De 'Derde Wereld' van de VS
'Zelfs de politie rijdt met gesloten portiers rond'
ZATERDAG 10 FEBRUAR11990
PAGINA 23
BIJLAGE VAN HET LEIOSCH/ALPHENS DAGBLAD
In Harlem is een kwart van alle in
New York gevestigde musea te vin
den. Er zijn prachtige kerken te be
zichtigen, fantastische jazz-clubs, en
ook het legendarische Apollo-theater
waar sterren als Nat King Cole, Ray
Charles, Ella Fitzgerald en zelfs Mi
chael Jackson hun carrière begonnen.
Wie daarvan meer wil weten, kan
zich wenden tot organisaties als 'Pen
ny Tours', 'Harlem Spiritual' en 'Har
lem Your Way'. Hun specialiteit: toch
ten door Harlem verzorgen.
Zij zien het vooral als hun taak het
mooie gezicht van Harlem te laten
zien, en te vertellen over de rijke ge
schiedenis van de wijk. Je hoort dan
hoe Harlem in de zeventiende eeuw
werd gesticht door Nederlandse boe
ren, hoe Harlem zich vanaf het mid
den van de negentiende eeuw ontwik
kelde tot een luxe stadswijk voor
blanken. En dat er aan het einde van
de vorige eeuw veel te veel huizen
werden gebouwd, ook daar wordt op
ingegaan.
De huiseigenaren konden hun pan
den aan de straatstenen niet meer
kwijt. Vandaar dat ze hun bezit in ar
ren moede aanboden aan zwarte
Amerikanen, die uit andere delen van
New York werden weggepest. Har
lem groeide zo uit tot een overwegend
zwarte wijk, en stond in de jaren twin
tig bekend als de hoofdstad van zwart
Amerika.
Toen kwamen de 'crisisjaren', die
Harlem buitengewoon zwaar troffen.
Industrie vertrok, en keerde niet
meer terug. De middenklasse ver
huisde, en wat achterbleef was bittere
armoe. Harlem werd gaandeweg het
riool van New York, de straten zijn
verworden tot podia van misdaad, tot
de handelscentra van drugsdealers.
Link
Het minder mooie gezicht van Har
lem is nooit ver weg, ook niet als je
een tocht met een van de reisorganisa
ties maakt. "Niet naar mensen wijzen.
Niet staren. Geen foto's van mensen
op straat maken", wordt de reizigers
aan het begin van elke tour nadrukke
lijk voorgehouden.
Als de tocht moet worden onder
broken voor een bezoek aan een kerk
of een andere bezienswaardigheid,
stappen de medewerkers van de reis
organisatie eerst uit. Ze kijken goed
om zich heen, en dan mogen de dag
jesmensen er pas uit, die de opdracht
krijgen zo snel mogelijk naar de
plaats van bestemming te lopen.
Carol, een reisleidster: "Ik doe dit
werk nu drie jaar, en ik heb nog nooit
meegemaakt dat iemand in mijn
groep werd lastig gevallen. Maar je
moet voorzichtig blijven. Er zijn veel
wapens op straat. Er zijn ook veel
mensen die high rondlopen, dus link
blijft het". Als Carol en ik later door
Harlems armoebuurten rijden, zie ik
wat ze bedoelt. "Daar op de hoek
wordt gedeald", zegt ze. Vlakbij de
hoek staat een man in een rood ski
jack. Zijn armen heeft hij om zich
heengeslagen, alsof hij zichzelf vast
houdt. Zelfs van enige afstand is te
zien hoe hij hevig bibbert. "Die is pe-
tro, die is high", zegt Carol minach
tend.
Het zijn de armoebuurten die het
imago van Harlem bepalen. Soms lees
je berichten in de New Yorkse kran
ten die die kwalijke reputatie verster
ken. Begin dit jaar was er het bericht
dat een charitatieve instelling, die
normaal voedseltransporten naar ar
me landen in Afrika organiseert, een
vrachtwagen eten in Harlem uitdeel
de omdat er zoveel mensen honger lij
den.
Antropoloog Bourgois weet er alles
van. "Wat de sfeer in een wijk als Har
lem goed weergeeft, is het gesprek dat
ik met een 13-jarige jongen had. Ik
vroeg hem naar z'n moeder van wie ik
wist dat ze zwanger was. Hij zei dat hij
hoopte dat ze een jongen zou krijgen,
omdat een meisje te gauw verkracht
wordt".
Cijfers laten ook zien wat er aan de
hand is. Van elke duizend baby's bij
voorbeeld die in Harlem worden ge
boren gaan er dertig voor het verstrij
ken van hun eerste levensjaar dood.
Crack is andermaal de hoofdschuldi
ge.
Zo is het leven in Amerika's onder
klasse, in de 'Derde Wereld' van de
VS. Wat het allemaal zo bedenkelijk
maakt en tegelijk typisch Ameri
kaans is dat op een kwartiertje rij
den van Harlem appartementen te
koop zijn die miljoenen dollars kos
ten.
Er wonen daar kinderen die op hun
zestiende een Mercedes van pa en
moe krijgen. Je kunt er nylons kopen
met een in diamanten afgezette naad a
raison van 25.000 dollar per paar. Je
kunt er zelfs voor 500 dollar een jasje
van sabelbont kopen voor de 'Flying
Lady', de mascotte op de motorkap
van de Rolls. Het is de symbolische
aanduiding van de marge tussen de
Amerikaanse nachtmerrie en de Ame
rikaanse droom. Nergens anders is de
afstand tussen twee werelden zo
groot en tegelijkertijd zo klein als hier
in Harlem.
De Amerikaanse droom is voor menigeen een nachtmerrie. De
Verenigde Staten mogen zich dan tot de rijkste landen in de wereld
rekenen, miljoenen mensen zijn gedoemd een bestaan ver beneden de
armoedegrens te leiden. Het is het andere Amerika, het Amerika van de
losers, het Amerika waar uitsluitend de wet van de straat van toepassing
is. "Wie in de ondergrondse economie succes wil hebben, moet geweld
toepassen".
door Henk Dam
Hij woonde vrijwel permanent in een
van New York's metrostations. Nie
mand kende hem bij naam. De men
sen gingen hem uit de weg, want hij
zag er smerig uit, hij stonk, en hij was
duidelijk niet goed bij zijn hoofd. Zo
nu en dan viel hij mensen lastig. Dan
riep hij dingen naar ze, of duwde hij
wat. Dat deed hij eind vorige maand
voor het laatst, toen hij een wachten
de passagier, Rodny Sumter, eerst be
spuwde en daarna probeerde te stom
pen.
Sumter, met aan zijn zijde z'n drie
jarig zoontje, was woedend. Hij vocht
terug, en raakte de zwerver zo hard en
zo ongelukkig dat deze dood neerviel.
Dat leverde een berichtje in de krant
op. Zo kreeg de ook nu nog naamloze
zwerver meer aandacht na zijn dood
dan bij zijn leven. De treurige episode
drukte welvarend Amerika weer eens
met de neus op het feit dat de Ameri
kaanse droom een schaduwzijde
heeft.
Want Amerika mag dan wel nog
steeds een van de rijkste landen ter
wereld zijn, het is ook een land waar
ongedacht grote armoede heerst.
Waar honger wordt geleden, de kin
dersterfte onder de armste bevol
kingslagen aan tropische landen doet
denken, en waar miljoenen analfabe
ten rondlopen.
In een stad als New York word je
voortdurend met dat andere Amerika
geconfronteerd. Overal op straat zie je
bedelaars, gekken, daklozen. Times.
Square en het Grand Central-treinsta
tion zijn letterlijk bedolven onder het
grauwe menselijke afval.
Als je het leuke stuk van Manhattan
verlaat, wordt het alleen nog maar er
ger. Wijken als Harlem, het zuidelijke
stuk van de Bronx, Brownsville en
Bedfort-Stuyvesant zijn getto's waar
het leven onvoorstelbaar geweldda
dig, arm en uitzichtloos is.
Armoedegrens
Armoe is er in Amerika altijd geweest.
Volgens de laatste cijfers verblijven
zeker 30 miljoen Amerikanen onder
de armoedegrens, wat wil zeggen dat
het gezinsinkomen lager is 22.000 gul
den. Onderzoeken hebben uitgewe
zen dat 20 miljoen Amerikanen gere
geld honger lijden.
Maar de sociologen zien de laatste
jaren een nieuw verschijnsel de kop
opsteken. Eerder nam men voetstoots
aan dat armoede voor velen een tijde
lijk verschijnsel was, en dat iedereen
in beginsel de kans had mee te doen
aan het Amerikaanse succesverhaal.
Maar geleidelijkaan is duidelijk ge
worden, dat voor een grote groep
Amerikanen de armoe onomkeerbaar
is. Die groep vormt een aparte maat
schappelijke klasse, de onderklasse.
Wie daarvan eenmaal deel uitmaakt,
heeft weinig kans aan z'n milieu te
ontsnappen, zo is gebleken.
Tot de onderklasse behoren wil niet
alleen zeggen datje arm bent. Andere
kenmerken die onlosmakelijk zijn
verbonden met de groep: vroegtijdig
de school verlaten, niet werken, bui
tenechtelijke kinderen krijgen, in de
misdaad terecht komen, drugs ge
bruiken.
Onder de Amerikaanse sociologen
wordt thans hevig gediscussieerd
over de volgende vragen: Wie precies
behoort tot de onderklasse? En: om
hoeveel mensen gaat het? Iedereen is
het er in elk geval over eens dat het
om 2,5 miljoen mensen gaat, en datje
ze vooral vindt in de oude wijken van
steden als New York, Chicago, Det
roit, Los Angeles en Washington.
Ëen kwart van de mensen in de on
derklasse- is blank, een iets kleiner
deel van Latijnse herkomst. De rest is
zwart, en kenmerkend voor vooral de
ze laatste groep is dat er veelal sprake
is van eenouder-gezirinen.
Bovenal maakt die gezinsstructuur
de armoe permanent. De vrouwen
zijn doorgaans zelf nog tieners als ze
kinderen krijgen. Ze hebben nauwe
lijks scholing, en zijn daardoor niet in
staat om een behoorlijke boterham te
verdienen.
Drugscultuur
Hun kinderen groeien vaker wel dan
niet op straat op, lopen het risico in de
drugscultuur terecht te komen, enzo
voorts. Het is een volledig gesloten
cirkelgang. De geograaf Mark Hughes
van de Princeton Universiteit zei on
langs: "Voor deze mensen staat de
buurt verlaten gelijk aan een reis naar
Mars".
Het isolement van de onderklasse,
met name dat van de zwarte leden van
de groep, is zo totaal dat taalkundigen
hebben vastgesteld dat zelfs de taal
die in de getto's wordt gesproken
meer en meer van het standaard-en-
gels gaat afwijken. De kanslozen van
de maatschappij ontwikkelen aldus
een eigen taal: de taal van de onder
klasse.
Hoe het kan bestaan dat in een toch
beschaafd land als de Verenigde Sta
ten een hele groep totaal wordt verge
ten, daarvoor is een aantal oorzaken
aan te wijzen. In de eerste plaats ver
schillen de inkomens in Amerika be
duidend meer van elkaar in bijvoor
beeld Westeuropese landen. Er is
nooit een socialistische of sociaal-de
mocratische partij opgericht, die voor
'meer sociale rechtvaardigheid in de
maatschappij' had kunnen pleiten. In
Amerika, van oudsher het land van de
pioniers, heeft altijd maar een belang
gegolden: het eigen belang.
Verkiezingen in Amerika gaan dan
ook nooit over inkomensverdeling.
Sterker nog: herverdeling van inko
men vindt de overgrote meerderheid
van de Amerikanen een veel groter
kwaad dan armoe. Illustratief voor
die door velen aangehangen overtui
ging was het succes van iemand als
Reagan, wiens campagne was afge
stemd op de leuze 'minder regering en
minder belasting'.
Ook de huidige president George
Bush, in z'n optreden weliswaar min
der star dan diens voorganger
Reagan, wil niet dat er meer belas
ting-geld naar de armen gaat. Recen
telijk bracht hij dat in zijn jongste be
groting nog tot uitdrukking. De vrij
willigerssector, volgens Bush be
staande uit "duizenden lichtpuntjes,
moet het karwei maar opknappen.
Maar dat gebeurt natuurlijk maar
zeer ten dele. De onderklasse zal daar
om niet verdwijnen. Integendeel
zelfs. De Amerikanen hebben in hun
eigen land een 'Derde Wereld' gescha
pen. Net als de echte 'Derde Wereld' is
die een permanente aanklacht, een
nooit ophoudend verwijt.
Meedogenloos
Hoe meedogenloos het er in de 'Derde
Wereld' van de Verenigde Staten aan
kan toegaan bleek begin deze maand
nog in Harlem. In een bar zat een
vrachtwagenchauffeur een biertje te
drinken toen hij twee mannen, jon
gens eigenlijk nog, zag binnenkomen.
Ze liepen op hem af. Een van hen ging
voor hem staan, en zwaaide met een
De metro van New York, ofwel hoe klein de afstand is tussen de Amerikaanse nachtmerrie en de Amerikaan
se droom. En tegelijkertijd hoe ver. De geslaagde zakenman keurt 'het menselijk afval van de VS' geen hlik
waardig. (foto.s GPD)
ste jaar dat hij in Harlem woonde, zag
hij onder meer hoe buiten z'n flat een
moeder van een drie-jarig kind werd
doodgeschoten. En was hij er ook ge
tuige van dat een goktent werd opge
blazen en een heroïnehuis in brand
gestoken.
Bourgois: "Er is in Harlem veel ge
weld. Dat komt door de drugs. Wie in
de ondergrondse economie succes wil
hebben, moet geweld toepassen.
Dank zij geweld behoud je je geloof
waardigheid, en voorkom je dat je
door collega's of klanten wordt bedro
gen. In de drugswereld is geweld een
kwestie van public relations".
Anders dan veel van zijn collega's
verklaart Bourgois de misdadigheid
van de drugs-scene in Amerikaanse
binnensteden niet vanuit "een slecht
gelukte aanpassing aan de maat
schappelijke normen" of "een tekort
aan waardestelsels".
Ambitieus
"Het gaat om energieke, ambitieuze
jongeren die de ondergrondse econo
mie ingaan omdat ze geloven in de
Amerikaanse droom. Ze willen, met
andere woorden, zo snel mogelijk rijk
worden. Je kunt ze zien als pioniers
die één stap van zowel rijkdom als le
vensgevaar afstaan. Wat dat betreft
vertegenwoordigen ze traditionele
Amerikaanse waarden", aldus Bour
gois.
Harlem, het gedeelte van Manhat
tan tussen de 90ste en 178ste straat, is
overigens niet één grote woeste stads
jungle. Buurten als die waarin Bour
gois woonde, worden er afgewisseld
door aanzienlijk sjiekere, duurdere en
veiliger buurten.
Sommige gedeelten van Harlem
zijn de afgelopen jaren en vogue ge
raakt bij jonge New Yorkse veelver-
dieners, heel erg in de mode. Ze heb
ben er oude huizen opgekocht en die
grondig laten verbouwen tot luxueu
ze paleisjes. Bob Dylan bijvoorbeeld
heeft zo'n huis.
gen beloven. Robert wist het allemaal
dus wel, niettemin zwichtte hij toen
hij door een groepje drugsdealers
werd benaderd.
Hij kon dollars krijgen, sieraden, en
als hij het goed deed over een tijdje
zelfs een auto, als hij voor hen wilde
werken. Zo kwam Cole vorig jaar in
de drugswereld terecht. Nadat hij was
doodgeschoten vond de politie 50
zakjes crack-cocaïne in zijn kleding.
Taxi
Harlem is het gedeelte van New York
waar je als toerist niet gauw in je een
tje naartoe zal gaan. Het valt niet mee
een taxi te vinden die bereid is je up
town te brengen. En als je er eentje
vindt, hoor je ter hoogte van 90ste
straat, waar Harlem begint, een luide
'klik'. Dan gaan alle deuren op slot.
Taxichauffeur Pierre Boucher: "Ik
kom hier niet graag, overdags niet, en
's avonds al helemaal niet. Ik ken geen
enkele yellow cab die hier 's avonds
komt. Véél te gevaarlijk. Daarom
gaan die deuren ook dicht, want je
wordt hier zo beroofd. Zelfs de politie
rijdt met deuren die op slot zitten".
Het straatbeeld in Harlem wordt in
hoofdzaak bepaald door jonge man
nen die in kleine groepjes op straat
rondhangen. Ze zijn duidelijk op hun
hoede. Auto's worden argwanend na
gekeken. Het is dit soort groepjes,
waarbinnen een groot deel van de
straathandel in verdovende middelen
zich afspeelt.
Er zijn niet veel onafhankelijke bui
tenstaanders die kunnen vertellen
wat zich in dit gedeelte van het Har-
lemse straatleven precies afspeelt.
Antropoloog Philippe Bourgois, af
komstig uit San Francisco, is daartoe
wel in staat. Hij woonde enkele jaren
in oost-Harlem, en is doende zijn erva
ringen te bundelen. Het boek ver
schijnt binnenkort.
Stof tot schrijven heeft Bourgois in
dertijd genoeg opgedaan. In het eer
pistool. De tweede probeerde hem
van achteren beet te pakken. Maar de
chauffeur was sterk, en was niet van
plan zich zomaar te laten beroven.
Na een korte worsteling wist hij het
pistool, dat ongeladen bleek, af te
pakken. De jongens renden de straat
op, maar niet veel later zag de chauf
feur buiten een van hen .degene met
het pistool terugkomen. Hij had
een nieuw vuurwapen bij zich. De
chauffeur vluchtte nu weg, de straat
op. Hij dwong de bestuurder van een
ambulancewagen te stoppen. Vervol
gens reed die hem naar een verderop
in de straat geparkeerde politieauto.
De .man vertelde de'twee agenten wat
hem was overkomen. AI gauw hoefde
hij niets meer te vertellen, want daar
kwam de jongen met het pistool aan.
Twee keer werd hij door de agenten
gesommeerd het wapen te laten val
len. Toen hij dat niet deed, werd hij
doodgeschoten. De jongen, Robert
Cole, was 13 jaar. Ook zijn tweede
pistool was niet geladen.
Demografen hebben vorige maand
ontdekt, dat de levensverwachting
voor zwarte mannen in Harlem lager
is dan die voor mannen in Bangla
desh. Dat lijkt ongelooflijk, maar het
is een feit dat mannen in wat toch een
van de armste landen ter wereld is, ge
middeld ouder worden dan die uit
Harlem. Drugs, geweld en aids zijn de
voornaamste oorzaken. Wat dat be
treft paste Robert Cole keurig in de
statistieken. Zijn kortdurende levens
verhaal gaat voor talloze getto-bewo
ners op.
Robert was de jongste van acht kin
deren. Zijn moeder was niet ge
trouwd, en armoe beheerste het leven
van de Coles. Maar er was regelmaat
in het gezin. Tot een jaar geleden ging
Robert bijvoorbeeld elke dag braaf
naar school.
Daar werd hem vaak verteld over
de gevaren van de straat, over drugs,
over de handelaren die gouden ber-
Een dagelijks tafereel in Harlem: zwarte daklozen warmen zich aan
het vuurtje dat ze in een benzinevat hebben aangestoken.