'Het is niet goed beroemd te wezen 3A I]KOFI Onor l)K Pure kolder van Bert Visscher Brieven Pasternak in UB Leiden ./IF in i< li i') us MHXAH3. IAUKOU rm i'js-1 Architectuur en stedebouw in Indonesië Slipjeslol in betere klucht Sprankelende Brahms voor weinig publiek Moskou eert Pasternak Eerste museumprijs Noordbrabants Museum DONDERDAG 8 FEBRUARI 1990 KUNST H PAGINA 21 i IO.I8B0 J '4 Hf™ De onlangs teruggeplaatste grafsteen i graafplaats Rhijnhof no. 625. Aanstaande zaterdag, 10 februari, werd honderd jaar geleden Boris Pasternak in Moskou geboren. Wie kent DokterZjivago niet, de roman waarvoor Pasternak in 1958 de Nobelprijs kreeg. Een literaire rel, die zijn weerga niet kende, volgde en Pasternak werd door de Sovjet-autoriteiten gedwongen de prijs te weigeren. Minder bekend is dat Pasternak vooral een voortreffelijk dichter was. Tijdens de Stalin-terreur, in de jaren dertig bijvoorbeeld, schiep hij door de omstandigheden geen eigen werk, maar maakte geroemde Russische vertalingen van onder anderen Goethe en Shakespeare. En wie een authentieke brief van de schrijver wil zien, hoeft niet ver te reizen: De Leidse universiteitsbiliotheek bezit sinds korte tijd twee handgeschreven brieven van een auteur, die bekender werd om het rumoer rondom Dokter Zjivago dan om zijn literaire kwaliteiten. i de Leidse hoogleraar Slavistiek Nicolaas van Wijk (1880-1941) op be- 'Een tango aan de Dnjepr', soloprogramma van en door Bert Visscher. Regie: Just Vink. Gezien op 7 februari in de Leidse Schouw- LEIDEN - Een avond vol pure kolder - dat is het specialisme van Bert Visscher die in zijn beste momenten nog 't meest doet den- ken aan de Engelse komiek Tom my Cooper. Niet om hem met die vergelijking in een hokje te stop pen, maar om een idee te geven van het soort humor dat hij brengt. Hoewel aanmerkelijk minder bekend dan collega's als bijvoorbeeld Brigitte Kaandorp en Herman Finkers gaat ook Bert Visscher bij een breder publiek steeds meer populariteit genie ten. Twee jaar geleden had hij tij dens het Leidsch Cabaret Festi val een succesvol gastoptreden. Hij blijkt echter ook een hele avond te kunnen boeien. Het was gisteravond in een zeer redelijk bezette schouwburg duidelijk te HELMOND (ANP) - Voor het eerst wordt in Nederland een uitgebreide tentoonstelling gehouden over ar chitectuur en stedebouw in Indone sië in de afgelopen eeuwen. Deze tentoonstelling is van 11 februari tot 8 april te zien in 't Meyhuis in Hel mond. Het Indische Bouwen was in sep tember 1988 het hoofdthema van een studiebijeenkomst in Djakarta, die werd georganiseerd door de Ne derlandse en.Indonesische Archi tectenverenigingen BNA en IAI. Het historische belang van deze architectuur neemt sterk toe. Op de merken, dat de eerste (of nadere) kennismaking met deze in 1960 in Groningen geboren cabaretier goed is bevallen. Visscher overdondert zijn pu bliek met tal van dwaze vondsten die hij in hoog tempo en met een uitzonderlijke clowneske mimiek presenteert. Alleen al bijvoor beeld het aantal gekke kreten dat hij slaakt, valt na en kwartier niet meer te tellen. Daar komen nog eens de vele idiote uitdossingen en een flinke hoeveelheid requi- sieten bij. Een echte verhaallijn kun je niet ontdekken, al lijkt het wel dat hij in 'Een tango aan de Dnje pr' indruk probeert te maken op een zekere Natasja. Met regel maat wendt hij zich tot haar. Da's trouwqns een truc die hij vaker toepast: praten tegen iemand ach ter de coulissen. Visscher vliegt heen en weer en zit geen moment stil. Rustige nummers zijn er niet, want het geheel dendert met ui- tentoonstelling is Batavia het voor beeld voor de stedebouwkundige ontwikkeling van een Indische stad met een model van het Kasteel rond 1650 en met prenten, tekeningen en schilderijen vanaf 1602 tot in deze Het tweede deel van de expositie belicht de architectuur in de Indi sche steden. Veel aandacht wordt besteed aan het bouwen in de vori ge en het begin van deze eeuw. Ook is te zien hoe de steden daar tegen woordig zowel oude als hypermo derne architectuur in zich vereni gen. De culturele betekenis van het In dische bouwen als inspiratiebron voor hedendaagse Indonesische ar chitectuur en stedebouw is duide lijk herkenbaar. Er is verder groei ende internationale belangstelling voor architectuur en het vroegere bouwen in Indonesië: de eerste ar- chitectuurreizen ziin al georgani seerd. terst soepele overgangen gewoon voort. Publiek uit de zaal op het podi um halen is een klassiek 'succes verzekerd'-nummer, maar de 'slachtoffers' werken gewillig mee. Nep-Engels, Nep-Spaans, Nep-Italiaans enz.: het zijn zulke .bekende foefjes maar - eerlijk is eerlijk - Bert Visscher past ze meesterlijk toe. Kostelijk is bij voorbeeld de manier waarop hij in het Nep-Deens het sprookje 'de prinses op de erwt' van H.C. An dersen voorleest. In de categorie cabareteske slapstick heeft Bert Visscher met dit (inmiddels derde) solopro gramma een stevige positie ver overd. Tijdens een stammenoor- log in de jungle met één hamer slag een tube tandpasta leeg slaan: inhoudelijk stelt het alle maal niets voor, maar het is wel leuk. WIJNAND ZEILSTRA LEIDEN De nieuwe brievencata logus maakt het de bezoeker van de Dousakamer gemakkelijk. De •schatten van de universiteitsbilio theek worden daar achter slot en grendel bewaard, maar sommige kunnen wel na enige formaliteiten aan de aanvrager getoond worden. Zo ook twee brieven van Boris Leonidovitsj Pasternak, in 1959 in het Duits aan de Haagse Frida Kauf- mann geschreven. De brieven wer den met medewerking van de sla vist Jan Paul Hinrichs bij de univer siteitsbibliotheek (UB) bezorgd. Hinrichs is naast vakreferent Slavi sche letteren in de UB ook secreta ris van de Slavische Stichting te Leiden. Hij richtte in het verleden uitgeverij De Lantaarn op en schrijft essays over Russische lite ratuur in onder andere het tijd schrift Het Oog in 't Zeil. In die laatste hoedanigheid kwam hij de ongepubliceerde brieven op het spoor. Hinrichs: "In een artikel van Lisette Lewin in de Volkskrant, vijf jaar terug, was er zijdelings op ge wezen, maar niemand was er achter heen gegaan. De brieven bleken in het bezit van de journalist Henk van Stipriaan. Frida Kaufmann was zijn moeder. Ik was er verbaasd over dat ik door de rol van het toeval de brie ven binnen vierentwintig uur te zien kreeg. Ik belde Van Stipriaan. Hij moest dezelfde avond voor zijn werk nog in een Leids etablisse ment zijn en bracht de brieven mee. Uit piëteit tegenover zijn moeder had hij de brieven nooit gelezen. Van Stipriaan zelf stond ze, toen ik het hem vroeg, meteen aan de UB af'. Trots Van Stipriaan overleed vorig jaar, Frida Kaufmann was in de jaren zestig overleden. Zij had zoals zove le anderen de auteur van Dokter Zji vago na de toekenning van de No belprijs een bewonderende brief ge stuurd. Hinrichs: "Pasternak schijnt er in kort tijdsbestek vanaf de toekenning van de Nobelprijs tot aan zijn dood in 1960 zo'n twintig tot dertigduizend ontvangen te heb- ben, waarvan hij er een aanzienlijk aantal beantwoord heeft, zoals in de mémoires van zijn vriendin Olga door Emiel Fangmann Ivinskaja te lezen staat. Dat bete kent dat een brief van Pasternak niet echt heel zeldzaam is, zij het in Nederland waarschijnlijk wel". Pasternak bedankt in de brieven op bescheiden wijze Frida Kaufmann voor haar reacties en sluit in zijn eerste brief een foto van hem bij (nu ook in bezit van de UB), maar vraagt haar om zijn verplichtingen niet te onderschatten. Vermoedelijk heeft Frida Kaufmann in haar niet opge spoorde brieven aan Pasternak ook aangeroerd dat Pastemaks moeder eveneens Kaufmann heette. Paster nak moest echter niets van biografi sche kwesties hebben. Hinrichs: "Ik moest aan een van zijn bekend ste gedichten Het is niet goed be roemd te wezen denken. Pasternak hield er niet van tijdens zijn leven van alles over hemzelf te verzame len. Daarentegen was hij wel erg trots op de ene brief die hij ooit van Rilke, een vriend van zijn vader, mocht ontvangen en als een klein ood bewaarde." Enkele strofen uit dit gedicht, in 1956 in het tijdschrift Znamja verschenen, luiden: Het is niet goed beroemd te wezen./Dat strekt geen sterveling tot eer,/Steeds maar archieven door te lezen, Met manuscripten in de weer...Een an der zal in later dagen/jouw wegen volgen op de voet, Terwijl je zelfvan nederlagen/ en van triomf niet we ten moet. Twee jaar geleden bezocht Hin richs Peredalkino, het schrijvers dorp nabij Moskou waar Pasternak woonde en stierf. "Ze hadden toen het plan in zijn huis, dat leegstond, een museum te vestigen. Het was het jaar dat Dokter Zjivago einde lijk in de Sovjet-Unie mocht ver schijnen." Citaat Net als Salman Rushdie's De Dui velsverzen voor sommige moslims was Dokter Zjivago voor de com munisten een boek, waar door velen in Rusland toen over geoordeeld werd, zonder dat men de inhoud kende. Pasternak gaf het ma nuscript, vermoedelijk quasi-naief, aan de Italiaanse communistische uitgever Feltrinelli mee. Het ver scheen in het Italiaans in Milaan in 1957. In 1958 kwam het in andere Westeuropese landen uit. Nico Scheepmaker zorgde voor de Ne derlandse vertaling. Zelfs de eerste Russisch-talige uitgave verscheen dat jaar in Nederland, bij de Haagse uitgever Mouton. De roman handelt in verbrokkel de stukken proza over de Russische geschiedenis van deze eeuw, waarin Dokter Zjivago ten onder gaat. De gedichten die hij aan zijn geliefde schrijft, waaronder het fameuze Hamlet, staan achterin. De Russi sche machthebbers zagen onder an dere in een gevleugeld citaat uit het boek als De mens wordt geboren om te leven, en niet om zich op het lei 'en voor te bereiden kritiek op de com munistische heilsverwachting. Na toekenning van de Nobelprijs ont stond in Rusland een ware hetze te gen de auteur. Tot zijn verdediging schreef bijvoorbeeld G.K. van het Reve een open brief aan Chroesjt- sjov in Het'Parool. Om verbanning te voorkomen trok Pasternak uit eindelijk het boetekleed aan en wei gerde de eerst dankbaar aanvaarde Nobelprijs. Maar als gezegd, Boris Pasternak schreef meer dan Dokter Zjivago. Zijn dichtbundel Sestra moja zjizn (Mijn zuster het leven) wordt door sommigen beschouwd als de be langrijkste Russische bundel uit de jaren twintig. Het is dan ook niet vreemd dat dit werk in de grote boe kencollectie van Nicolaas van Wijk werd aangetroffen, een collectie die in het bezit van de UB is. Van Wijk werd in 1913 de eerste Nederlandse hoogleraar in de slavistiek. Hij stierf in 1941 en werd op de Leidse be graafplaats Rhijnhof in een graf bij gezet. Ook twee met Van Wijk be vriende Russen, Leonid en Michail Zatskoj verblijven in het graf. De grafsteen, jaren verwijderd omdat betalingen uit het buitenland uit bleven, werd onlangs op initiatief van de Slavische Stichting terugge plaatst. Wat Pasternak betreft neemt uit- AMSTERDAM (ANP) - Het Prins Bernhard Fonds heeft de eerste jaarlijkse museumprijs toegekend aan het Noordbrabants Museum in Den Bosch. Volgens de jury is het museum erin geslaagd een mistroostige huisvesting te verwis selen voor een op voorbeeldige wij ze aangepast monument, waarin de Voor 10 miljoen kunst gekocht DEN HAAG (ANP) - De Nederlan ders hebben het afgelopen jaar voor meer dan 10 miljoen gulden aan kunstwerken gekocht in het kader van de kunstaankoop-regeling van het ministerie van welzijn, volksge zondheid en cultuur (wvc). Dat is het hoogste bedrag in een jaar sinds de regeling in 1984 inging. Minister D'Ancona van wvc heeft aangekon digd dat in 1990 900.000 gulden'ex tra ter beschikking komt voor de kunstaankoop-regeling. Deze regeling houdt in dat expo sitiebezoekers die kunst willen ko pen bij een door de staat erkende galerie tot 10.000 gulden kunnen le nen zonder daarover rente te beta len. De lening kan minimaal dui zend gulden bedragen. De gale- rieklant moet wel tenminste een vijfde van de aankoopsom zelf beta len. Tegen de regeling bestond des tijds veel weerstand van de Be roepsvereniging van Beeldende Kunsten (BBK), die vindt dat de bank teveel kan bepalen wie wel en wie niet mag lenen voor kunst. De "gewone student, de werkloze of de bijstandstrekker" wordt door deze regeling in elk geval niet aan betaal bare kunst geholpen, meent de BBK. Boris Pasternak. (foto ap> geverij De Arbeiderspers binnen kort een initiatief. Op 27 februari verschijnen in de Prive-Domein- reeks zijn Autobiografische ge schriften in een deel. zoals de auto biografie Vrijgeleide uit 1931 en het Autobiografische Essay, in Rusland in 1967 verschenen. Op dezelfde dag zendt de NOS een portret uit van de vertaler en inleider van deze ge schriften Charles B. Timmer. vertaling brief 17 augustus 1959 Beste mevrouw Kaufmann, Hierbij stuur ik u een foto van mij, om u af te schrikken en uw dromen tegen nieuwe bezoeken van mij ter beschermen en te be veiligen. Een opname van het Ril- ke-portret van mijn vader wilde ik u ook toesturen, ik kon er even wel geen vinden. Biografische zaken, verwant schapskwesties, het verleden is niets voor mij. Dr. Zj. zult u gele zen hebben, daar ben ik met alles wat ik was en wat rondom me was. niet in familievertakking. Het wezenlijke is toch wat de mens gedaan en voortgebracht heeft. Het was me een vreugde uw aardige, onbevangen brief te le zen, ik dank u zeer, en wens u van harte veel welbehagen en een hel der onbezorgd geluk. Uw B. Pasternak. collectie goed wordt beheerd en ge presenteerd. De prijs, een bedrag van 100.000 gulden, wordt op 25 april in Den Bosch uitgereikt. Het Prins Bernhard Fonds be staat dit jaar een halve eeuw. Het heeft de museumprijs, de enige in zijn soort in ons land, ingesteld voor een museum dat zich onderscheidt door nieuwe en vernieuwende acti viteiten waarmee publiekelijk aan- .dacht wordt getrokken. De prijs gaat jaarlijks naar een categorie, bij voorbeeld een museum voor ar cheologie of beeldende kunst, voor techniek of natuurhistorie. Deze eerste keer kwam er een plaatselijk of provinciaal museum voor in aan merking dat ook aandacht besteedt aan kunst en dat tot over de regiona le grenzen publiek trekt. Festival over complexiteit in de muziek ROTTERDAM (ANP) - Waarom schrijven componisten soms ont zettend moeilijke partituren die be paalde musici tot wanhoop en razer nij brengen en anderen eindeloos fascineren? Dat is het thema van het festival dat op 8, 9 en 10 maart in De Unie in Rotterdam wordt gehou den. Het festival over de complexiteit in de muziek omvat zeven concer ten, vijf lezingen en twee forumdis cussies. Het is georganiseerd door Nieuw Ensemble en de stichting Gaudeamus voor hedendaagse mu ziek. 'What the butler saw' van Joe Orton door Ef- fekten in ontwikkeling. Vertaling: Margaret Tamblyn. Bewerking: Peter Eversteyn en Jaap ten Holt. Decor: Louise Caspers. Re gie: Peter Eversteyn. Gezien in het LAK Theater op 7 februari 1990. Herhaling: 8 fe- LEIDEN Het begin doet het ergste vrezen. De heldere expres siviteit van Barbara in de luid sprekers gaat over een -in mum melende, slecht verstaanbare ac teur die een parodie op een dertig jaar oudere psychiater moet ge ven. Met de sigaret in de ene en het whiskyglas in de andere hand vraagt hij een solliciterende uit zendkracht eerst figuurlijk, dan letterlijk het hemd van het lijf. We zitten dus bij een komedie. Het gaat echter verder en als de jongedame zich vrijwel ontkleed op een bureau vlijt om een test van voorbehoedmiddelen te on dergaan, komt des psychiaters vrouw binnen, gevolgd door een reeds half ontkleed mansper soon. Conclusie: we zitten niet bij een komedie, maar bij éen klucht, en kunnen dus ook op dat punt het ergste verwachten. In de vijf kwartier die volgen, dient dat ergste zich dan ook on afwendbaar aan in een 'sneeuw- balplot' van een absurditeit die met geen pen te beschrijven is. Het uitgangspunt daarbij is drie ledig: onderboekenlol (slipjeslol is misschien een beter woord), seksuele aberraties en gekke psy chiaters. Altijd goed voor een gul le lach en men moet Orton nage ven, dat hij in vindingrijkheid An- dré van Duin overtreft (maar hij heeft dan ook het voordeel dat hij szich op de intelligentsia richt, en 'dan mag er meer'. Goed, bij vlagen werd het best wel leuk, waarschijnlijk vooral voor de toeschouwer die het bete re kluchtrepertoire sinds Fey- deau niet zo goed gevolgd had, en sommige spelers hadden ook het onnadrukkelijke dat dit repertoi re vereist. De pretenties en het se- mi-intellectualisme van het ge heel, doorwerkënd in de kretolo gie op het programmablaadje, werkten echter niet als het zout in de pap. Integendeel. Het werd meer zout dan pap. PAUL KORENHOF JEUGDTHEATER - De Nederlander George Podt (40) is voorgedragen als directeur van het gerenommeerde Theater voor de Jeugd in Munchen. De culturele raad van deze Zuidduitse stad heeft dit gisteren bekend ge maakt. Podt is leider geweest van de Amsterdamse theatergroep Weder zijds. Concert door het vocaal ensemble Ottovoci onder leiding van Maurice Broussard. So pranen: Wynanda Zeevaarder en Marga- reth Iping, alten- Margo Rens en Jannie Wil- demast, tenoren: Jos van de Velde en Sjef van Leunen, bassen: Donald Bentvelsen en Siebren Zwaan. Met medewerking van de pianisten Kees Schul en Karin Volmer Ge hoord op 7 februari in de Kapelzaal van K LEIDEN - Een kleine vier jaar ge leden richtte de in Nederland wo nende Italiaan Maurice Brous sard een ensemble op, dat zoals de naam aangeeft uit acht stem men bestaat en zich vooral toelegt op romantisch en modern reper toire. Gisteren gaf dit dubbel- kwartet in een Frans-Duits pro gramma blijk van een reeds hecht 'samenspel'. Het podium werd ef ficiënt ingericht: de vleugel hele maal links en verder vier hoge les senaars waaruit twee aan twee ge zongen werd. Zo konden de zan gers over hun bladmuziek ge makkelijk de dirigent en het pu bliek zien zonder teveel in de par tituur te neuzen. Hun pittige aanpak bleek al in Half romantisch, half archaïsch is Gounods toonzetting van de ze ven kruiswoorden van Christus. Zeven tamelijk statische schilde ringen met af en toe een gevoelige noot in bijvoorbeeld het 'cruci- fixerunt eum', waar de dirigent Broussard extra emotie in liet leg gen. Het meest sprak mij aan het meer dynamische programma na de vijf 'Quatrains Valaisans' van Milhaud, korte muzikale schet sen die bondig werden neergezet. Deze werkjes waren evenals de andere onderdelen voor de pauze geheel a capella (zonder begelei ding) en stellen hoge eisen aan ge lijkheid, klankkleur en zuiver heid. Wat het laatste betreft klon ken in Milhaud sommige akkoor den niet helemaal zuiver in de middenstemmen en was het af en toe zoeken naar de juiste balans. Afgezien van deze paar schoon heidsfoutjes kon men genieten van een homogene klank en een ritmische precisie in de uit spraak. De bassen klonken helder en sonoor en haalden met gemak de lage D in 'Calme des nuits' van Saint-Saëns. de pauze van Brahms. Misschien omdat toen alles uit het hoofd werd gezongen ën gedirigeerd of door de pianistische aanvulling van Kees Schul en later ook Karin Volmer (vierhandig). De drie kwartetten op. 31 brachten meteen de Weense sfeer erin door de meest driedelige versvoeten en maatsoorten. Sprankelend klonken ook de 'Neue Liebeslie- derwalzer' op. 65, waarin met eni ge humor het wel en wee van de liefde wordt beschreven. De ver schillende karakters van de wal sen kregen een fel contrast terwijl toch de eenheid bewaard bleef. Ook solistisch konden de voca listen zich nu presenteren in de diverse walsen voor één solostem en piano, en dat gebeurde ook heel overtuigend. Het helaas slechts 13 man sterke publiek kon dit frisse optreden goed waarde ren, wat resulteerde in een minia tuur toegift: Quintette de la peur van Ibert, dat in tegenstelling met wat de titel doet vermoeden, een vrolijk en schalks werkje is. FRANK DEN HERDER f*'- ft,* -A.V r.-z jr. YA- <v '/Yrr'Z /2> MOSKOU (ANP) In de Historische biliotheek van Moskou is voor het eerst een tentoonstelling geopend over het werk van Pasternak, waarbij Moskovieten nu een blik kunnen slaan op zijn jongste werk. Dit heeft het officiële persbureau Tass gisteren gemeld. Op de expositie zijn onder andere jaarboeken van 1914 en 1915 te zien, waarin Pasternak zijn eerste verzen publiceerde. Verder zijn er meer dan 200 boeken, journaals en verzamelde verzen, waarvan de meeste pas dit jaar in de Sovjetunie weer kunnen worden uitgege ven. Naast correspondentie met andere dichters als Osip Man- delsjtam zijn ook Pasternaks vertalingen van werken van Shake speare. Lord Byron, Goethe, Rilke, Verlaine en Georgische dichters op de tentoonstelling vertegenwoordigd. De expositie wordt gehouden in het kader van een jubileumpro gramma ter gelegenheid van de honderdste geboortedag van de schrijver. 1990 is uitgeroepen tot het "jaar van Boris Pasternak" door de onderwijs en cultuurorganisatie UNESCO van de Verenig de Naties. Een museum gewijd aan de auteur wordt deze week ge opend in zijn zomerhuis in het nabij Moskou gelegen Peredelkino. ROTTERDAM Het Museum Boymans-Van Beuningen trekt dagelijks drommen bezoekers voor de tentoonstel ling van de Nederlandse kunstschilder Kees van Dongen. De tentoonstelling die al twee weken is verlengd duurt nog tot 18 februari. (foto anp>

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1990 | | pagina 21