'Zo lang de adem nog in mijn neusgaten is
Beb Vuyk (85), schrijfster van 2 vaderlanden, wil wat genieten
Legendary Pink Dots: fusie Engeland en Nederland
d rtunuAKi iyyu
21
Mensaap
De gevolgen van de bevruchting
van een menselijke eicel met het
zaad van de aap Kenny staan
centraal in het toneelstuk 'De
zaak Kenny' dat vanavond is te
zien in de Leidse Schouwburg.
Moet de mensaap in leven blijven
of worden afgemaaktChiem van
Houweninge schreef het script
voor het stuk dat ingaat op de lan
delijke discussie over de vraag
welke grenzen moeten worden ge
trokken bij het experimenteren
met menselijke embryo's en gene
tische manipulatie.
Bert Visscher
De Groningse cabaretier Bert Vis
scher staat morgen op de planken
van de Leidse Schouwburg met
zijn derde theaterprogramma ge
titeld 'Tango aan de Dnjepr'. Na
'Desnoods geblindoekt op een
been' en 'Bij Parijs ■linksaf staat
ook dit programma weer bol van
chaos en kolder. Visscher. in 1983
winnaar van de persoonlijkheids
prijs op het Delftse Camaretten-
festival. laat onder anderen een
schoonrijdster. een flamencodan
ser en een verslaafde biljartspeler
tot leven komen in 'Tango aan de
Dnjepr'. Het is nog niet duidelijk
of de tango ook werkelijk gedanst
gaat worden.
Dom Juan
De hunkering naar vrijheid zit
diep geworteld in de legendari
sche figuur Dom Juan. Dit door
Gitaarvituoos Paco Pena staat
Molière geschreven stuk laat zien
hoe Dom Juan met zijn knecht
Sganarelle zonder ophouden
blijft zoeken naar meer genot,
naar voortdurende uitdagingen.
De Compagnie 'La Citadelle'
voert de verkorte versie donder
dag in de Leidse Schouwburg ge
heel in het Frans op.
Flamenco
De Spaanse gitaar-held Paco Pe
na doet vrijdag samen met en
kele grote flamenco-persoonlijk
heden de Leidse Schouwburg
aan. Uit het warme Andalusië
brengen zij de temperamentvol
le klanken van de flamenco-mu-
ziek naar Leiden, waaralle oer-
elementen van deze Spaanse
muzieksoort in het sobere 'Fla
menco in concert' aan de orde
komen.
Rondtheater
De Leidse vereniging Rondthea-
jdag in de Leidse Schouwburg.
ter speelt zaterdag, dinsdag,
donderdag en vrijdag in scho
lengemeenschap 'De Vliet-
schans' 'Zo zijn we niet ge
trouwd'. Het stuk is deels geba
seerd op een klucht van Bertholt
Brecht en deels ontstaan uit im
provisaties van de spelers van
het Rondtheater. De vraag of in
dit geval de trouwdag de mooi
ste in het leven is, wordt in de
loop van de voorstelling beant
woord.
'Toekomstmuziek'
'Toekomstmuziek' heet de Ne
derlandse vertaling van Alan
Ayckbourn's 'Henceforward
die zaterdag en maandag in de
Leidse Schouwburg wordt opge
voerd. In Londen trekt dit stuk
sinds de première in november
1988 volle zalen. Cees Linne-
bank. Jenny Arean. Wivineke
van Groningen, Kees Coolen en
De acteurs van 'Toekomstmuziek'
de Leidse Schouwburg.
Lot Lohr proberen hetzelfde suc
ces in Nederland te behalen met
het stuk waarin alle technisch
vernuft van de nabije toekomst
het kader vormt voor een wor
steling met de tijdgeest.
'Hartzeer'
Monique van de Ven en Thom
Hoffman zijn twee van de ac
teurs in de tragi-komedie 'Hart
zeer'. Beth Henley schreef dit
stuk. dat in 1980 op Broadway
in première ging en gaat over
het leven van drie zusters. Bij
een toevallige ontmoeting blijkt
dat hun levens niet verlopen
zoals zij zouden willen. Dit geeft
echter meer aanleiding tot hila
riteit dan tot somberheid.
Psychiatrie
Psychiatrie wordt tegenover
zijn zaterdag en maandag te zien in
seksualiteit gesteld in de thea
tervoorstelling 'What the Butler
Saw'. De psychiatrie figureert
hier als exponent van de mense
lijke neiging dingen te verkla
ren, terwijl de seksualiteit als
symbool van impulsief hande
len wordt gezien. Terwijl alle
mogelijke variaties van seksu
eel gedrag aan de orde komen,
verklaren tivee psychiaters el
kaar onder bedreiging van een
pistool ontoerekeningsvatbaar.
De theatergroep Effecten in
ontwikkeling' komen met 'What
the Butler Saw' woensdag en
donderdag in het LAK-theater.
'De Vader'
In plaats van de aangekondig
de voorstelling van Art Pro.
speelt theatergroep Carrousel
zaterdag de produktie 'De Va
'What the Butler Saw' wordt wo
het LAK-theater.
der' in het LAK-theater. August
Strindberg schreef dit stuk,
waarin de vader in de machts
strijd om de opvoeding van de
dochter door zijn vrouw wordt
klemgezet. De twijfel die hem
bevangtmaakt hem krankzin
nig.
Kindertheater
'De koning en de Zwerfkat' is
een spannend en vrolijk sprook
je over reizigers, tranen en een
koning zonder land. Ook een
balletdanseres, een dame met
een steen en een éénbenige kapi
tein zijn te zien in dit sprookje
vol macht, verdriet, magie en
werkelijkheid. Theatergroep
Narcis voert deze kindervoor
stelling zondag in het LAK-the
ater op. Aanvang 15.00 uur.
Imperium
Theatergroep Imperium speelt
het toneelstuk 'Van de brug af
isdag en donderdag opgevoerd in
gezien' donderdag, vrijdag en
zaterdag in het Leidse micro-
theater Imperium. De eenakter
werd in 1955 geschreven door
Arthur Miller, ex-echtgenoot
van Marilyn Monroe. Het ver
haal speelt zich af in de jaren
'50 in New York. Twee mensen
voeden een weesmeisje op als
hun dochter. Wanneer deze ver
liefd wordt op een illegale Itali
aanse immigrant, ontstaat er
een tragedie van jalouzie.
'Huwelijksspel'
Josine van Dalsum en Paul
Rottger brengen vrijdag het
nieuwste stuk van Edward Al-
bee 'Huwelijksspel' in de Mu-
zenhof in Leiderdorp. Een man
deelt mee zijn vrouw te willen
verlaten, op het moment dat zij
het boek leest dat zij haar hele
huwelijksleven heeft bijgehou
den. Kan het openhartige ge
sprek dat volgt de man tot ande
re gedachten brengen?
LOENEN "Ik leef van mijn kookboek, maar ik leef
vóór mijn literatuur". Kernachtiger kan Beb Vuyk het
niet uitdrukken. Precies zoals ook haar werk valt te ka
rakteriseren: geraffineerd in zijn eenvoud. De schrijf
ster wordt zondag 85 jaar. Haar 'Groot Indonesisch
Kookboek' (1973) is al twintig drukken lang een bestsel
ler. Maar daarnaast schreef zij ook talloze romans en
verhalenbundels. Onlangs verschenen enkele strak ge
stileerde verhalen en notities over haar ervaringen in de
Japanse concentratiekampen.
en de Japanners kwamen, werd al
les anders". Beb Vuyk werd met
duizenden andere Nederlandse
vrouwen en kinderen in kampen ge
zet. Haar man verdween als krijgs
gevangene naar de Birmaspoorweg
en ze zou hem pas in 1946 terug zien.
In die jaren hield ze een dagboek
bij. "Je kon een paar flinke klappen
krijgen als ze het merkten. Maar ik
ben nooit gesnapt, ik heb er zelfs
aan 'Het hout van Bara' kunnen
werken".
NIJMEGEN Het lijkt wel een
reclame voor een wasmiddel.
De Legendary Pink Dots zijn
vernieuwd. Nu nog flexibeler.
En beter. Zeggen ze. Onlangs
verscheen de tiende CD van het
kwartet, dat inmiddels vanuit
Nijmegen en omstreken ope
reert. Maar momenteel -geven
de Pink Dots even niet thuis,
want ze zijn bezig met de Eu
ropese concerten van een grote
toer, die hen tot in de Verenigde
Staten brengt.
door
René Megens
De originele Pink Dots Edward Ka-
Spel (zang/toetsen) en Phil Knight
(toetsen/elektronika) zaten, eind '88,
na het uitpenspatten van hun sextet
niet bij de pakken neer. Vanaf
maart '89 vochten de twee in Neder
land wonende Britten terug. Daar
bij kregen ze de hulp van blazer
Niels van Hoorn (uit Millingen aan
de Rijn') en gitarist Bob Pistoor (uit
Winssen).
"Bob bespeelt alles, als er maar
snaren op zitten. Van gitaar tot sitar.
Al die extra dingen laten de Pink
Dots zo ontzettend veel rijker klin
ken", meent Knight. "Deze vier-
mansgroep is veel flexibeler dan de
vorige zesmansformatie. Op het po
dium kunnen we veel meer impro
viseren". Ka-Spel betitelt de per
soonlijke Pink Dots-klanken als
zwaar psychedelisch, in de echte
betekenis van het woord. "En die
Heeft niets te maken met revivals of
nostalgie. Het gaat om expansie, om
het ontginnen van nog nimmer be
treden landschappen. De term psy
chedelisch is niet iets typisch van
de jaren zestig. Het past even goed
in de jaren negentig. Zelfs in de
Middeleeuwen werd er al psychede
lische muziek gemaakt".
De muziek van de Pink Dots kent
talrijke aspekten. Een vergelijking
met de schilderkunst is op zijn
plaats. Soms is de muziek zo surrea
listisch als Dab. Op andere momen
ten is ze zo realistisch als Courbet,
zo ordinair als Warhol of zo sprook
jesachtig als Anton Pieck. Maar je
kunt, de groepsnaam indachtig, ook
verwijzen naar de stippen-techniek
van het pointillisme. Ka-Spel en
Knight gebruiken echter niet alleen
roze stippen. Nee, alle kleuren van
de regenboog komen voor op hun
eigengereide palet.
"Als ik componeer, voel ik me een
schilder. Ik ontwerp geluidscolla
ges", stelt Knight. "Als Bob zijn si
tar bespeelt, roepen we een oosterse
sfeer op. Maar in een ander nummer
trekken we industriële contouren
op. Het is muziek zonder oogklep
pen, omdat er geen beperkingen
zijn. Hoewel mensen daarvan in ex
tase kunnen raken, schrikt dat an
deren weer af". Ka-Spel: "Live im
proviseren we veel, maar op de
plaat zullen de Pink Dots altijd het
zelfde klinken. Het moest even op
gang komen, maar de platen lopen
goed. Elk produkt verkoopt zo'n
tienduizend exemplaren".
Van Hoorn lijkt een vreemde
eend in de Pink Dots-bijt. Hoewel
hij zich bezig heeft gehouden met
allerlei soorten muziek (van Stock-
hausen tot blues), is hij in veel roke
rige kroegen en zalen toch het
meest bekend om zijn luidruchtige
getoeter in het uitbundige trio Nar
row Escape. "Op het laatst was Nar
row Escape toch wel veel van het
zelfde. Rock 8z roll en niets anders.
Er was geen ruimte om te doen waar
i had. Toen ik zei dat ik bij de
Legendary Pink Dots ging spelen,
zeiden veel mensen: Ga je bij die lui
spelen? Dat is toch geen rock roll.
O. nee?, vroeg ik. Ik hou van die
vrijheid. Dat is voor mij rock
roll".
Voor Thatcher op de loop. beland
den Ka-Spel en Knight in het mid
den van de jaren tachtig in Amster
dam. Woonproblemen dwongen het
duo naar een andere verblijfplaats
uit te zien en die werd gevonden in
een stille buitenwijk van Nijmegen.
"Nijmegen is een leuke stad", vindt
Knight. "Ook wat de muziekscene
betreft. Het heeft enkele van de bes
te clubs en een goed muziekaanbod.
De scene is er even gezond als in
Utrecht. Veel bands treden alleen in
die plaatsen op en niet eens in Am
sterdam".
Met de recente, goede CD
'Crushed Velvet Apocalypse' zet
ita-Spel c.s. een snelle traditie
voort. Ka-Spels solo-carrière (de
'China Doll'-reeks) meegerekend is
het diens zeventiende CD in zes
jaar. Ook omdat de kwaliteit niet
lijdt onder de kwantiteit, is dit ul-
trahoge release-tempo opvallend.
Niet voor bezige bij Ka-Spel zelf:
"Welnee. Dat tempo ligt helemaal
niet hoog. Andere bands zijn zo uit
zettend lui. Als ze echt creatieve
musici zijn, dan is het verwonder
lijk waarom ze maar één keer per
twee jaar met een plaat komen. De
Pink Dots bestaan uit zeer toegewij
de musici, die normaal werken en
de tijd voor alles nemen".
Ook voor tournees bijvoorbeeld.
Verleden jaar toerde de band van
kust tot kust in de Verenigde Sta
ten. Als een trio, want tot zijn grote
teleurstelling moest Pistoor wegens
visum-problemen in Winssen ach
ter blijven. Nu is het viertal bezig
met een zestig dagen durende tour
nee. De band is zeer populair in
Frankrijk en West Duitsland. Ook
in Italië. Maar het is moeilijk om er
live te spelen. Knight: "Dat komt
omdat het gehele live-circuit, van
boekingskantoren tot de clubs,
wordt beheerst door de mafia. Voor
spelbaar genoeg geldt hetzelfde
voor Chicago. Waar dat op uit kan
lopen, bleek vorig jaar toen we daar
waren. De band Killing Joke, die bij
hetzelfde Amerikaanse manage
ment als wij zit, was niet alleen de
opbrengst van hun optreden in Chi
cago kwijt, maar ook al hun spullen
die ze in de kleedkamer hadden
achtergelaten".
Pas eind vorig jaar werden die
kampaantekeningen gepubliceerd
"Ik ergerde me nogal eens aan ande
re kampdagboeken, daarom heb ik
het mijne gepubliceerd. En het
duurde zo lang omdat ik ze nu pas
tegenkwam bij het opruimen. Het
persklaar maken van die dagboe
ken, moeilijk leesbare potloodaan
tekeningen, was achteraf slecht
voor mijn ogen. Maar gevoelsmatig
had ik er weinig moeite mee. Het is
ook al zo lang geleden. Je staat vrij
er tegenover de gebeurtenissen".
Revolutie
(foto GPD)
auteurs als Du Perron, Ter Braak,
Marsman en Slauerhoff de Neder
landse letterkunde vernieuwden.
Tot haar eigen verbazing werd haar
werk vlot geplaatst: "Misschien om
dat er toen zo veel dichters waren,
zodat er weinig proza werd gepubli
ceerd. Alleen Slauerhoff maakte zo
wel proza als poëzie. En omdat ik
net als hij veel over andere landen
schreef, is er wel gezegd dat hij me
heeft beïnvloed. Ten onrechte, want
mijn werk mist zijn somberheid".
Al in die eerste verhalen schreef
Beb Vuyk over Indië, ofschoon ze er
nog nooit was geweest. "Ach ja, ik
wilde erheen, vandaar." Toen ze in
1929 inderdaad vertrok, leerde ze
onderweg de planter Fernand de
Willigen kennen. Ze trouwden in
1933 en woonden lang op Buru. een
van de Molukse eilanden. Veel
schreef ze daar die eerste jaren niet.
Het gezin en het primitieve, avon
tuurlijke bestaan in zo'n buitenge
west eisten haar volledig op. Boven
dien waren de contacten met Java
nihil. Eens per maand kwam er een
schip en telegrammen konden er al
leen worden ontvangen, niet ver
zonden.
Roman
Het schrijven kwam pas weer op
gang na een brief van Anthonie
Donker (N.A.Donkersloot), redac
teur van een literaire reeks. "Hij
vroeg me om een verhaal, liefst een
roman, die niet in Nederland speel
de. Elke maand schreef ik wat. Zo
onstond 'Duizend eilanden', niet
mijn beste boek. 'Het laatste huis
van de wereld' is beter, net als 'Ge
rucht en geweld".
"Eigenlijk was het leven voor de
oorlog zorgeloos. Vooral op Java,
waar we in 1940 naar toe gingen, ter
wijl Nederland door de Duitsers
werd bezet. We woonden daar in
een kolonie zonder moederland.
Pas toen mijn man in dienst moest
"Nooit heb ik iets verzonnen. Ik kan
ook niets verzinnen. Altijd gebruik
te ik situaties", zegt ze. Dat geldt be
paald ook voor 'Gerucht en geweld',
waarin ze ervaringen uit de Indone
sische revolutie verwerkte. Een pe
riode waarin ze diepere wonden op
liep dan in die jaren van Japanse ge
vangenschap, zoals ze zelf schrijft.
"Er werd gemoord aan beide kan
ten. Krijgsgevangenen zijn er wei
nig gemaakt..."
"Ik had vrienden in beide kam
pen. Al voor de revolutie kende ik
mensen als Sjahrir, de latere socia
listische premier. Terwijl voor de
oorlog de Europeanen nauwelijks
wisten wat nationalisten waren. Ze
zagen geen verschil met communis
ten. Maar ik verkeerde tussen de
crème de la crème van de Europea
nen en de Indonesiërs, die dachten
zoals ik. Helaas maakte ik de fout te
denken dat die laag veel breder
Haar onafhankelijke houding tij
dens de revolutie maakte dat ze
nogal eens werd uitgemaakt voor
landverraadster. "Natuurlijk is zo
iets vervelend, want je kwam op de
lijst van de PID, de Politieke Inlich
tingen Dienst. En nog altijd sta ik
genoteerd bij de BVD. Het werd je
kwalijk genomen als je voor Indo
nesië koos. En toen wij zelf ook
Indonesiërs werden, deden we dat
omdat we ons zo met het land ver
bonden voelden."
Dat bleek onder meer uit haar me
dewerking aan het tijdschrift 'Ori
ëntatie', een blad naar het droom
beeld dat Eddy du Perron daar bij
zijn vertrek in 1937 aan onder ande
ren Rob Nieuwenhuys had achter
gelaten. Onder diens redactie
schaarden Nederlandse auteurs als
Leo Vroman, Maria Dermout en
Indonesiërs als Pramoedya Anantu
Toer en Mochtar Lubis zich achter
het ideaal van een samenleving
waarin Indonesiërs en Nederlan
ders naast elkaar zouden staan.
"Toch zijn we in 1958 weggegaan.
Ik kon er niet meer werken. Ik
schreef daar voor Indonesische
kranten. In het Nederlands, wat dan
werd vertaald. Maar schrijven in
een andere taal lukt bijna niemand.
Bovendien verdwenen onder Su
karno ook steeds meer van mijn
vrienden in de gevangenis, onder
wie Mochtar Lubis. Bij ons vertrek
zeiden onze vrienden: 'Ga maar,
schrijf maar over ons, dan maken
wij intussen wel dat het hier goed
komt'. Maar dat is ze nog niet ge
lukt. Ik voel me nu nog wel betrok
ken, maar niet meer verantwoorde
lijk. Ik word wat sereen, wil nog een
beetje genieten. 'Zolang de adem in
mijn neusgaten is', om met
Rudyard Kipling te spreken".
Beb Vuyk woont in Loenen, ze
werd geboren in Delfshaven, maar
Indonesië is nog altijd haar 'Vader
land in de verte', zoals ze ook haar
reisboek uit 1983 noemde. En ze be
zit ook nog steeds de Indonesische
nationaliteit.
Van haar vader, scheepsbouw
kundig ingenieur, heeft ze nog een
fraai portret. Een bijna aristocrati
sche blik. Ze wijst op zichtbaar In
dische trekken. "Hij had een Madu
rese moeder, vandaar dat ik er ook
nogal Indisch uitzie, al ben ik wat
groot van stuk. Mijn broers waren
daarentegen blond. Als het had ge
sneeuwd en de jpngens'op school de
meisjes wilden inwrijven, riepen ze
altijd: "Eerst die zwarte". Om mij
wit te maken. En als ik met het
meisje boodschappen ging doen bij
de kruidenier zei die vaak voor de 1
grap: "Jij krijgt niets, want jij hebt
je zeker niet gewassen. Toch heb ik
dat nooit echt als discriminerend er-
"Dat komt omdat ik in Nederland
ben opgevoed. Je ging gewoon met
elkaar om. terwijl in het vooroorlog
se Indie een blanke zich nooit met
Indonesiërs zou bemoeien. En als je
zelf Indonesisch bloed had. ook al
was dat nog zo ver weg, dan was het
toch beter daar nooit over te praten.
Zeker niet als je zoals ik een Madu
rese grootmoeder had. Want men
sen van Madura, ja.... die hadden de
naam van messentrekkers, amok-
makers".
"Mijn afkomst was dus op twee
manieren 'verkeerd'. Je kon zeggen
datje Spaans of Italiaans bloed had,
of eventueel datje grootmoeder een
Indonesische prinses van den
bloede was. Een Javaanse achter
grond kon nog net, want Javanen
werden nog wel eens ijverig en be
schaafd gevonden. Ach. het is maar
hoe je wordt opgevoed. Ik vond zo'n
door
Hans visser
Madurese grootmoeder wel exo
tisch. Dat had toch niemand?"
Koken
Tijdens haar jeugd leerde ze spelen
derwijs koken en later werd ze lera
res koken en voedingsleer. "Ik heb
dat altijd leuk gevonden. Op een
speelgoedfornuisje dat op spiritus
werkte, kon ik echt een beetje ap
pelmoes opwarmen en aardappelen
en eieren bakken. Het kookboek is
natuurlijk veel later ontstaan. Het
begon toen ik in Vrij Nederland eni
ge tijd de kookrubriek van Hugh
Jans waarnam en daarin Indonesi
sche recepten beschreef.
"Er was later nog zo veel vraag
naar dat we er in 1965 een boekje
van hebben gemaakt: 'Eet een
beetje heet', verhalen met daaraan
gekoppeld de recepten. Het is later
herdrukt als 'De Indonesische keu
ken bij u thuis'. Ze hebben de titel
veranderd en de magnetron is erbij
gekomen. Uitgevers..."
"Toen ik veel later last kreeg van
een netvliesontsteking, verbood de
dokter me twee jaar het lezen en
schrijven. Een paar weken daarna
belde Luitingh mij op. Volgens die
uitgever was er behoefte aan een
standaardwerk over de Indonesi
sche keuken. Of ik dat wilde maken.
Als ze eerder hadden gebeld, had ik
het nooit gedaan. Maar door dat ver
bod van de dokter waren mijn eigen
inkomsten weggevallen, dus deed
ik het toch maar".
"Het was heel anders dan echt
schrijven. De ene keer gaat dat
goed. de andere keer moet je af en
toe eens stoppen. Maar nu gingen
mijn man en ik er 's ochtends samen
Beb Vuyk: "Nooit heb ik iets verzonnen, ik kan ook niets verzinnen".
om negen uur voor zitten. We volg
den een dagritme als op een kan
toor. Ik vertelde hoe het moest en
•mijn man schreef het'op. Van febru
ari tot augustus hebben we zo ge
werkt. Vlak voor Sint Nicolaas
kwam het uit en het liep geweldig".
"Natuurlijk is het fijn dat het
kookboek zo goed loopt, maar het is
toch frustrerend als je literaire werk
minder bekend is. Toen ik in 1973
de Constantijn Huygens-prijs
kreeg, zei ik bij de uitreiking dan
ook dat ik zo blij was met de prijs,
omdat ik het gevoel begon te krij
gen dat ik alleen nog vanwege het
kookboek bekend zou zijn".
School
Beb Vuyk begon te schrijven toen
ze nog op school zat. "Blijkbaar
maakte ik goede opstellen- een ne
gen voor stijl, maar een twee voor
taal. Ik ben wat woordblind. Schrij
ven kost me enorm veel moeite. Het
gaat erom dat je een begin en een
eind hebt. Vooral het begin moet
goed zijn, je moet er meteen inzit
ten, de lezer net zo goed als ikzelf,
anders duurt het schrijven einde
loos. Soms ben je alleen al met het
begin maanden bezig. Maar als ik
eenmaal op gang ben en de juiste
stemming te pakken heb, moet ik
ook doorgaan, desnoods de hele
nacht".
Haar schrijverscarrière begon in
de jaren twintig. Ze stuurde haar
werk naar de Vrije Bladen, waarin
