'Welke opleiding moet 'n
kind van twaalf kiezen?'
Geen Amerikaan geeft nog iets
om Michael en Kitty Dukakis
De milieuramp van de DDR
i REPORTAGE i
Arbeidsmarkt voor schoolverlaters is grillig en onvoorspelbaar
'Werldoosheid bij jongeren
daalt juist in Leiden snel'
ZATERDAG 17 FEBRUARI ljj
Kwa
r begin vorig jaar nog veel teveel zeelieden van school, nu is ters dat tot een jaar na afstuderen bijvoorbeeld komt dat er bij Leiden
1 J 4-* -J»r 11 geweldig overschot is aan afge-
de hogere land-
er al een schrijnend tekort. Terwijl in de regio Leiden afgestudeerden nog als werkloos in de bak
van de hoge landbouwschool geen werk vinden, staan kastuinbouwers arbeidsbureau staat. Met dit sys- studeerden
in het Westland om hen te springen. De provincie Zuid-Holland liet on
derzoeken welke schoolverlaters in welke stad vlot een baan vinden en
ontdekte dat de arbeidsmarkt overal grillig en onvoorspelbaar is. Een
arbeidsmarktonderzoeker en een provinciale beleidsmaker praten
over de aansluiting tussen de schoolopleidingen en de arbeidsmarkt.
"De overheid moet sturen door het geven van informatie". Maar naar
welke opleiding moeten ouders hun twaalfjarige kind nu sturen wil het
later kans maken op een baan?
teem kan precies worden gemeten bouwschool, terwijl er bij Rotter-
hoeveel schoolverlaters van welke dam juist een gigantisch tekort is.
school binnen een jaar geen baan Bij de lagere landbouwschool is dat
vinden en aan hoeveel er een tekort precies andersom. Volgens van Pa-
te:ridon is het wellicht een bereke-
|ningsfout, maar hij oppert ook: "Bij
In opdracht
de provii
zoveel afgestudeerd
de regio Leiden 2,5 maal zoveel i
Voor de middelbare opleidingen i
LEIDEN/REGIO - Voor
meisjes en jongens die van
de huishoudschool komen,
een leao-opleiding hebben delijk
gevolgd, de sociale acade
mie hebben gedaan of in één
van de sociale wetenschap
pen zijn afgestudeerd, blijft ook
het ontzettend moeilijk om
waar dan ook een baan te
vinden. De andere school
verlaters vinden echter
steeds gemakkelijker werk
nu het goed gaat met de eco-
nomie. Ook al blijkt uit de door
cijfers nog steeds een licht Kare| Berkhout
overschot aan schoolverla
ters, de bedrijven in Neder
land hebben steeds meer ge- be"d"marktdeskundige
schoolde krachten nodig
Zuid-Holland heeft Van Paridon de de bollenteelt die technologisch
landelijke cijfers vergeleken met met zo verschrikkelijk ver is ont-
die
an Zuid-Holland in zijn geheel ^ik£®ld
jvendien met die van het noor- f10®"®
bovendien r
de Hoge- delijke en zuidelijke deel. Daarbij
Landbouwschool dan er uitein- wordt overigens ook duidelijk dat
baan vinden, terwijl dat sommige schoolverlaters
zelfs gebrek is zoals bijvoorbeeld
wui wc lïiiuucioaic opiciu^^i .»i die van de lagere landbouwschool T
de verzorgende beroepen liggen die - in de regio Leiden wel beter af ze68en Lamooo
cijfers ongeveer hetzelfde, terwijl zijn dan in andere delen van Neder-
de technische opleidingen land
Leiden bij het landelijke gemiddel
de achterblijft. Vergeleken met de
regio Rotterdam, waar zelfs hier
daar een tekort aan
aan het ontstaan is.
nog veel ongunstiger.
Het onderzoek geeft een aardig streek gebakken,
beeld van de regionale verschillen
precies wat volgens onder-
vermoedelijk i
lager personeel, terwijl
de kassenbouw in het Westland
veer hooggeschoolden nodig
Schoolverlaters pakken ook
niet snel de trein om dan maar 50 ki
lometer verderop te gaan werken,
i Van Paridon,
middelbaar ge
schoolden zijn nogal aan de eigen
zijn
geschoolden zoeker Wil van Paridon en Jos Lam- Overbodig
s de situatie boo, van het Educatiebureau van de De vraag van bedrijven verschilt
provincie Zuid-Holland (de op- niet alleen per stad.
Jos Lamboo (links) en Wil van Paridon: 'Scholen en ouders goed infor
Dat blijkt uit de cijfers die
drachtgever), hard nodig is. Vol- ook voortdurend door het jaar heen,
gens Van Paridon heeft de overheid Zo waren er vorig jaar in de lente twee keer zoveel banen zijn als
r wat de mogelijkheden zijnl d
(foto Henk Bouu-mai g'
In het gebied rondom Leiden
ridon heeft uitgerekend met behulp
van een door hemzelf ontwikkelde
l'arbeidsmarktindicator'.
iel te weinig zicht op de werk- nog twee keer zoveel zeelieden
loosheid: "De regering weet niet de Hogere Zeevaartschool als
precies hoeveel schoolverlaters van
welk schooltype op welke plaats in
het land bij wat voor een bedrijf aan
de slag kunnen. De informatie die
het ministerie van sociale zaken
heeft is veel te weinig verfijnd". En hoefte wa
dig waren. Nu zijn er twee keer z
veel baantjes in de scheepvaart dan
er zeelieden van school zijn geko
men. Net andersom ligt dat met me-
jarene
bij dat het wel mogelijk is óm bij- _.OL
schoolverlaters dit jaar. En ook bij voorbeeld met het aantal geboorten echter wel mogelijkheden in hl
oud-onderwijzers en verpleegsters uit te rekenen hoeveel onderwijzers 'sturen met informatie' zoals hij h
de toekomst nodig zijn,
vallen er oproepen op de deurmat
Volgens van Paridon liggen I
noemt. "Je moet scholen en oude
'herintredingscursus' te dat je niemand kunt dwingen die goed informeren over wat de mog
school te gaan doen.
Den Haag echter is het aantal wordt het totale aantal schoolverla--
schoolverlaters dat niet binnen
bepaald type school af-
jaar een baan vindt juist groter dan gezet tegen het aantal schoolverla-
Lamboo voegt daar
beeld
markt
omdat mensen die van School ko-
r die nu razendsnel
-0toe: "Een overbodig worden door automatise-
de regionale arbeids- ring.
daarom ook belangrijk, Bij al deze korte schokken is het
'erigens wel duidelijk dat er in de
Het Gewestelijk Arbeidsbureau (GAB) in Leiden vindt dat de cijfers in
het onderzoek van de provincie wellicht een te ongunstig beeld geven
van de werkloosheid onder schoolverlaters in de regio Leiden. '"Ner
gens daalt de jeugdwerkloosheid zo snel als bij ons in de omgeving",
zegt A. Stikkelorum arbeidsmarkt-deskundige van het GAB.
In juni 1989 stonden er bij het arbeidsbureau 1580 werkloze jongeren
tigeschreven en dat was maar liefst 17 procent minder dan in 1988 toen
909 jongeren geen baan hadden. Onder die jongeren waren 682 jon
gens en 898 meisjes.
De kaartenbakken van het arbeidsbureau bevestigen overigens wel
dat de jeugdwerkloosheid vooral voorkomt in de handel en de dien
stensector. De meeste werkloze jongens en meisjes zijn er in het kan
toorwerk, de handel, de sociale geneeskunde, de bouw en in mindere
mate de landbouw.
Merkwaardig is het grote aantal (105) ingeschrevenen in de metaal
sector, waar toch een grote werkloosheid heerst. Stikkelorum: "Dat
komt doordat maar 18 van dé ingeschrevenen een diploma hebben.
Want het is wel zo dat mensen met een voltooide opleiding binnen een
jaar een baan vinden. Het is dan ook zaak om jongeren te stimuleren
hun school altijd af te maken".
hun eigen omgeving toekomst steeds r
onderwijzers, ziekenverzor
gers en mensen van de technische
scholen. Mts-ers zijn nu al heel ge
liefd, blijkt uit het feit dat er bijna
werk zoeken".
Oorzaken
Hoe 'verfijnd' het onderzoek ook is,
Lamboo en Van Paridon hebben
geen verklaring voor de nogal forse
regionale verschillen. Maar met wat
'natte-vingerwerk' willen ze wel
enige oorzaken noemen. Jos Lam
boo: "Het aanbod van schoolverla
ters is te groot in Leiden en Alphen
aan den Rijn, omdat dat daar heel
veel mensen naar school gaan. In
Leiden bijvoorbeeld zitten vergele
ken met het aantal mensen dat daar
in de industrie werkt veel jongens
op de mts". Wil van Paridon: "Daar
naast is de vraag naar schoolverla-
ters ook gewoon minder. De econo
mische groei heeft vooral plaatsge- WASHINGTON - Iedereen houdt
vonden in de industrie en die is in van een winnaar, wordt in Amerika
de buurt van Rotterdam heel groot, wel gezegd. Het omgekeerde is ook
Leiden heeft echter meer dienstver- waar: niemand houdt van een ver
lenende instellingen zoals de over- liezer. Michael en Kitty Dukakis
heid en ziekenhuizen en die zijn kunnen er over mee praten. Nu
door automatisering juist aan het twee jaar geleden verscheen gou-
snijden in het personeelsbestand", verneur Dukakis van de noordoos-
Dan blijft wel de vraag hoe het telijke staat Massachusetts
gaan volgen.
Jongeren die zeker willen zijn
een baan moeten dus eigenlijk
opleiding gaan volgen voor een
die banen. Maar niet alleen is
vraag naar bepaalde geschoolden mage«
aan verandering onderhevig, ook lingen
zal het tekort zelfs omslaan in een gens v
overschot als inderdaad iedereen noodzakelijk dat
die opleidingen gaat doen. Dat zijn
grote dilemma's
die opleidingen
lijkheden zijn, zodat ze een verari d
woorde keuze kunen maken". Laij b
het grote goed bo.o pleit er daarbij voor om van h g-
bijbaantje dat de dekaan nu als ij
raar heeft op veel scholen een vd ai
leer- waardige baan te maken. "Hij is dj c
ner- gene die tenslotte al die informatl ti
gens voor nodig. Volgens mij is het doorgeeft aan ouders. Maar in d d
'In Nederland
de vrijheid van onderwijs'
de klaart Jos Lamboo, "dus iedereen
school beginnen
ook al
i Leiden
..overheid verpleegsters-opleiding bij komt. ders doorspitten, zodat heel belanj
arbeidsmarkt op Dat kan ik zeggen en dan houdt het rijke informatie vaak blijft liggen j
elkaar af wil stemmen. Daar komt op".
eerst op het landelijke politieke to- eigen vliegtuig, haar eigen veilig-
de niet te ontkennen wetenschap kanen stemmen niet op iemand die
dat ze een alcoholica is.
Waarom liet Kitty zichzelf zo
gaan? Vriendinnen van haar heb
ben gezegd, dat ze er na de verkie
zingsstrijd grote moeite mee had
niet langer in de schijnwerpers te
staan. Een van hen, in het weekblad
People: "Een jaar lang had ze haar
Het aardige is nu, dat op het md
ment dat Dukakis daarover in he
hele land aan het snoeven was, de I)
neel. Hij deed toen
ste voorhoedegevechten in de strijd
om het Witte Huis.
Hij deed het redelijk in Iowa, won
in New Hampshire. En hoewel wei
nig mensen in die fase al echt en
thousiast over hem waren zijn
formele encerebrale persoonlijk
heid stond dat in de weg was hij
toch al wel direct een kandidaat die
serieus genomen werd.
heidsagenten. Ze reed in autokara
vanen, had haar eigen kapper,
voortdurend camera's om zich
heen. De dag na de verkiezingen
was dat allemaal in éép klap weg".
Het zal wel tekenend voor de per- te houden
soonlijkheid van Kitty zijn, dat
de aandacht die haar zo volledig trouwelingen
was ontvallen, zelf weer probeerde
op te zoeken door de lezingen die ze
gaf, het boek-contract dat ze sloot,
mocraten die het hem persoonlijk Veranderingen in het federale bd
kwalijk nemen dat hij de prachtige lastingsysteem zorgden vanaf 198|
kans die hij had op het president
schap, verspeelde. Volgens deze
Democraten faalde Dukakis door ken. Bovendien ging het slecht md
niet hard terug te slaan, toen het de huizenmarkt, en was er sprak*
enige industriële uitval.
Dat zou allemaal niet erg zo eri
beste adviseurs uit het Democrati- zijn geweest, als Dukakis in 1987 ei.
sche kamp te omringen, maar vast 1988 de tijd had gehad zich met dezl
zijn eigen kring, uit- financiële problemen bezig te hou
eindelijk" niet erg competente,
Daar komt bij dat Dukakis
Massachusetts grote problemen
den. Hij had dan tijdig de uitgave®
van de staat kunnen ombuigen, en
dan zou het niet zo'n vaart zijn gele*
pen.
haar vele publieke optredens. Zelfs heeft gekregen; problemen die hij Maar toen hij eind 1988 weer pel
(groot deel manent in de gouverneurszetel zal
praatte ze op haar man in, en zei ze in ieder geval
hem vlak na zijn verlies dat hij zich
Henk Dam moest voorbereiden c
jaar weer een gooi na
Huis te doen. Maar het
Het is bekend: Dukakis won de
Democratische nominatie, en stond
pal na zijn inhuldiging als de presi- dat niet lukte, bleef alleen de alco- lang sprake
moest hij al snel ontdekken dat hi
te laat was. Het begrotingstekort-
i Massachusetts was bezig gie
rend uit de hand te lopen. Juli vorii
dentskandidaat i
liefst 18 punten voor op George
Bush.
Vanaf dat moment ging het mis.
Bush vond zoals hij zo vaak eer
der had gedaan, en nu geregeld nog
doet zichzelf opnieuw uit, en ging
agressief Dukakis te lijf. Dukakis
had geen echt weerwoord tegen de
smerige campagnetactieken van
het kamp-Bush en viel in de peilin
gen als een dakpan tijdens een win
terstorm.
Bush won overtuigend het Witte
Huis, Dukakis keerde, met een ge
forceerde glimlach om de mond,
terug naar Massachusetts i
zichzelf te wijten heeft. Toen hij
over vier nog presidentskandidaat was,
het Witte schepte Dukakis doorlopend op
s allemaal over wat hij "het wonder van Massa- r
lege opwinding, bedoeld om de de- chusetts" noemde. Dat bestond jaar moest Dukakis 'toegeven, dat
pressie van de deur te houden. Toen hieruit, dat er in die staat tien jaar hij met een tekort van bijna 500 mil
is geweest van zeer joen dollar zat. Hij stelde grote bel
behoorlijke economische groei. zuinigingen op met name sociall
Dukakis had, als gouverneur, die programma's voor, alsmede een bet
groei gebruikt door de publieke uit- lastingverhoging van 15 procent. I
Kitty's alcohol-problemen hebben gaven te verhogen en dus
Come-back
inmiddels wèl voor gezorgd, dat Massachusetts
Michael Dukakis geen enkele kijk te maken
meer heeft op een come-back op het in, tien jaar
landelijke politieke toneel. Ameri- zonder tekorten
Daarmee ging het parlement
leefbaarder staat Massachusetts, zij het vloekend en
slaagde er tegelijk zuchtend, nog wel akkoord. Maar
i, tien jaar achtereen begrotingen toén Dukakis een paar maanden la-
BITTERFELD - Kanalen gevuld
met onbehandeld chemisch afval
stromen langs de huizen, schoorste
nen braken giftige zwarte en gele
rook uit en gebouwen zijn overdekt
met een dikke laag aanslag: welkom
in het Oostduitse Bitterfeld. Zelfs
de naam van deze stad wijst op de
milieuramp die zich hier na de op
bouw van een gigantisch chemie-
complex heeft voltrokken.
door
Terrence Petty/AP
Jarenlang werd de omvang van
de milieuproblemen in de 60.000 in
woners tellende stad, op zo'n 15 ki
lometer ten noorden van Leipzig,
door de communistische autoritei
ten verborgen gehouden. Maar door
de politieke veranderingen in Oost-
Duitsland wordt de verschrikkelij
ke toestand van de stad eindelijk
openlijk besproken en in de publici
teit gebracht. Volgens milieu-acti
visten is Bitterfeld een "catastrofe",
een "chemische tijdbom" en een
van de meest vervuilde stukken van
Europa.
Jarenlang werd de milieuschade
verborgen gehouden, nu wordt pas
bekend hoe erg de situatie is, ver
klaarde dominee Peter Heyrich. De
stad wordt gedomineerd door de
chemische complexen CKB en.
FKC, die beide in handen van de
overheid zijn, en enkele krachtcen
trales.
In de fabrieken worden herbici
den, pesticiden en verf geprodu
ceerd. In 1968 zijn bij een ontplof
fing bij CKB zeker 70 personen om
het leven gekomen. Als er veel wind
staat houden de mensen in Bitter
feld en het nabijgelegen Wolfen de
ramen dicht om de penetrante che
mische stank tegen te gaan.
Buiten de woonwijken heeft de
bruinkoolwinning, die in de DDR in
dagbouw geschiedt, grote gaten in
het landschap geslagen. Volgens
Hans Zimmermann, een, lokale
milieu-activist, is de bodem ernstig
verontreiningd door vloeibaar che
misch afval dat zonder behande
ling. zoals in Westerse landen ge
bruikelijk is, in rivieren enjneren is
geloosd. Drie rivieren in de omge
ving zijn biologisch dood.
In geheime rapporten, die door
het Westduitse blad "Der Spiegel"
openbaar zijn gemaakt, staat dat de
omgeving vervuild is met sulfaten,
chloor en kwik. Volgens Zimmer
mann is het water waarschijnlijk
ook met het kankerverwekkende
dioxine vervuild, maar weet nie
mand hoeveel en welke soorten
chemisch afval en zware metalen
zich in de bodem bevinden. Zim
mermann verklaarde vooral be
zorgd te zijn over het feit dat de ge
volgen van de vervuiling voor de ge
zondheid van de bevolking op lange
termiin onbekend ziin.
Volgens Westerse onderzoekers
is de levensverwachting van de ge
middelde inwoner van Bitterfeld
ten minste vijfjaar korter dan in de
rest van de DDR en lijdt een groot
deel van de bevolking aan longziek
ten en kanker. Bij kinderen komen
veel botgroeistoornissen voor. "Van
alle mensen die hier jong sterven,
gaan de meesten dood aan kanker",
zei dominee Heyroth.
Voor de catastrofe van Bitterfeld
zijn twee redenen: de weigering van
de overheid om openbaar te maken
welke gevaren de bevolking bedrei
gen en de driedubbele salarissen
die aan de personeelsleden van de
chemische complexen werd uitbe
taald. Volgens Zimmermann is de
bevolking niet krachtig genoeg op
getreden tegen de vervuiling. "Deze
stad is onderworpen aan de chemi
sche industrie en in dat proces is zij
gestorven", aldus de milieu-activist.
naar hij zelf zei, "weer eens flink aan
de slag te gaan".
Sindsdien heeft slag op slag de fa
milie Dukakis getroffen. Om te be
ginnen Kitty. Op 6 februari van het
vorige jaar, een paar weken nadat
Bush op de trappen van het Ka-
pitool als president was beëdigd,
liet ze zich behandelen wegens alco
holisme.
Michael gaf een korte verklaring
uit waarin hij zei dat zijn vrouw "bij
een beperkt aantal gelegenheden
thuis een excessieve hoeveelheid
alcohol had gedronken". Dat was
een verrassing. Het was bekend dat
Kitty lang amfetamine had geslikt,
maar dat was een verslaving waar
achter ze in 1982 een punt had gezet.
Dat ze ook veel dronk, was niet be
kend.
Alcohol
Dat dit geen tijdelijk probleem was,
bleek november vorig jaar. Kitty
was toen al weer maanden uit de
ontwenningskliniek, leidde een ac
tief bestaan, gaf de ene lezing na de
andere, reisde, en was met een boek
bezig.
Ineens kwam in november het be
richt dat ze in een ziekenhuis was
opgenomen. Naar een paar dagen
later bleek, had ze een flinke slok
giftige schoonmaak-alcohol ge
dronken, en was daardoor half bui
ten bewustzijn geraakt. Tot begin
deze maand is Kitty in een kliniek
behandeld. Ze is nu weer thuis, in
november, zei dat de tegen
valler nog eens 500 miljoen dollafr
groter was dan hij had gedacht, wa*
de rebellie kompleet. De parlemenj
tariérs wilden niet meer naar henf
luisteren toen hij zei dat de belastin]
gen- andermaal omhoog zouden-
moeten en dat er andermaal scherp.,
gesneden zou moeten worden.
Chaos
Vrijwel geen enkele Afgevaardigde
wilde bijvoorbeeld voor belasting]
verhoging stemmen, al was het al]
leen maar omdat er dit jaar verkie]
zingen zijn. Alle Afgevaardigden
proberen ook hun eigen sociale pro]
gramma's te redden, kortom: Mas
sachusetts bevindt zich in een pe]
riode van grote financiële en be-;
stuurlijke chaos.
Eén gegeven is in dit verband-
veelzeggend. Een paar jaar geleden;
gold Massachusetts van alle 50
Amerikaanse staten nog als de fi
nancieel gezondste. Nu staat de'
staat op die lijst op de een-na-onder-
ste plaats, net boven de notoire ar-
moestaat Louisiana.
Dukakis kan daar zelf weinig aan
veranderen, want hij is zijn gezag in
Massachusetts volledig kwijt ge
raakt. Een krachtige gouverneur is
in staat rebellerende parlementari
ërs met een mengsel van dreige
menten en beloften wel achter zich|
te krijgen, maar Dukakis kan dat
niet meer.
En aan de andere kant hebben de
tegenstanders van weleer de tijd
van hun leven. Aan George Bush}
kun je zien dat hij van elke dag in
het Witte Huis geniet. Hij doet wat
hij wil en is de populairste president
sinds Kennedy. Zijn vrouw Barbara!
is zo mogelijk nog geliefder. Van
winnaars houdt nu eenmaal ieder-l
een.
