Moluks trauma zwaar onderschat'
Hotel Des Indes: paleisje
voor de groten der aarde
NABIJ
Simonis niet thuis
voor demonstratie
Onderzoeker: oorlogsleed werkt door naar jongere generaties
I REPORTAGEi
MAANDAG 29 JANUARI 199
GEESTELIJK LEVEN
NIJMEGEN - Onder dui
zenden Molukse ouderen is
nog steeds sprake van on
verwerkt psychisch leed.
Zij worstelen nog steeds
met hun ervaringen tijdens
de Japanse periode, de
Indonesische periode en de
overkomst naar Nederland.
Veel jonge Molukkers
kampen echter ook met
'oorlogstrauma's', ondanks
het feit dat ze de oorlog
niet (bewust) hebben mee
gemaakt. Het psychisch
leed is als het ware van ge
neratic op generatie door
gegeven.
door
Jennifer Faasen
Dit is een van de conclusies uit een
oriënterend onderzoek dat de Tielse
psycholoog Bram Latumahina (33)
in opdracht van de stichting Moluks
diakonaal maatschappelijk werk
Muhabbat in Nijmegen heeft ge
houden naar oorlogstrauma's bij
Molukkers. "Wat ze hebben meege
maakt en de herbeleving daarvan
was tot nog toe nooit goed boven
water gekomen", aldus Latumahi
na. "Voor andere groepen zijn er
voorzieningen en discussies, maar
met het psychisch leed van Moluk
kers wordt eigenlijk nauwelijks iets
gedaan. Terwijl daadwerkelijke
hulp geboden is".
Een van de eerste signalen van
het doorwerken van trauma's naar
een volgende generatie betrof de ge
welddadige treinkapingen in de ja
ren zeventig. Latumahina: "Je zou
je kunnen afvragen of de jongeren
zich toen geïdentificeerd hebben
met de ouderen. De oorlog is in feite
nog niet voorbij; de jongeren zijn
nog een stapje verdergegaan. Er
werd later gesproken over de gevol
gen van de gijzelingen op Neder
landse mensen, maar hoe zit het met
de Molukse mensen? Je moet je af
vragen hoe het komt dat die acties
gevoerd zijn; je moet het zien tegen
de achtergrond van wat de ouders
hebben meegemaakt. Wie is eigen
lijk slachtoffer?"
Woede
Latumahina kreeg vanuit zijn vak
als psycholoog veel reacties van
Molukse jongeren, die in hun op
voeding regelmatig te maken had
den met vergaande irritaties en
woede-uitbarstingen. Fysieke straf
fen waren in Molukse gezinpen be
paald geen zeldzaamheid. "Die ge
dragingen kunnen de jongeren nu
plaatsen en begrijpen. Het was een
reactie op het martelen door de Jap
pen. De Molukse woede is latent en
manifest, tot op de dag van van
daag".
Het onderzoek van Latumahina
bestond uit drie delen. Allereerst
maakte de psycholoog een inventa
risatie van informatie die voorhan-
Bram Latumahina: "De Molukse woede is latent
ifest, tot op de dag van vandaag".
den is over Molukse mensen en hun
oorlogservaringen. Vervolgens on
derzocht hij wat de ervaringen zijn
van hulpverleners ten aanzien van
oorlogsproblematiek. Tenslotte
hield hij een huisartsenonderzoek
in vijf gemeenten met grote Mo
lukse gemeenschappen. Centraal
daarin stond de vraag of de klachten
waar veel Molukkers boven de 55
jaar mee kampen, mogelijk
hangen met onverwachte
of oorlogsachtige ervaringen.
Niet minder dan 75 tot 80 procent
van de Molukse ouderen heeft last
van psychosomatishe aandoenin
gen. Die kunnen variëren van hoge
bloeddruk en suikerziekte tot
maagzweren en slapeloosheid. Er
blijkt een verband te bestaan tussen
dit soort aandoeningen en psychi
sche problematiek.
"Ik ken Molukkers", vertelt Latu
mahina, "die het heel vanzelfspre
kend vinden dat zé weinig slaapu-
ren maken, hartklachten hebben,
met een insulinespuit lopen. Veel
klachten zijn eigenlijk al begonnen
in de jaren vijftig en escaleerden in
de jaren zeventig en tachtig. De irri
taties, woede-uitbarstingen en
slaapproblemen in relatie tot hun
oorlogservaringen hebben hun li
chamelijke problemen versterkt.
De Zuidmolukse mensen gingen uit
van een tijdelijk verblijf in Neder
land en werden dan ook tijdelijk op
gevangen. Maar dat betekent niet
datje geen aandacht moet besteden
aan hun gezondheid. Je moet hun
gezondheidstoestand niet onder
schatten. Ik vraag me af in hoeverre
de Nederlandse overheid door niets
te doen mede-schuldig is geweest
aan de welzijnstoestand van Moluk
kers".
Bung en oesi
Latumahina noemt het opvallend
dat er in het verleden niets met de
problematiek van Molukse oorlogs
slachtoffers, in het bijzonder in
geestelijke zin, is gebeurd. "De
overheid heeft het wat dat betreft la
ten afweten. Ook uit de ervaringen
van hulpverleners blijkt dat ieder
een weliswaar onderkent dat er veel
Molukse ouderen zijn met onver
werkt oorlogsleed, maar er wordt
niets aan gedaan. En let op de door
werking naar de volgende genera
ties. Dat onderstreep ik nadrukke
lijk".
Bung en oesi: zo wordt de tweede
generatie Molukkers genoemd. Zij
hebben voor een deel de oorlog
meegemaakt en werden opgevoed
in geïsoleerde kampen in Neder
land. Latumahina: "Daar maakten
ze veel mee als gevolg van wat hun
ouders hebben meegemaakt. De ou
ders reageerden 't onbewust af op
de kinderen. Een soort KNIL-gedis-
ciplineerde opvoeding. Maar ik wil
benadrukken dat het heel
derlijk zou zijn als je van die afschu
welijke ervaringen geen tik zou
overhouden. Het is voorspelbaar
dat het gevolgen heeft voor de ma
nier waarop je met elkaar omgaat, in
het gezin en daarbuiten".
De Nederlandse overheid heeft
volgens Latumahina zeker in de ja
ren vijftig geen visie of beleid gehad
ten aanzien van persoonlijke erva
ringen van Molukkers. "Ze hebben
zich nooit afgevraagd: Wat betekent
het voor de Molukker als individu?
Als er onderzoek zou zijn gedaan,
zouden er schrijnende toestanden
uit de jaren vijftig aan het licht zijn
gekomen. Maar er is nooit gefun
deerd onderzoek gedaan, alleen
fragmentarisch. De Molukkers heb
ben nooit aan de bel getrokken. Het
zijn in feite KNIL-soldaten, Neder
landse mensen. De overheid had
zelf aan de bel moeten trekken, had
zelf het initiatief moeten nemen.
Mijn onderzoek biedt voldoende
aanknopingspunten om vraagte
kens te zetten bij het Nederlandse
beleid, vroeger en nu".
Ontslagen
Uit het oriënterende onderzoek van
Latumahina is gebleken dat in Ne
derland ongeveer 3.000 a 4.000 Mo
lukkers boven de 55 jaar last heb
ben van oorlogstrauma's. Trek je
die lijn door naar de jongere genera
tie, dat gaat het in totaal om 6.000 a
6.500 Molukse mensen. Vooralsnog
is het, bij gebrek aan nader onder
zoek, een indicatie. Duidelijk is wel,
zegt Latumahina, dat de omvang
van het Moluks trauma zwaar wordt
onderschat.
"Het gaat mij om de beleving van
de Molukkers vanaf de jaren veertig
tot op de dag van vandaag. Ze heb
ben nooit rust gehad sinds de oorlog
uitbrak. Al die psychische conflic
ten. Je zat gevangen in je beleving.
Tijdens de bootreis naar Nederland
ontdekken dat je ontslagen was als
werknemer! Ze kregen het bevel tot
inscheping naar Nederland en wer
den op de boot ontslagen. Zeker
achteraf gaf dat een geestelijke
knak. Sommigen hebben zelf de
bootreis moeten betalen. Hun soldij
werd gehalveerd om de bootkosten
te betalen. En dan die Rietkerkpen
ning: in verhouding tot wat ze heb
ben meegemaakt en hun proble
men nu, lost zo'n penning niets op.
Het is een stukje erkenning, maar
wel wat laat".
Latumahina pleit voor een ver
volgonderzoek en voor specifieke
hulpverlening aan Molukkers. "Mo
lukkers willen het liefst dat eigen
mensen hulp bieden. Nachtmerries
en zelfmoorden komen tegenwoor
dig in de Molukse gemeenschap
voor. Nu pas komen de problemen
echt naar boven. In de jaren vijftig
en zestig hadden ze nog een doel,
ondanks hun verdriet: 'We gaan wel
terug'. Het streven naar een eigen
land, naar vrijheid, dat was hun zin
geving. Door het groepskarakter, de
manier van omgaan in het kamp en
de familiestructuur kregen ze on
dersteuning in eigen kring en wer
den ze daar ook afhankelijk van. Die
ondersteuning is er niet meer. Vroe
ger was het actief opkomen voor de
belangen positief voor de verwer
king, maar op den duur, door het
wegvallen van de sociale ondersteu
ning en het wegvallen van het tijde
lijk verblijf-idee, ontstonden er er
gere problemen".
Eigen mening
Bij de jongere Molukkers uitten die
problemen zich in spanningen met
de ouders en in problemen met het
uiten van gevoelens. "Ze hebben",
zegt Latumahina, "nooit de gele
genheid gehad er een eigen mening
op na te houden. Ze hebben nooit
een 'ik' gehad. Het drugsgebruik bij
voorbeeld kan een gevolg zijn van
het gebrek aan identiteit. Het vult
een leegte op in de emotionele sfeer.
Drugs en werkloosheid onder jonge
Molukkers zijn de uiterlijke proble
men. Het probleem is veel omvang
rijker dan het lijkt. Daarom moet er
nader onderzoek komen onder jon
gere en oudere Molukkers, zowel in
aantal als in intensiteit".
Dit jaar is het veertig jaar geleden
dat de RMS ((Republiek Maluku
Selatan) werd uitgeroepen. Wordt
dit een extra moeilijk jaar voor de
oudere Molukkers? De herdenking
zal zeker een stukje bezinning bete
kenen, verwacht Latumahina. "Het
is rouwen in ballingschap, maar ook
de verwerking van een persoonlijke
levenservaring. Ze wilden terug,
maar daar is niets van terecht geko
men. Terug naar Tempo Doeloe kan
niet meer. En dat is een heel ver
drietige ervaring".
DEN HAAG (ANP) - Hotel des In-
des is sinds kort te koop voor 47 mil
joen gulden. Het hotel, internatio
naal ontmoetingspunt voor politici
en zakenlieden in het hart van de
Residentie, kent een rijke historie.
De makelaar spreekt over het be
kendste hotel van Nederland. De
naam is verbonden aan een popu
lair radioprogramma en is bekend
als verblijfplaats voor de groten der
aarde. Het gastenboek vermeldt de
namen van Churchill, Josephine
Baker en Prince.
Architect Roodenburg, zijn voor
naam is niet bekend, ontwierp het
gebouw in het midden van de vori
ge eeuw in opdracht van baron Van
Brienen. De welvarende baron, be
woner van het landgoed Clingen-
dael, had behoefte aan een paleisje
in het centrum van de stad voor ont
vangsten en partijen.
Overdadig
Kosten nog moeite werden ge
spaard. Het gebouw werd overda
dig versierd met de fraaiste orna
menten. Om zijn goede smaak te to
nen, liet de baron alle kamers in
richten in de stijl van Louis XVI. In
het paleisje vond hij ook plaats voor
zijn driehonderd zeer waardevolle
schilderijen.
Wie vandaag de zeven authentie
ke salons van het hotel bezoekt,
waant zich terug in de wereld van
de baron. Het bal lijkt ieder moment
te kunnen beginnen. Daar vinden
wij ook nu nog oorspronkelijke de
tails. De rijk versierde deurknop
pen zijn voorzien van de letter B.
De baron heeft maar korte tijd
van zijn residentie kunnen genie
ten. Enige jaren na de voltooiing
kwam hij te overlijden. Het gebouw
werd eigendom van zijn kinderen.
Zoon Arnold kon echter weinig
waardering opbrengen voor de
smaak van zijn vader en verkocht
het pand in 1881.
Dan begint de ware historie
het hotel. Eigenaar Friedrich Wirtz,
oud-leger officier, koopt gebouw en
inventaris voor een slordige 140.000
gulden. Hij heeft succes. Het hotel
wordt onder zijn leiding de voorna
me verblijfplaats voor kolonisten
uit Indië.
Rooseveld
Er wordt al snel geschiedenis ge
schreven. Bij voorbeeld
wanneer koning Nicholas van Roe
menie in Den Haag een vredescon
ferentie belegt. Hij is de eerste in
een reeks beroemdheden, die in het
hotel overnachten. In 1910 wordt
het hotel aangedaan door ex-presi-
dent Roosevelt van de Verenigde van deze eeuw laat zich niet verge- zien van warm water. Wel beschikt
Staten. lijken met de luxe van vandaag. De iedere kamer over een schelle-
Het leven in een hotel in het begin kamers zijn in die tijd nog niet voor- koord, dat via een ingenieus sys
teem in verbinding staat met de kel
der. Wordt er gebeld, dan snelt een
bediende met warm water naar de
kamer.
Het hotel heeft naast glorieuze tij
den ook sombere periodes doorge
maakt. De eerste crisis ontstond in
de Eerste Wereldoorlog. Nederland
werd niet meer bezocht door inter
nationale gasten en de eigenaar
werd gedwongen het gebouw over
te doen aan de staat. De staat zou tot
in de jaren zeventig het gebouw in
eigendom houden.
Het was de familie Rey, eerst
Henri en later zijn zoon Jean Ja-
ques, die vanaf de jaren twintig het
hotel de oude glorie terug gaf De
bouw van voor die tijd moderne ka
mers met warm en koud stromend
water en op iedere etage een bad
leidt tot de terugkeer van belangrij
ke gasten.
Anna Pavlova
Onder hen ook de beroemde balleri
na Anna Pavlova. Tijdens haar ver
blijf werd zij ernstig ziek. Op 22 ja
nuari 1931 blies zij in het hotel haar
laatste adem uit. Het hotel gedenkt
haar nog steeds met een naar haar
genoemde salon.
Na de Tweede Wereldoorlog be
houdt het hotel haar faam. Generaal
Eisenhower, de Etiopische keizer
Haile Selassi en Josepine Baker be
horen tot de gasten.
De tweede crisis breekt aan aan
het einde van de jaren zestig. De
grand hotels van weleer worden
dan beschouwd als ouderwets. De
toekomst wordt verwacht van mo
derne, comfortabele betonnen ko
lossen. Vele hotels leggen het lood
je. In Scheveningen verdwijnen het
Palace hotel en het Grand hotel. Als
door een wonder blijft Des Indes ge
spaard.
Hotel-directeur B. Felix, bij zijn
komst in de jaren zeventig met zijn
28 jaar de jongste hotel-directer van
Nederland, trof een vervallen ge
bouw. Het bedrijf verkeerde diep in
de rode cijfers.
Uitzicht
Toch weet hij het hotel geleidelijk
uit een dal te halen. Wie er nu lo
geert kan terecht in de befaamde
imperial suite met luxe marmeren
badkamer en een compleet inge
richte kantoorruimte. Het dakterras
geeft een uitzonderlijk uitzicht op
de sky-line van Den Haag. Niet voor
niets trad Des Indes vorig jaar toe
tot de de Leading Hotels of the
World en werd daarmee genoteerd
als een van de ruim 200 beste hotels
op de wereld.
Pastoraal werkers boos
UTRECHT (ANP) - Ruim honderd leden van de Sint Mi-
chaelsparochie in Zwolle zijn dit weekeinde tevergeefs naar
Utrecht gereisd om kardinaal Simonis, aartsbisschop van
Utrecht, een petitie aan te bieden. Hij had zijn woning aan de
Maliebaan verlaten omdat hij „geen positief antwoord had ge
kregen op zijn verzoek van de overhandiging geen demonstra
tie te maken," zoals een woordvoerder van het aartsbisdom de
Zwollenaren mededeelde.
EN VER
Ruim een week geleden had de
kardinaal al laten weten dat hij
zich niet als een object voor een
demonstratie laat gebruiken.
"Dan ben ik niet thuis". Hij was
bereid geweest een delegatie van
vijf personen te ontvangen die
hem de petitie zou aanbieden.
In de petitie verzoeken de rk
gelovigen aan kardinaal Simonis
alle mogelijkheden die de Codex
(kerkelijk wetboek) biedt, aan te
grijpen om de functie van pasto
raal werker inhoud te geven voor
het parochiepastoraat. Pastoraal
werker Andr'e Zandbelt in Zwol
le kreeg kortgeleden van Simonis
te horen dat de Codex ook voor
hem geldt in die zin dat hij als pas
toraal werker geen getuige bij een
kerkelijk huwelijk mag zijn.
Zandbelt heeft daarna besloten
helemaal geen pastorale taken
meer te verrichten, omdat hij
(evenals de Vëteniging v^n Pasto
raal Werkenden) van mening is
dat dit integraal onderdeel is van
het takenpakket van de pastoraal
werker.
Nadat de met flakkerende
kaarsjes getooide demonstranten
te horen hadden gekregen dat
kardinaal Simonis niet thuis was,
werd nog een verklaring voorge
lezen waarin onder meer werd ge
zegd dat „het verdriet en de ver
ontwaardiging bij ons mensen
met geen pen te beschrijven is".
De leden van de Zwolse Mi-
chaëlsparochie noemen zich
daarin geen linkse of rechtse ka
tholieken, maar mensen die iede
re zondag naar de kerk gaan -- een
verwijzing naar een recente uit-
Kardinaal Simonis
R.K. boekwerk
voor geldzaken
NEW YORK (RNS) - De Ameri
kaanse econoom William Corbett
heeft een 'financiële handleiding
voor katholieken' geschreven,
waarin hij onderwerpen behan
delt als sparen, beleggen en het
afsluiten van een levensverzeke
ring.
Corbett schreef dit boek omdat
hij tijdens zijn verblijf op een ka
tholieke school veel praktische
kennis, vooral op het gebied van
geld en seksualiteit, te kort is ge
komen. Hij denkt dat dit komt
doordat hij les kreeg van priesters
en nonnen die door de celibaats-
gelofte en de belofte van armoede
weinig ervaring hadden met deze
zaken.
„Op het gebied van de seksuali
teit was de discussie altijd vaag
en eindigde met de woorden „niet
doen". Als het over geld ging, was
de benadering veel eenvoudiger.
Het enige dat ik wist, was dat je
heilig werd als je geld weggaf', zo
schrijft de auteur in zijn boek.
De bedoeling van het boek, al
dus Corbett, is om iemand die de
plicht heeft een gezin te onder
houden te laten zien, hoe hij in het
dagelijks leven gestalte kan ge
ven aan zijn geloof.
Theoloog Boer
weg uit Berlijn
BERLIJN (ANP) - De Amster
damse theoloog Dick Boer heeft
gisteren afscheid genomen van
de Nederlandse Oekumenische
Gemeente te Berlijn. Hij heeft er
vijf jaar gewerkt als opvolger van
ds. Bé Ruys, die overigens in het
Hendrik Kraemer Huis in West-
Berlijn bleef wonen.
De combinatie van het werk als
predikant in Berlijn en een we
tenschappelijk medewerker
schap aan de Amsterdamse theo
logische faculteit bleek niet lan
ger mogelijk, zo wordt officieel
als reden opgegeven. Uit kringen
rond het Hendrik Kraemer Huis
valt te vernemen dat de aanwezig
heid van Bé Ruys in Berlijn ook
een rol heeft gespeeld.
Boer, die in november 1988 pro
moveerde op 'Een fatastisch ver
haal', geldt als een van de voor
mannen van de beweging Chris
tenen voor het socialisme.
Onlangs schreef hij "dat het er
naar uitziet dat het reëel bestaan
de socialisme zijn crisis niet meer
kan oplossen". Dat betekent vol
gens Boer dat de maatschappelij
ke verhoudingen in de Oost-
europese landen spoedig weer
'normaal' zullen zijn: "Voor velen
welvaart, voor te veel mensen ar-
spraak van Simonis dat alleen
kleine groepen ter linker- en ter
rechterzijde verantwoordelijk
voor de polarisatie in de kerk zijn.
Tenslotte werd een speciaal
voor deze gelegenheid geschre
ven lied gezongen, eindigend met
de woorden 'Bisschop, wij zijn er
echt zat van, dat dit nu alles zo
maar kan'.
De afwezigheid van Simonis
ontlokte de Zwollenaren enkele
scherpe reacties: 'Simonis laat
ons letterlijk en figuurlijk in de
kou staan.' 'Hij is gevlucht.' 'Ver
schrikkelijk'. 'Heel erg'. 'Diep
treurig'.
Na een kwartier vertrokken de
Zwollenaren weer naar huis.
DDR- predikant
beschuldigd
BERLIJN (ANP) - Ds. Manfred
Stolpe, vice-voorzitter van de
Bond van Evangelische Kerken
in de DDR, heeft in 1988 de DDR-
regering op het idee gebracht de
protestzanger Stephan Krawczyk
en diens echtgenote, de toneelre
gisseur Freya Klier, het land uit te
zetten. Dit meldt 'Publik-Forum',
het Westduitse 'tijdschrift voor
kritische christenen'.
In West-Berlijn, waar het echt
paar nu woont, beschuldigde
Klier de predikant ervan dat hij
verantwoordelijk is voor een 'ak
koordje' tussen de staat en de
kerk dat ertoe leidde dat zij naar
het Westen werden uitgewezen.
Stolpe had in een brief aan de re-
gering-Honecker geschreven dat
„stoorzenders" zoals Krawczyk
en Klier weggestuurd moesten
worden zodat er eindelijk rust in
het land zou komen.
Stolpe pleitte enkele weken ge
leden voor een clemente behan
deling van Erich Honecker, de af
gezette staats- en partijleider van
de DDR.
Havel bij wijding. President
Vaclav Havel heeft zaterdag de
eerste bisschopswijding in
Tsjechoslowakije bijgewoond
sinds de communistische rege
ring eind vorig jaar viel. De 69-ja-
rige Karei Otcenasek werd bis
schop van Hradec Kralove in Bo-
hemen. Otcenasek werd in 1950
tegen de wil van de communisti
sche regering tot hulpbisschop
benoemd. Hij accepteerde de be
noeming, maar moest deze trouw
aan Rome bekopen met elf jaar
gevangenisstraf en vervolgens
werkkamp. Na zijn vrijlating
mocht hij slechts als dorpspries
ter werkzaam zijn.
Inkomens in VS
van predikanten
lopen uiteen
ST PAUL (RNS) - Er bestaan gro
te verschillen in de tractementen
van de Evangelisch-Lutherse pre
dikanten in de Verenigde Staten.
De predikanten met de hoogste
inkomens verdienen soms 100
keer meer dan hun minder be
deelde collega's.
De bijna 11.000 gemeentepredi
kanten verdienen dit jaar gemid
deld 30.965 dollar (ongeveer
60.000 gulden), aldus Berends.
Maar dit cijfer vertekent de situa
tie. Sommige predikanten verdie
nen 150.000 dollar (ongeveer
300.000 gulden), terwijl sommige
part-time predikanten niet meer
dan 1.000 dollar (2.000 gulden) ha
len. Het hoofd van de Evange
lisch-Lutherse Kerk. bisschop
Chilstrom, heeft tot nu toe weinig
enthousiasme getoond voor gro
tere gelijkheid van de tractemen
ten. Hij voelt er meer voor dat de
kerk een tegemoetkoming geeft
aan een predikant die een beroep
heeft aangenomen in een ge
meente die niet in staat is hem
een goed tractement te bieden.
Beroepingswerk
Hervormde Kerk: beroepen te Veen:
M. B. van den Akker te Wageningen.
Aangenomen naar Burgwerd c.a. en
Lollum c.a.' mevr. M. van Nie, kandi
daat te Brussel. Aangenomen naar
Odijk: S. J Dingemanse te Schier
monnikoog.
Gereformeerde Kerken: aange
nomen naar Amersfoort: J. van Ver-
seveld te Franeker.
Gcrcf. Kerken vrijgemaakt: be
roepen te Ridderkerk K. de Vries te
IJsselmuiden-Grafhorst.
Gereformeerde Gemeenten: be
roepen te Apeldoorn: C. J Meeuse te
Rotterdam-Zuid.
Oud-Gcref. Gem. in Ncd.: beroe
pen te Sint Philipsland: A. D. Muil
wijk te Dordrecht.
Vrije Evang. Gemeenten: aange
nomen naar Goes: N. M. Dijk te Fra-
