'Polen is nu net een cowboyland'
Solidariteit-medewerker Minkiewicz: 'Wij vragen niet om
ontwikkelingshulp, wij willen échte hulp van het Westen'
ZATERDAG 10 FEBRUARI 1990
PAGINA 25
Ooit zei de voormalige Hongaarse president Andras Hegedüs dat elke poging om in het Oostblok een meerpartijenstelsel te vestigen,
onvermijdelijk zou uitlopen op een burgeroorlog. Polen logenstrafte vorig jaar als eerste die voorspelling met een bijna geruisloze
machtsovername door Solidariteit. Maar zoals het Polen van 1989 de aanzet gaf tot de 'fluwelen revolutie', zo geeft het Polen van 1990
aan dat de slag nog maar net is begonnen. De regering van Tadeusz Mazowiecki kampt met een buitenlandse schuld van 40 miljard
dollar, een inflatie van 900 procent en een staatsapparaat dat nog altijd wordt beheerst door de communisten. Op 1 jgnuari is
Mazowiecki begonnen met een saneringsplan, dat de Polen voorlopig alleen een enorme inkomensachteruitgang en massale
ontslagen brengt. Kan Polen dat dragen? "Dat verwacht de Poolse samenleving wel van zichzelf. Maar het wordt moeilijk. Nu willen de
mensen die méér hebben nog delen, maar dat duurt niet eindeloos. Als het echt mis gaat en er vallen grotere spaanders dan de
samenleving kan dragen, dan kunnen er uitbarstingen komen". Een gesprek met Jan Minkiewicz, vertegenwoordiger van Solidariteit in
Nederland.
door Sjaak Smakman
"We vragen niet om ontwikkelingshulp,
we vragen alleen om het rechttrekken
van de economische verhoudingen in
Europa. Na de bevrijding is West-Europa
tientallen jaren verlost geweest van een
blok aan zijn been: de van oudsher arme
re landen in het midden en oosten. Dat is
mede de reden geweest dat West-Europa
zich zo sterk economisch heeft kunnen
ontwikkelen. Nu is de tijd gekomen om
daarvoor de rekening te betalen. Lub
bers zou eens een praatje voor het Neder
landse volk moeten houden dat het niet
gaat om een paar miljoen gulden uit de.
pot voor ontwikkelingshulp, maar dat de
Nederlandse samenleving bereid moet
zijn om een veer te laten voor de ontwik
keling van Oost-Europa".
Jan Minkiewicz ijsbeert door de ka
mer, de ene Gauloise na de andere opste
kend. Als vertegenwoordiger van Solida
riteit in Nederland kent hij geen rustig
moment meer: constant pendelt hij tus
sen Polen en Nederland. In zijn Amster
damse bovenhuis staat de telefoon niet
stil. Tijdens het interview moet hij vijf
gesprekken voeren. Of hij mensen weet
voor een radiopanel, of hij de actiegroep
Loesje wil helpen aan namen en adres
sen zodat ze de Polen, Hongaren en
Tsjechen kennis kunnen laten maken
met hun posters, een paar gesprekken
uit Polen.
Solidariteit
Hoewel opgegroeid in Nederland en
sinds 1975 ook in het bezit van de Neder
landse nationaliteit, zit Minkiewicz van
het begin af bij Solidariteit. De jaren ze
ventig bracht hij grotendeels door in Po
len, waar hij in contact kwam met dissi
denten. Zodoende werd hij al snel nauw
betrokken bij Solidariteit, opgericht bij
de stakingen op de Lenin-scheepswerf in
Gdansk. Toen hij in december 1981 naar
Nederland ging om daar Kerstmis te vie
ren, nam hij voor bijna acht jaar afscheid
van Polen. Vlak voor de kerstdagen kon
digde generaal Jaruzelski de staat van
beleg af, waardoor Minkiewicz tot vorig
jaar moest wachten voordat hij Polen
weer regelmatig kon bezoeken.
Het aantreden van Michail Gorbatsjov,
en in het verlengde daarvan de almaar
grotere economische chaos, verzwakte
de positie van de communisten in snel
tempo. Toch kwam de ommekeer onver
wacht. In het voorjaar van 1989 begon de
communistische partij ronde tafelbé-
sprekingen met Solidariteit over deelna
me in de regering om een dreigende golf
van stakingen te voorkomen. Solidariteit
stelde hoge eisen de bond wenste zich
niet uitsluitend als puinruimer te laten
gebruiken maar haalde met onzekere
blikken richting Moskou niet het onder
ste uit de kan: in de regering-Mazowiecki
mochten vier communisten op sleutel
posities blijven zitten, in de Sejm bleef
een aantal zetels gereserveerd voor de
PVAP, en Jaruzelski mocht president
worden.
Veel te lief
Achteraf, oordeelt Minkiewicz, heeft So
lidariteit zich daarmee veel te lief opge
steld. "Maar we waren een experimen-
teerland. Het was onduidelijk hoe de re
acties van de communistische partij en
Moskou zouden zijn, dus waren we ui
terst voorzichtig. We kwamen beladen
met compromissen naar de onderhande
lingstafel, terwijl je nu in andere landen
ziet dat de oppositie soms gewoon weg
loopt. Ze hebben ook meer bereikt: op
heffing van de geheime dienst, een ver
bod op de partij, volledig vrije verkiezin
gen, Havel president",
"De mensen in Polen pikken dat op.
De druk wordt steeds groter, er komt
steeds meer een stemming van: "Waar
om is Jaruzelski eigenlijk nog presi
dent", "waarom zijn er. nog communis
ten ministers", "waarom hebben wij pas
in 1993 vrije verkiezingen?" Er is ook wat
tien tot de sociale beweging Solidariteit".
jaloezie: zij hebben nu waar'wij al in
80/81 voor hebben gevochten".
- Maar dat kon toen toch niet? Het ver
haal gaat nog altijd dat Jaruzélksi de
staat van beleg heeft afgekondigd om in
grijpen van het Warschaupact te voorko-
"We hebben in de afgelopen tijd via in
formele kanalen te horen gekregen wat
we intuïtief al wisten: dat die dreiging er
inderdaad was. Brezjnev heeft het seri
eus overwogen, en zelfs vorig jaar werd
er in het Kremlin nog heel even met de
gedachte gespeeld om in te grijpen. Maar
er is daardoor geen Pool bijgekomen die
Jaruzelski nu ziet als een soort redder
des vaderlands. Hij heeft niets gedaan
om de processen in de Poolse samenle
ving te kanaliseren. Hij heeft met zijn
club steeds geprobeerd om Solidariteit
in de radicale hoek te drukken om een
hard ingrijpen te kunnen rechtvaardi
gen".
"Rakowski, de voormalige partijlei
der, heeft bij herhaling gezegd dat vorig
jaar de juiste tijd voor hervormingen
was. Dat irriteert de Polen verschrikke
Walesa heeft eens gezegd: ik ben de eerste om de saneringsplannen te bekri
tiseren, maar er is geen andere uitweg dan deze regering in het zadel hou
den". (Archieffoto)
lijk. Want de feitelijke situatie is dat het
nu in alle opzichten veel slechter gaat
dan in 1980. Toen was er een creatief dy
namisch potentieel. We hadden zonder
enig probleem hervormingen kunnen
doorvoeren, mensen kunnen scholen en
het particuliere initiatief kunnen invoe
ren. Maar de staat van beleg heeft diepe
wonden geslagen. De mensen zijn uitge
blust en gefrustreerd. De jaren van de
staat van beleg zijn verloren jaren ge
weest".
Crisis
Dat is ook te merken aan Solidariteit. Be
gin jaren tachtig telde de vakbond 10 mil
joen leden, nu is er nog maar een kwart
van over. Maar, benadrukt Minkiewicz,
er moet wel een onderscheid worden ge
maakt tussen de vakbond Solidariteit en
de sociale beweging Solidariteit. De
laatste heeft volgens hem aan kracht nog
nauwelijks ingeboet. Veel activisten zijn
de lokale politiek in gedoken, en zijn nu
actief in de als paddestoelen uit de grond
geschoten nieuwe politieke partijen.
"Maar als je het ze zou vragen, zouden ze
zonder uitzondering zeggen dat ze zich
nog steeds rekenen tot de sociale bewe
ging Solidariteit", aldus Minkiewicz.
Dat veel mensen hun lidmaatschap
hebben opgezegd, wijt hij voor een deel
aan de slechte economische toestand:
"In een crisis kun je als vakbond al wei
nig voor je leden doen. Bovendien is So
lidariteit zelf straatarm. Bij de rondeta
felconferentie heeft Walesa afstand ge
daan van schadevergoedingen. Van de
apparatuur die bij de staat van beleg in
beslag is genomen, hebben we maar een
fractie teruggekregen. Bovendien zijn
veel mensen gedemotiveerd. Ze geloven
niet meer in politieke bewegingen en
wachten wel af wat er van komt. Hun
prioriteit is dat zij en hun gezin kunnen
rondkomen".
- Heeft het ook niet te maken met het feit
dat Solidariteit behalve vakbond ook re
geringspartij is?
"Zeker. Solidariteit moet wel meegaan
in de herstructurering en kan niet voor
honderd procent achter de eisen van de
mensen gaan staan. Walesa heeft eens ge
zegd: ik ben de eerste om de sanerings
plannen te bekritiseren, maar er is geen
andere uitweg dan deze regering in het
zadel houden. We kunnen er niet dwars
tegenin gaan, zoals andere bonden en
sommige populisten. Die kunnen nu vrij
gemakkelijk scoren met hoge looneisen
en stakingsdreigingen. In staatsbedrij
ven die op het punt staan te sluiten, doet
dat soort dingen het natuurlijk goed. So
lidariteit moet dan de stakingen weer
zien te blussen. We moeten deze regering
opbouwen om er dan straks constructief
oppositie tegen te kunnen voeren. Je
merkt overigens nu al dat er meer kriti
sche verklaringen over de regeringsplan
nen komen vanuit de top, en heel lang
zaam worden de contouren van een alter
natief plan zichtbaar".
Cowboyland
Dat is ook nodig, want het huidige sane
ringsplan is volgens Minkiewicz veel te
hard. De regering, en dan Vooral minister
van financiën Leszek Balcerowicz, wil
razendsnel omschakelen naar een Wes
terse markteconomie. Dat betekent on
der meer afschaffing van veel subsidies
en het vrij laten van de prijzen. De gevol
gen zijn dramatisch: terwijl de lonen ge
lijk bleven werden produkten als brood,
eieren en brandstof in de maand januari
zeven keer duurder. Tegenover die zwa
re offers staat, zo kritiseert Minkiewicz,
geen goed opvangprogramma voor de
mensen die erdoor in het nauw komen.
Ook ten aanzien van het bedrijfsleven
is de regeringspolitiek tweeslachtig.
Startende ondernemers die vorig jaar
nog renteloze leningen konden krijgen,
moeten nu 40 procent rente betalen. Op
die manier dood je de laatste restjes ini
tiatief die er nog waren* vindt Minkie-
Verder heeft de regering geen visie op
de rol van het Westerse bedrijfsleven. Hij
vat dat als volgt samen: "Ze weten niet
hoe ze het land aantrekkelijk moeten ma
ken voor Westers kapitaal zonder dat het
een uitverkoop van Polen wordt". Het
gevaar is volgens hem levensgroot dat
Polen en de andere Oostbloklanden een
nieuw soort Afrika worden: Westerse be
drijven zetten er fabrieken neer, profite
ren van de lage lonen en het ontbreken
van goede (milieu)wetten, en verdwijnen
zodra ze de buit binnen hebben.
"Vanuit het bedrijfsleven gezien is Po
len een soort cowboyland, het land van
de onbegrensde mogelijkheden. Er zijn
al tal van gevallen bekend van speculan
ten, die zogenaamd een joint-venture
sluiten met een Pools bedrijf. Dat bedrijf
blü, want ze hebben een Westerse inves
teerder. Denken ze. Maar die speculant
zien ze nooit meer terug, het enige dat die
probeert is om zijn optie met winst aan
een bedrijf te verkopen".
En dat is nog een betrekkelijk onschul
dig voorbeeld. Kwalijker is dat er al bloe-
mentelers zijn gesignaleerd die op Pool
se landbouwgrond met giffen spuiten
die in Nederland al jaren verboden zijn.
Verder zijn er illegale giftransporten.
kunnen concurreren met de Westerse be
drijven en alleen rommel voor de Poolse
markt kunnen produceren.
Polen, zo benadrukt Minkiewicz, heeft
behoefte aan échte hulp uit het Westen.
"En daarmee bedoel ik investeringen die
in het belang zijn van Polen, in plaats van
het eigen belang van Westeuropese be
drijven of overheden. Als dat gebeurt, zie
ik een ontwikkeling waarbij Oost- en
West-Europa geleidelijk naar elkaar
toegroeien, waarbij Polen wat rijker kan
worden zeg tot aan het niveau van bij
voorbeeld Portugal of Griekenland - en
waarbij de grenzen in Europa langzaam
vervagen. Via samenwerking in bijvoor
beeld de Raad van Europa kan er een
proces van solidarisering op gang komen
dat voorkomt dat Oost-Europa alleen
maar wordt geëxploiteerd".
Voor het zover is, heeft Polen, net als
de overige Oostbloklanden, nog een niet
te onderschatten klus voor de boeg: het
zuiveren van het staatsapparaat. Bij de
failliete boedel van veertig jaar commu
nisme hoort een apparaat waarin vrijwel
geen onbezoedelde topfunctionarissen
op departementen en in staatsbedrijven
te vinden zijn. Mazowiecki hoopt in elk
geval op politiek niveau een grote slag te
slaan bij de binnenkort te houden ge
meenteraadsverkiezingen. Daar zullen,
zo is ook de stellige verwachting van
Minkiewicz, de laatste communistische
bestuurders het veld i
waarbij bv-tjes voor een of twee dagen
worden opgericht. Minkiewicz noemt
het geval van een Italiaans bedrijf dat
een overeenkomst sloot met een aantal
Polen voor het aannemen van afval. De
Polen kregen 5000 Mark en vijftig vaten
gif en moesten maar zien wat ze er mee
deden. Opgezadeld met het gif besloten
de mannen om de vaten uiteraard 's
nachts maar ergens bij een dorp te be
graven. Helaas stootte een van hen bij
het graven van het gat hard tegen een
vat, dat begon te lekken. Een paar dagen
later was de man dood, terwijl anderen
ademhalingsmoeilijkheden kregen. In
het ziekenhuis kwam uiteindelijk de
zaak aan het licht.
Tweedeling
Naast het voorkomen van dit soort "ui
tingen van onvervalst negentiende-
eeuws kapitalisme" moet de regering op
letten dat er in de komende jaren een
tweedeling in Polen ontstaat: aan de ene
kant een redelijk welvarende elite die in
Westerse bedrijven werkt, aan de andere
kant een steeds verder verpauperende
massa die werkt in totaal verouderde, ge
privatiseerde staatsbedrijven die niet
Sabotage
Voor de wat armzalige pogingen van de
communistische partij om het vege lijf te
redden door zich om te vormen tot een
sociaal-democratische partij heeft hij
slechts schampere woorden over. Ook
voor de wat radicalere SDU van de her
vormingsgezinde Tadeusz Fischbach is
op zijn best een figurantenrol wegge
legd: "Tenzij er een contrarevolutie
komt is de rol van de communisten totaal
uitgespeeld".
Maar in het zuiveren van het alomvat
tende ambtenarenapparaat heeft Min
kiewicz een hard hoofd. "We zijn daar nu
anderhalfjaar intensief mee bezig en het
gaat verschrikkelijk moeizaam. Nu lukt
het nog wel, want de communisten zijn
aangeslagen. Maar hoe dichter je bij hun
privileges komt, hoe sneller ze overgaan
tot allerlei vormen van sabotage. Je zou
je kunnen voorstellen dat er na de ge
meenteraadsverkiezingen massale ont
slagen volgen die paniekreacties uitlok
ken. Als die gekanaliseerd worden via
bijvoorbeeld het leger of de geheime po
litie.. Inderdaad, een contrarevolutie is
onwaarschijnlijk. Maar helemaal uitslui
ten kun je het niet. Er gaat binnen Soli
dariteit een cynische grap de ronde: la
ten we maar zo lang mogelijk op de zach
te regeringszetels blijven zitten, want
wie weet hoe snel we weer op de harde
banken in de gevangenissen belanden".
"En dan nog: ik zat laatst in het vlieg
tuig op weg naar Nederland en raakte
daar in gesprek met een vertegenwoordi
ger in landbouwbenodigdheden. Hij
deed al zes, zeven jaar zaken met een
Pools bedrijf. Merkt u sinds het aantre
den van de nieuwe regering verschil in
management, vroeg ik, zijn er nieuwe ge
zichten of merkt u iets van een andere
houding? Nee, zei hy, eigenlijk niet. Ik
vroeg hem toen 'om een schatting hoe
veel incompetente mensen daar in de top
weg zouden moeten om het bedrijf goed
te laten renderen. Hij kwam uit op onge
veer tachtig procent".
Minkiewicz verheft zijn stem: "Tachtig
procent! Laat die man nou eens overdrij
ven en laat nou eens vijftig procent van
die mensen de bakens verzetten, zodat ze
kunnen blijven. Dan nog moet je veertig
procent vervangen. Neem dat eens als
gemiddelde voor het hele Poolse be
drijfsleven. Waar haal je in godsnaam de
vervangers vandaan?"
Jan Minkiewicz: "Hoe dichter je bij hun privileges komt, hoe sneller de com
munisten overgaan tot allerlei vormen van sabotage".
(foto Fotopersburo Van Dijk)
