Opkomst Japan geen
reden voor verbazing9
'Ter Beek volgt mijn aanbevelingen op'
NABIJ
Pleidooi Rushdie
werkt averechts
I REPORTAGE i
Historiscus en econoom Klein stoort zich aan onuitroeibare mythes
Luitenant-generaal Wilmink schrikt niet van bezuinigingen
DINSDAG 6 FEBRUARI 1M
LEIDEN - "De armen hebben het hiernet zo beroerd als bij ons", noteerde een Nederlandse
matroos in de 17de eeuw over Japan. "De enige nuchtere waarneming die ik over Japan heb
gevonden", meent D.W. Klein van de Leidse Universiteit. Nederland was, op een handjevol
Portugezen na, eeuwenlang de enige vreemde mogendheid die toegang had tot het keizerlijke
Japan. De historicus en econoom Klein onderzocht de handelsbetrekkingen tussen Nederland en
Japan en stuitte op hardnekkige stereotypen, onuitroeibare mythes en een eeuwige verbazing. Zoals
bijvoorbeeld de volgens hem onterechte verbazing van het Westen over de economische opmars van
Japan.
door
Karei Berkhout
opkomst zijn, zoals Taiwan en Zuid- iets dat grote bedrijven eigen is. Bij
Korea, het nog sneller gaan doen? bedrijven zoals Unilever en Philips
De economische bloei van Japan is
volgens u helemaal geen wonder en
dus geen reden voor verbazing.
Maar de komeetachtige opkomst v wwiv
van de Japanse economie is toch wel kwam juist Japan zo op?
degelijk wonderbaarlijk?
T„ "De opkomst is in het geheel niet
Klem: Zeker, dat Japanse Wirt- te danken aan zogenaamd unieke
schaftswunder' is wonderbaarlijk, eigenschappen van Japan. Mensen
maar niet wonderbaarlijker dan bij- die dat denken, verwarren de eco-
voorbeeld dat van Duitsland na de nomische inrichting van een land
Tweede Wereldoorlog. Net als Ne- met de economische resultaten. Ja-
derland in de Gouden Eeuw en En- pan heeft zijn economie op een heel
geland ten tijde van het British Em- eigen manier ingericht
pire heeft Japan heel snel een over- niet de oorzaak van de v<
gang gemaakt van een agrarische groeicijfers. Die hebben
samenleving naar een geïdustriali- ie economische grondslag, zoals ik
seerde economie. Het zogenaamde eerder al zei",
wonder is geen wonder, maar ge-
ik vaak kom voelen de werk
nemers zich ook sterk verbonden
met het grotere geheel. In Japan ziet
het er voor ons alleen een beetje
raar uit, omdat werknemers dan ie
dere ochtend gymnastiek doen.
Het is de verschijningsvorm die
bevreemding wekt. Japan is na-
Blijft toch de vraag: waarom tuurlijk ook een vreemd land, maar
"Ja, dat is heel waarschijnlijk.
Vooral nu Japan de leiding heeft ge
nomen zullen landen zoals Taiwan
en Zuid-Korea maar ook Thailand
en Maleisië zich razendsnel ontwik
kelen".
niet de oorzaak van de verbluffende aard kan ik als
daardoor moet de westerling zich
niet laten misleiden. Iedereen die
voor het eerst in Japan komt ver
baast zich erover hoe traditie voort
leeft naast een hypermodern leven.
Maar dat is hier ook zo: denk maar
aan de eeuwenoude dijken die we in
Nederland hebben en waarover we
ons ook niet verbazen. Met zaken
als cultureel verschijnsel en volks-
niets. Het
begrip volksaard ligt trouwens heel
erg dicht aan tegen discriminatie".
woon een optelsom van een aantal
economische factoren: grondstof
fen, arbeid, kennis en een goed
management. Over een jaar of vier
beheerst Japan ook de financiële
wereld en is de beurs in Tokyo gro
ter dan die in New York. Ook dat is
niet meer dan een normale econo
mische ontwikkeling: na de indus
trialisatie waarmee een hoop kapi
taal wordt verdiend, komt de tijd
dat dit kapitaal zijn weg vindt".
Is deze zienswijze niet wat al te
simpel?
"Nee. In de jaren zestig heeft de
Franse econoom Schreiber zelfs
een theorie ontwikkeld, die zegt dat
hoe later een economie zich ontwik
kelt hoe sneller het gaat. Als een
land later begint, hoeft het niet alle
technologie zelf te ontwikkelen
maar kan het eerst veel dingen afkij
ken. Engeland heeft nog ruim een
eeuw gedaan over zijn industriële
revolutie, terwijl Duitsland en
Frankrijk dat al sneller deden. Het
meest uitgesproken voorbeeld is
Japan, dat er maar veertig jaar voor
nodig heeft gehad".
Houdt dat in dat landen die nu in
Hoe komt het dat in verhalen over
Japan de Japanse opkomst de economische
ondergesneeuwd raakt
Japan als een
grotendeels stu- door het beeld
Tên? uniek land?
"De verwevenheid tussen over- "De" mythe van Japan wordt in de
heid en bedrijfsleven is inderdaad eerste plaats in stand gehouden
heel groot in Japan. Maar dat is in door de Japanners zelf. Japan is
het Westen op een andere manier geobsedeerd door de eigen identi-
invloed heeft als uniek. Alle volken zijn uniek,
op de regering. Een ander voor-
Japanners zijn nog unieker
beeld is West-Duitsland, waar de dan anderen, vinden zijzelf. Daar-
overheid en de staal-industrie gro- naast wordt die mythe in stand ge-
tendeel zijn verweven.. Een echte
urije-markt-economie' bestaat
trouwens helemaal niet, nergens.
houden door het Westen, dat denkt:
volk dat ons Westerlingen over
treft moet wel heel uniek zijn. Aan
De technologische ontwikkelingen die gedachte ligt
gaan zo hard, dat steeds grotere in- gantie
vesteringen nodig zijn die alleen slag. Zo
een overheid kan betalen",
discriminatie ten grond-
hoe is het mogelijk dat
een niet-westers land dat niet een
duizendjarige christelijke bescha-
Spelen bepaalde culturele ver- ving heeft genoten het zo ver
schijnselen niet toch een belangrijke schopt. Daardoor blijft het westen
rol? De typisch Japanse familie- zich verbazen over het Japan dat zo-
band, het gevoel deel te zijn van een genaamd uit het niets kwam. Maar
groter geheel maakt toch dat een Ja- Japan komt niet uit het niets: in de
panse werknemer keihard werkt jaren dertig versloegen de Japan-
Klein: "Japan komt niet uit het niets. In de jaren dertig versloegen de Ja
panners met hun gloeilampen al Philips op de Europese markt".
(foto Holvast)
"Het beeld dat wij hadden van Ja
pan was nu eens heel positief, dan
weer heel negatief maar altijd een
spiegel van ons eigen denken. Toen
Japan in 1904 bijvoorbeeld in oor
log raakte met Rusland was de
Nieuwe Rotterdamse Courant
(NRC) eerst pro-Japan, omdat de li
berale NRC bezwaren had tegen het
tsaristisch regime. Dat sloeg later
om mede onder invloed van angst
voor het 'gele gevaar'. De ideologie
van het 'gele gevaar' is in die tijd
ontwikkeld door de Duitser Hans
Knackwurst in opdracht van keizer
Wilhelm. De bron van dit soort beel
den ligt uiteindelijk in een enorm
gebrek aan kennis".
"Die verbondenheid ii
niet zo typisch Japans, i
Het bedrijfsleven vindt dat de
Leidse universiteit ernstig tekort
schiet bij het doorgeven van de
noodzakelijke kennis. Projecten
zoals de Japankunde aan de Rotter
damse universiteit zijn volgens veel
"Volkomen. Toevallig heb ik in
Rotterdam samen met professor
Stam die Japankunde naast de be
drijfskunde opgezet. De samenwer
king tussen het bedrijfsleven en de
universiteit loopt daar traditioneel
heel goed. De Leidse universiteit is
echter heel literair en cultureel ge
richt en heeft daardoor helemaal
geen belangstelling voor het be
drijfsleven. De universiteit hier is
trouwens helemaal zo bureaucra
tisch geworden dat ze niet meer in
staat is om op maatschappelijke
vragen in te spelen. Als minister
Ritzen het onderwijs niet drastisch
hervormt is het reddeloos verlo-
DEN HAAG - De tot een cliché
verworden 'voortdurende ontspan
ning tussen Oost en West' mag in de
nabije toekomst tot meer besparin
gen op de defensie-organisatie lei
den, de bevelhebber van de land
macht is geen terneergeslagen man.
Sterker, luitenant-generaal Wil
mink heeft zelfs van harte meege
werkt aan de samenstelling van het
pakket bezuinigingsmaatregelen
dat minister Ter Beek van plan is
door te voeren.
door
Bart Jochems
De minister van defensie meldde
de Tweede Kamer bijna twee we
ken geleden hoe hij de 2,2 miljard
gulden bezuinigingen bijeen wil
schrapen die PvdA en CDA over
eenkwamen. Voor de landmacht
sprong vooral de terugtrekking van
Nederlandse militairen uit de
Bondsrepubliek in het oog. In 1991
worden er 375 uit Seedorf terugge
haald, in 1992 eenzelfde aantal, met
dien verstande dat ze binnen
vierentwintig uur weer ter plekke
kunnen zijn. "Ik heb dat zelf op tafel
gelegd", zegt Wilmink.
Met de minister beklemtoont de
bevelhebber dat het om een voorne
men gaat; er wordt vooruit gekeken
op een akkoord over vermindering
van de conventionele (niet-nucleai-
re) strijdkrachten in Europa (CSE).
Voor de NAVO komen de bezuini
gingen op materieel in een CSE-I-
akkoord op 10 tot 15 procent. "Als
er een CSE-akkoord komt, dan
neemt de waarschuwingstijd toe.
We krijgen meer tijd om ons voor te
bereiden op een Russische aanval.
Het is in zo'n situatie verantwoord
om de maatregel van 1983, toen
werd besloten dat alle eenheden in
West-Duitsland honderd procent
paraat moesten zijn, terug te draai-
Van groot belang acht Wilmink
het dat de maatregel niet onomkeer
baar is. "Die militairen kunnen snel
weer ter plaatse zijn. Maar met het
materieel is het anders". Met na
druk: "Het materieel blijft in Duits
land".
Tevreden
Van Wilmink is geen gemopper te
horen over onacceptabele bezuini
gingen, op Defensie. De generaal is
zelfs tevreden: "Wat de landmacht
betreft, heeft de minister onze aan
bevelingen opgevolgd. In die sug
gesties ben ik uitgegaan van drie
elementen: onze NAVO-taken. een
mogelijk CSE-akkoord en de bespa
ringen op het defensie-budget. Dat
speelde mee, maar onze taak-uit-
voering mocht niet in gevaar ko-
"We kunnen nog kritischer naar
de eigen organisatie kijken: op be
paalde punten kan de exploitatie
beter, soms kunnen nieuwe techni
sche vindingen voor besparingen
zorgen. Naast die exploitatie zul je
ook naar de aanschaf van materieel
moeten kijken". Maar de generaal
loopt, begrijpelijk, niet voorop by
de supporters van bezuinigingen op
de materieel-aanschaf: "Het is van
wezenlijk belang dat nieuwe inves
teringen ook in de toekomst moge
lijk blijven".
Een voorbeeld bij uitstek is de an
ti-tankhelikopter, vindt Wilmink.
De Nederlandse regering is al jaren
van plan er vijftig aan te schaffen,
maar tot nog toe is de bestelling niet
geplaatst, vooral omdat de politieke
top van het departement geen keu
ze kan maken tussen de verschillen
de aanbiedingen. Met de aanschaf is
ongeveer 1,7 miljard gulden ge
moeid.
Wilmink: "Voor de huidige taak
uitvoering is zo'n helikopter nood
zaak. De krijgsmachten worden
steeds flexibeler, mobieler. De
landmacht heeft behoefte aan
lucht-capaciteit. Vijftig anti-tank
helikopters is het minimum". Toch
zou het wel eens moeilijk kunnen
worden om de Nederlandse land
macht van helikopters te voorzien,
zo beseft Wilmink. Bij de CSE-on-
derhandelingen staat ons land in
het NAVO-verband immers niet 'in
geroosterd' als het om helikopters
gaat, eenvoudig omdat ze er nauwe
lijks zijn. Nu er volop wordt onder
handeld over verminderingen, lijkt
het wat zot om een NAVO-lid toe te
voegen als 'helikopter-natie', terwijl
de NAVO-bondgenoten juist heli
kopters gaan afstoten na ontwape
ningsakkoorden.
Wil Nederland er een 'helikopter-
vloot' op na gaan houden, dan zul
len de bondgenoten extra heli's
moeten inleveren om onder het ge
zamenlijke NAVO-plafond te blij
ven. Wilmink toont zich optimis
tisch: "Natuurlijk, het gaat om een
onderlinge afweging van de bond
genoten. Maar ik hoop dat er snel
een oplossing komt, het liefst in de
komende maanden".
Dienstplicht
Allerwegen wordt de krijgsmacht
aanbevolen om de dienstplicht te
Wilmink: "On
ze taakuitvoe
ring komt niet
in gevaar".
(foto GPD)
verkorten, tenminste met twee
maanden. Ofschoon minister Ter
Beek nooit de wapenrok droeg, rea
geerde hij zeer huiverig op die sug
gesties. Terecht, meent Wilmink.
"Ik zeg niet dat het onmogelijk is,
maar er hangt wel een prijskaartje
aan, in financiële en organisatori
sche zin".
"Handhaaf je hetzelfde aantal
functies, dan krijg je bij diensttijd-
verkorting een snellere doorstro
ming. Het aantal militairen binnen
de organisatie (beroeps- en dienst
plichtig) neemt met zo'n 4000 toe.
Omdat je zo lang mogelijk profijt
wil hebben van goed opgeleide mili
tairen, zul je de opleidingscapaciteit
moeten uitbreiden. Daar heb je
meer instructeurs, meer voertuigen
voor nodig. Tel dat bij elkaar op en
ik schat dat verkorting Van de
dienstplicht met twee maanden tus
sen de 150 en 200 miljoen gulden
kost".
Maar hoe zit het dan met de verve
ling onder militairen? De leegloop
van het militaire apparaat onder
streept toch de mogelijkheid de
dienstplicht te verkorten? "Nee, ik
heb moeite met een rechtstreekse
koppeling tussen dienstplichtver
korting en verveling. De oorzaken
van de leegloop zijn niet weg te ne
men door de dienstplicht te verkor
ten. Leegloop ontstaat doordat je te
maken hebt met een dienstplichti
ge, een onvrijwillige werknemer.
Die is veelal te hoog opgeleid voor
het werk dat hij doet in de militaire
organisatie. En door de 38-urige
werkweek zal hij zich 's avonds ver
velen binnen de kazerne-muren".
Ter Beek verklaarde in de Kamer
parmantig dat zijn voornemens het
einde betekenden van de zoge
noemde 'kaasschaaf-methode'. Be
zuinigingen hielden niet langer in
een voorzichtig hier en daar wat
schaven aan de organisatie, onder
het bewind Ter Beek zou 'het snoei
mes' worden gehanteerd. Maar tot
het daadwerkelijk afstoten van de
fensie-taken is het niet gekomen.
Daarvan wil Wilmink ook niet we
ten. "Dat speelt niet zo op het mo
ment. Ik denk veel meer in de rich
ting van een goede, intensieve sa
menwerking tussen de bondgeno
ten. Die inter-geallieerde samen
werking, daar geloof ik heel sterk
ADVERTENTIE
CURSUS CAFÉBEDRIJF f295.-
Binnenkort start in Alphen a/d Rijn en Lelden de cursus Cafébedrijf. Deze opleiding
bestaat uit 10 wekelijkse avond of middaglessen van elk 2% uur.
De cursus kost totaal ƒ295,- en men kan zich nog aanmelden. Een vooropleiding is niet
nodig en het Examen voor het Rijkserkende Diploma is op 6 juni. De zeer afwisselende
en beslist niet saaie cursus wordt zowel door vrouwen als mannen uit pure hobby
gevolgd. Sommigen hebben in hun achterhoofd om ooit nog eens een eigen Horeca-
bedrijf(je) te beginnen. Ook is er een groot tekort aan gediplomeerd horecapersoneell
De lessen worden zeer levendig gebracht met o.a. dia's, vrijblijvend wijnproeven etc.
Ook bezoekt men gezamenlijk een Brouwerij. Met het Diploma kan men zelfstandig
een Café. Petit-Restaurant, Disco. Kantine. Bar, etc. beheren. De cursus is zowel
mondeling als schriftelijk te volgen.
Voor een gratis Brochure of aanmelden, bel Stichting
Horeca Onderwijs, postbus 1161 te Breda, telefoon 076*710078.
De verschijning van 'De Satansverzen' wekte een jaar geleden in de
gehele wereld beroering onder moslims; ook in Nederland vonden de
monstraties plaats met spandoeken als 'Dood aan Rushdie'. üoto anp)
Ook verklaring verwanten gijzelaars
LONDEN Nu hij een jaar na het tumult rond zijn boek 'De
duivelsverzen' via een artikel zijn werk heeft verdedigd, krijgt
Salman Rushdie opnieuw felle kritiek van fundamentele mos
lims over zich heen. Bovendien mengen nu ook verwanten van
Britse gijzelaars in Libanon zich in de strijd.
De familieleden, onder wie onder
meer de echtgenote en de broer
van Terry Waite, hebben in een
verklaring een beroep op de nog
steeds ondergedoken schrijver
gedaan om het werk niet in een
paperback-editie te laten ver
schijnen.
In een essay in de krant The In
dependent heeft Rushdie zondag
onder meer de hoop uitgesproken
dat zijn boek binnenkort in de
goedkopere versie zal verschij
nen, iets wat inmiddels door mos
lims als een provocatie is veroor
deeld.
De verwanten van de gijselaars
achten zo'n editie van 'The Sata
nic Verses' dan ook onverant
woord. "Wij geloven dat de tijd
gekomen is om het principe van
de vrijheid van meningsuiting af
te wegen tegen dat van zelfbe
heersing, hetgeen in een be
schaafde samenleving eveneens
noodzakelijk is".
Het is inmiddels ook duidelijk
dat het beroep dat de auteur doet
op "fatsoenlijke en rechtvaardi
ge" moslims om zijn boek te on
derzoeken in een "kalme en rede
lijke sfeer" bij velen het vuur
weer heeft aangewakkerd. Rush
die gelooft namelijk niet dat hij
godslasterlijk is geweest.
Algemeen-secretaris Liagat
Hussain van de raad van moskee
ën in Bradford zei: "Ik denk dat
de moslims alleen maar furieuzer
worden omdat Rushdie nog
steeds niet schijnt te begrijpen
waarom zij zijn beledigd".
Hij voegde eraan toe dat de au
teur uit zijn schuilplaats moet ko
men om zijn principes te verdedi
gen. "Mensen die vechten voor
hun principes zijn nooit bang
voor de dood. Hij moet moedig
genoeg zijn om te voorschijn te
komen".
Een klein jaar geleden riep aya
tollah Khomeini de moslim-gelo
vigen op om de.'godslasteraar' te
doden. Dat deze oproep van de in-
EN VER
middels overleden geestelijk lei
der niet is vergeten, blijkt wel uit
het feit dat in ieder geval één mos
lim-leider in Engeland heeft laten
weten dat het doodvonnis nog
steeds van kracht is.
Van verschillende vakbroeders
krijgt Rushdie wel waardering
voor zijn uitvoerige waardering in
de krant. Diverse schrijvers von
den zijn essay een briljant
pleidooi voor de vrijheid van me
ningsuiting.
'Bomers ziet rol
kerk in oorlog
veel te positief
NIJMEGEN (GPD) - "De RK
Kerk heeft weerstand geboden
zou niet voor mijn rekening wil
len nemen dat de kerk de nazi's
heeft overwonnen". Prof. dr. A.
Manning, hoogleraar geschiede
nis van de twintigste eeuw, vindt
de uitspraken van bisschop Bo
mers over de rol van de kerk in de
Tweede Wereldoorlog te sterk.
De Haarlemse bisschop zei dit
weekeinde op een bijeenkomst in
Vught dat de kerk er de afgelopen
eeuw in is geslaagd twee 'kolossa
le' vijanden te over
nationaal-socialisme
Vereniging gaat
Hebreeuws meer
aandacht geven
LISSE Een vereniging die de
kennis van het Hebreeuws moet
bevorderen, zal in maart in
Amersfoort worden opgericht.
Niet alleen wil de vereniging de
informatie-uitwisseling verbete
ren tussen personen en instellin
gen die onderwijs in het He
breeuws verzorgen, ook wil zij
bijdragen aan nieuw eductatief
materiaal.
Het was de oud-staatssecretaris
drs. G. van Leijenhorst die vorig
jaar een lans brak voor herinvoe
ring van het vak Hebreeuws op de
middelbare scholen. Ook kwam
hij met de suggestie van een cen
trale instelling die de kennis van
het Hebreeuws moet stimuleren.
Een bijeenkomst in september
1989, waarvoor alle Nederlandse
organisaties waren uitgenodigd
die onderwijs in Hebreeuws ver
zorgen of daar op grond van hun
doelstellingen betekenis aan toe
kennen, leidde tot het besluit een
vereniging op te richten.
De vereniging wil zich richten
op alle varianten van het He
breeuws. Dat betekent dat zowel
de taal van de Tenach (Hebreeuw
se bijbel) als de taal van de Misjna
(oudste deel van de Talmoed) aan
bod komt. Ook is er aandacht
voor de taal van de Middeleeuwse
geleerde Maimonides en het mo
derne Hebreeuws.
De werkgroep die de vereni
ging voorbereidt, wil onder meer
een informatieblad gaan verzor
gen. Secretaris is Henk Heikens
uit Lisse, die ook het secretariaat
van het 'Dagmaat' leerhuis aldaar
verzorgt, dat ook een cursus bij
bels Hebreeuws in het pakket
heeft.
De Nijmeegse hoogleraar on
derscheidt in de houding van de
RK Kerk elementen van verzet
maar ook van aanpassing aan de
nieuwe situatie. Officieel veraf
schuwde de kerk de nazi-ideolo
gie, maar in de praktijk paste ze
zich aan, onder meer door het na
tionaal-socialisme niet openlijk te
veroordelen. "Met zijn veelbe
sproken zwijgen probeerde paus
Pius XII te voorkomen dat de ge
lovigen extra gevaar liepen".
De hoogleraar erkent dat in de
daden van haar aanhang de offi
ciële houding van de kerk niet
steeds werd weerspiegeld. Maar
dat de katholieke kerk zich tegen
het nazisme verzette, lijdt voor
hem geen twijfel. "Dat d'e nazi's
de kerk als tegenstander be
schouwde, bewijst dat".
Charismatische vernieuwing.
De Raad van Samenwerkende
Kerken in Voorschoten heeft
voor donderdagavond in het
bondsgebouw (naast de Lauren-
tiuskerk) een bijeenkomst geor
ganiseerd over Charismatische
Vernieuwing. Spreker is W. J.
Schot uit Oegstgeest. Schot is ja
renlang werkzaam geweest bij de
Wereldraad van Kerken in Genè-
ve. Ook werkte hij op het zen
dingsbureau van de Hervormde
Kerk in Oegstgeest. Aanvang van
de avond is acht uur.
Bezit is ook niet alles. In de se
rie lezingen rond het thema 'De
zin van het leven', spreekt dr. Wil
lem Ouweneel vrijdagavond in
Leiden over: 'Bezit is ook niet al
les'. Het is de tweede lezing in een
serie van vier over het bijbelboek
Prediker. De avond vindt plaats
in de Streekschool. (Lammen-
schanspark 1) in Leiden en begint
om acht uur (een kwartier eerder
begint samenzang). De volgende
avond is op 9 maart en heeft als
thema: 'Gods bestuur is ondoor
grondelijk'.
Beroepingswerk
Hervormde Kerk: aangenomen naar
Leiderdorp (herv-geref) B. A. M. Lut-
tikhuis Kloetinge.
