Kwaliteit huizen en
kantoren kan beter
'De Klerk heeft de zaak verneukt
NABIJ
VU ziet geen heil
in SoW-opleiding
Bouwfysicus moet arcliitect bijstaan bij vernieuwing
Afrikaners kraaien oproer na legalisering ANC
'Moslim-raad
zeer gewenst'
I REPORTAGEi
VRIJDAG 9 FEBRUARI 19»
DORDRECHT, DELFT (GPD) De prachtigste gebouwen verrij
zen tegenwoordig aan de rand van bedrijventerreinen en in bin
nensteden. Met beton, staal en spiegelende glaswanden krijgt de
groei van de economie op eigentijdse wijze vorm. Toch is er nogal
wat af te dingen op de kwaliteit van veel van die gebouwen. Het is
er vochtig, te warm of te koud, ze zijn gehorig of vreten energie.
Prof.ir. C. den Ouden van de Tech
nische Universiteit in Delft vindt
dat er nog heel wat verbeterd kan
worden aan de kwaliteit van nieuw
bouw en renovatiewerk. Dat geldt
voor kantoren, fabrieken en woon
huizen. Architecten moeten meer
gebruik maken van de diensten van
bouwfysici, deskundigen die exact
kunnen berekenen wat het effect is
van de toepassing van bepaalde
voorzieningen of nieuwe materia
len. In zijn intree-rede als hoogle
raar pleitte Den Ouden vandaag
voor maatregelen die het inschake
len van bouwfysici tot een vanzelf
sprekendheid maken.
door
Theo Haerkens
Nog veel te vaak scheuren huizen
en andere gebouwen omdat de ar
chitect net niet het goede bouwma
teriaal kiest of het verkeerd toepast.
Het kost Den Ouden, die een halve
baan houdt bij zijn huidige werkge
ver. het architectenbureau EGM in
Dordrecht, geen enkele moeite
smakelijke verhalen op te dissen
om zijn betoog kracht bij te zetten.
Namen van projecten waarmee het
mis ging, wil hij echter niet noemen.
Nog geregeld komt het voor dat
de ventilatie in een gebouw zo
slecht is dat het aanwezige vocht
zich ophoopt in het plafond en daar
condenseert. Het kan een hele poos
duren, maar onverbiddellijk nadert
de dag dat het binnenshuis begint te
regenen. "Iedereen denkt dat het
dakt lekt, maar daar is dan geen
sprake van". De hang naar energie
besparing door het dichten van kie
ren en gaten is aan dit verschijnsel
niet vreemd.
De bouwfysicus moet een archi
tect hiervoor behoeden. "Architec
ten houden niet van rekenen en van
formules", verklaart Den Ouden de
ze gebreken. "Ze beschikken na
tuurlijk wel over basiskennis, maar
dat is niet voldoende. Het effect van
air-conditioning en kleine of grote
ramen op het klimaat binnenshuis
moet nauwkeurig worden bere
kend". De hoogleraar neemt het de
architect niet kwalijk dat hij niet al
les weet. Hij spreidt de armen: "Al
leen al de wet geluidhinder is zo'n
pakket informatie".
Overlast
Wettelijk is nauwkeurig voorge
schreven hoe de omgeving moet
worden beschermd tegen geluids
overlast. "Je mag niet bouwen met
tussenwandies die onvoldoende
isoleren. Doe je dat wel en klagen de
bewoners over overlast, dan wordt
de milieudienst ingeschakeld en
kan de aannemer worden verplicht
nieuwe wanden te plaatsen".
Ook met energieverbruik houdt
de bouwfysicus zich bezig. Maar of
er op dat terrein sprake is van mis
sers, laat zich lastiger controleren
dan lawaaioverlast. Voorkomen is
ook hier beter dan genezen. Glas-
woldekens die bij stormachtig weer
opwaaien en niet opnieuw worden
vastgezet, verliezen hun isolerende
werking. De medewerkers op de
bouwplaats realiseren zich dat niet
voortdurend. "Het is erg verleide
lijk een loshangend stuk maar ach
ter metselwerk te laten verdwijnen.
De werkdruk is groot en er is nie
mand die zoiets ziet", verklaart Dén
Ouden. Er moet nog. heel wat mis
sionair werk worden gedaan voor
dat verandert.
Met het toelaten van daglicht is
het al niet anders. In tal van voor
schriften is het raamoppervlak ge
koppeld aan het vloeroppervlak in
een vertrek. Voor een slaapkamer is
dat anders dan voor de keuken of de
huiskamer. "De architect is creatief
bezig en kijkt naar het geheel. Hij
realiseert zich niet voortdurend dat
een flink raam de stroomrekening
fors kan terugdringen. Hoeveel
huiskamers zijn er niet waar over
dag de lampen branden?
Energie
"Volstrekt onnodig", oordeelt Den
Ouden, die niet nalaat erop te wij
zen dat verlichting energie vreet. El
ke vierkante meter die niet met een
lamp, maar door de zon wordt ver
licht, spaart kwartjes uit. En met
een slim ontwerp kunnen boven
dien de nodige dubbeltjes worden
bespaard op verwarmingskosten.
"De bouwfysicus' kan dat allemaal
berekenen en moet proberen de ar
chitect met die kwartjes en dubbel
tjes wat verstandigs te laten doen".
Ook hier geldt dat overdaad
schaadt. Teveel glas kan de tempe
ratuur in een gebouw 's zomers ge
makkelijk opjagen tot zo'n veertig
graden Celcius en dat is natuurlijk
niet de bedoeling.
Hoewel de mensheid al vanaf het
prille begin bouwt, is het beroep
van bouwfisicus betrekkelijk
nieuw. Het vloeit voort uit de com
plexiteit van de huidige techniek.
Het 'sick building-syndroom' waar
bij mensen die voortdurend in een
gebouw zijn, letterlijk ziek worden
omdat het klimaat er niet deugt,
heeft de noodzaak van een nieuwe
aanpak in de ontwerpfase pijnlijk
duidelijk aan het licht gebracht.
Bij deze flatgebouwen in Pijnacker vielen enkele jaren geleden de gevels spontaan naar beneden. 'Een bouwfysi-
'i veel narigheid kunnen voorkomen', volgens prof. ir. C. den Ouden. (archieffoto)
"In de utiliteitsbouw uit de jaren
vijftig - er moesten hoe dan ook hui
zen uit de grond worden gestampt -
zijn allerlei nieuwigheden toege
past zonder dat ze afdoende waren
getest. Tot op de dag van vandaag
worden daarvan de wrange vruch
ten geplukt".
In de jaren zestig was die les nog
niet geleerd. De airconditioning
kwam overwaaien uit de Verenigde
Staten en werd hier klakkeloos
overgenomen. De apparaten hou
den de temperatuur binnenshuis
zonder problemen op 22 graden Cel
cius. Vooral in hete zomers leek dat
aantrekkelijk. Maar inmiddels is
men door ervaring wijs geworden.
Het is veel beter minder'te koelen.
"Het ménselijk lichaam is een klein
fabriekje dat al te grote tempera-
Salaris
In zijn intree-rede op de universiteit
pleit Den Ouden ervoor extra geld
vrij te maken voor het inschakelen
van de bouwfysicus. De overheid
moet bij het verlenen van opdrach
ten het salaris van de architect met
vijf procent verhogen. "Op een ge
bouw van 100 miljoen gulden is dat
twee ton, ofwel twee promille". De
architect moet driekwart verplicht
besteden aan advies van de bouwfy
sicus, de overgebleven vijfentwin
tig procent van het extraatje ont
vangt hij zelf als vergoeding voor de
tijd die deze samenwerking vergt.
"Als hij er niets voor krijgt, doet de
architect die extra moeite niet
stelt de hoogleraar pragmatisch. De
regeling die hij voor ogen heeft, laat
zich het best vergelijken met de
'één-procentsregeling' die bepaalt
dat een procent van de kosten voor
een overheidsgebouw moet worden
besteed aan beeldende kunst.
De hoogleraar, die zijn leerstoel
overigens al bijna een halfjaar be
zet, meent dat de overheid zo een
voortrekkersrol kan vervullen in de
vernieuwing van de architectuur.
Nieuwe technieken kunnen zo wor
den uitgetest en als ze deugen, vin
den ze ook elders ingang, is zijn vas
te overtuiging. "Een slimme op
drachtgever stelt zich open voor de
ze aanpak, want die extra kosten
haalt hij er later dubbel en dwars
uit".
KAAPSTAD De rede van de
Zuidafrikaanse president
Frederik de Klerk zal om
meer dan één reden historisch
genoemd worden. De Klerk
kondigde vrijdag de onvoor
waardelijke vrijlating van
ANC-leider Nelson Mandela
en de legalisering van de
zwarte verzetsbeweging aan.
Dat was een stap die in de
Zuidafrikaanse geschiedenis
zijn weerga niet kent. Maar de
toespraak luidde ook de defi
nitieve breuk in tussen de
'verligte' en de 'verkrampte'
Afrikaners.
door
Peter van Nuijsenburg
Het 'Volk' is voor de zoveelste keer
verdeeld, en rechts voelt zich verra
den. In de dorpen van Transvaal en
de Oranje Vrijstaat kraait het op
roer. De Nationalisten van De Klerk
verkwanselen het erfgoed van de
Afrikaners en dat zal het 'Volk'
nooit gedogen.
Koos van der Merwe is de leider
van de Konservatieve fractie in de
blanke Volksraad. In een partij met
talloze sprekers die weten hoe ze
verbaal vuurwerk moeten afsteken,
bedient hij het oratorische snel
vuurkanon. Van der Merwe neemt
geen risico's en schiet op alles wat
beweegt.
Dinsdag werd hij uit de vergader
zaal gezet, nadat hij de De Klerk
voor verrader had uitgemaakt en
getwijfeld had aan de verstandelij
ke vermogens van een minister.
Subtiel is het niet, maar hij is er
mateloos populair door geworden
en ook voor de internationale pers
de aangewezen man om de woede
van de Boeren te vertolken.
"De regering van De Klerk heeft
de kluit belazerd", zegt Van der
Merwe. "Voor de verkiezingen (6
september j.l., red.) heeft de Natio
nale Partij gezegd dat er voor het
ANC geen plaats zal zijn, zolang zij
het geweld niet afzweert. Zij heb
ben brochures verspreid waarin de
terreurdaden van het ANC breed
worden uitgemeten en wat doet de
regering? Het ANC wordt gelegali
seerd en aan de onderhandelingsta
fel genodigd. Dat hadden ze voor de
verkiezingen moeten zeggen. Nu is
het je reinste kiezersbedrog. De
Klerk en zijn Nationale Partij zijn
oplichters".
"Nu heeft Viljoen (de minister be
last met onderhandelingen, red.ge
zegd dat de Nationale Partij binnen
Konservatieve Partij beginnen met
de uitvoering van haar heilsplan:
partitie. De Boeren moeten land
krijgen waar ze een eigen blanke
staat kunnen stichten. Dat dit een
hersenschim is, die de Nationale
Partij 30 jaar geleden onder premier
Verwoerd vergeefs heeft nagejaagd,
wil er bij hem niet in.
"De apartheid van Verwoerd is
helemaal niet mislukt. Er zijn nu on
afhankelijke thuislanden (staatjes
die formeel onafhankelijk zijn,
maar door Zuid-Afrika op de been
moeten worden gehouden en door
geen enkel land worden erkend,
red.). De Nationale Partij heeft dit
beleid opgegeven, omdat ze geïnfil
treerd is door mensen die er nooit in
hebben geloofd, zoals Pik Botha
(minister van buitenlandse zaken,
red.). Kijk, het ANC wil 6inds haar
oprichting in 1912 algemeen kies
recht in een eenheidsstaat. En de
Nationale Partij heeft geen fut meer
om daar tegen te vechten".
Van der Merwe "Wij zijn een
moderne, hervormingsgezinde par
tij" wil via onderhandelingen met
"zwarte leiders die geen geweld
propageren" het ideaal van een ei
gen blanke staat realiseren. Waar
deze staat gesitueerd moet worden,
hoe de rijkdom van het land ver
deeld moet worden en wat er moet
gebeuren met de zwarte bevolking
die al in het blanke reservaat woont,
het zijn vragen waarop nog geen
Konservatief een bevredigend ant
woord heeft gegeven.
Rijkdommen
Van der Merwe: "De regering heeft
geen plan, geen visie. Wij wel: het
land moet verdeeld worden. Hoe,
daar gaan we over onderhandelen.
Daarbij moet rekening gehouden
worden met historische factoren:
wie was waar het eerst. En wat be
treft de opbrengst van het goud en
andere natuurlijke rijkdommen, die
is niet alleen voor de Afrikaners.
Daar moet ook over onderhandeld
worden. We zijn voor intensieve
economische samenwerking met de
rest van Zuid-Afrika, maar willen
wel in onze eigen staat leven".
Of het verzet van rechts zal ont
aarden in een geweldadige opstand
tegen de plannen van De Klerk, lijkt
onwaarschijnlijk. Tegen elke vorm
van sabotage, ondermijning en ter
reur, dus ook van rechts, zal meedo
genloos worden opgetreden, aldus
minister Vlok van politie. Dat zal
gedaan moeten worden door de po
litie en het leger, erkende bolwer
ken van de Konservatieven. En het
is geen geheim dat, zoals Van der
Merwe tevreden constateert, "daar
de verwarring over de plannen van
de regering zeer groot is".
'Buitengewoon moeilijk probleem'
LEIDSCHENDAM (ANP) De Vrije Universiteit (VU) wil
buiten de voorgestelde samenwerking van de hervormde en
gereformeerde predikantsopleiding blijven. Dat standpunt
sluit erkenning door de Hervormde Kerk van de predikantsop
leiding aan de VU uit.
Dit bleek gisteren tijdens de pre
sentatie van het plan om de her
vormde en gereformeerde predi
kantsopleiding elk in een eigen
universiteit onder te brengen
waarbij de kerken eikaars oplei
ding wederzijds erkennen. De sy
nodes van beide kerken moeten
in maart hun instemming hier
mee betuigen.
De VU wil dat de huidige over
eenkomst tussen deze universi
teit en de gereformeerde synode
in stand blijft. Daarbij is de theo
logische faculteit principieel vrij
van de Gereformeerde Kerken.
Er mag geen vermenging van
kerk en staat, universiteit en staat
noch van universiteit en kerk op
treden, aldus het VU-standpunt.
Door deze opstelling van de VU
is er 'een buitengewoon moeilijk
probleem' ontstaan, geeft W. C.
Veenendaal, lid van de interker
kelijke werkgroep onderzoek en
opleiding theologie (IWOOT) toe.
Als de gereformeerde synode Jiet
plan onveranderd aanvaardt,
houdt dit in dat de VU haar predi
kantenopleiding verliest.
Alleen als de synode het plan in
een gewijzigde vorm aanneemt,
behoudt de VU de ambtsoplei
ding. Gevolg daarvan is wel dat er
in de Gereformeerde Kerken
twee soorten predikanten ko
men: zij die wel en zij die niet in
de Hervormde Kerk beroepbaar
zijn.
Vorig jaar oktober, toen dit
plan nog niet was geboren, heeft
de gereformeerde synode wel op
samenwerking 'tussen VU en
Kampen aangedrongen, maar de
instellingen daarbij niet onder
druk gezet.
De voorzitter van" de gerefor
meerde synode, ds. E. Overeem,
als lid van de interkerkelijke com
missie voorstander van het plan,
had liever gezien dat de VU we
gen had gevonden om met dit
voorstel mee te doen. Hij hoopt
EN VER
dat er op de synode nog onver
moede openingen zullen worden
aangedragen.
Het is volgens de gereformeer
de deputaten (deskundigen) voor
de VU "onbestaanbaar" dat de ge
reformeerde synode de ruim hon
derd jaar oude samenwerking
met de VU. Zij menen dat de
meerderheid van de interkerkelij
ke werkgroep in feite een wijzi
ging, zo niet een opzegging van
het contract tussen VU en Gere
formeerde synode wil, zo heeft
het deputaatschap aan de synode
geschreven.
De openbare theologische fa
culteiten hebben van dit plan
.niets te vrezen, aldus dr. A. C. de
Roon, lid van de interkerkelijke
werkgroep en secretaris van de
hervormde commissie voor het
theologisch wetenschappelijk on
derwijs (TWO). Zij zullen in de
toekomstige constellatie even
veel geld ontvangen, weliswaar
niet rechtstreeks van het ministe
rie maar via de kerken. Ook het
aantal formatieplaatsen aan de
openbare faculteiten, zal volgens
De Roon niet achteruitgaan.
De Hervormde Kerk hoopt dat
alle vier betrokken universiteiten
(Leiden, Amsterdam, Groningen
en Utrecht) met dit plan willen
meewerken. Leiden heeft tot dus
ver de meeste reserves getoond.
Over de nieuwe opzet van de
theologische faculteit in Amster
dam zei De Roon dat er nog wel
een paar cruciale punten zijn. Zo
is de Hervormde Kerk er tegen
dat in het gereorganiseerde stu
dieprogramma de predikantsop
leiding pas na de doctoraal studie
komt. "Als dit wordt gehand
haafd, dan zijn we uitgepraat".
De jongste moskee in Nederland
werd vorige maand in Waalwijk
geopend en is van de kleine Mo
lukse islamitische gemeenschap.
Er is dringend behoefte aan een
overkoepelende moslim-raad, me
nen twee Leidse onderzoekers.
DEN HAAG (ANP) - Zowel mis-
lims als niet-moslims zijn gebaat
bij de komst van een raad voor
moslim-organisaties. Er zijn meer
dan tien landelijke koepelorgani
saties, maar geen een daarvan is
door de overheid officieel als
spreekbuis erkend.
Dit knelpunt signaleert het
boek 'Moslims in Nederland' van
de Leidse wetenschappers dr. W.
A. R. Shadid (cultrueel-antropo-
loog) en dr. P. S. van Koningsveld
(islamoloog), dat gisteren in Den
Haag is gepresenteerd.
De overheid zal volgens de au
teurs moeten beseffen dat een sa
menwerkingsverband van alle
soennietische koepelorganisaties
(met een achterban van ongeveer
90 procent van alle moslims)
voorlopig het maximaal haalbare
is, gelet op de moeizame verhou
ding tussen de soennietische or
ganisaties en de overige islami
tische organisaties. Zij wijzen er
op dat het vergelijkbare interker
kelijke Contact in Overheidsza
ken (CIO) evenmin alle kerkge
nootschappen vertegenwoordigt.
De moslims in Nederland zijn
veelal op etnische basis georgani
seerd, maar ook binnen de Turk
se, Marokkaanse en Surinaamse
organisaties bestaan weer diverse
stromingen. De totstandkoming
van een landelijk raad vergt vol
gens Van Koningsveld "een soort
oecumenisch proces dat vanuit
de traditie niet erg voor de hand
ligt".
Door de verbrokkelde organi
satiestructuur hebben moslims in
Nederland nog geen vuist kun
nen maken, aldus de auteurs. Een
raad van moslim-organisaties
moet volgens de auteurs pok plei
ten voor speciale voorzieningen
voor islamitische werknemers.
Bijbel rukt op
READING (ANP) - De bijbel,
het meest gelezen boek in de we
reld. blijft oprukken. Het Boek
der Boeken is. al of niet compleet,
nu in 1928 talen verkrijgbaar. Het
Nieuwe Testament verscheen vo
rig jaar in vijf nieuwe talen en de
eerste bijbelboeken zagen het
licht in zestien talen.
Het aantal talen dat in de we
reld wordt gesproken, wordt ge
schat op maximaal zesduizend.
De 110 bijbelgenootschappen zijn
onder meer financieel betrokken
bij 424 vertaalprojecten in talen
waarin nog weinig of niets van de
bijbel is gepubliceerd.
Gesprekken. De secretaris van
de Internationale Raad van Chris
tenen en Joden, dr. J. Schone-
véld, heeft een eerste stap gezet
om in de Sovjettmie gesprekken
op gang te brengen tussen de
Russisch-Orthodoxe Kerk en de
joodse gemeenschap. In Rusland
zijn de spanningen tussen joden
en christenen de laatste tijd toe
genomen vanwege het groeiend
antisemitisme, aldus Schoneveld.
Intrede. Ds. J. H. van Hunnik
doet zondagmorgen in de Bevrij
dingskerkgemeente in Leiden.
De dienst, die om tien uur begint,
wordt mede geleid door ds. L. C.
Rietveld. Van Hunnik komt uit
Aalten en volgt ds K. J. Jansen
op, die naar Boskoop vertrok.
Beroepingswerk
- Middelharnis A. Schaap Hasselt,
voor Ochten (toezegging) C. D. Zon-
nenberg Benschop.
Gereformeerde Kerken: aangeno
men naar Amsterdam-N mw. drs. M.
van de Pol kand. aldaar.
Geref. Kerken vrijgemaakt: aange
nomen naar Harderwijk-Z H. J. Room
Alphen aan den Rijn.
Gereformeerde Gemeenten: beroe
pen te Capelle aan den IJssel G. J. van
Aalst Benthuizen.
Nederlandse Protestanten Bond:
aangenomen als voorganger van de af
delingen Enschede, Hengelo (O) en
Rijssen-Nijverdal e.o. (part-time) H. H.
A. B. Bergman Rijssen.
gen door het
ANC te legalise
ren, vinden
rechtse blanken
in Zuidafrika.
De Konservatie
ve Partij, die
streeft naar
eigen blanke
staat, heeft al
opgeroepen tot
"geweldloos i
zetteneinde De
Klerk ten val te
brengen.
tien jaar niet meer
macht zal zijn. Dat betekent dat de
zogenaamde Namibische oplossing
dreigt. Een bevolkingsgroep, de
zwarten dus, gaat de dienst uitma
ken en de rest zal niets in te brengen
hebben. Want iedereen weet het:
bescherming van minderheden, het
is tijdsverspilling om daarover te
praten".
Verneukt
De regering zal niet de kans-krijgen
om "deze heilloze weg" af te leggen,
aldus Van der Merwe. De meerder
heid van de blanken, dus niet alleen
de Boeren, maar ook de Engelstali
gen. steunt de Konservatieve Partij.
Deze meerderheid zal in het geweer
komen en de regering vervroegde
verkiezingen afdwingen.
"Wij zijn niet uit op geweld. Ge
weld betekent datje geen argumen-
bankroet. Wij zullen op
wijze de kiezers tegen De
biliseren. Hoe? Door grote ucmuu-
straties, petities, protestmarsen.
Telkens zullen we er op hameren
hoe hij, De Klerk, de zaak heeft
verneukt - dat is ook een goed Hol
lands woord, hè? We zullen de druk
opvoeren tot hij geen keus meer
heeft en vervroegde verkiezingen
uitschrijft".
Geweld wordt door de Konserva
tieven afgewezen, maar er zijn ande
re, verwante, organisaties, zoals de
neo-fascistische Afrikaner Weer
stand Beweging (AWB) waarvan de
aanhang popelt om het geweer uit
het foudraal te halen. Van der Mer
we: "Nogmaals, wij zijn daar niet
voor. maar de regering heeft een kli
maat gecreëerd waarin geweld een
optie wordt".
Als de regering zich doof houdt
voor de stem van het 'Volk', zal naar
andere middelen worden gegrepen.
Drastischer, maar nog steeds ge
weldloos, bezweert Van der Merwe.
"We zullen het openbare leven lam
leggen met stakingen en werkon
derbrekingen. Er zal geen vliegtuig
opstijgen, geen trein rijden, geen
brandweerwagen uitrukken en
geen politieman zal de ronde doen.
In de ziekenhuizen zal het werk stil
liggen en op de scholen zal geen les
worden gegeven. Worden onschul-
digen daar de dupe van? Tja, het
had allemaal vermeden kunnen
worden als De Klerk vrijdag de zaak
niet had verneukt".
Blanke staat
Wanneer de regering "amateuris
tische liberalen" tenslotte het
veld zal hebben geruimd, kan de
