'De krant vertegenwoordigt alles wat ik haat' 'Ik denk dat kunst enorm elitair is' Willem Brakman en de hand van de grote boetseerder Ex-rector Ben Geerts exposeert in Waag Rest Remember: Rubiks-kubus Teveel buitenkant Brüggen en Vonk naar omroep orkesten DONDERDAG 1 FEBRUARI 1990 PAGINA 19 reltje vol verlangen en zonder enige oplossing daarvoor. Dat is raadsel achtig levensbepalend geweest, dat was de Hand van de Grote Boetseer der. Hij kneep en er was een vorm". Nog een voorbeeld van het raad selachtige. Brakman heeft twee sterke herinneringen die volstrekt van elkaar gescheiden zijn en toch blijken samen te hangen: het on smakelijke hoofd van een oude man bij de kapper en een Turmac roken de soldaat, voor dè jonge Brakman het beeld van de ideale man. Brak man herinnert zich: "Op een gege ven moment zie ik even buiten Scheveningen dat er een ongeluk is gebeurd. Een vrachtwagen was te gen een man aangereden. Die lag op het asfalt met zijn hoofd in een grote plas bloed. Dat was het hoofd van die oude man in de kapperswinkel, en de chauffeur was de soldaat. Dat is toch merkwaardig. Je zou kun nen zeggen: 'Wat zegt dat nou?' Maar daar gaat het niet om. Het gaat erom datje eenvoudig die verban den ziet en dat ergens achter je, on bewijsbaar, onverklaarbaar, maar niet onbehaaglijk, een verteller schuilgaat, die de dingen met elkaar in verband brengt. Het kan geen toeval zijn, achter alles schuilt de verteller." Levenbedreigend "Dat oude hoofd en die soldaat, ik voelde me haast schuldig dat ik die twee had samengebracht. Zéér complex, daar grijnst iets van de waarheid. Daar zit de verteller ach ter, het subjectieve van degene die terugkijkt op zijn leven. Hij is dege ne die dingen, overslaat en andere dingen samenbrengt". aar hoe zit dat nu precies: fun geert de schrijver Brakman als een medium van de verteller in' zijn le ven, of is er sprake van een spiege ling van de verteller in zijn leven en de verteller in zijn boek? Brakman: "In de schrijver van de autobiogra fie vallen twee personages samen: de fictieve verteller, die ik achter mijn leven speur, én de reële per soon die ik ben. Zoals de Grieken in het begin van onze Europese be schaving een mythologisch volk waren, zo lag er in mijn leven ook een Griekenlandje, met z'n eigen mythologie, zijn kleine verhaaltjes en schokkende ervaringen. Die hebben mij gemaakt tot de man die ik nu ben." Brakman heeft ooit verteld dat het voor hem bijna levensbedrei- Schrijver Willem Brakman: "Wat mij interesseerde was een antwoord geven op de meest intelligente vraag die aan de schrijver van autobiografie te stelten is: Wie is die man?". (foto GpD/Hans Groene) vert zeg ik liever: het is gend is om met zijn introverte, niet bij het drukke verkeer bepaalde hoofd in de grote stad rond te lopen. Is er een vergelijking te maken tus- deze autobiografie tuurlijke ontdekkingstocht naar binnen toe. Ik leg de dingen uit door ze te verbeelden. Ik zeg niet: dat rotmeester. Ik laat hem vaarlijk uitstapje naar de grote door de Noormannen van Dorestad onderuit halen, want hij leek op die lui van de schoolplaat. Dat was tóen literaire werkelijkheden, die zich af- al mijn associatie, diezelfde griezel stond voor mijn klas. Door de ver beelding, dat is eigenlijk dus een buiten gekomen met leugen, geef ik aan hóe belangrijk ik iets wat wel degelijk verband houdt die man vind." met de 'echte' werkelijkheid. "In zekere zin is dat zo", aldus Brakman. "Maar als geboren intro- Een autobiografie opgebouwd uit leugens. Maar niet heus. Onafhankelijk Toneel speelt Rest Re member van Gerrit Timmers. Een toneel stuk n.a.v. de landschappen van Jacobien de Rooij. Regie: Mirjam Koen. Decor: Gerrit Timmers. Gezien op 31 januari in het LAK- theater. LEIDEN - "Er is geen touw aan vast te knopen" en "Mijn gedrag vertoont geen enkele logica": Hef zijn twee door personages in Rest Remember uitgesproken zin nen, die door mijn hoofd bleven spoken. De schilderes en tekenares Ja cobien de Rooij maakte in wissel werking met schrijver Gérrit Timmers vijf tekeningen van landschappen. Illustraties bij het toneelspel of illustreert het spel het werk van De Rooij? Ik neig naar het eerste. Want het geheel was ook zonder die landschappen al gecompliceerd genoeg, zelfs zo dat de tékeningen overbodig wer den als je het mij vraagt. Om het w,at,grover te zeggen: er bewogen zich' gedurende bijna tweeëneen half uur in wisselende samenstel ling vier vrouwen en vijf zes man nen over het toneel, die stuk voor stuk intrigeerden. Ze bevinden zich in bepaalde landschappen, vandaar die tekeningen natuur lijk, en de rode draad is een triest incest-drama tussen broer en zus Inderman. Marlies Heuer speelt als zus Lisa de beste rol van het stuk, maar is op het eerste gezicht geen zwakkeling, voordat ze ten onder gaat in deze experimentele tragedie. Aangeven van scènes komt wat gewrongen over. Er is sprake van een doorlopend verhaal (wel een korte pauze), waarin wat schilde rijen verplaatst worden. De spelers ironiseren zelf het moeilijke van dit stuk. Want na twee of drie verplaatsingen, ik ben de tel een beetje kwijt, ko men de negen spelers naast el kaar op het toneel. En twee karak ters vertellen dan een scene na die volgens hen niet te spelen is. "We kunnen wel iemand op het toneel laten pissen, maar het pu bliek vraagt zich dan meteen af wie dat na afloop opruimt". En een derde voegt toe: "Ik zou me afvragen wie dat na afloop op likt". Dit wordt overigens niet ge zegd om te shockeren, want de to neelbeelden zijn in Rest Re member zonder extremiteiten toch al veel dwingender dan de overigens zonder enige irritante toneeldictie gesproken teksten. Af en toe gaan mensen net niet uit de vreemde kleren, bespringen elkaar of willen elkaar vermoor den. Associaties leiden tot een waarlijk kunstzinnige combinatie van onverwachte tekst- en beeld- grappen, waarvoor nogal wat merkwaardige requisieten nodig zijn. Zo is er bijvoorbeeld eerst een Rubiks-kubus in het echt, la ter staat die kubus op een steen geschilderd. Als iemand dan die steen pakt, geeft dat een gek ef fect en krijgt die steen een heel andere functie. En lijkt het erop dat er uiteindelijk een puzzel in elkaar past. De grote lijn wordt maar lang zaam helder. Bij een boek kun je nog eens terugbladeren, hier niet. We moeten ons dus maar troosten met de woorden van Lisa dat sommige dingen niet te begrij pen, uit te leggen zijn. Wat dat aangaat is dit raadselvergrotende toneelstuk in zijn bedoeling ge slaagd. Alsof iemand per ongeluk de vlakken op de Rubiks-kubus in de juiste kleur krijgt. EMIEL FANGMANN LEIDEN - Het verlangen naar een leven als schilder heeft eigenlijk altijd in hem gezeten. Toen het rector schap op de Rembrandt- scholengemeenschap niet meer te combineren viel met zijn grote liefde, was de keu ze voor Leidenaar Ben Geerts snel gemaakt en stortte hij zich volledig op de schilderkunst. Het af scheidscadeautje van de wethouder van onderwijs, een expositie in de Waag, greep hij met beide handen aan. Geerts wil de toeschou wer laten kennismaken met zijn lange zoektocht naar het fundament van het bestaan. door Mariëlle Groenendijk Was overeenstemming zoeken tus sen de talrijke meningen en belan gen één van de voornaamste taken van rector Geerts, de kunstenaar in hem zet zich daartegen af. "Ik moest op school altijd naar compromissen streven, terwijl je als kunstenaar te gendraads moet zijn, niet alles als vanzelfsprekend aannemen en uit dragen waar je achter staat", legt Geerts uit. Behalve de weinige tijd dié hij voor zijn hobby overhield, was het ook het spanningsveld tussen de te genstrijdige eigenschappen van rector en kunstenaar dat Geerts de overstap naar 'full-time-schilder' deed maken. "Ik heb altijd op twee sporen 'geleefd. Nu ben ik op een leeftijd dat het niet meer lukt ener zijds m'n beroep en anderzijds het verlangen naar de beeldende kunst goed op één noemer te houden. Het rectorschap is op zichzelf een mooie baan, maar het vereist alle aandacht en tijd zodat je niet om vijf uur kunt zeggen: en nu ben ik kunstenaar. Die werelden verschillen teveel van elkaar''. De kern van kunst is volgens Geerts de werkelijkheid te laten zien vanuit een bepaalde invals hoek. "Veel mensen snappen die in valshoek echter niet. Maar wij zijn allen gewoonte-mensen die in de loop der jaren gewend raken aan de kijk op werk en vorm. Als we in de Eskimo-cultuur waren geboren zouden we heel andere dingen mooi vinden. Het blijft natuurlijk wel zo dat een aantal mensen een bepaalde vorm niet accepteert of prettig vindt". Natuur en religie bepalen voor een groot deel de invalshoek van de werkelijkheid zoals Geerts die ziet. Als voorbeeld van zijn uitgangs punten noemt hij het beeld van de Germanen dat een boom met brede wortels, weinig takken en veel bla deren laat zien, waaruit een halve mens steekt. "De Germanen waren zich bewust van hun plaats in de na tuur, Ze stelden zich erboven maar zagen tegelijk dat zij ervan afhanke lijk waren", vertelt de kunstenaar. Boomwortels In de reeks tentoongestelde wer ken, waarover hij twee jaar heeft ge daan, komen de boomwortels als symbool vaak terug. "Zij worden je. Als de wortels te smal zijn en niet diep genoeg, dan- ontstaat er maar een heel klein boompje", filosofeert Geerts. Eén van zijn vroege ervaringen is die met religie. Kruizen geschilderd in rood (naast blauw de kleur die Geerts erg aanspreekt) in zijn schil derijen getuigen van de invloed die dat op zijn leven heeft gehad. "Reli gie was in mijn jeugd een normale zaak. Dan bedoel ik religie in de zin van vragen stellen aan jezelf en je omgeving over wat de waarde van allerlei dingen is en de antwoorden daarop vinden. De vraag naar hoe en waarom probeer ik in m'n schil derijen te stellen". De werken die nu in de Waag te bewonderen zijn, hebben bewust geen titel meegekregen. Geerts vindt dat een titel een kunstwerk een andere lading geeft. "Een titel is ergens onzin. Stel dat ik een schil derij 'Verborgen verlangen' noem. Wat moet een toeschouwer daar mee? Daarom moet het schilderij of het gedicht of de muziek op zich voldoende zijn. Het is een medium om te communiceren over zaken die niet anders dan in kunst tot uit drukking kunnen worden gebracht, zoals gevoel". Geerts geeft toe dat kunst als communicatie-middel echter heel beperkt is. "Ik denk dat kunst enorm elitair is. Als je er niet in ge oefend bent en er niet voor open staat, gaat het volkomen langs je heen. Kunst is dan ook aleen wegge legd voor mensen die zich inspan nen om via de vorm de inhoud te be grijpen". Uit Buro Amsterdam optimistisch AMSTERDAM - Het Amsterdams Uit Buro moet fors bezuinigen, maar directeur A. van Schendel ziet de toekomst van het AUB niet somber in. Net als de PvdA in de Amsterdamse gemeenteraad ziet hij mogelijkheden om de bezuinigingen op een verantwoorde manier door te voeren. Hoewel er ook volgens het efficiency-onderzoek van het bureau Berenschot vol doende ruimte is om te bezuinigen, wil wethouder van kunstzaken M. Luimstra niet de garantie geven dat het AUB niet failliet gaat. Tijdens de gisteren gehouden vergadering van de gemeenteraad in het kader van de begrotingsbesprekingen deden diverse partijen pogingen het voorstel van het college van burgemeester en wethouders enigszins af te zwakken. Dit voorstel houdt in dat in 1990 462.000 gulden en volgend jaar rond de drie ton bezuinigd moet worden bij het Amsterdams Uit Buro. In totaal moet een bedrag van 925.000 gulden op de begroting gesnoeid wor den. De resterende twee ton moet van de Stadsschouwburg komen. De PvdA vindt dat de mogelijkheden om te snoeien die bureau Beren schot ziet, zeker moeten worden benut. Wel stelde de partij in een motie voor om niet direct over het hele bedrag een besluit te nemen. "Bezuinig nu een bedrag van 173.000 gulden door het sluiten van de koffieshop en de centrale kassa op het Leidse Plein en bekijk in samenspraak met het AUB hoe je de resterende drie ton losweekt", aldus PvdA-raadslid K. Koop- WD, D66 en Groen Links keerden zich tegen de bezuinigingen op het Uit Buro. Groen Links-raadslid B. Holvast peuterde bij wethouder Luim stra de belofte los dat binnenkort met het efficiency-bureau in de raads- commisie Kunstzaken over het rapport zal worden gesproken, maar vond haar niet bereid om in afwachting daarvan een beslissing uit te stellen. Paolo Tuin in Kapelzaal The Unknown Kurt Weill' door Paola Tuin voice en Vaughan Schlepp piano. Gehoord op 31 januari in de Kapelzaal. LEIDEN - Er was voor de gele genheid een mooi programma gedrukt waarop alle teksten te lezen waren. Maar Paolo Tuin kwam op en de lichten in de zaal gingen uit zodat er niets mee lezen viel. Bovendien zong Pao lo Tuin de teksten in het Duits terwijl het programma En gelstalig was. Dat was gelukkig niet zo erg allemaal, want er was veel te kijken en te luisteren. Het podium was opgesierd met fleurige, barok gedrapeerde stoffen. In de palm hing een ape- masker, waarnaar in het eerste 'Lied von den Braunen Insein' verwezen werd. Felle spots lich ten het gezicht van de zangeres zo wit op dat ze het onwerkelijke kreeg van een etalagepop. En dat geeft al meteen een idee de sfeer van de avond. Ondanks luid geklap en bravo-geroep een grote menigte aanhangers die naar de Kapelzaal was geko men, bleef het optreden 1 Paola Tuin toch een beetje het karakter van een elalage hou den. Theatrale middelen als uit gestoken handen, ten hemel ge slagen ogen en een gevoelig ge knikt bovenlijf werden druk toegepast, te druk. Hetzefde kan ook worden ge zegd van de muzikale middelen. Paola Tuin heeft een alt, een die pe alt die ze gevoelig kan gebrui ken. In de laagte is de klank een beetje ongedifferentieerd zodat je niet precies kunt horen wat z aan het doen is. Het is tfouwens wel vaker het geval dat je niet weet hoe je moet luisteren een helder beeld te krijgen. De muziek van Kurt Weill is niet al tijd even voorspelbaar van i lodie en harmonie. De grillen van het lot zijn in Weills liederen tastbaar geworden. Hoe grillig het lot ook is, Paola Tuin kan ook het lot nog om haar vingers winden. Soms zingt ze gewoon te laag (nooit te hoog) maar ker is de juiste toonhoogte niet markant genoeg, treedt niet ge prononceerd genoeg naar vor Hoeveel moeite ze ook geeft, toch dwaalt je aandacht vaker af. Het is nog teveel buitenkant, lang niet altijd geloofwaardig wat ze doet. Intussen zit haar begeleider zich te vermaken achter zijn vleugel. Zijn houding en zijn be wegingen zijn zeer ontspannen. .Zijn muziek is lenig en onder steunend. Hij gaat op in de t ziek, maar hij kan zich als pia nist dan ook 'verschuilen' ach ter het ivoor, Terwijl de zange res zich in het genadeloze licht van de spots moet blootgeven en dat is een heel verschil. MONICA SCHIKS DANSPRIJS - Boris de Leeuw (17), student aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag, heeft in de finale van het internationaal gerenommeerde dansconcours Prix de Lausanne in Frankrijk één van de geldprijzen gewonnen. Er deden 85 dansers uit de hele wereld mee, van wie er eind vorige week zeventien de finale bereiken. Boris de Leeuw is leerling van on der meer Jan Willem de Roo. Hij zit in het laatste jaar van de dansvakop leiding die geleid wordt door Mari an Sarstadt. ENSCHEDE - Zo is 'Pop op de bank' een mythologische versie van Brakmans leven geworden, een subjectieve koestering van 'het in-> tens dierbare'. Brakmans herinne ringen. Hiermee heeft de Boekelose schrijver geenszins een streep on der zijn schrijverschap gezet. Er ligt al weer een hieuw boek bij de druk ker en Brakman is bezig met het volgende. Voor Brakman is niets eenvou dig. Daarom laat hij zich de kans niet voorbijgaan om juist tegenover een journalist zijn afschuw uit te spreken over de grote vereenvoudi- ger, de krant. "Daar heb ik een ver schrikkelijke hekel aan. Ik kan zelfs het geluid van het open- of dichtslaan van de krant niet verdra gen. Laatst zat ik in de trein met al lemaal kantoormannen die in het westen belangrijke dingen gingen doen. Ik trof het: het licht was uitge vallen. Paniek. Woede! Ze konden de krant niet lezen. Maar ik zei: 'Heerlijk, kunnen we fijn naar bui- ten kijken en eens ergens over nar denken.' Nou, dat hadden ze nog nooit overwogen." "De krant vertegenwoordigt alles wat ik haat. Het is snel verouderd, het is even gretig beetgepakt als verachtelijk verworpen. Het is te verstrooiend; het is net-alsof vier' mensen door elkaar heen praten en om het hardst de aandacht probe ren te trekken. Ze verpesten de be schouwing, ze vallen je in de rede; da's een krant. Ik heb een familielid die ik tot de grote krantenlezers re ken. Voprdat ik aan een fijne wan deling begin zit hij er al in te lezen en als ik terugkom is hij er nóg mee bezig. Wat een gruwelijke tijdver- pesting. 'Ja', zegt 'ie dan, 'nu wéét ik tenminste wat'. Maar dat is niet zo. Uit mijn ene ooghoek kijk ik af en toe naar een krantekop en uithMpk andere ooghoek kijk ik eens naar Achter Het Nieuws en ik weet meer van politiek dan hij. Omdat ik tot het type mens behoor dat nadenkt. Hij niet. Hij leest de krant. Dat wil zeggen: hij ritselt, hij vouwt, hij i dwaalt met zijn oog, maar hij denkt [niet na". Mini-breinen "De krant mikt altijd op het gemid delde en dat is per definitie iets af schuwelijks. Dat kan toch nooit wat .zijn. Ik heb zelf voor zalen gestaan, niets is mij bespaard gebleven. Dat waren mini-breinen. Moet ik me daar werkelijk naar richten? Moet ik willen dat iedereen me begrijpt? Willem Brakman heeft er nog niet een heel leven, maar al wel een heel oeuvre op zitten. Dat werd onlangs gecompleteerd met 'Pop op de bank', een autobiografie. Geen gewone in de ik-vorm geschreven rangschikking van feiten, maar een mengeling van anecdote en fictie. In een gewone autobiografie kun je de schrijver vertrouwen op zijn woord. Bij 'Pop op de bank' kan dat niet in de letterlijke zin, of we hebben vijftig jaar geleden met zijn allen wat gemist toen in Brakmans jeugd het dorp Scheveningen werd gebrandschat door een horde Noormannen. Maar de lezer kan er wel van op aan dat de jonge Brakman die ruige bewoners van de schoolplaat 'De Noormannen voor Dorestad' met de titanenkracht van zijn verbeelding hoogstpersoonlijk de haven van Scheveningen heeft binnengesleept. wéét daarvan. Ik wilde het echter anders doen. Wat mij interesseerde was een antwoord te geven op de meest intelligente vraag die aan de schrijver van een autobiografie te stellen is: 'Wie is die man?" Futiliteiten "Als ik terugkijk op mijn leven zie ik niet zozeer de grote gebeurtenis sen, bijvoorbeeld een operatie of het verlies van eén dierbare. Ik heb mijn leven altijd gestempeld, ge traumatiseerd en richting gegeven zien worden door hele kleine, trivia le gebeurtenissen". De Franse denker en schrijver Marcel Proust ging aan het begin van deze eeuw ook naar aanleiding van futiliteiten op zoek naar de ver loren tijd. Is er sprake van een paral lel? "Proust dacht dat in de totaliteit de waarheid school; hij wilde pre cies weten hoeveel strikken er aan een jurk zaten. Ik geloof dat niet. Ik geloof dat het gaat om het geheel- onthullende moment. (Een voorval uit 'Pop op de bank' parafraserend:) Als ik'schrijf dat er een bepaalde slager was die de gewoonte had over zijn ondertanden heen te flui ten met merkwaardige, vogelachti ge trillers, dan blijkt: dat waren gou den tanden. Dat was een heel merk waardige ervaring. Alles drijft op er varingen; wat maakt op jóu een gro te indruk? (Wederom verwijzend naar zijn autobiografie) De handen van de meisjes van de waterstokerij zijn voor mij gelijk te stellen met het visioen van Paulus op weg naar Da mascus. Ik viel daar onder een ex plosie van licht bijna verpletterd van achterover, zó prachtig waren die handen! Die hebben mij ge maakt tot een klein, 'getraumati seerd, ongetwijfeld neurotisch ke- door Dirk Willem Rosie Dan ga je wel heel ver beneden je ei gen niveau, dat verdom ik. Dat nu is een krant juist heilig. Een krant pro beert net te doen alsof de wereld niet moeilijk in elkaar zit. Niets is eenvoudig. Als de broodprijs naar beneden gaat, gaat de benzineprijs omhoog. Of het ijs smelt op Antarc tica, weet ik veel, maar het hangt al lemaal samen, het is allemaal zeer complex". "Het is niet zó dat de mens vanuit een absoluut isolement de wereld gaat ontdekken. De wereld ligt al in ons klaar. Je hoeft een pasgeboren babytje maar aan te tikken, of het licht gaat al aan. Dat is er. Het is een ervaringsfeit dat de wereld gecom pliceerd is. Wie hersens heeft en na kan denken hoeft bij wijze van spre ken. alleen maar een garage binnen te stappen en men kan hem uitleg gen hoe oneindig complex dat is. Zoals Marx zei: ik kan geen potlood pakken, of ik zie de meerwaarde. Jé kunt niets doën of de hele complexe maatschappij grijnst je aan". Het gecompliceerde zit 'm al in de subtitel van 'Pop op de bank'. Die luidt: 'Een autobiografie'. Het onbe paalde lidwoord 'een' klinkt in ver band met, zoiets bepaalds als een autobiografie nogal paradoxaal. Brakman: "Er zijn veel autobiogra fieën geschreven die het fenomeen van een geleefd leven van binnenuit benaderen. De schrijver van zo'n autobiografie bestrijkt de kant van zijn werkelijkheid waar anderen geen toegang toe hebben; men kan wel interpreteren, maar de schrijver ^HILVERSUM (ANP) - Het muziek- fcentrum van de omroep gaat inten sief samenwerken met Hans Vonk j i'en Frans Brüggen. Vonk wordt vas- i te gastdirigent van het Radio Filhar- f.monisch Orkest, Brüggen wordt ar tistiek leider van het Radio Kamer- forkest voor het repertoire tot onge- I peer 1820. Het omroepproduktiebe- fdrijf NOB, waar. het muziekcen trum onder yalt, heeft dat gisteren 'meegedeeld. Hans Vonk was van 1973 tot 1979 ,chef-dirigent van het Radio Filhar monisch Orkest, een functie die op het moment wordt bekleed door Edo 'de Waart. Sinds 1979 heeft Vonk verschillende malen gastdi- recties gevoerd bij het orkest. Vonk I is sinds 1989 chef-dirigent van het Residentie Orkest. In 1992 zal hij de ze functie neerleggen. Frans Brggen heeft bij het RadIO Kamerorkest enkele gastdirecties l gevoerd. Als artistiek leider begint I hij in het seizoen 1991/92. Hij is we reldvermaard geworden met zijn Orkest van de 18de Eeuw. Tot concertmeester vap het Radio Symfonie Orkest is benoemd Va- lentin Zhuk, tot voor kort concert- Bm Geerts: ben ik op een leeftijd, dat het niet meer lukt enerzijds m'n meester en assistent-dirigent van b anderzijds het verlangen naar de beeldende kunst goed op één het Moskous Philharmonisch Or- noemer te houden'. (foto Hol.ost) kest.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1990 | | pagina 19