'Moslims maken overheid nog erg schichtig'
Ik heb bij de marine geleerd wat pastoraat is'
Leidse onderzoekers Shadid en Van Koningsveld brengen islam in Nederland in kaart
ZATERDAG 17 FEBRUARI 1990
GEESTELIJK LEVEN
LEIDEN De hoofddoekjes-affaire in Alphen aan den
Rijn (1985) is een 'mooi' voorbeeld van het feit dat de over
heid slecht op de hoogte is van de islam. Een paar Marok
kaanse meisjes werd verboden een hoofddoek in de klas te
dragen, omdat een oriëntalist desgevraagd had gezegd dat
er van een religieus kledingsvoorschrift geen sprake was.
Hij had het dus fout. "En dat, terwijl er honderden echte
specialisten rondlopen, die trouwens ook uitstekend Ne
derlands spreken. Het is toch ook ondenkbaar dat een
priester gepolst wordt over een protestantse kwestie?"
Dr. W. A. R. Shadid (cultureel antro
poloog) en dr. P. S. van Konings
veld (theoloog), beiden universitair
docent in Leiden, verwijten de over
heid een te laks beleid ten opzichte
van de inmiddels ruim 400.000 mos
lims in ons land. Van hun hand ver
scheen dezer dagen het boek 'Mos
lims in Nederland', het eerste werk
waarin een globaal overzicht wordt
gegeven van de stand van de mos
lims in ons land.
Hoe slecht de overheid op de
hoogte is van de islamieten in het
koninkrijk, bleek vorig jaar na het
debat naar aanleiding van de Rush
die-affaire. De regering zegde toe
met de moslims te gaan praten. Op
de vraag met wie of welke organen
men ging praten, bleek het ministe
rie van Binnenlandse Zaken het
antwoord schuldig te moeten blij-
"Er bleek daar geen enkel over
zicht te bestaan van de moslimgroe
peringen in ons land", vertelt Van
Koningsveld. "De overheid heeft
zich vooral gericht op de inspraak
organen. die zij zelf in het leven had
geroepen. Maar van de religieuze
groepen heeft men geen weet".
Bij onze binnenkomst had Sha
did juist een ambtenaar uit Den
Bosch aan de lijn. Er waren daar
twee aanvragen voor evenveel isla
mitische basisscholen binnengeko
men. Eén van de alevieten en één
van malikitsche wetsschool. "Die
ambtenaar had geen flauwe notie
waar het nou omging. Volgens hem
liep de onderlinge scheidslijn bij
die aanvragen ook weer niet echt
duidelijk. Maar dat is onmogelijk".
Gecompliceerd
Het is ook niet eenvoudig om een
beetje inzicht te krijgen in schake
ringen in de moslimwereld, zo geeft
het tweetal toe. "De onderlinge ver
deeldheid is net zo groot als bij de
kerken in Nederland", weet Van
Koningsveld. "Het is enorm gecom
pliceerd. Ook voor de mensen zelf is
het een heel proces geweest om in
de gaten te krijgen, welke groep er
bij een bepaalde moskee hoort. En
de één zegt dit en de ander dat".
Beurtelings somt het tweetal op,
wat voor groepen er zoal zijn. Er zijn
Turken, Marokkanen (de twee
grootste groepen met respectieve
lijk 156.000 en 116.500 personen),
Indonesiérs, Surinamers, Tunesiérs
en Molukkers. Die etnische achter
grond gaat weer dwars door de reli
gieuze stromingen in. Nederland
kent vooral de soennieten, die in te
genstelling tot de sjiietische .islam
geen centrale instantie kennen voor
zowel de uitvoerende macht als het
godsdienstige gezag.
Maar naast die twee hoofdgroe
pen zijn er weer enige zijrichtingen
te onderscheiden: de ahmadiyyah
en alevieten, terwijl er diverse soen-
nietische wetsscholen zijn: naast de
malikitische, kent de islam ook de
hanafitische, de sjatische en de han-
balitische wetsscholen. En wat te
denken van de verschillende tari-
qa's, mystieke genootschappen, als
de qadiriyva en de naqshbandiyya.
Of de alevitische bektashi's, de eni
ge sjiietische orde in ons land. Om
nog maar te zwijgen van een uiteen
lopend aantal religieus-politieke be
wegingen...
"De islam is jarenlang onzicht
baar geweest. Dat was dus de tijd
van de gastarbeiders.. Pas toen de
gemeeschapsvorming op gang
kwam, doordat de gezinnen over
kwamen, is daar verandering in ge
komen". Van Koningsveld ver
volgt: "De overheid is te weinig
flexibel geweest om in te spelen op
het verschijnsel dat de groepen
zichzelf gingen organiseren. En het
LEIDEN: Herv. Gem. Hoogl. kerk geen dienst;
Marekerk 9.45 ds Vermeulen Valkenburg, 12
oec studentendienst, 5 dr Meijers; Mara-
nathak. (L. Morsweg) 10 ds Koolstra; Oecume
nische geloofsgemeenschap De Regenboog
(Merenwijk) 9.30 ds Alblas, 1115 ds Alblas en
pastoor V Well; Bethlehemkerk (Driftstr.) 10 ds
Pannekoek viering 40-jarig ambtsjubileum; Be-
vrijdingsk. (Montgomerystr.) 10 ds V Hunnik, 5
ds Koolstra; Vredesk. (Burggravenl.) 10 ds
Schouten; Waalse kerk (Breestr.) 10.30 pas
teur Ribs; 'Stevenshof' (rk kerk Haagse
Schouw) 11 kand V Eek. Acad. Ziekenhuis 9 rk
dienst, 10.15 ds Schokker. Diakonessenhuis
elke zat. 10.30 rk. dienst, morgen 10.30 10.30
ds Sjollema Katwijk aan Zee. Endegeest zie
Oegstgeest. Geref. Kerk Vredeskerk zie herv.
gem Petrak. (Surinamestr.) geen dienst; Ou
de Vest 10 ds Bouhuys; Maranathak. zie herv.
gem., Bevrijdingsk. zie herv. gem.; verzor
gingshuis Groenhoven 10 ds Rietveld; Meren
wijk zie herv. gemeente. Geref. K. Vrijg. (He-
rengr.) 10 ds Hoogendoorn, 5 ds Houtman.
Chr. Geref K. (Steenschuur) 10 en 5 ds Den
Hertog. Geref. Gem. (zie onder Leiderdorp).
Geref. Gem. in Ned. (Bethlehemkerk Driftstr.)
11 30 en 5 30. Evang.-Luth. Gem. (Hoogl.
Kerkgr.) 10.15ds Mostert. Doopsgez.-Remon-
str. Gem. (Lokhorstk. Pieterskerkstr.) 10.30 ds
Duhoux-Rueb. Baptistengemeente (aula
'Nieuweroord', Rijnsburgerweg 124) 10 hr
Tamboer Hoofddorp. Evang. Gemeenschap
(Middelstegr. 3) 9 en 10.30 ev Koehorst. Evan-
gehecentrum-Pinksterbew. (Bethlehemskerk
Lammermarkt) 10 ev Zijlstra. Pinkstergem. (O.
Vest 13) 10 hr Eikerbout. Leger des Heils (hoek
Vestestr /Groenesteeg) 10 en 4.30. Nieuw-
Apost. Kerk (H. Rijnd. 24): 9.30 en 4. wo. 8. Ze
vendedag-adventisten ('De Ontmoeting'.
Noordhofland V.schoten) elke zat. 10 tot 11
bijbelstudie, 11 tot 12 predikatie Christelijke
Wetenschap (Steensch. 6) 10.30. Kerk van J.
Chr. v.d. Heiligen der L. Dagen (Brahmsl.) 10.
11 en 12 Oud-Kath. K. (Zoeterw.smgel) 10.
Rooms-Kath. K. Haagweg zat. 7, zo. 10.30;
Herensingel zat. 7, zo. 9.30 en 11; Rijndijk
(Stevenshof) zat. 7, zo. 9.30; Steenschuur zat.
7, zo. 8.30,10.11.30.6en7(lof),Boshuizerka-
de zat. 7, zo 9 30 en 11; Lammenschansweg
zat. 7, zo. 9 en 10.30; Haarl.straat zat. 7, zo.
10.30 en 12.15; Merenwijk zie herv. gem., H.
Rijndijk (zie Zoeterwoude).
door
Wim Schrijver
bleek dat de religie de belangrijkste
verzamelbasis was".
Spreekbuis
Er zijn nu inmiddels meer dan tien
paraplu-organisaties. Hoewel de
twee onderzoekers op zich het ont
staan van de koepels waarderen, is
het volgens hen van belang dat er
één overkoepelende raad ontstaat.
"Nu is er nog sprake van een grote
versnippering van initiatieven",
vindt Shadid.
Sinds de Rushdie-affaire werpt
het Islamitisch Landelijk Comité
(ILC) zich op als spreekbuis van het
leeuwendeel van de soennietische
moslims. Shadid: "Het ILC zegt na
mens negentig procent van de mos
lims te spreken. Maar toch wil de
overheid het comité niet als ge
sprekspartner accepteren, omdat
die niet representatief zou zijn". En
dat is heel vreemd, vinden de twee.
Van Koningsveld wijst op het
CIO, interkerkelijke Contact in
Overheidszaken, waarin beslist niet
alle kerkgenootschappen zijn verte-
LEIDERDORP - Het is een heel
aparte wereld, de marine. "De
mannen zeggen het je recht voor
de raap, geen stadhuistaal". Do
minee H. J. Hemstede (55) uit Lei
derdorp is met ingang van deze
maand afgezwaaid als vlootpredi-
kant, in de scheepsgangen afge
kort als 'vlop' "daar zijn einde
loos grapjes over gemaakt...".
Hemstede blikt met plezier en
waardering terug. "Ik heb van de
mensen in de marine geleerd wat
pastoraat is".
Toen Hemstede met functio
neel leeftijdsontslag ging, was hij
in rang gelijkgesteld met een
KLTZ (voor niet-marinemensen:
kapitein-luitenant ter zee). Dat
had in zekere zin weinig om het
lijf. "Ik was een burger in uni
form".
De kruisjes die hij op zijn on
derscheidingstekenen en kraag
droeg zijn 'dienstvak'-uitmon-
stering hadden daardoor een
bijzondere status. "Je liep wel in
een uniform rond, maar ze weten
deksels goed dat je geen militair
bent. Ze konden aan jou hun ver
halen kwijt, zonder dat het conse
quenties had. Want het conduite-
systeem (beoordeling van een mi-,
litair door zijn meerdere, WS)
speelt nog altijd mee".
Nadat hij als beginnend her
vormd predikant enige jaren lang
leider was van een jeugdhuis in
Vlissingen, werd hij gevraagd of
hij iets voor de marine zou voelen.
Na enige gesprekken maakte
Hemstede de overstap en begon,
net als iedereen, aan een basisop
leiding in Hollandse Rading. "Je
moet beginnen om heel oprecht
belangstelling te tonen voor de
dingen waar zij mee bezig zijn".
Bovendien moet ook een domi
nee gewoon de weg leren kennen
binnen de marine. "Je moet ran
gen leren, want met 'mijnheer'
kom je er niet. En als je met ie
mand een afspraak maakt, dan
moet je weten wat een dag- of
nachtwacht inhoudt, of wanneej
ze gaan 'balken' (van dienst wis
selen)".
ABBENES: Herv. Gem. 9.30 9.30 hr Hoffenaar
Voorhout.
AARLANDERVEEN: Herv. Gem. 10 ha en 7 ds
Verseput Oegstgeest. Geref. Kerk 10 ds Boer,
6.30 ds V Wijngaarden. Chr. Geref. Kerk 9.30
ds Maris Garderen, 6.30 ds Hofman Ouder
kerk. Rk Kerk zat. 7, zo. 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN: Herv. Gem. Ad-
ventskerk 10 ds 't Hooft. 5 dienst voor/met ver
standelijk gehandicapten; Kruiskerk 10 drs
Lourens; Opstandmgskerk 10 ds Ommering,
6.30 ds Boer; G. Herderkerk 10 ds Nieuwen-
huis, 6.30 ds Mulder; De Bron 9 en 10.30 ds
Taselaar; Ashram (Marsdiep) 10 ds Mulder;
Oudshoornse kerk 10 ds Ter Bals; Sionskerk
(Meteoorlaan) 9.30 ds Eysenga Leusden. 6.30
ds Ouwendijk Geref. Kerk Mar.kerk 10 ds Wil
schut, 6.30 ds Wigboldus Voorburg; Salv.kerk
10 ds V Wijngaarden. Geref. K. Vrijg. (school
Bospark, Beatrixl. 4) 9.30 ds Room. 5 ds De
Boer. Ned. Geref. Kerk (school Willemstr.)
9.30 ds Janssens, 4.30 ds Krol Kampen. Chr.
Geref. Kerk (Grijpensteinstr.) 9.30 en 4.30 ds
Vd Meij, woe 7.30 ds V Heteren. Oud-Geref.
Gem (Hooftstr. 240) 9.30 en 4. Bapt.gem.
(Molenwerfstr. 1) 10 en 6.30 (mmv koor) ds
Koekkoek. Bapt.gem. Noord (school Kalk-
ovenw. 62) 10 hr Jongejan. Volle-evang.gem.
('De Ark'. Pr. Hendrikstr. 54) 10 hr Vd Hoorn.
Pinkstergem. 'Het Licht' (Morgenstersch. Bril-
jantstr. 1) 10. Christengemeente 'De Hoek
steen' (geb. 'Bethel', hoek Emmalaan) geen
opgave. Leger des H. (Zonneweg 3) 10 en 7
(laatste zondag van de maand 5 u.). Remonstr.
Gem. (Van Mandersloostr. 36) 10 dr Meijering.
Rk Kerk' Bonifaciusk. zat. 7, zo. 9.45 en 11.30;
Piusk. zat. 7, zo. 9 en 10.30; De Bron zat. 7, zo.
9.30 en 11.
BENTHUIZEN Herv. Gem. 9.30 ha en 6 ds
Boer. Geref./Herv. Gem. (geb. 'De Hoeksteen',
Schweitzerstr.-Bernhardstr.) 10 ds Meijer. Ge
ref. Gem. 9.30 en 6.
genwoordigd, maar dat wel als offi-
ciéle gesprekspartner wordt er
kend. "Een hoge ambtenaar heeft
tegen me gezegd dat bij het ILC
eerst ook de diverse sektes aange
sloten moeten worden. En dat is
Bij de marine zijn drie plaat
singsmogelijkheden: de wal, het
schip en uitzending naar de
'West'. Hemstede heeft in zijn 21
jaar bij de marine alle mogelijkhe
den meegemaakt; hij zat afwisse
lend op zee of op het land en
bracht enige tijd door op Aruba.
Zijn eerste echte kennismaking
met de marine was een tocht op
'Hr. Ms. Tjerk Hiddes' en dat was
Praatpaal
"In Vlissingen zag ik voortdu
rend schepen vanaf de wal, maar
nu zat ik eröp. Dat is toch wel heel
bijzonder: met 250 man op een
schip. Je gaat niet even een straat
je om, je moetje hut delen, dus je
hebt weinig privacy. Dat moest
wennen, maar het was wel goed",
zegt hij. "Want je deelt lief en
leed, maakt samen storm en oefe
ningen mee".
Kortom: "Je moet het leven
met elkaar beleven". Voor een do
minee, een vlootaalmoezenier
('vlam' "dat klinkt wel beter,
hè?") of een humanistisch raads
man geldt dat nog sterker: "Je
bent een praatpaal". Wel weet
Hemstede uit zijn grote ervaring
dat je zelf de eerste moet zijn die
over de brug komt. "Als je de do
minee gaat lopen uithangen, dan
ben je nergens".
"Watje aan boord doet? Precies
het zelfde als wat iedere dominee
doet. Je geeft catechisatie, maar
dan wel op de meest rare tijden.
En er zijn altijd mensen die een
gesprek met je willen. Of omdat
ze heimwee hebben, of omdat de
relatie met thuis niet goed is. En
nadat ze zich eerst hebben afge
vraagd: 'Wat heb je aan zo'n
vent?', gaan ze je vertrouwen. Bij
mij hoeven ze ook de schijn niet
op te houden. Aan boord moet je
toch wel de stoere man uithan
gen, hoewel dat met de komst van
de vrouwen minder is gewor
den".
's Zondags vinden er diensten
plaats in de cafetaria. "Soms was
een preekstoel niet meer dan een
BODEGRAVEN: Herv. Gem. Dorpskerk 10 ds
Vd Scheur, 6.30 ds Wülschleger Den Haag;
Salv.kerk 10 ds Terlouw, 6.30 ds Vd Scheur;
Bethl.kerk (Nieuwerbrug) 10 ds V Campen
Woerden, 6.30 ds Terlouw. Geref. Kerk 10 ds
Jeroense Moordrecht, 6.30 ds Zoutman. Ge
ref. K. Vrijg. (Ichthusk.) 9.30 en 4.30 ds Simpe
laar. Geref. Gem. (Stationsweg 17) 10 en 6.30.
Evang.-Luth. Gem. geen opgave.
BOSKOOP: Herv. Gem. Dorpskerk 9.30 ds
Ouwendi|k Alphen. dr Haitsma; De Stek 9.30
ds Jansen. Geref. Kerk 9.30 ds V 't Hoff, 5 ds
Davidse Zevenhuizen. Chr. Geref. Kerk 9.30
en 5 ds Oosting. Geref. Gem. 9.30, 3.30 ds
Rietdijk. Volle Evang.gemeente 'Bethel' (Burg.
Colijnstr. 83) geen opgave.
HAZERSWOUDE. Herv. Gem. 10.30 ds Moll
Alphen. 6.30 ds Christ Katwijk jeugdd. Geref.
Kerk 9 en 5 ds Hassefras Ruurlo. Rk Kerk: dorp
zat. 7, zo. 10 en 11.30, Anker zat. 7. zo. 11;
Rijndijk zo. 9.30.
HILLEGOM: Herv. Gem. 10 ds Verbeek. 7 ds
Hofland jeugdd. Geref. Kerk ('Hoeksteen') 10
drs Plomp. Chr. Geref. Kerk 10 ds V Langevel-
de. 5 ds Hogenbirk Sassenheim. Rk Kerk:
Marl. zat. 7, zo. 9 en 11Jozefk. zat. 7. zo. 10
en 11.30.
HOOGMADE Herv. Gem. 10. Rk Kerk zat. 7,
zo. 9.15.
DE KAAG: Herv. Gem. 10 ds Koldewijn. Rk
Kerk zat. 7. zo. 9.30.
KATWIJK AAN DEN RIJN Herv. Gem.
Dorpsk. 10 ds De Graaf, 6 ds Katlenberg Lei-
den, Ontm.kerk 10 ds Sloof, 6.30 ds Stam Kat
wijk Herv. Gem. 'De Rank' (P. Groen-college)
zie Katwijk aan Zee. Geref. Kerk 10 ds Mink, 5
ds Biewinga Sassenheim. Rk Kerk zat. 7, zo.
KATWIJK AAN ZEE: Herv. Gem. N. Kerk 10 ds
Volk, 6 ds Bogaard, O. Kerk 10 ds Christ. 6 ds
Hovius, Ichthusk. 10 ds Bogaard, 6ds Vroegin-
deweij; Pniëlk. 9.30 ds Vroegindeweii, 6 ds
volstrekt niet haalbaar".
"Wij vinden dat het ILC zich moet
formaliseren", aldus Van Konings
veld. "Het comité kan de kiemcel
zijn van een landelijke rëad. De
overheid is nog erg schichtig. Daar-
paar op elkaar gestapelde
bierkratjes, met daarover heen de
driekleur". De diensten op het
schip hadden aantrekkings
kracht op iedereen. "Veel mensen
die de kerk alleen maar van bui
ten kenden, deden toch mee. Als
je dicht bij hen blijft met de ver
halen, dan gaan ze daarin ontdek
ken: Hé, dat heeft ook op mij be
trekking".
Hemstede is er altijd van uitge
gaan dat hij er voor iedereen was.
"Begrijp me goed: ik claim nie
mand". Geen zendeling dus.
"Nee. Ik heb de marine niet direct
als een zendingsterrein gezien".
Zootje ongeregeld
Aan boord werd er ook avond
maal gevierd, waarbij zowel pro
testanten van verschillende sig
natuur als rooms-katholieken
deelnamen. "Iedereen die het in
Sjollema; Maranathakerk (Rijnsoever) 10 10
ds Ten Voorde, 6 ds Visser. Óverduin 2.15 ds
Vd Beid ha. Herv. Gem. 'De Rank' (aula P.
Groen-college Pr. Frederikdreef 15) 10 ds V 't
Hof Voorhout. Geref. Kerk Vr.kerk 10 ds V
Breevoort, 5 ds Vd HorstTriumfatork. 10 ds Vd
Horst, 5 ds Mink jeugdd. Geref. K. Vrijg. 9.30,
5.30 ds Heida. Ned. Geref. K. (aula Bestevaer
mavo) 10. Chr. Geref. K. 10 en 5 ds Borms.
Vrije Chr. Geref. Gem. (Unizaal) 10 en 5 ds Vd
Belt. Geref. Gem. (Remisestr.) 10 en 5. Geref.
Gem. in Ned. (Louwestr.) 10 en 5. Volle-evang-
gem. (Voorstr. 48) 9.45. Onafh. baptistengem.
(Ambachtsweg 2) 10 hr Stam Geleen. Marine
vliegkamp 10 pater Buskermolen. Soefi-tem-
pel (Zuidduinweg) 4 universele eredienst.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN' Herv. Gem. 7
drs Kok. Geref. Kerk 10 ds Vd Lugt, 7 zie herv.
kerk.
LEIDERDORP. Herv. Gem en Geref. Kerk
Dorpsk. 10 drs koopmans, 6.30 ds Vd Born;
Scheppmgsk. 9 en 10.30 ds Vd Born. Leylhen-
rode 10 ds De Leeuw. Elis.-ziekenhuis 9 30 ds
Brommet. Geref. Gemeente Leiden eo (kerk-
geb. Hoofdstr. 73) 10 en 4.30 ds Boogaard.
Bapt.gem. (wijkgeb. Zijlkw.) 10 hr De Vries. 7
hr Kos Hoofddorp evangelisatied. Rk Kerk zat.
7. zo. 10 en 11.30.
LEIMUIDEN: Herv. Gem. 9.30 hr Goedhart
Nieuwkoop, 7 kand Schendering Alphen geza
menlijke jeugdd. Geref. Kerk 9.30 ds Vd Kooi. 7
zie jeugdd. Rk Kerk zat. 7, zo. 9.30 en 11.15.
LISSE Herv. Gem. Dorpskerk 10 en 7 ds Ver
dijk; Pauluskerk 10 ds V Dalen Schevenmgen.
Geref. Kerk 10 zie Pauluskerk. 5 ds Boswijk.
Geref. K. Vrijg. (Prinsessestr. 19 ds Geersing,
4.30 ds Grutter. Ned. Geref. Kerk (Salvatori) 10
ds V Dijken gecombineerd met Chr Geref
Kerk. 5 ds Vos. Chr. Geref Kerk 10 en 4,30 ds
V Dijken. Geref. Gem. 10 en 4. Evangeliege-
meente (Heereweg 52a) 9.45 Vd Laak. Rk
Kerk: Agathakerk zat. 7, zo. 10 en 11.30; Poel
polder zat. 7, zo. 10.30; Mariakerk zat. 7. zo. 9
en 10.15; Engelbew. zat. 7, zo. 10.30.
NIEUWKOOP Herv. Gem. 9.30 ds V Mourik
gezinsd, 6.30 ds De Graaff Nieuwveen. Geref.
Kerk 9.30 ds Vd Weg. Chr. Geref. Kerk 9.30, 7
ds Boiten Schiedam. Remonstr. Gem. 10 drs
om zou het goed zijn wanneer de di
verse groeperingen bevoegdheden
delegeren naar zo'n raad, maar dat
is nog een moeilijke zaak". Shadid
vult aan: "Er is inzet nodig van bei
de partijen: de moslims moeten een
geloof wilde meevieren, was wel
kom. Want wie ben ik om te gaan
oordelen?" In de marine kon dus
veel meer op het vlak van de oe
cumene dan in de kerk van de
burgerwereld. "Oh ja, dat vond ik
zo heerlijk. Ik heb ook veel sa
mengewerkt met de 'vlammen'.
Waarom zou je krachten gaan ver
spillen?"
"Ik zei altijd: wij zijn hier niet
omdat wij elkaar hebben uitgeko
zen, maar omdat Hij ons heeft uit
gekozen. Zo mogen we als 'een
zootje ongeregeld' samen het
avondmaal vieren. Zo staat het
niet direct in de formulieren,
maar zo was het wel". Hemstede
zocht altijd weer naar nieuwe vor
men en woorden. "Want zinnen
als: 'Het bloed des kruises reinigt
van alle zonden', spreekt maar
een enkeling aan boord aan".
Mens met de mensen zijn, dat
was het voornaamste parool voor
Blaauw Amsterdam. Evang. gem. (ver.gebouw
'De Rank', Regthuysplein) 12 nam. Rk Kerk
zat. 7, zo. 9 en 10.45.
NIEUWVEEN: Herv. Gem. 9.30 ds De Graaff,
6.30 ds V Mourik Nieuwkoop. Geref. Kerk 9.30
ds Baane. Rk Kerk zat. 7, zo. 9 en 11.
NIEUW-VENNEP: Herv. Gem. 9.30 ds
Mackaay Leiden, 7 ds Vollenbregt Sassen
heim. Geref. Kerk 9.30 en 4.30 ds Kraan. Chr.
Geref. Kerk 9.30 en 4.30 ds V Roekei. Rk Kerk
zat. 7. zo. 10.
NOORDEN: Herv. Gem. 9.30 en 7 ds Geuze.
Geref. Kerk (W. Verlaat) 10 hr Schreuder, 7 ds
Vegh Den Haag.
NOORDWIJK: Herv. Gem. Grote of St. Jer-
oensk. (Binnen) 10 ds Vd lee ha, 5 ds Nap Hui
zen; Hoofdstr. (Zee) 10 en 5 ds Ruitenburg; De
Rank (Golfbaan) 10 ds Visser Katwijk. Geref.
Kerk Buurtkerk (Hoofdstr.) 10 ds Kuiper ha;
Vinkenl. (Binnen) 10 hr Vd Bos Katwijk, 7 ds
Kuiper. Kapél W. v.d. Bergh-stichting 11 ds
Slofstra. 'Sole Mio' 9 ds Vd Lee. Ned. Prot
Bond (aula O.Zeew.) 10.30 ds Spelberg
Utrecht. Evang. Ontmoetingscentrum De Ark
(Picképl. 1) 10 hr V Duin, 7 hr Bol. Rk Kerk Zee
zat. 7. zo. 10.30; Binnen zat. 7. zo. 9.30 en 11
NOORDWIJKERHOUT' Dorpsk. 10 V Achter
berg. De Zilk 10 ds Keuning. Rk Kerk Victork.
zat. 7, zo. 9 en 11Jozefk. zat. 7. zo. 9 en
10.30; De Zilk zat. 7. zo. 10.30.
OEGSTGEEST Herv. Gem. Groene of Will-
.kerk 10 ds Kooman; Pauluskerk 10 ds Da Cos
ta; Gemeentecentrum (Lijtw.) 10.30 ds Knop
pers Den Haag. 7 ds Visser. Geref Kerk 10 ds
De Bruin. Geref Kerk Vrijg. (aula Dr. Schilder
school) 10 ds Wiersma Nieuwegein, 4 30 ds
Groenenberg Amersfoort. Ned. Geref. Kerk
(Gem.centrum) 8.45 ds Janse, 4 ds Horsman
Dordrecht. Van Wijckerslooth 4 ds Sierat.
geliegem. (Gem.centrum) 4. Rk Kerk Will.kerk
zat. 7. zo. 9 en 10.30.
OUD-ADE: Rk Kerk zat. 7, zo. 9.
OUDE EN NIEUWE WETERING Herv. Gem
9.30 ds Heijtmg, 5 zie geref. kerk. Geref. K. 5
ds Heijtmg leuqdd. Remonstr. Gem. 10 prof V
soort oecumenisch proces opgang
brengen en de overheid moet zich
actiever opstellen".
Zonder zo'n raad hebben de mos
lims weinig toekomst in Nederland,
zo meent Shadid. Ter illustratie
noemt hij het feit dat er ten aanzien
van het ritueel slachten nog veel
verbeterd moet worden. Ook noemt
hij de geestelijke verzorging voor
militairen. "Op dit moment gaat het
voor heel het land om maar twee
formatieplaatsen! Als er zo'n koepel
is, kan bijvoorbeeld besloten wor
den om een paar geestelijke verzor
gers zelf te betalen".
Permanent
De overheid kan via zo'n orgaan ook
meer achter de broek worden geze
ten. "De nationale overheid moet
meer een voorbeeldfunctie gaan
vervullen, want op plaatselijk ni
veau loopt er daardoor ook veel
fout". Na de Alphense hoofddoek
jes-zaak bijvoorbeeld, is het rege
ringsstandpunt sinds vragen in de
Tweede Kamer nu zo dat islami
tische meisjes desgewenst een
hoofddoek mogen dragen. "In de
praktijk blijken sommige scholen
dat nog steeds te verbieden. Het be
leid is nog onvoldoende doorge
drongen".
Dat brengt het gesprek op de isla
mitische scholen in Amsterdam die,
zo werd deze week bekend, steeds
vaker te maken krijgen met door
verwezen scholieres, die door het
dragen van hoofddoekjes proble
men op andere scholen ondervin
den. Shadid verzucht: "Dat hadden
wij al voorzien, dat zulke dingen
zouden gaan gebeuren". De eigen
Hemstede over
zijn tijd als
'vlop': "Als je de
dominee gaat
lopen uithan
gen, dan ben je
nergens".
de predikant. "Er zijn er ook die
een liederlijk leven leiden. 'Hoe
ren, snoeren, taxirijden'... Overi
gens komt dat bij de marine niet
vaker voor dan ergens anders.
Zulke mannen verwachten echt
niet van me dat ik zeg: Hé ja, dat
moet je doen! Maar ze willen wel
dat ik ze accepteer. Als je dat
doet. kun je ze hopelijk zelf laten
ontdekken wat voor weg ze gaan.
Soms doe je dat confronterend,
soms loop je een stukje met ze
mee. Je ziet dan mensen ook
groeien".
Het pastoraat Hemstede
volgde ook een cursus klinisch-
pastorale vorming had zijn
hart. "Je hebt ook pastoraat waar
bij je de mensen onderbreekt en
zegt: De Heer vindt..., of: De bij
bel zegt... Als je dat doet, dan kun
je het wel schudden bij de mari-
Goudoever Amstelveen. Rk Kerk zat. 7, zo. 10
en 11.30.
ROELOFARENDSVEEN: Rk Kerk Mar. Pres.
zat. 7. zo. 10.30; Petrus-B. zat. 7, zo. 10.30.
RIJNSATERWOUDE: Herv. Gem. 9.30 ds Vd
Hoeven, 7 ds Jansen Boskoop. Chr. Geref. K.
9.30, 2.15 ds Bouw Urk.
RIJNSBURG' Herv. Gem. Laurentiuskerk 9.30
ds Wagter, 5 ds Wagter, Bethelkerk 9.30 ds
Smaling. Geref. Kerk Petrakerk 9.30 ds Ribbe-
rink, 5 ds Cziria; Immanuelkerk 9 en 10.30 ds
Cziria, 5 ds Terpstra; Maranathakerk 9.30 ds
Snel, 5 ds Rbberink. Geref. Kerk Vrijg. 10 en
5.15 ds V Nieuwkoop Wezep. Chr. Geref. K,
9.30 en 5 ds V Sorge. Evang. Christengem.
(aula mavo) 10 hr Gerrets Den Haag. Rk Kerk
zo. 10.30.
RIJPWETERING Rk Kerk zo. 9 en 10.30.
SASSENHEIM Herv. Gem. 9 en 10.30 ds Vol-
lebregt, 7 ds V Breevoorl Katwijk. Geref Kerk
10 ds Bras. 7 zie herv. kerk. Chr. Geref. K 9 en
10.30 ds Hogenbirk. Ned. Prot. Bond (Jul.laan
17) 10.30 hr Kuiper Amstelveen. Rk Kerk zat.
7. zo. 9.30 en 11.
TER AAR Hen/. Gem. 9.30 ds De Haan Ze
venhoven. 6.30 ds Boogert Voorburg. Geref.
Kerk 9.30 dr Wigmans Alphen, 6.30 ds Vd Weg
Nieuwkoop. Rk Kerk Aardam zat. 7. zo. 9 en
12. kerk Langeraar zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
VALKENBURG Herv. Gem. 10 dr Vd Bank,
6 30 dr Vermeulen. Geref Kerk 10 hr De Rid
der Sassenheim, 6.30 ds Huisman Hazers-
woude. Geref. K. Vrijg. 9.30 en 4 ds Heida.
Evang. Christengemeente (aula mavo) 10 hr
Gerrits Den Haag.
VOORHOUT Herv./Geref. Kerkgemeenschap
10. Rk Kerk zat. 7. zo. 9.30 en 11
VOORSCHOTEN: Hen/ Gem. Dorpskerk 10
ds Kamphorst, 7 zie Kruispunt; De Ontmoeting
(Noordhofland) 10 ds Schaap. 7 zie Kruispunt.
Herv. evang. op geref. grondslag (kerkgeb.
'Rehoboth', A. van Leeuwenhoekkade) 9.30 ds
V Kooten. 4.30 ds Muilwijk Monster. Hulp en
Heil-kerk ('Schakenbos', Leidschendam) 10 ds
Verheule. Geref. Kerk 10 de Ledegang, 7 vic
voorzieningen van moslims moeten
geen vrijbrief zijn om te gaan af
schuiven, zegt hij met nadruk.
Via educatieve centra, zo denken
de twee hardop, kan een overkoepe
lende raad ook zelf wat gaan doen
aan de kennis van de islam. Want
daar moet nog heel wat aan worden
bijgesteld. Van Koningsveld: "Ik
heb een paar keer gastlessen gege
ven op een Pabo, want er was daar
geen vast onderdeel waarin de ba
sisinformatie over de islam gedo
ceerd wordt". Shadid: "En in de
verpleging, zo blijkt uit een onder
zoek, wordt gemiddeld nul tot twee
uur in de hele opleiding besteed aan
alle etnische minderheden in ons
land".
Hun boek betekent in zekere zin
een gat in de markt, met zijn be
schrijvingen van rituele en sociale
voorschriften en hun relatie tot de
Nederlandse samenleving. "Wat wij
met dit boek wilden aangeven is dat
de islam permanent verbonden zal
zijn aan Nederland". In 'Moslims in
Nederland' noemen de twee au
teurs de komst Van zoiets als een
'Nederlandse islam' een fictie. Zij
achten de komst van diverse islami
tische zuilen veel waarschijnlijker
dan fusie of onderlinge integratie.
"Is zoiets bij de christelijke of jood
se groeperingen in Nederland dan
wel gebeurd?"
De samenleving moet daarom
nog veel leren. "Als wij het over Su
riname hebben, denkt u dan aan
moslims? En toch zijn er onder de
Surinamers vijf groepen te onder
scheiden..."
Moslims in Nederland: minderheden
en religie in een multiculturele samen
leving is uitgegegeven door Samson
Staflcu cn kost 32 gulden 50.
Ook de ervaringen in de gezinnen
van de marinemensen vond hij
erg fijn. "Ik was ook een beetje
tussenpersoon. Soms schreven
mensen mij. omdat mensen zich
zorgen maakten over iemand".
Hemstede sprak ook vaak op be
grafenissen; "altijd van mensen
die niet ouder waren dan 50 jaar"
(de leeftijd waarop mensen de
marine verlaten). "Vaak was je
daar ook om de dingen te zeggen
die de mensen daar zelf hadden
willen zeggen. Anders is het zo
akelig stil, hè, na dat nare lied van
Mieke Telkamp ('Waarheen leidt
de weg...')".
De tijd van de kerkelijke ver
oordeling van de kernwapens,
was moeilijk, vindt Hemstede.
"De mannen hadden het gevoel:
de kerk laat ons in de steek. Ik
heb altijd geprobeerd het stand
punt van de kerk, dat ik zelf van
harte onderschreef, duidelijk te
maken. Juist toen de grote de
monstratie in Amsterdam plaats
vond, voeren wij langs de kust...
Ze vroegen me: Zou u meegaan
als we die dingen moesten af
schieten? Ik zei: Ja, als er vuile
handen gemaakt moeten worden,
dan doen we dat samen. Ik ga jul
lie beroep niet afschilderen als
minder ethisch dan dat van een
dominee".
Zijn tijd bij de marine is ander
half jaar onderbroken geweest,
toen hij een baan aannam in Lei
den als regionaal jeugdpredikant.
Dat beviel niet, zeker niet na de
mogelijkheden die de marine had
geboden. "Ik raakte helemaal be
trokken bij organisatorische za
ken en ontdekte dat de kerkelijke
structuren niet geschikt zijn voor
pastoraat aan jongeren. Wil je jon
geren echt benaderen, dan moet
je ontmoetingsplaatsen hebben".
Hemstede gaat door in het pas
toraat; hij is nu part-time werk
zaam bij het tehuis 'Bosch en
Duin' in Scheveningen.
W.S.
De Mey-Mecicema. Geref. K. Vrijg. (Bachlaan)
10.45 en 4.30 ds Geersing. Rk Kerk Laur.kerk
zat. 7, zo. 11.30; M. Godskerk. zat. 7, zo. 10.
Kerk van Engeland (British school in The
Netherlands, J. v. Hooflaan 3) 10.15 angli
caanse dienst. Aulabasisgemeenschap (On
derdak) 10.30 gespreksd.
WADDINXVEEN Herv. Gem. Brugk. 9.30 en 5
ds Kunz ha; Hoeksteen 9 30 en 6.30 ds Schi-
paanboord ha; Bethelk. 9 30 en 5 ds Goossen
ha; Rehoboth-school 9.30 ds Maasland Capel-
le a/d IJssel ha; Imm.kerk 10 ds Tulp Drieber
gen, 5 kand Hermanus. Geref. Kerk Kruisk.
10.15 en 5 ds Bongers; Ontm.kerk 9.30 ds De
Moor Geref. K. Vrijg. (Kruiskerk) 8.30 en 2.45
ds Hoogendoorn. Chr Afge6ch. Gem 9.30 en
5 ds Vd Want. Oud-Geref. Gem. (Mercurius-
weg 29) 10 en 6.30. Remonstr. Gem. 10 ds
Cossee.
WARMOND: Herv. Gem. 10 ds Tieman Lei
den. Rk Kerk zat. 7. zo. 9 en 10.30
WASSENAAR Herv Gem. Dorpsk. 10 ds
Steenstra. 4 30 ds De Jong Zoetermeer, 7 can
tatedienst. Kievietk. ('Samen op weg') 10 ds
Janse de Jonge; Messiask. 10 ds Hellendoorn;
Dorpscentrum 9.30 ds Veldhuizen. Geref Kerk
Zijllaan 10 zie Messiask, 7 ds Vd Woude Ned.
Prot. Bond (Kerkdam) 10.30 ds Fockema An-
dreae. RK Kerk Jozef za 7. zo 9 30 en 11Will,
za 7. zo 9.30 en 11za 5. zo 10.30.
WOUBRUGGE Herv Gem. 9.30 ds Franken
Zeist. 6 30 ds V 't Hof. Geref Kerk 9.30 ds Ba-
de, 6.30 ds Boer Hoofddorp. Ned Prot Bond
(De Wijk, Schoolstr. 20) 10.30 ds Hooykaas
Maassluis. Rk Kerk zat. 7. zo. 10.30.
ZEVENHOVEN: Herv Gem 9.30 ds Nicolai
Scheveningen. Geref. Kerk 9.30 en 7 dr Fern-
hout Alphen ha.
ZOETERWOUDE Herv. Gem. 10 gezinsd ha.
Rk Kerk St Jan za 7 30, zo 9 30; Chr
Dienaark. za 7, zo 10 Meerburgkerk H, Rijndijk
zat. 7, zo. 10 en 11.30.
ZWAMMERDAM Herv. Gem 10 ds Koelewijn
Krimpen, 6.30 ds 't Hooft Alphen. Geref Kerk
10 drs Buikema. 6 30 ds V 't Hoff Boskoop. Re
monstr. Gem. 10 ds Thieme Boskoop.
