Jongeren op zoek naar echte solidariteit
'Ondanks etiketten, toch gereformeerd'
Europese bijeenkomst van Taizé dit maal in Poolse Wroclaw
Tweede jubileumboek over 150 jaar gereformeerd Rijnsbrug
Afgelopen week vond in de Poolse stad Wroclaw een Europese
jongerenbijeenkomst plaats, georganiseerd door de Franse
communiteit van Taizé in nauwe samenwerking met het
Poolse vakverbond Solidariteit. Meer dan vijftigduizend
jongeren ujt Oost- en West-Europa namen aan deze
bijeenkomst deel. Zij ontmoetten elkaar in gebedsvieringen, in
werkgroepen en op straat en bogen zich over de vraag hoe
innerlijke contemplatie en daadwerkelijk solidariteit met
elkaar te verenigen zijn. Een persoonlijk verslag.
WROCLAW (GPD) - 'Lau-
date Dominum, laudate Do-
minum, omnes, gentes, al-le-
lu-ja. Laudate dominum,
laudate Dominum...' Uit dui
zenden kelen stijgt het uni
versele 'Loof de Heer' op
naar het dak van de immens
grote kathedraal van Wro
claw. Er loopt een rilling
over mijn rug. Maar ik weet
niet of dat komt door het in
tens en zuiver gezongen lied
of door de kou in de kerk,
waar ik inmiddels al weer
bijna een uur zit. Ik kijk om
me heen. De kou schijnt de
rest van de mensen niet te
deren. Vol overgave wordt
nogmaals een al-le-lu-ja in
gezet.
door
Robert van de Woestijne
Wroclaw op de grens van '89 en
'90. Wat beweegt duizenden jonge
ren om in een tijd waarin kerk en ge
loof nog slechts een ondergeschikte
rol in Europa spelen zo massaal hier
naar toe te komen? Ik heb het me
deze week vaak afgevraagd. Uit ge
sprekken met deelnemers is me ge
bleken dat velen op zoek 'zijn naar
de zin van het leven of in Wroclaw
(opnieuw) inspiratie proberen te
vinden. Anderen komen louter voor
de gezelligheid of omdat er in Wro
claw zulke goede mogelijkheden
zijn om andere jongeren te ontmoe
ten. Met name de jongeren uit de
Oostbloklanden zijn zeer talrijk ver
tegenwoordigd.
Die ontmoetingsmogelijkheden
zijn legio. Drie keer per dag vindt er
een gezamenlijke gebedsviering
plaats met als ingrediënten: Taizé-
liederen, veel momenten van stilte
en de dagelijkse meditatie van prior
Roger Schütz, de man die vijftig
jaar geleden in het Franse dorpje
vlakbij Cluny de broederschap
stichtte. Tussen de gebedsvieringen
in is er gelegenheid voor ontmoetin
gen in kleine groepen in een van de
honderdtien parochies van Wro
claw en omgeving die medewer
king aan het gebeuren verlenen.
Verder zijn er diverse thema-bij-
eenkomsten. En dan niet te verge
ten het informele circuit: de straat,
de kroeg, de pleinen en de velden
van Wroclaw waar de duizenden
zich 's middags en 's avonds te goed
doen aan een broodje, een stukje
kaas, een appel, een blikje bonen en
een pakje biscuit. De communiteit
van Taizé heeft soberheid hoog in
het vaandel.staan.
Gastvrijheid
Alle deelnemers zijn ondergebracht
bij Poolse gastgezinnen en dat is
uniek in de geschiedenis van de Eu
ropese jongerenbijeenkomsten, die
sinds 1980 georganiseerd worden.
Ter vergelijking: in Parijs (miljoe
nen inwoners) waar vorig jaar de
Europese ontmoeting georgani
seerd werd, kon slechts een derde
van de deelnemers bij gastgezinnen
ondergebracht worden. In Wroclaw
(700.000 inwoners) waren er gastge
zinnen over. Dat is tekenend voor
de Poolse gastvrijheid. De armen
hebben kennelijk minder te verlie
zen dan de rijken.
De meeste Polen zijn in zeer klei
ne twee-kamerwoningen gehuis
vest. Dat geldt ook voor het gezin
van Stanislaw Ilköw dat mij ont
vangt. Zij staan hun echtelijke bed
aan mij af en slapen zelf met hun
dochter op de grond in de woonka
mer. Protesten halen niets uit. En
de uit Nederland meegebrachte ca
deaus worden pas na lang aandrin
gen morrend geaccepteerd. "Een
gast in je huis ontvangen is hetzelf
de als God in je huis ontvangen",
zegt Ilköw. Als iK de volgende mor
gen wakker word, ligt er een Zweed
naast mij in bed. De Poolse gastvrij
heid is kennelijk grenzeloos.
De dagen die we in het gezin
Ilköw doorbrengen, worden wij bij
zonder goed verzorgd en moeten we
ontzettend veel eten en drinken.
"Deze bijeenkomst vraagt veel van
jullie, dus moeten jullie in een goe
de conditie zijn", vindt Ilköw. De
verhalen van andere deelnemers
vertonen opmerkelijke overeen
komsten. En dat ondanks de zeer
slechte economische situatie in het
land, waardoor veel Polen getroffen
worden. Gemiddeld verdient een
Poolse arbeider op dit moment on
geveer tussen de 300.000 en 400.000
zloty per maand. Dat komt neer op
ruim honderd gulden. In de week
dat ik in Polen ben gaan de prijzen
van kolen met 600 procent omhoog,
die van elektriciteit en aardgas met
400 procent, de spoorwegtarieven
met 250 procent en de benzineprij
zen met 100 procent.
Broeder Rger Schütz *rechts) praat
moeting werd gehouden.
De Poolse jongeren zetten zich
schrap voor de komende winter,
maar raken niet uit hun evenwicht.
"We redden het wel. We hebben nu
veel meer kansen dan onder de vori
ge communistische mafia. Die
dacht alleen maar aan zichzelf en
niet aan het volk" zegt Jarek Mat-
nijön, student geschiedenis aan de
Universiteit van Wroclaw. Hij moet
maandelijks zien rond te komen
met een beurs van 180.000 zloty, on
geveer vijftig gulden.
Roemenen zijn er nauwelijks te
vinden tijdens deze Europese ont
moeting. Wel spelen de gebeurte
nissen in Roemenië op de achter
grond een belangrijke rol. Meerma
len maakt broeder Roger Schütz
van zijn voornemen gewag een be
zoek te brengen aan Roemenië uit
solidariteit met het zo zwaar getrof
fen volk. Ook maakt hij nog tijdens
de ontmoeting bekend dat de Ghan-
di-vredesprijs, die Taizé ieder jaar
uitreikt aan personen die zich ver
dienstelijk hebben gemaakt op het
terrein van vrede en vertrouwen, zal
worden uitgereikt aan een willekeu
rige Roemeense vrouw. Daarmee
worden symbolisch alle Roemeense
vrouwen geëerd die hebben geij
verd voor vrede in hun land.
Bij de verhalen die de jongpren
uit het Oostblok tijdens de ontmoe
tingen vertellen over hun strijd om
het bestaan, steken de verhalen van
de ruim tweehonderd Nederlandse
deelnemers schril af. Op de vraag
tijdens een apart georganiseerde
Nederlandse ontmoeting hoe in
de eigen thuissituatie gestalte gege
ven moet worden aan de oproep van
Taizé te werken aan vrede en onder
linge solidariteit, kunnen de Neder
landers nauwelijks een antwoord
geven.
Verzoening
Dat moet een ieder namelijk zelf uit
maken, want daar geeft de commu
niteit van Taizé geen gebruiksaan
wijzing voor. Wel suggereert broe
der Roger in zijn meditaties om aan
de basis van de kerken kleine groe
pen van jongeren te vormen om el
kaar te inspireren en te stimuleren.
"In deze tijd van veranderingen mo
gen we niet stil blijven staan. We
moeten actief zijn. We moeten zo
wel in Oost als in West initiatieven
ontplooiien om èèn familie te vor-
Tijdens de jongerenbijeenkomst
wordt opnieuw duidelijk hoe ge
zichtsbepalend broeder Roger is
voor de uit negentig mannen be
staande broederschap. Broeder Ro
ger houdt alle medidaties. Hij wordt
als hij ergens gesignaleerd wordt
met in zijn kielzog altijd een sleep
kinderen, volgens Roger het sym
bool voor de toekomst met groot
respect bejegend. Is hij de goeroe
van Taizé? De Nederlandse broeder
Rob (33), die twaalf jaar geleden in
de gemeenschap intrad, wil daar
niets van weten. "Roger is onze
broeder. Hij is enkel degene die
naar buiten treedt. Dat is goed, want
dat is zijn taak, net zo goed als het
mijn taak is om me te belasten met
de opvang van ouderen die naar Tai
zé komen".
Over de taak van Taizé als ge
meenschap nu en in de toekomst is
broeder Rob heel duidelijk. "Op
kerkelijk terrein wil onze communi-'
teit werken aan de verzoening van
de christenen. De kerkelijke ver
deeldheid is in onze ogen een
vloek". Overigens is herstel van de
kerkelijke verdeeldheid geen doel
op zich. "Nee, maar als de christe
nen zich met elkaar verzoend heb
ben, kunnen zij gezamenlijk gaan
werken aan een wereld van vrede en
onderlinge solidariteit. Wij vragen
ook aan jongeren om zich in te zet
ten voor dit doel in een permanente
pelgrimage van vertrouwen op aar
de".
Strijd
Mooie woorden, maar de praktijk is
vaak weerbarstiger. Dat blijkt bij
voorbeeld al als ik na de laatste
dienst, waarin broeder Roger op
nieuw oproept tot vrede en onder
linge solidariteit; tegenover de kerk
in een winkel een souvenir probeer
te bemachtigen. Er ontstaat een
strijd op leven en dood in een over
volle winkel tussen Italianen en
Duitsers die hun stapeltje bankbil
jetten tot de laatste zloty wensen te
besteden. In het gedrang kan maar
nauwelijks een handgemeen voor
komen worden. Als ik eindelijk
weer buiten sta hoor ik uit de kerk
opnieuw de klanken van het Lau
date Dominum. Er loopt weer een
rilling over mijn rug.
RIJNSBURG In november
verscheen in gereformeerd
Rijnsburg een boek ter
gelegenheid van het 150-jarig
bestaan: 'Dankbaar gedenken
vertrouwd vooruitzien'. En
vorige maand kwam er weer
een boek over anderhalve
eeuw, gereformeerden in
Rijnsburg: 'Van herders en
schapen'. In de beschrijving
van de periode tot de oorlog
komen de boeken aardig
overeen, maar in de terugblik
op de periode vanaf 1945 is
een wereld van verschil. Want
in april '45 vond de
Vrijmaking in Rijnsburg
plaats...
door
Wim Schrijver
Voor degenen die niet zo goed
weg weten op de kerkelijke kaart
in ons land is het tamelijk verwar
rend: beide boeken zijn uitgege
ven door de Gereformeerde Kerk
ter plaatse. Maar, en daar zit 'm de
onduidelijkheid, de ene gerefor
meerde kerk is de andere niet.
'Van herders en schapen' is een
uitgave van die gereformeerden,,
waar voor de duidelijkheid ook
wel tussen haakjes vrijgemaakt
aan wordt toegevoegd. Maar zelf
gebruiken de 'vrijgemaakten' die
aanduiding bij voorkeur niet.
Wat in dit tweede jubileum
boek met gereformeerd wordt
aangeduid, zouden anderen dus
vrijgemaakt-gereformeerd noe
men. En wat in de regel gerefor
meerd genoemd wordt, heet sy-
nodaal-gereformeerd in 'Van her
ders en schapen'. Voor een bui
tenstaander komt dat vreemd
over, maar voor de betrokkenen
is het een principieel punt. Want
sinds de Vrijmaking zijn er twee
gereformeerde kerkverbanden
die zichzelf als de juiste voortzet
ting van de Herk zien, die in de
Het gebouw
van de Gerefor
meerde Kerk
(vrijgemaakt)
in Rijnsburg.
i de vorige
eerste helft
ontstond.
De auteur van 'Van herders en
schapen', de in Rijnsburg. gebo
ren dominee Jac. van Nieuw
koop, over de aanduiding gerefor
meerd: "Wij waren het in de veer
tiger jaren, toen zich gerefor
meerd noemende synoden en
kerken ons van die erenaam be
roofden. Wij zijn het, ook al krij
gen wij van links en van rechts
het etiket opgeplakt van funda
mentalisten, splinterkerkje, Stap
horstervariant, kortzichtige con-
servatievelingen, eigenwijze één
endertigers, farizeese fanatieke
lingen".
Onoverbrugbaar
Hij stëekt ook de hand in eigen
boezem. Want, zegt hij, "er is geen
bladzijde kerkgeschiedenis te
schrijven zonder dat de menselij
ke zonde aan alle kanten opduikt,
tot in het leven van de allerheilig-
sten. Kerkgeschiedenis draagt
geen kronen of kroontjes aan
voor kerkmensen, maar neemt
hun juist alle kronen en kroontjes
af". Maar, desondanks, mag vol
gens Van Nieuwkoop gezegd
worden dat in al die 150 jaar, on
danks alle menselijke fouten, de
goede strijd is gestreden.
In zijn boek neemt Van Nieuw
koop er alle ruimte voor duidelijk
te maken waar het in de Vrijma
king om ging. Ondanks verzoe
ken van het grootste deel van de
gereformeerde kerken, heeft de
synode toch in oorlogstijd enige
zaken rond verbond en doop, die
in strijd waren met de belijdenis,
dwingend opgelegd, waardoor
velen in gewetensnood kwamen,
aldus de dominee. Ook in Rijns
burg waren er die zich 'vrijmaak
ten'. In het voorjaar van 1945 ging
het om ruim tweehonderd leden.
Van Nieuwkoop: "Wat in 1945
niet kon worden gedroomd, is nu
in de synodaal gereformeerde
kerken werkelijkheid geworden.
Tussen hen en ons ligt niet maar
een tijdsverschil van jaren, waar
in we uit elkaar zijn gegroeid,
maar een onoverbrugbare geeste
lijke kloof. Synodaal gerefor
meerde mensen moeten al die
drukte rondom de vrijmaking
achteraf wel belachelijk vinden.
Geen sterveling pra,at er toch
Kritiek
Hij vervolgt: "Welke dominee
kent nog wat bijzonderheden uit
die tijd, weet de hoofdlijn van de
strijd nog aan te wijzen? Er zijn
wel andere dingen, die de aan
dacht vragen. Hoogleraren, domi
nees, docenten en ouderlingen: ze
mogen allemaal .rustig en publiek
verklaren, dat zij op dit punt van
de Heilige Schrift kritiek hebben;
dat zij het met dat punt van de
confessie niet eens zijn. Geen ker
kelijke haan, die er nog naar
kraait".
Hét was dergelijke kritiek waar
de gereformeerd-synodale domi
nee J. Cziria op inging tijdens zijn
toespraak, medio november, bij
de opening van een tentoonstel
ling in zijn kerk. Hoewel hij zich
in veel van dergelijke kantteke
ningen kon vinden, stelde hij de
gereformeerd-vrijgemaakten
toen ook de vraag of bij hen wei
eens de gedachte was opgekomen
dat zij medeverantwoordelijk
heid dragen voor de situatie in de
'gewoon' gereformeerde kerken.
Van Nieuwkoop haakte daarop
weer in tijdens zijn toespraak, op
de jubileumviering in de gerefor
meerd-vrijgemaakte kerk, vorige
maand. Iedere medeverantwoor
delijkheid wees hij toen van de
hapd. "De vier broeders die in
1945 vooraan gestaan hebben in
de strijd van de Vrijmaking In
Rijnsburg, hebben er niet over ge
piekerd om uit de Gereformeerde
Kerk te gaan. En er is op mijn
hoofd nooit één haar geweest die
er aan gedacht heeft uit de Gere
formeerde Kerk te gaan".
'Muiters'
De vier broeders waar Van
Nieuwkoop over sprak, komen
natuurlijk ter sprake in zijn boek.
Evenals het oordeel van de toen
malige predikant, Hendrik Post,
die in een brochure over 'muiters'
sprak. Daarnaast is er ruim aan
dacht voor al die andere jaren.
Van de diensten in de woning van
Kaatje Pauw, 150 jaar geleden, tot
de 'rust en groei na de storm' van
de Vrijmaking. Het laatste hoofd
stuk is geheel gewijd aan het feit
dat de kerk sinds 1964 zendende
kerk is voor de evangelieverkon
diging op Curasao.
Het boek kost 29 gulden vijftig,
is uitgegeven door Groen en Zoon
in Leiden en is in de boekhandel
verkrijgbaar.
LEIDEN: Herv. Gem. Hoo'gl. kerk geen dien
sten; Marekerk 9.45,12 oec studentendienst, 5
ds Balke 's Graveland; Maranathak. (L. Mors-
weg) 10 ds Rietveld; Oecumenische geloofs
gemeenschap De Regenboog (Merenwijk)
9.30 en 11.15 vic Vd Wel en pastoor V Well;
Bethlehemkerk (Driftstr.) 10 ds Eekhof; Bevrij-
dingsk. (Montgomerystr.) 10 ds Nauta, 5; Vre-
desk. (Burggravenl.) 10 ds Schouten; Waalse
kerk (Breestr.) 10.30 pasteur Smallbrugge;
'Stevenshof' (rk kerk Haagse Schouw) 11.
Acad. Ziekenhuis 9 rk dienst, 10.15 ds V Bei-
num. Diakonessenhuis elke zat. 10.30 rk.
dienst, morgen 10.30 ds Hemmes. Endegeest
zie Oegstgeest. Geref. Kerk Vredeskerk zie
hen/, gem.; Petrak. (Surinamestr.) geen dien
sten; Oude Vest 10 ds Alblas; Maranathak. zie
hen/, gem.; Bevrijdingsk. zie herv. gem.; be
jaardenhuis Groenhoven 10 kand Vermeer;
Merenwijk zie herv. gemeente. Geref. K. Vrijg.
(Herengr.) 10 en 5 ds Houtman. Chr. Geref. K.
(Steenschuur) 10 en 5 ds Carlier Hilversum.
Geref. Gem. (zie onder Leiderdorp). Geref.
Gem. in Ned. (Bethlehemkerk Driftstr.) 11.30
en 5.30. Evang.-Luth. Gem. (Hoogl. Kerkgr.)
10.15 hr Delemarre. Doopsgez.-Remonstr.
Gem. (Lokhorstk. Pieterskerkstr.) 10.30 ds
Brüsewitz. Baptistengemeente (aula 'Nieuwer-
oord', Rijnsburgerweg 124)" 10 ds Agtereek.
Evang. Gemeenschap (Middelste'gr. 3) 9 en
10.30 ev Vd Sande. Evangeliecentrum-Pink-
sterbew. (Bethlehemskerk Lammermarkt) 10
ev Zijlstra. Pinkstergem. (O. Vest 13) 10 hr Ei
kerbout. Leger des Heils (hoek Ves-
testr./Groenesteeg) 10 en 4.30. Nieuw-Apost.
Kerk (H. Rijnd. 24): 9.30 en 4, wo. 8. Zevende
dag-adventisten ('De Ontmoeting', Noordhof
land V.schoten)elke zat. 10 tot 11 bijbelstu
die, 11 tot 12 predikatie. Christelijke Weten
schap (Steensch. 6) 10.30. Kerk van J. Chr.
v.d. Heiligen der L. Dagen (Brahmsl.) 10, 11,
12. Oud-Kath. K. (Zoeterw.singel) 10. Rooms-
Kath. K. Haagweg zat. 7, zo. 10.30; Herensin
gel zat. 7, zo. 9.30 en 11Rijndijk (Stevenshof)
zat. 7, zo. 9.30; Steenschuur zat. 7, zo. 8.30,
10, 11.30, 6 en 7 (lof); Boshuizerkade zat. 7,
zo. 9.30 en 11Lammenschansweg zat. 7, zo.
10.30 en
H. Rijndijk
(zie Zoeterwoude).
ABBENES: Herv. Gem. 9.3&9.30 ds Verseput
AARLANDERVEEN: Herv. Gem. 10 ds Groe
nendijk Scheveningen, 7 ds Krispijn Leiden.
Geref. Kerk 10 ds V Wijngaarden, 6.30 ds
Fernhout Alphen. Chr. Geref. Kerk 9.30 en 4 ds
Eèrland Putten. Rk Kerk zat. 7, zo. 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN: Herv. Gem. Ad-
ventskerk 10.30 ds Jonkman, 6.30 ds 't Hooft;
Kruiskerk 10.30 ds 't Hooft; Opstandingskerk
10 ds Ommering ha, 6.30 ds V Wijngaarden
SoW-dienst; G. Herderkerk 10 ds Nieuwen-
huis, 6.30 ds Taselaar; De Bron 9 en 10.30 ds
Taselaar; Ashram (Marsdiep) 10 ds Baane;
Oudshoornse kerk 10 ds Ter Bals; Sionskerk
(Meteoorlaan) 9.30 ds Ouwendijk, 6.30 ds Hei
koop Vreeswijk. Geref. Kerk Mar.kerk 10 en
6.30 ds Wilschut; Salv.kerk 10 ds Fernhout.
Geref. K. Vrijg. (school Bospark, Beatrixl. 4)
9.30 en 5. Ned. Geref. Kerk (school Willemstr.)
9.30 ds Louwerse, 4.30 ds Janse Oegstgeest.
Chr. Geref. Kerk (Grijpensteinstr.) 9.30 en 4.30
ds Vd Meij. Oud-Geref. Gem. (Hooftstr. 240)
9.30 en 4. Bapt.gem. (Molenwerfstr. 1) 10 ds
Koekkoek, 6.30 ds Vd Zeeuw. Bapt.gem.
Noord (school Kalkovenw. 62) 10 hr Süssen-
bach. Volle-evang.gem. ('De Ark', Pr. Hendrik-
str. 54) 10. Pinkstergem. 'Het Licht' (Morgen-
stersch. Briljantstr. 1) 10. Christengemeente
'De Hoeksteen' (geb. 'Bethel', hoek Emma-
laan) geen opgave. Leger des H. (Zonneweg
3) 10 en 7 (laatste zondag \>an de maand 5 u.).
Remonstr. Gem. (Van Mandersloostr. 36)
geen opgave. Rk Kerk: Bonifaciusk. zat. 7, zo.
9.45 en 11.30; Piusk. zat. 7, zo. 9 en 10.30; De
Bron zat. 7, zo. 9 en 11.
BENTHUIZEN: Herv. Gem. 9.30 ds Goossen
Waddinxveen, 6 ds Exalto. Geref./Herv: Gem.
(geb. 'De Hoeksteen', Schweitzerstr.-Bern-
hardstr.) 10 geen opgave. Geref. Gem. 9.30 en
BODEGRAVEN: Herv. Gem. Dorpskerk 10 ds
Jansen Gouda, 6.30 kand Zorge Ouderkerk;
Salv.kerk 10 en 6.30 ds Vd Hoef; Bethl.kerk
(Nieuwerbrug) 10 ds Wisgerhof Amersfoort,
6.30 ds De Vreugd. Geref. Kerk 10 ds Zout
man, 6.30 ds Huisman. Geref. K. Vrijg. (Ich-
thusk.) 9.30 en 5.30. Geref. Gem. (Stations
weg 17) 10én 6.30. Evang.-Luth. Gem. geen
opgave.
BOSKOOP: Herv. Gem. Dorpskerk 9.30 ds
Jansen, 6.30 ds Ommering Alphen; De Stek
9.30 ds De Jong. Geref. Kerk 9.30 ds V 't hoff, 5
ds De Jong. Chr. Geref. Kerk 9.30 ds Oosting,
5 ds Vd Steege Papendrecht. Geref. Gem.
9.30,7 ds V Aalst. Volle Evang.gemeente 'Bet
hel' (Burg. Colijnstr. 83) 9.30 hr V Steenis.
HAZERSWOUDE: Herv. Gem. 9 ds Jonkman
Alphen, 6.30 ds Ouwendijk Alphen. Geref.
Kerk 10.30 ds Huisman, 5 ds Elderman Bode
graven. Rk Kerk: dorp zat. 7, zo. 10 en 11.30;
Anker zat. 7, zo. 11; Rijndijk zo. 9.30.
HILLEGOM: Herv. Gem. 10 en 5 ds Rothfusz
gezamenlijke d. Geref. Kerk ('Hoeksteen')
Jozefk.
HOOGMADE: Herv. Gem. 10 kand v Eek Lei
den en ds Knorth Leiderdorp. Rk Kerk zat. 7,
i Sloof, 6.30 ds De Graaf. Herv. Gem. 'De
Rank' (P. Groen-college) zie Katwijk aan Zee.
Geref. Kerk 10, 5 ds Cziria Rijnsburg. Rk Kerk
zat. 7, zo. 10.
KATWIJK AAN ZEE: Herv. Gem. N. Kerk 10ds
Visser. 6 ds Christ; O. Kerk 10 ds Ten Voorde,
6 ds Volk; Ichthusk. 10 ds Bogaard, 6 kand V
Beelen; Pniélk. 9.30 ds Volk, 6 ds Smaling
Rijnsburg; Maranathakerk (Rijnsoever) 10 ds
Stam, 6 ds Vroegindeweij. Overduin 2.15 ds
Vd Beid. Herv. Gem. 'De Rank' (aula P. Groen-
college Pr. Frederikdreef 15) 10 ds Nieber. Ge
ref. Kerk Vr.kerk 10 ds Gesink Noordwljk, 5 ds
V Breevoort; Triumfatork. 10 ds V Breevoort, 5.
Geref. K. Vrijg. 9.30 en 4. Ned. Geref. K. (aula
Bestevaer-mavo) 10. Chr. Geref. K. 10 en 5 ds
Slagboom. Vrije Chr. Geref. Gem. (Unizaal) 10
en 5 ds Vd Belt. Geref. Gem. (Remisestr.) 10
en 5. Geref. Gem. in Ned. (Louwestr.) 10 en 5.
Volle-evang.gem. (Voorstr. 48) 9.45. Onafh.
bapfistengem. (Ambachtsweg 2) 10 ds Visser
ha. Marinekapel za 5.30 eucharistie, zo 10.30
ds V Melle. Soefibeweging (einde Zd-boule-
vard) 4.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN: Herv. Gem. 9
ds Moll Alphen, 7 zie geref kerk. Geref. Kerk 10
dr Bade Alphen, 7 ds Pannekoek Oegstgeest.
LEIDERDORP: Herv. Gem. en Geref. Kerk
Dorpsk. 10 ds Westera-Franke, 6.30 ds Stege-
man; Scheppingsk. 9 en 10.30 hr Lietaert
Peerbolte. Leythenrode 10. Elis.-ziekenhuis
9.30 ds Brommet, 10.45 rector Vijftigschild.
Geref. Gemeente Leiden eo (kerkgeb. Hoofd-
str. 73) 10 en 4.30. Bapt.gem. (wijkgeb. Zijlkw.)
10. Rk Kerk zat. 7, zo. 10 en 11.30.
LEIMUIDEN: Herv. Gem. 9.30 hr Hoffenaar
Voorhout. Geref. Kerk 9.30 ds Zijl Oude Wete
ring, 7 ds De Reus. Rk Kerk zat. 7, zo. 9.30 en
11.15.
LISSE: Herv. Gem. Dorpskerk 10 ds Brons
geest Leiden, 7 ds ds Delhaas Middenmeer;
Pauluskerk 10 ds De Gelder. Geref. Kerk 10 en
5 ds Boswijk ha. Geref. K. Vrijg. (Prinsessèstr.
1) 9 en 4.30 ds Geersing. Ned. Geref. Kerk
(Salvatori) 10 zie chr geref kerk, 7 ds Vos. Chr.
Geref. Kerk 10 ds Vos gez dienst met Ned Ge
ref, 4.30 ds V dijken. Geref. Gem. 10 en 4.
Evangeliegemeente (Heereweg 52a) 9.45 hr
Spaargaren. Rk Kerk: Agathakerk zat. 7, zo. 10
en 11.30; Poelpolder zat. 7, zo. 10.30; Maria-
kerk zat. 7, zo. 9 en 10.15; Engelbew. zat. 7.
zo. 10.30.
Katwijk aan Zee, 6.30 kand Henzen Leider
dorp. Geref. Kerk 9.30 ds Buikema Alphen. Rk
Kerk zat. 7, zo. 9 en 11.
NIEUW-VENNEP: Herv. Gem. 9.30 ds V Niel
Rijnsburg, 7 ds Cate Aalsmeer. Geref. Kerk
9.30 en 6.30. Chr. Geref. Kerk 9.30 br Bok
horst, 2.45 ds V Sorge. Rk Kerk zat. 7, zo. 10.
laat) 10 ds Terlaak Alphen, 7 hr Schreuder.
NOORDWIJK: Herv. Gem. Grote of St. Jer-
oensk. (Binnen) 10 ds Vde Lee, 5 ds Vd Bergh;
Hoofdstr. (Zee) 10 ds Ruitenburg; De Rank
(Golfbaan) 10 ds Vd Plas Zwijndrecht. Geref.
Kerk Buurtkerk (Hoofdstr.) 10 ds Elgersma, 5
ds Vd Lee; Vinkenl. (Binnen) 10 ds Roosjen, 7
ds Elgersma. Kapel W. v.d. Bergh-stichting 11
ds Slofstra. 'Sole Mio' 9 ds Elgersma. Ned.
Prot. Bond (aula O.Zeew.) 10.30 hr Buis
Heemstede. Rk Kerk Zee zat. 7, zo. 10.30; Bin
nen zat. 7, zo. 9.30 en 11De Ark (Pickeplein 1
10 hr V Duin, 7 gebedsd.
NOORDWIJKERHOUT: Dorpsk. 10 ds Scholte
gezamenlijke dienst; De Zilk geen dienst. Rk
Kerk Victork. zat. 7, zo. 9 en 11Jozefk. zat. 7,
zo. 9 en 10.30; De Zilk zat. 7, zo. 10.30.
OEGSTGEEST: Herv. Gem. Groene of Will-
.kerk 10 ds Vegter; Pauluskerk 10 ds Eggink-
Hoog; Gemeentecentrum (Lijtw.) 10.30 da
Duhoux-Rueb, 7 da Eggink-Hoog. Geref. Kerk
10 ds Plomp ha. Geref. Kerk Vrijg. (aula Dr.
Schilderschool) 9.30 ds Reitsma Almere, 4.30.
Ned. Geref. Kerk (Gem.centrum) 8.45 ds Jan-
se, 4 ds Janssens Alphen. Van Wijckerslooth 4
ds Rijksen ha. Endegeest 10 pater Boshou-
Volle-evangeliegem. (Gem.centrum) 4.
Herv. Gem. 9.30 ds V Mourik,
6.30 ds De Haan. Geref. Kerk 9.30 ds Delhaas,
5 avondgebed. Chr. Geref. Kerk 9.30, 7 ds
Beekhuis Rotterdam. Remonstr. Gem. 10 dr
Cramer Leiden. Evang. gem. (ver.gebouw 'De
Rank', Regthuysplein) 12 nam. Rk Kerk zat. 7,
zo. 9 en 10.45.
NIEUWVEEN: Herv. Gem. 9.30 ds Driebergen
RIJNSATERWOUDE: Herv. Gem. 9.30 ds V
Dok Alphen, 7 ds Stam Katwijk. Chr. Geref. K.
9.30, 2.15 ds Bouw Urk.
RIJNSBURG: Herv. Gem. Laurentiuskerk 9.30
ds Smaling, 5 ds Wagter; Bethelkerk 9.30 ds
Wagter. Geref. Kerk Petrakerk 9.30 ds
Terpstra, 5 ds Snel; Immanuelkerk 9 en 10.30
ds snel, 5 ds Verschoor; Maranathakerk 9.30
ds Verschoor, 5 ds Terpstra. Geref. Kerk Vrijg.
10 en 5.15 ds Zandbergen Dokkum. Chr. Ge
ref. K. 9.30 en 5 ds Den Butter Urk. Evang.
Christengem. (aula mavo) 10'hr Vd Laak Kat
wijk ha. Rk Kerk zo. 10.30.
RIJPWETERING: Rk Kerk zo. 9 en 10.30.
SASSENHEIM: Herv. Gem. 9 en 10.30 de
Keuning, 7 ds Vollebregt. Geref. Kerk 10 ds
Biewinga, 7 ds Vollebregt. Chr. Geref. K. 10 en
5 ds V Smeden Rijswijk. Ned. Prot. Bond (Jul-
.laan 17) 10.30 dr Verheus Haarlem. Rk Kerk
zat. 7, zo. 9.30 en 11.
TER AAR: Herv. Gem. 9.30 hr Bergman Kat
wijk aan Zee, 6.30 ds Groenendijk Schevenin
gen. Geref. Kerk 9.30 ds De Reus, 6.30 ds Vd
Kooi Leimulden. Rk Kerk Aardam zat. 7, zo. 9
en 12; kerk Langeraar zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
VALKENBURG: Herv. Gem. 10 ds Grmans
Sassenheim, 6.30 ds Boogert Voorburg. Ge
ref. Kerk 9.30 ds Feenstra Berkel, 3.30 ds
Zandbergen Dokkum. Geref. K. Vrijg. 9.30 en
5.30.
Engeland (British school in The Netherlands, J.
v. Hooflaan 3) 10.15 anglicaanse dienst. Aula-
basisgemeenschap 10.30 agapè-viering in
Rk Kerk Will.kerk zat. 7. zo. 9 en 10.30.
OUD-ADE: Rk Kerk zat. 7, zo. 9.
OUDE EN NIEUWE WETERING: Herv. Gem.
9.30 ds Achterberg Leiden, 5 ds Zijl gez
jeugdd. Geref. K. 9.30 ds Vd Kooi Lëimuiden, 5
ds Zijl. Remonstr. Gem. 10 dr Meijering. Rk
Kerk zat. 7, zo. 10 en 11.30.
WADDINXVEEN: Herv. Gem. Brugk. 9.30 ds
Ouwerkerk Ridderkerk, 5 ds Kunz; Hoeksteen
9.30 ds Kunz,.6.30 ds Schipaanboord; Bethelk.
9.30 ds Verspuij Goudriaan, 5 ds Goossen;
Rehoboth-school 9.30 kand Groenenboom
Capelle; Imm.kerk 10 drs De Buin Reeuwijk, 5
Ontm.kerk 9.30 ds De Moor. Geref. K. Vrijg.
(Kruiskerk) 8.30 en 2.45 ds Scholte. Chr. Af-
gesch. Gem. 9.30 en 5 ds Vd Want. Oud-Ge
ref. Gem. (Mercuriusweg 29) 10 en 6.30. Re-
r. Gem. 10 lb V Kakerken Soest.
VOORSCHOTEN: Herv. Gem. Dorpskerk 10
ds Schaap, 7 zie Kruispunt; De Ontmoeting
(Noordhofland) 10 ds De Zwart ha. 7 zie Kruis
punt. Herv. evang. op geref. grondslag (kerk
geb. 'Rehoboth', A. van Leeuwenhoekkade)
9.30 ds De Jong Schoonrewoerd, 4.30 ds
Groenenberg Oud Beijerland. Hulp en Heil-
kerk ('Schakenbos', Leidschendam) 10 dr Ver-
heule zangd. Geref. Kerk 10 ds Ledegang ha, 7
ds Ledegang. Geref, K. Vrijg. (Bachlaan) 10.45
ds Geersing, 4.30. Rk Kerk Laur.kerk zat. 7, zo.
11.30: M. Godskerk. zat. 7, zo. 10. Kerk van
WASSENAAR: Herv. Gem. Dorpsk. 10 ds
Steenstra, 4.30 ds Buitelaar Rotterdam; Kie-
vietk. ('Samen op weg') 10 ds Visser; Mes-
siask. 10 ds Janse de Jonge; Dorpscentrum
9.30 ds Vd Bergh Noordwijk. Geref. Kerk Zijl
laan 10 en 7 ds Vd Woude. Ned. Prot. Bond
(Kerkdam) 10.30 ds Fockema Andreae. Rk
kerk St Jozef za 7, zo 9.30 en 11Will, za 7, zo
9.30 en 11, GH kerk za 7, zo 10.30.
WOUBRUGGE: Herv. Gem. 9.30 ds Rijksen
Wijk bij Duurstede, 6.30 ds Jonkman Alphen.
Geref. Kerk 9.30 en 6.30 hr Broek Oegstgeest.
Ned. Prot. Bond (De Wijk, Schoolstr. 20) 11 pa
ter V Sasse v Ysselt. Rk Kerk zat. 7, zo. 10.30.
ZEVENHOVEN: Herv. Gem. 9.30 ds De Haan.
7. Geref. Kerk 9,30 hr Schreuder, 7 ds Ribbe-
rink Rijnsburg.
ZOETERWOUDE. Herv. Gem. 10 ds Wolt-
haus. Rk Kerk St. Jan za 7.30, zo 9.30; Chr.
Dienaark. za 7, zo 10. Meerburgkerk H. Rijndijk
ZWAMMERDAM: Herv. Gem. 9.30 ds 't Hooft
Alphen. 6.30 ds Ter Bals Alphen. Geref. Kerk
10 ds Elderman Bodegraven, 6.30 ds De Meij
