'Medici moeten blijven nadenken
'Eigen opleiding
kerken riskant'
isa
Slag om defensiebezuinigingen
Amerikaans congres van start
NABIJ
Prof. Remmelink: Wettelijke regeling euthanasie niet zaligmakend
IREPORTAGE i
iWMHMMWM—BBMB
VRIJDAG 26 JANUARI 19»
GEESTELIJK LEVEN
DEN HAAG "Er zijn mensen die zeggen dat de huidige praktijk
van euthanasie, waarbij dat onder bepaalde voorwaarden niet
strafbaar is, wel hanteerbaar is. Aiideren vinden het zo'n ver
schrikkelijk moeilijke zaak, dat ze vinden dat er regels moeten ko
men. Dan kijken ze vooral naar de medici, die bij wijze van spre
ken de hete adem van de officier van justitie in hun nek voelen en
daarom vinden dat er een regeling moet komen".
Prof. mr. J. Remmelink, procureur-
generaal bij de Hoge Raad en voor
zitter van de commissie die in op
dracht van de regering een onder
zoek moet gaan leiden naar de aard
en omvang van de huidige euthana
siepraktijk in ons land, houdt zich
wat op de vlakte als hem naar zijn
persoonlijke mening wordt ge
vraagd. "De commissie is nog niet
bij elkaar geweest. Ik zou me als
voorzitter diskwalificeren door nu
al allerlei uitspraken te doen. Wat ik
zeg, geldt als een persoonlijke op
vatting".
door
Jan van Dijk
Wat er ook gaat gebeuren, Rem
melink wijst erop dat ook een wette
lijke regeling niet zaligmakend is.
"Het mag nooit zo worden dat door
een of andere vlotte formule eutha
nasie gemakkelijk wordt gemaakt.
Het is een moeilijke zaak en dat
moet zo blijven. Het kan geen
kwaad dat medici blijven doen wat
ze nu doen: nadenken, danig tob
ben, voordat ze een beslissing ne-
start binnenkort
een onderzoek naar de euthanasie
praktijk. Nog voor het is begonnen,
is van verschillende kanten al kri
tiek geuit. De socioloog W. Melief
die in Utrecht een vergelijkbaar on
derzoek heeft gedaan, ziet het als
een poging van de regering om een
beslissing tot een wettelijke rege
ling te komen, uit te stellen. Ook art
sen hebben al te kennen gegeven
weinig heil te verwachten van dit
onderzoek. Toch begint Remme
link vol goede moed.
Wat vindt Remmelink van de kri
tiek?
"Of mensen vinden dat het een
poging tot uitstel is, daar kan ik me
niet over uitlaten. Daarvoor zit ik
niet in de politiek. Ik zou de laatste
zijn om minister Hirsch Ballin van
die intenties te beschuldigen. Wat
mij betreft, zal ik dit onderzoek niet
op de lange baan schuiven. De com
missie hoopt binnen anderhalf jaar
klaar te zijn. Ik zou het niet prettig
vinden om er langer mee bezig te
zijn. Wat de kritiek van artsen be
treft: We zullen ons best doen om de
medewerking van de medische
stand in te roepen. Dit is wat ons be
treft een serieuze zaak. We zullen de
medici niet lastig vallen met iets
wat nergens toe leidt".
Hoe ziet u de taak van de commis
sie?
"Onze opdracht is om harde gege
vens te verzamelen. Daarmee zullen
we voor de dag proberen te komen.
Het gaat ons om gegevens waarbij
de levensbeschouwing niet ter zake
doet. Van belang is dat er goede vra
gen worden gesteld en dat er onder
scheid wordt gemaakt tussen wat
wel of niet euthanasie is. Je leest
wel eens dat er duizenden gevallen
van euthanasie worden gepleegd,
maar ik wil eerst wel eens weten
wat daar onder wordt verstaan.
Want er zijn ook vormen van eutha
nasie die door praktisch niemand
als zodanig worden beschouwd. Ik
denk daarbij aan 'sterbenshilfe'.
Geen zinnig mens zal er bezwaar te
gen maken dat iemand die ernstig
lijdt en elk ogenblik kan sterven
wordt geholpen, ook als dat bete
kent dat zo iemand waarschijnlijk
eerder overlijdt. Bij de vraagstelling
moeten we duidelijk maken wat de
commissie onder euthanasie ver
staat".
Minister Hirsch Ballin heeft art
sen die aan dit onderzoek meedoen,
niet ivillen vrijwaren. Dat betekent
dat ze een risico lopen op strafrech
telijke vervolging als hun antwoor
den daar aanleiding toe geven.
Kunt u ze geruststellen?
"De minister kan formeel geen
vrijwaring geven. Ook moet de
commissie met de vraagstelling er
rekening mee houden dat de medici
zo vrij worden gelaten, dat ze geen
problemen krijgen met hun be
roepsgeheim. Dat zal de
Prof. mr. J. Remmelink: 'Ook een wettelijke regeling is niet zaligmakend
zorgvuldig moeten nagaan. Je moet
artsen zeker niet bedreigen met
strafvervolging. Want dan kunnen
we er net zo goed niet aan beginnen.
We moeten de gulden middenweg
bewandelen. De artsen moeten niet
het gevoel hebben dat ze al met een
been in de gevangenis staan. Maar
ja, het kan natuurlijk zo zijn dat als
er een rare toestand wordt gecon
stateerd, dat toch moet worden
doorgegeven. Maar ik verwacht niet
dat zich dat in de praktijk zal voor
doen".
De politiek is niet in staat geble
ken een wettelijke regeling voor eu
thanasie te maken. Vindt u het tijd
worden voor een regeling?
"De commissie heeft niet tot taak
een een wetsvoorstel te doen. Al is
het niet uitgesloten dat ons later zal
worden gevraagd daar iets over op
papier te zetten. Wel zullen we zover
gaan dat we iets gaan aanbieden
waar het kabinet iets aan heeft. Als
het om puur registreren zou gaan,
zouden we kunnen volstaan met de
onderzoekers aan het woord te la
ten. Het is de bedoeling dat de com
missie de onderzoeksresultaten
evalueert en zo hard maakt, dat er
een conclusie uit kan worden ge
trokken. Dat kan betekenen dat we
vinden dat er een wettelijke rege
ling moet komen, maar het kan ook
blijken dat de huidige praktijk evi
dent geruststellend is en dat er geen
regeling nodig is".
"In het algemeen ben ik een groot
voorstander van de wet. De situatie
dat je deze materie noodtoestands-
gewijs moet oplossen, dat het in
principe strafbaar is maar dat eu-
thansie onder bepaalde voorwaar
den niet strafbaar is, is niet ideaal.
Maar op een gegeven moment kun
je niet verder komen en moet je met
niet heldere formuleringen functio
neren. Als dat niet te beroerd gaat,
kan ik me voorstellen dat je zegt:
laat het maar zo. Zo wordt veel in
het CDA gedacht. Aan de andere
kant dringt de hoofdofficier van jus
titie in Alkmaar, aan wiens oordeel
ik veel waarde hecht, aan op een
duidelijke regelng. Ik heb daar geen
uitgesproken oordeel over".
Euthanasie is een zaak die in het
wetboek van strafrecht wordt gere
geld. Sommigen vinden dat het eruit
moet worden gehaald.
"Dat is een zaak van de wetgever,
wel vind ik dat je extremiteiten al
tijd onder de werking van het straf
recht moeten blijven. Als een medi
cus kwaadaardig is, moet hij kun
nen worden aangepakt. Maar de
meeste zaken zou je misschien
tuchrechtelijk kunnen afdoen.
Maar het is niet de primaire bedoe
ling van de minister dat deze com
missie daar een uitspraak over doet.
Dat geldt ook voor de formulieren
waarop artsen de doordsoorzaak
van patiënten moeten invullen. De
regering moet erover beslissen of
die in handen moeten komen van de
officier van justitie of van de medi
sche inspectie die ze in rare gevallen
doorstuurt naar de officier".
Minister Cheney (defensie)
WASHINGTON - Het is niet ver
standig maar wel prettig om alvast
wat te dagdromen over de centjes
die je in de toekomst gaat krijgen.
Met precies dat houdt het Ameri
kaanse Congres zich momenteel
volop bezig.
Het geld waarom het hier gaat zijn
de vele miljarden dollars die het
Congres meent te zullen overhou
den omdat er de komende jaren
denkelijk veel minder aan de lands
verdediging hoeft te worden uitge
geven.
door
Henk Dam
Nu er een McDonalds restaurant
in Moskou is, er een Hongaarse uit
gave van Playboy bestaat, de Ber-
lijnse Muur als elegant verpakte
scherven in Amerikaanse waren
huizen wordt verkocht, kortom de
Koude Oorlog voorbij is, is de ratio
voor een op volle toeren draaiend
oorlogsapparaat ook voorbij, is de
gedachte.
En dus: waaraan zullen we dat
geld nu eens uitgeven? Aan de ver
mindering van het begrotingstekort
- vorig jaar nog 165 miljard dollar?
Aan het broodnodige oplappen van
's lands wegen en bruggen - kosten
ten minste 400 miljard? Bestrijding
van drugs? AIDS? Sociale pro
gramma's, zoals nogal wat Demo
craten willen? Belastingverlaging,
zoals veel Republikeinen aardig
lijkt?
Dat er minder naar defensie hoeft
te gaan, is een gedachte die niet al
leen in het Congres leeft, maar ook
in het Witte Huis en zelfs op het mi
nisterie van defensie, het Pentagon.
Minister Cheney (defensie) zal vol
gende week zijn begroting voor
1991 indienen, maar nu al is uitge
lekt dat hij eigener beweging heeft
bezuinigd.
Cheney zal vermoedelijk om 292
miljard dollar vragen. Dat is welis
waar 5 miljard dollar meer dan in
1990, maar 10 miljard dollar minder
als rekening wordt gehouden met
inflatie. Met andere woorden: Che
ney - en uiteraard president Bush
die in dit soort zaken het laatste
woord heeft - heeft zelf al gekort.
Maar het Congres gaat het niet ge
noeg vinden, dat staat nu al vast.
Dat Congres wordt beheerst door
de oppositionele Democratische
partij, en Democraat na Democraat
heeft de afgelopen week al de stel
lingen betrokken, en gezegd dat er
veel meer bezuinigd moet worden.
Neem de invloedrijke senator
Sam Nunn. Hij staat bepaald niet
bekend als duif, maar hij vindt dat
nu alle defensie-uitgaven tegen het
licht van de ontspanning moeten
worden gehouden, dat niet moet
worden gestart met de produktie
van nieuwe wapensystemen, en dat
hard moet worden gedacht over het
terugtrekken van alle troepen uit
Europa.
En Nunn is maar een van de vele
honderden Amerikaanse Congre
sleden, die allemaal een eigen me
ning over de defensiebegroting
hebben. De strijd om de defensie
uitgaven zal dan ook nog lang het
nieuws in Amerika blijven bepalen.
Welke kant gaat het uit? Hoeveel
gaat er worden bezuinigd? Eigen
lijk valt daarover nog maar weinig
concreets te zeggen. Veel zal afhan
gen van de vraag hoe de regering de
Amerikaanse defensie-rol in de ko
mende decennia gaat zien.
Cheney heeft beloofd op 1 april
met een rapport te komen, waarin
over die rol wordt gefilosofeerd. Uit
wat er inmiddels is uitgelekt blijkt,
dat de Amerikaanse aanwezigheid
in Europa sterk zal afnemen of zelfs
zal ophouden te bestaan, en dat er
gewerkt moet worden aan een rela
tief kleine, snel inzetbare troepen
macht die overal ter wereld Ameri
kaanse belangen kan verdedigen.
Dat betekent in de praktijk: min
der van alles. Minder mensen, min
der vliegtuigen, minder schepen,
minder zware wapens, minder
kernraketten.
Het betekent uiteraard ook: min
der geld. Oud-minister van defensie
Robert McNamara zei onlangs dat
rond de eeuwwisseling de defensie
begroting niet meer dan de helft
hoeft te zijn van wat-ie nu is.
Dat betekent tien jaar lang een
oplopende reeks bezuinigingen van
steeds 5 procent (dus eerst 5 jaar
procent, het jaar daarna 10 procent,
etcetera). Dat betekent weer, op sa
mengestelde basis, een totale bezui
niging over tien jaar van 825 miljard
dollar.
Dat lijkt erg veel maar zelfs de
meer conservatieve defensie-ex
perts die onlangs door het blad For
tune werden geraadpleegd, denken
aan zeer forse bezuinigingen. Zij
zeggen dat aan het eind van de eeuw
de defensiebegroting met gemak
met een-derde moet kunnen zijn in
gekrompen.
Hoe dat ook uitpakt, zeker is dus
dat het Pentagon de komende jaren
zwaar gaat inleveren. Zeker is ook,
zoals eerder gezegd, dat het Con
gres meer zal willen bezuinigen dan
de regering. Democraten zeggen
dat ze Cheney's begroting voor 1991
met in ieder geval nog eens 7 mil
jard dollar willen inkrimpen.
De grote vraag is natuurlijk waar
op dan concreet moet worden be
zuinigd. Enkele posten liggen in ie
der geval voor de hand. SDI, het
plan om Amerika met een atoompa
raplu te beschermen, gaat zonder
twijfel inleveren.
Vorig jaar kreeg Bush daarvoor
3,8 miljard dollar in plaats van de
gevraagd 4,9. Dit jaar zal er nog min
der animo zijn om al te veel te ste
ken in SDI, al was het alleen maar
omdat er technisch zo weinig schot
in dit programma zit, en omdat het
nu ook z'n laatste restje strategische
relevantie verloren heeft.
De peperdure B-2 "stealth" bom
menwerper, die niet door radar kan
worden gezien, gaat het ook moei
lijk krijgen. De B-2 heeft als apoca
lyptische taak het overvliegen van
atoombommen naar de Sovjetunie
in geval van oorlog.
Naarmate de kans op oorlog klei
ner is geworden, is het prijskaartje
van de B-2 - 500 miljoen dollar per
stuk - meer gaan opvallen. Vertra
ging van het programma lijkt wel
het minste dat moet worden ver
wacht.
Verder zal zeker nog eens grondig
worden bekeken of Amerika de ge
plande modernisering van zijn op
land gestationeerde intercontinen
tale raketten wel nodig heeft. Voor
zien is nu nog in twee typen: de Mid-
getman, met e-e-n kernkop, en de
via rails vervoerbare, tienkoppige
MX-raket. Het is niet waarschijnlijk
dat die het alletwee gaan halen.
Er kan natuurlijk op nog veel
meer worden bezuinigd. Maar een
van de grote problemen daarbij is
dat een Afgevaardigde in wiens
kiesdistrict zich een fabriek voor
tanks bevindt, niet voor bezuini
ging op die tanks gaat stemmen.
Want dat gaat hem kiezers kosten.
Veel Afgevaardigden hebben de-
fensie-industrieen of militaire bases
in hun districten, en dat maakt de
discussie nogal moeilijk. De vuist
regel luidt, dat elke miljard dollar
bezuinigen 38.000 banen kost. Nie
mand wil die banen in zijn kiesdis
trict verliezen, zo eenvoudig is de
politieke realiteit.
Daar komt dan nog bij, dat de de-
fensie-industrieen zelf aan een uit
gebreide lobby-campagne begon
nen zijn, en zij hebben geld (en dus
invloed) genoeg om die campagne
kracht bij te zetten.
Veel van de komende bezuinigin
gen zullen dan ook uiteindelijk het
resultaat zijn van slepende onder
handelingen tussen Congresleden
van dezelfde partij, van de twee par
tijen, tussen Witte Huis en Congres,
Congres en Pentagon, Pentagon en
industrie, etcetera.
Dat hele proces van lobbyen en
handelen zal zich voor een niet zo'n
Oud-minister McNamara.
klein deel in het schemerduister af
spelen. Alleen de kiezer in Washing
ton D.C. ziet iets meer dan de ande
re Amerikanen.
Daarvoor hoeft hij slechts naar de
lokale tv te kijken. Want daar zijn de
laatste tijd steeds meer commer
cials te zien, waarin defensie-bedrij
ven hun glanzende tanks en dito
straaljagers aanprijzen.
Die commercials zijn eigenlijk al
leen maar bedoeld voor de beslis
sers in het Pentagon en het Witte
Huis, en voor de Congresleden. Ze
bewijzen op hun eigen manier dat
het gevecht om de defensie-dollars
ernst is geworden.
Noorda: paard achter de wagen
AMSTERDAM De hervormden en gereformeerden spannen
met hun plannen voor een eigen predikantsopleiding het paard
achter de wagen. Dit meent dr. S. J. Noorda, die het reorganisa
tieplan voor de Universiteit van Amsterdam heeft opgesteld.
Het hervormd-gereformeerde voornemen verkleint volgens
Noorda de aanwezigheid van theologie aan de universiteiten.
Noorda, als theoloog werkzaam
aan de Vrije Universiteit en
IKON-voorzitter, noemt de plan
nen van de Hervormde Kerk en
de Gereformeerden Kerken "een
heel gevaarlijke ontwikkeling
voor de universiteiten. De kans
bestaat dat de kerkelijke oplei
dingen de openbare faculteiten in
de houdgreep krijgen". De facul
teit wordt afhankelijk van wat de
kerken nog uit haar programma
willen gebruiken.
Het is volgens hem heel iro
nisch dat terwijl de universiteiten
op basis van het rapport van de
verkenningscommissie godge
leerdheid nog maar nauwelijks
begonnen zijn de kwaliteit van
onderwijs en onderzoek te verbe
teren, de kerken dit doorkruisen
met een plan dat daar helemaal
geen rekening mee houdt. Uit de
verkenningscommissie kwamen
EN VER
Hollandse joden
bepleiten vrede
Midden-Oosten
DEN HAAG (ANP) - "Wij willen
helderheid van de PLO die moet
ophouden met twee monden te
praten". Dit zei D66-senator Han-
neke Gelderblom-Lankhout gis
teren in Den Haag bij de presenta
tie van de heropgerichte Neder
landse afdeling van het Interna
tionaal centrum voor vrede in het
Midden-Oosten.
Gelderblom, secretaris van de
afdeling, acht het denkbaar dat
bestuursleden naar het PLO-
hoofdkwartier in Tunis gaan om
aan te dringen op het intrekken
van het PLO-handvest waarin
nog steeds gesproken wordt van
de vernietiging van de staat Is
raël.
Behalve druk op de PLO wil
men ook de vredeskrachten in Is
raël steunen. Volgens voorzitter
Ed van Thijn is de al jaren duren
de impasse in het Midden-Oosten
"buitengewoon verontrustend".
Een twee-staten-oplossing en ter
ritoriale concessies zijn volgens
hem onvermijdelijk.
Het centrum wil steun verlenen
aan de vredesbeweging in Israël,
de discussie binnen en buiten de
joodse gemeenschap in Neder
land bevorderen en deelnemen
aan de dialoog met Palestijnen.
Bestuurslid Avraham Soeten-
dorp stemde tijdens de presenta
tie in met een' opmerking van
Ronny Naftaniël, directeur van
het Centrum voor Informatie en
Documentatie Israël, dat er aan
Palestijnse kant niets van een vre
desbeweging te merken is. Tij
dens een recente internationale
conferentie in Moskou had Soe-
tendorp met leedwezen geconsta
teerd dat na een lezing van de
joodse auteur Elie Wiesel Syrië en
Jordanië "een vierkante aanval"
op de joodse staat deden.
de openbare theologische facul
teiten met alle kritiek toch duide
lijk als de beste naar voren. "De
kerken willen de bordjes hele
maal verhangen. Dat lijkt me een
riskante zaak", aldus Noorda.
Volgens Noorda was juist het
klimaat voor theologie aan de uni
versiteiten gunstiger dan tien,
vijftien jaar geleden. Aan allerlei
faculteiten merkt men dat religie
een belangwekkende factor in de
samenleving en dus voor het on
derzoek is. Dat maakt aansluiting
van de theologische studie bij an
dere universitaire vakken makke-
lijker.
Noorda kraakte gisteren deze
kritische noot, nadat het college
van bestuur van de Universiteit
van Amsterdam had iungestemd
met het eerste deel van Noorda's
reorganisatieplan. Belangrijkste
punten zijn: er komt één prope
deuse, met twee leerroutes: een li-
terair-historische en een sociaal
wetenschappelijke.
Noorda moet nu met de her
vormden, Lutheranen en doops
gezinden overleggen over moge
lijke aansluiting van hun predi
kantsopleiding aan de nieuwe
structuur van de Amsterdamse
theologische faculteit. Omdat de
Hervormde Kerk er met haar ei
gen plan nog niet uit is, zal de on
zekerheid daarover nog een paar
maanden duren, aldus Noorda.
Minder zorgen maakt hij zich
over dreigende taal die onder
wijsminister Ritzen kort geleden
sprak over het aantal van dertien
theologische instellingen. Hij
hield de universiteiten voor dat ze
binnen twee jaar zelf tot vermin
dering van dat aantal moeten be
sluiten. "Anders zullen er eenzij
dige maatregelen onzerzijds wor
den getrokken", zo zei de minis
ter.
Als de universitaire instellin
gen een goed profiel van onder
wijs en onderzoek aanbieden dat
voldoet aan de universitaire nor
men, dan zal de minister zich
hiertegen niet verzetten. Het gaat
hem alleen om de kwaliteit van
het onderwijs. Financieel staat al
leen de bekostiging van de kerke
lijke opleiding ter discussie.
Charisma TV
wil de ether in
DOORN (ANP) - De Stichting
Charisma TV, opgericht door
mensen uit de kring van de Pink
ster- 'en Volle Evangeliegemeen
ten, heeft bij het Commissariaat
voor Media een aanvraag inge
diend voor het verkijgen van tele
visiezendtijd voor 'charismati
sche programma's'.
Om de aanvraag te ondersteu
nen heeft voorzitter G. A. Panhui-
se de Pinkstergemeenten en Vol
le Evangeliegemeenten aange
schreven. Panhuise hoopt op 15
februari 30.000 steunbetuigingen
te hebben.
Panhuise ziet de Evangelische
Omroep als "een zegen voor Ne
derland", maar hij mist in de pro
grammering de genadegaven. In
de EO-programma's wordt vol
gens hem de boodschap van de
Pinksterbeweging systematisch
geweerd.
Bisschoppen
BRD en DDR
rond de tafel
BERLIJN (KNA) - De rooms-ka-
tholieke bisschoppen van de
DDR en de Duitse Bondsrepu
bliek zullen in maart voor het
eerst gezamenlijk vergaderen in
Augsburg.
Het Vaticaan heeft de Duitse
deling nooit erkend. Slechts twee
van de zes bestuurlijke eenheden
in de DDR zijn officieel een bis
dom: Berlijn en Dresden. In hun
verklaring zeggen de bisschop
pen dat het besluit van het Vati
caan in 1976 om de Berlijnse bis
schoppenconferentie in te stellen
geenszins het doel had vooruit te
lopen op de eenheid van de beide
Duitse staten.
Zij zijn vastbesloten "al het
noodzakelijke te doen om de in
moeilijke tijden behouden een
heid te verdiepen en haar in over
eenstemming met de nieuwe mo
gelijkheden verder vorm te ge-
Nel Benschop. De bekende
dichteres Nel Benschop werkt
zondag mee aan een dienst van de
Baptistengemeente (Rijnsburger-
weg 124) in Leiden. Predikant is
ds. A. H. Agtereek en het thema
luidt: 'In de tegenspoed blijkt de
ware vriendschap'. Aanvang tien
Soefi-boodschap. De Leidse
Soefi-stichting houdt vanaf zon
dag de maandelijke Universele
Erediensten in de kapel van Ver
bum Dei (Plantage 16). De Soefi-
boodschap verkondigt de een
heid van alle godsdiensten en wil
'de geest van broederschap doen
ontwaken'. Mevrouw H. Jelten
spreekt zondag over: 'De
voetstappen van de tijd'. Aan
vang elf uur.
Bijbelkring. Na vijfjaar lang in
een huiskamer in de Leidse Me-
renwijk te hebben vergaderd, be
gint de''Volle Evangelie Bijbel
kring' maandag in een zaal van de
Bevrijdingskerk met een nieuwe
'fundamentcursus' van ongeveer
tien avonden. De inleidingen
worden verzorgd door de heer T.
L. Beerenfenger. Anvang acht
uur. Informatie via tel. 071-
893695.
Beroepingswerk
Stuijvenberg Terwolde-De Vecht.
