "Het bos
sterft niethet verandert".
Met het binnenwater is het zo mógelijk
nóg slechter gesteld. Rond de chemische
bedrijven hebben de afschuwelijk stin
kende beken en rivieren de meest vreem
de kleuren. Het zijn chemische riolen,
waarvan zelfs de beste laborant niet weet
wat ze allemaal bevatten en welke spon
tane reacties zich op de lange weg maar
de Oostzee nog voordoen. Maar ook de
landbouw en de huishoudens dragen
hun giftig steentje bij. Sommige rivier
tjes zijn zó giftig, dat meer stroomaf
waarts gelegen industrieën het water
niet meer voor koeling kunnen gebrui
ken.
Natuurlijk bestaan e
dustriële lozingen, maar de Kombinaten
en Volks Eigen Bedrijven nemen de kos
ten voor boetes al op in hun calculaties:
boete betalen is nog altijd goedkoper dan
het bouwen van een zuiveringsinstalla
tie. Een Oostduitse milieu-expert: "Vol
gens westerse normen zou zeker 70 pro
cent van de fabrieken dicht moeten".
Biologisch zijn verreweg de meeste
stromen morsdood. Maar ook de drink
watervoorziening loopt gevaar. De DDR
is een wateram land en van dat schaarse
volume gebruikt de industrie 75 procent.
Van het resterende drinkwater is vol
gens het milieuministerie 20 procent ei
genlijk niet meer geschikt voor menselij
ke consumptie. Drinkwater als sluitpost
bij een regime dat alles ondergeschikt
maakte aan de groei.
Erich Honecker op het elfde Partijcon
gres in 1986: "We gaan consequent verder
op de weg van de modernisering van on
ze chemische industrie. In die bedrijfstak
beschikken wij over uiterst effectieve ge
automatiseerde produktieprocessen, die
toonaangevend zijn in de wereld".
Vier jaar later moeten in het hele land
fabrieken, de vuren onder de giftige
mengsels doven, omdat de veiligheid
van de werknemers op geen enkele wijze
meer kan worden gegarandeerd. De door
Honecker zo geprezen kerncentrales in
Greifswald blijken de gevaarlijkste van
heel Europa, maar het omdraaien van de
knoppen zou tien procent van de bevol
king in het donker zetten. Sanering is
vrijwel uitgesloten. Een nieuw energie
concept komt op ongeveer 100 miljard
mark.
De 3,5 miljoen Wartburgs en Trabants
waarin het volk rondhobbelt, stoten
evenveel koolmonoxide uit als 350 mil
joen westerse auto's met katalysator.
Overal staken buschauffeurs en vuilnis
mannen, omdat hun vaak 20 jaar oude
wagens van pure ellende in eikaar zak
ken. De kosten voor de verbetering van
wegen, bruggen, spoorwegen, post, tele
communicatie en openbaar vervoer
schat de bedrijfsadviseur Axel Boje uit
Düsseldorf op 130 miljard harde marken.
Duizend miljard
In de ziekenhuizen vechten de overge
bleven artsen en het verplegend perso-'
neel om de patiënten in leven te houden.
Sommige artsen willen hun patiënten in
het Westen opereren. Duizenden zieke
Oostduitsers laten zich al in Westduitse
ziekenhuizen behandelen. 'Ziek worden
is dodelijk', zeggen ze in de DDR. Sane
ring van de ziekenhuizen komt volgens
Boje op bijna 13 miljard.
De woningnood is voor het jaar 2000
opgelost, beloofde Erich Honecker. Des
kundigen taxeren de noodzakelijke in
vesteringen in de bouwruine DDR op
minstens 165 miljard mark. De kosten
om de DDR weer leefbaar te maken, zijn
niet te schatten. De toestand is zo ramp
zalig dat steeds meer Oostduitsers hulp
zoeken bij Westduitse deskundigen en
politici. Die vallen van de ene verbazing
in de andere.
Nog één keer Erich Honecker op het
laatste Partijcongres: "Eind jaren '70
stonden wij voor de vraag hoe het verder
moest gaan. Zouden we gehoor geven aan
degenen die voor het afremmen van het
groeitempo waren, of aan diegenen die
pleitten voor voortzetting van de omvat
tende intensivering. We hebben deze
koers gekozen en de resultaten zijn van
daag duidelijk zichtbaar".
Uit de nuchtere constatering van on
dernemersadviseur Boje blijkt dat onge
veer 600 miljard harde marken nodig zijn
om de Oostduitse industrie en de klein
handel een overlevingskans te bieden.
Alles bij elkaar schat hij dat duizend mil
jard mark nodig is om de vuilnisbelt
DDR min of meer bewoonbaar te maken.
DOOR JOOP VAN DER HORST
Wie ouder is dan 55 jaar komt straks niet
meer in aanmerking voor een harttransplan
tatie. Althans, wanneer het aan onze hart
specialisten ligt. Er zijn namelijk te weinig do
norharten beschikbaar. Of het probleem echt
zo moet worden opgelost, weet ik niet; het
nogal een moeilijke beslissing.
Een andere voorwaarde die in dit verband
ter sprake is geweest, is beheersing van de
Nederlandse taal. Wie geen Nederlands
spreekt zou geen nieuw hart kunnen krijgen.
Intussen is deze voorwaarde na heftige pro
testen weer van tafel verdwenen. De kwestie
zelf is natuurlijk allerminst van de baan. Ik
voorspel dat beheersing van de Nederlandse
taal de komende jaren een omstreden politie
ke kwestie wordt, niet alleen bij harttrans
plantaties maar ook bij tientallen andere
voorzieningen binnen de samenleving.
Het argument om alleen Nederlandsspre
kenden te behandelen was dat de arts goed
moest kunnen praten met zijn patiënt. Daar
zit iets in, maar er zijn zonodig oplossingen
denkbaar. Het argument heeft daarom veel
mensen niet overtuigd. Mag de gebrekkig
Nederlandssprekende Marokkaanse gastar
beider straks geen transplantatie onder
gaan?
Zelf geloof ik dat de echte reden anders is.
Voorkomen moet worden dat oliesjeiks,
Zuidamerikaanse miljonairs en steenrijke
dictators uit Afrika zich massaal in Dykzigt,
AZL of AMC melden voor een nieuw hart. Op
die manier zouden we gauw door onze dertig
donorharten per jaar heen ïijn. Reden te
meer om de zaak zo snel mogelijk in het zie
kenfondspakket or te nemen.
Maar de achterliggende, en heel netelige
kwestie blijft: hoeveel Nederlands moet je
kennen om aanspraak te mogen maken op
de collectieve voorzieningen? Mag er iets ge
ëist worden, of is iedere eis op dit punt een
vorm van discriminatie? Is de samenleving
verplicht werk of een uitkering te verschaffen
aan wie geen Nederlands spreekt en het ook
niet wil leren7 In de meeste beroepen is zo
iemand namelijk moeilijk te plaatsen. Mag
men vergen dat zo iemand Nederlands gaat
leren? En hoeveel Nederlands moet hij dan
geleerd hebben om wèl in aanmerking te ko
men voor een uitkering?
Andere kwesties: moet de rechter altijd
voor een tolk zorgen als de verdachte geen
Nederlands verstaat? Moeten overheidspu
blicaties in zes, acht, veertien talen ten be
hoeve van diegenen die het Nederlands niet
machtig zijn? Kun je wel deurwaarder, poli
tieagent, treinconducteur of loketbeambte
worden als je alleen maar Nederlands
spreekt? Mag de overheid een bezwaar
schrift in het Chinees als onleesbaar terug-
sturên? Discrimineert een directeur als hij
een sollicitatiebrief in het Koreaans meteen
in de prullemand gooit?
Wie zegt dat zoiets niet gebeurt, is naïef.
Het is absoluut voorspelbaar dat na 1992 de
stroom vreemde talen in ons land zal toene
men. Worden in het Engels gestelde be
zwaarschriften wel geaccepteerd, maar Ko
reaanse niet? Dat zou pas echt discriminatie
zijn, zolang het Engels bij ons nog geen offi
cieel toegestane tweede taal is.
Volgens mij valt er binnenkort niet te ont
komen aan een stukje taalwetgeving. En dan
in de eerste plaats een wettelijke bepaling
dat al wie onder de Nederlandse wet valt
gebruik wil maken van de collectieve voor2
ningen, tot op zekere hoogte Nederlands zal
moeten gaan leren. Of in ieder geval geacht
moet worden het Nederlands tot op zekere
hoogte te beheersen, en zich niet kan beroe
pen op zijn gebrek aan kennis van onze taal
En in de tweede plaats dat Nederlands dan
ook overal in Nederland een geaccepteerde
taal zal zijn. Dit laatste is nu al geen overbodi
ge toevoeging meer, gezien de uitspraken
van onze minister van onderwijs over de
engelsing van de universiteiten.
Op 23 december 1888, 's avonds laat,
sneed de 35-jarige Vincent van Gogh de
onderste helft van zijn linker oor af en
brqcht het naar eert bordeel. Daar vroeg
hij naar een prostituée met de naam Ra
chel en overhandigde haar het oor met de
woorden: "Bewaar dit voorwerp zorg
vuldig".
Waarom deed Vincent dat? Deze vraag
was het onderwerp van een studiebijeen
komst waaraan ik. onlangs deelnam. Het
ging daarbij overigens niet in de eerste
plaats om het vreemde gedrag van de be
roemde schilder; de keuze was op hem ge
vallen vanwege het feit dat 1990 tot Van
Gogh-jaar is gebombardeerd. Waar het
wel om ging was de vraag of we uit een
bepaald gedrag van iemand, in het bij
zonder afwijkend of abnormaal gedrag,
kunnen opmaken of hij of zij aan een
emotionele of psychische stoorn is lijdt en
eventueel ook om wat voor sóórt stoornis
het gaat.
Het antwoord op die vraag is niet al
leen voor psychologen en psychiaters in
teressant, maar is voor iedereen van be
lang. Dikwijls worden mensen op grond
van een bepaald gedrag door anderen
voor abnormaal of gestoord versleten,
wat ingrijpende consequenties kan heb
ben voor hoe ze worden benaderd of be
handeld. Zo gebeurt het helaas nog altijd
dat iemand die een- zelfmoordpoging
doet, door anderen enkel en alleen op
grond daarvan voor gek wordt ver
klaard. Zo gebeurt het ook dat iemand
die (nog) rookt, door niet-rokers voor een
lichtelijk gestoorde of in ieder geval
zwakke persoonlijkheid wordt gehouden.
Of nog actueler: de mannelijke liefheb
bers van de Pin-Up Club ofVérotique lo
pen zwaar de kans voor viezeriken, vrou
wenhaters, seksuele sadisten, psychopa
ten of gefrusteerden te worden uitge
maakt.
Maar gelukkig of helaas gaat de regel
"wie zich zus gedraagt, moet zo zijn"
vrijwel nooit op. Ook niet bij Van Gogh,
hoe abnormaal zijn zelfverminking ook
was. Voor zijn gedrag zijn zeker een tien
tal verklaringen in omloop. Hier een
bloemlezing daaruit.
De eerste verklaring gaat uit van de
veronderstelling dat zelfverwonding niet
zelden een vorm van agressie is tegen de
eigen persoon door iemand die in relaties
met anderen ernstig gefrustreerd is,
maar die zijn boosheid of woede moeilijk
kan uiten in contact met die anderen.
Van Gogh ondervond in zijn relatie met
zijn broer Theo en met zijn collega-schil
der Paul Gauguin een groot aantal frus
traties waaraan hij aanvankelijk, voor
al naar Gauguin toe, uiting probeerde te
geven. Toen hem dat onvoldoende lukte,
richtte hij zijn agressie vervolgens tegen
zichzelf.
De tweede verklaring gaat er van itit
dat Van Gogh geïnspireerd werd door de
stierengevechten die hij in Arles (waar
hij woonde) had bijgewoond. In deze ge
vechten krijgt de matador als trofee het
oor van de stier, dat hij vervolgens aan
de dame van zijn keuze als geschenk mag
aanbieden, nadat hij het aan een geest
driftig publiek heeft getoond. Zo bezien
moet Van Gogh zich towel in de rol van
de overwonnen stier als van de triomfan
telijke matador hebben gezien, toen hij
zijn oor afsneed.
Aan deze verklaring zit overigens een
seksueel tintje. Het afsnijden van het oor
van de stier zou namelijk een symbolisch
castreren van het beest zijn, en daarmee
staat het aanbieden van het oor aan de
begeerde dame gelijk met het aanbieden
van de eigen mannelijkheid. Een uitno
diging tot seksueel contact dus. Voor Van
Gogh zou die verklaring volgens sommi
gen nog meer voor de hand liggen, omdat
hij het vulgaire woord voor penis ('lui')
gemakkelijk zou hebben geassocieerd met
het Nederlandse woord voor het onderste
deel van het oor, namelijk lel.
Een heel andere verklaring gaat uit
van het feit dat er, kort voor Vincents
zelfverminking, in de lokale kranten
minstens 15 artikelen waren verschenen
over Jack the Ripper, die de gewoonte
had de lichamen van prostituées te ver
minken en daarbij af en toe een oor van
het slachtoffer af te snijden. Omdat Van
Gogh) eerder masochistisch dan sadis
tisch aangelegd was, zou het zo kunnen
zijn dat hij het misdadige gedrag van
The Ripper op zijn eigen lichaam kopi
eerde.
Weer een andere verklaring heeft er
mee te maken dat Van Gogh grote sympa
thie voelde voor prostituées. Net als zij,
voelde hij zich sociaal een buitenstaan-
door Rene Diekstra
hoogleraar psychologie te Leiden
der. Mogelijk wilde hij met zijn daad la
ten zien dat hij zichzelf ook als "vlees in
een slagerij" zag. Zo had hij namelijk
kort tevoren de situatie van prostituées
getypeerd.
In plaats van sympathie kan overigens
■ook het tegenovergestelde gevoel Vincent
bij zijn daad hebben geleid, zodat het af
gesneden halve oor in feite een macaber
kerstcadeau was, dat hij aan de prostitu
ée gaf, als wraak voor het feit dat zij hem
moedwillig geplaagd had met zijn grote'
Ten slotte is het ook mogelijk dat zijn
gedrag werd ingegeven door het verlan
gen een einde te maken aan de gehoorhal-
lucinaties waaraan hij leed. Zulke hallu
cinaties zijn een symptoom van een psy
chotische toestand en de lijder eraan ver
beeldt zich allerlei dingen, vooral stem
men, te horen die vaak veel angst aanja
gen. Mogelijk wilde Vincent daar een ein
de aan maken door zich van de vermeen
de bron ervan (zijn oor) te ontdoen.
Elk van déze verklaringen heeft wel
iets. Ze sluiten elkaar niet allemaal uit,
maar ze kunnen ook niet allemaal tege
lijk waar zijn. Inderdaad is het zo dat het
aantal mogelijke en plausibele verkla
ringen voor een bepaald gedrag onein
dig groot is. En evenzeer is het waar dat
we nooit met één enkele verklaring een
bepaald gedrag volledig kunnen verkla-
Waarom niet? Het antwoord moeten
we zoeken in het gegeven dat wij r
altijd in twee werelden leven, de ei
wereld van onze ervaring wat we voe
len, fantaseren, waarnemen en de an
dere is de wereld vdn de symbolen, van
taal. We kunnen proberen om in woorden
uit te drukken wat we ervaren als we
naar een schilderij van Van Gogh kijken,
maar het lukt nooit om die ervaring vol
ledig in woorden te vangen.
Een beroemde taalkundige heeft eens
gezegd dat we de verhouding tussen taal
en ervaring kunnen vergelijken met die
tussen een kaart en een gebied. Op een
kaart van bij voorbeeld de Hoge Veluwe
kan nooit alles staan wat zich in het park
bevindt. Want dan zouden er niet alleen
de voornaamste wegen, paden en gebou
wen op moeten staan, maar ook iedere
boom, iedere struik, ieder dier, iedere,
kuil, ieder blad, ja zelfs iedere denne-
naald. Kortom, een kaart is altijd maar
een onvolmaakte afbeelding en kan nooit
alles weergeven wat zich in een gebied be
vindt.
Zo is het ook met taal. Wat we ook zeg-
gen dat iets is, dat is het niet. Of in ieder
geval niet helemaal of niet precies. Vraag
maar eens aan iemand wat voor persoon
'hij (of zij) is. Wat voor antwoord er ook
komt, het is altijd onvolledig, ook voor
zijn eigen gevoel. Vraag maar eens aan
iemand waarom hij van zijn partner
houdt. Na de plichtmatige grap "dat zou
ik zelf ook wel eens willen weten" komt
hij er - na een aantal redenen genoemd te
hebben - meestal achter dat ook hij het
niet helemaal precies kan zeggen.
Kortom, hoewel de ene kaart of de ene
verklaring aantoonbaar bruikbaarder
is dan de ander, is er niets in het leven dat
zich volledig laat afbeelden of verklaren.
Er blijft altijd een groter of kleiner myste
rie over. En onvermijdelijk roept myste
rie eerbied op. Vandaar dat we met zo
veel eerbied voor een Van Gogh in het mu
seum kunnen staan, ons afvragend wat
de schilder bewogen heeft, toen hij...
Maar om nog even bij huis te blijven,
naast u aan tafel of in bed is vast ook nog
wel een mysterie te vinden dat wat eer
bied waard is.
