We horen eindelijk weer bij Europa'
E
Molotov-cocktails naast de operatietafel
Roemenen maken zich op voor moeizame herstelperiode
30 DECEMBER 1989
BUITENLAND
PAGINA 7
ARAD De douanebeambte bij de grenspost Nadlac maakt maandagavond het V-teken
en wijst naar de Roemeense blauw-geel-rode vlag met een gat erin. "Zo hoort onze vlag er
uit te zien. Het communisme is weg, het symbool is verwijderd, maar Roemenië blijft een
socialistisch land. Simpel". Zo simpel zal dat niet zijn. Misschien is de douanebeambte een
van de weinigen die nog een toevoeging socialistische bij Republiek Roemenië wil.
Vele anderen gruwen alleen al bij de gedachte. "Het communisme zal nooit meer de kans
krijgen. Communisme, socialisme, ze hebben zich in Roemenië gecompromitteerd met
tienduizenden doden". Het zijn woorden van Valentin Voicila, een acteur die de demon
straties tegen Ceausescu in Arad heeft geleid. Hij is door het volk gekozen om tijdelijk de
leiding in de stad en de provincie op zich te nemen. Arad is de eerste stad die we vanuit
Hongarije binnenrijden. "Roemenië zal gewoon Roemenië zijn", zegt Voicila.
Iliescu
Uji heeft vertrouwen in de tijdelijke
president Ion Iliescu. "Hij kent de
problemen van minderheden heel
goed, omdat hij vroeger in Timisoa-
ra heeft gewerkt. Hij heeft intelli
gente mensen om zich heen verza
meld en staat onder grote druk van
het volk om er iets van te maken.
Deze revolutie is niet van de intelli
gentsia uitgegaan, maar van het
volk. Als de nieuwe leiders het niet
goed doen, komen we nog een keer
in opstand".
Een van de moeilijkste taken die
de nieuwe leiders op zich moeten
nemen, is het reorganiseren van het
onderwijs in het land. Er was tot
voor kort geen boek te vinden zon-
der portret en politieke uitspraken
Kinderen verzamelen lege kogelhulzen na de felle gevechten. (fotoAP) van Ceausescu. Overal is men be-
bruik bij vooral de verpleegsters
soms onbekend is. Hulp van het Ne
derlandse team van Artsen zonder
Grenzen kon worden geweigerd,
omdat er dokters genoeg zijn. In
Arad is niet zo hevig gevochten, er
vielen 'slechts' 48 doden en in het
hospitaal liggen nu nog 60 gewon
den, waarvan enkelen levensge
vaarlijk. In het ziekenhuis is einde
lijk ook weer na vele jaren de ver
warming hoger gezet en er is warm
water. Alleen deze betrekkelijk
kleine veranderingen doet de arts
Milovoi Stamoran al enthousiast en
met tranen in de ogen uitroepen:
"We zijn nu eindelijk weer Europa!
De nieuwe leiders die in Roeme
nië zijn opgestaan, hebben nog niet
het volledige vertrouwen van de
dokter. Maar hij stelt met nadruk
dat hij geen politicus is. Ervaringen
uit het verleden hebben hem licht
wantrouwend gemaakt. "Er is
hoop. Maar die hoop had ik ook in
1968, toen Tsjechoslowakije zich
leek te ontdoen van het juk van de
communisten. Toen weigerde
Ceausescu troepen te sturen om de
Praagse Lente te beëindigen. Die
zelfde Ceausescu heeft ons land de
afgelopen jaren vernietigd. De rede
nen van mijn reserves zijn onder
meer dat de nieuwe leiders uit de
communistische partij komen, ook
al zijn het mensen die in het verle
den kritiek op Ceausescu hadden.
Waakzaamheid is geboden. Vooral
in deze periode van desorganisatie
en paniek. Het optimisme over
heerst echter.
Stamoran: "We voelen ons een
beetje als een patiënt na een ampu
tatie. Uit ons hoofd is een tumor
weggehaald. Een tumor van de
angst. Maar zal zo'n patiënt nog wel
een goed leven kunnen leiden. Ik
heb wel veel hoop, want onze maat
schappij is gelukkig niet ziek. Onze
voormalige leiders waren het. We
hebben lang gewacht met deze op
stand. Het is moeilijk om held te
zijn, maar we hebben de schande
uitgewist voor de ogen van heel Eu
ropa".
Hij begint opnieuw te snikken en
excuseert zich daarvoor. Op het
plein in het centrum van Arad heb
ben de afgelopen week tienduizen
den mensen gedemonstreerd. In
een groot bestuursgebouw probeert
tijdelijk burgemeester Voicila orde
op zaken te stellen. "Het volk heeft
gevochten", zegt hij, "om vrij te
kunnen denken. Pas als we de men
sen bewust maken en in zichzelf
kunnen laten geloven, is de revolu
tie geslaagd".
Profiteren
Eerste zorg van het plaatselijke Na
tionaal Front voor de Redding van
Roemenie de noodtoestand onder
controle krijgen. "Er zijn mensen
die helpen, anderen zullen alleen
profiteren van de situatie. Dat is nu
eenmaal zo. Natuurlijk schuilt er ge
vaar in dat we oude communisten
hebben gevraagd de leiding op zich
te nemen. Maar ze zijn nodig omdat
ze de kennis bezitten het land te be
sturen. In Roemenië is een schok
golf nodig geweest voor de bevrij
ding. Geweld was bijna onvermij
delijk. Het offer is echter wel erg
groot geworden. Het zal de mensen
misschien helpen de geest van de
omwenteling levend te houden en
acties te blijven ondernemen. Wat
onze nieuwe leiders betreft, een
Chinees spreekwoord luidt: 'Het
maakt niet uit welke kleur de kat
heeft, als hij maar muizen vangt'.
Tijdens het gesprek gaat de tele
foon. Een klein wonder, want de di
recteur van de nationale telefoon
maatschappij, een Ceausescu-ge-
trouwe, is donderdag gearresteerd
en heeft kort daarvoor de meeste lij
nen en internationale telefoonver
bindingen eigenhandig vernield.
Het telefoontje voor Voicila komt
van een van de nieuwe ministers in
Bukarest. Als hij ophangt zegt Voi
cila: "Hij wil dat er harder wordt ge
werkt, dat we niet achterover gaan
zitten in onze'stoelen, nu de dictator
is verdreven en berecht. Hij zegt dat
we vooral moeten stimuleren dat er
kleine bedrijfjes worden opgericht
die in de toekomst belangrijk zullen
zijn voor de economie van ons land.
We weten nog niet hoe we zoiets
moeten aanpakken".
Voicila's optimisme over de toe
komst van Roemenië is groot. "Kijk
om u heen, wat er al in drie dagen is
bereikt. Het is nog te vroeg om te
zeggen wat het zal worden, maar er
staan al nieuwe groepen op die een
politieke partij aan het formeren
zijn. Die zullen meedoen aan de ver
kiezingen van april volgend jaar. Ze
hebben nog geen namen, maar als
ik onze mensen zo bezig zie, kan ik
niet geloven dat het ooit nog eens zo
verkeerd zal gaan met Roemenië als
voorheen".
Hongaren
In Arad is deze week de Democrati
sche Bond voor Hongaren in Roe
menië opgericht. In het koude ge
bouw, waar ook de plaatselijke
krant zetelt, vertelt Janos Uji, de
woordvoerder van de nieuwe partij,
dat vooraanstaande Hongaren aan
de wieg stonden van deze bond. Uji:
"We zijn de grootste etnische min
derheid in Europa. Er leven in Arad
en omgeving honderdduizend
Hongaren. We vormen tien procent
van de Roemeense bevolking. De
afgelopen 25 jaar waren wij het
slachtoffer van de duivelse politiek
van Ceausescu. Voor hem beston
den er geen minderheden. Wij heb
ben onze rechten verloren en die
willen we terug. Een eigen krant, ei
gen scholen, eigen radio en eigen
universiteit. Vanaf het moment dat
Ceausescu aan de macht kwam,
heeft hij langzamerhand allerlei
maatregelen genomen die het leven
als Hongaren in Roemenië onmoge
lijk hebben gemaakt".
Uji: "Het Hongaars op de univer
siteiten is verboden. Het gevolg is
dat we een tekort aan leraren heb
ben gekregen. Iedere docent die op
een van de Hongaarse scholen met
pensioen ging, werd vervangen
door een Roemeen. Er werd alleen
in het Roemeens lesgegeven. We
leerden onze kinderen Roemeense
geschiedenis, maar van onze eigen
geschiedenis mochten ze niets we
ten. Dat is toch te gek". Hij slaat
daarbij op tafel, dat kopjes en scho
tels rinkelend opspringen.
Leden van de bond trekken deze
dagen over het platteland om van de
Hongaren steun te krijgen voor de
nieuwe partij. Voordat in april de al
gemene vrije verkiezingen worden
gehouden, moeten we ons hebben
georganiseerd als een sterke groep.
We hebben een politiek programma
opgesteld waarmee we de steun van
alle Hongaren in Roemenië hopen
te krijgen. We willen absoluut geen
totale autonomie van Bukarest, laat
staan aansluiting bij Hongarije".
Uji leest het partijprogramma
voor, andere leden van de bond ap
plaudisseren bij de belangrijkste
punten van het programma. Erken
ning van het Hongaars als officiële
taal in het onderwijs en in de be
stuurlijke organen. We zullen weer
Hongaarse lektuur kunnen lezen,
naar de Hongaarse tv kijken en
Hongaarse kranten kunnen lezen.
We willen dat er een ministerie voor
minderheden wordt opgericht die
de rechten van alle minderheden,
zoals Duitsers, Serven en Kroaten
goed beschermt. Alle minderheden
moeten evenredig worden verte
genwoordigd in politieke organisa
ties en in leidinggevende functies".
De weg naar Arad, 50 kilometer van
de grens, is slecht. Het is aardedon
ker en mistig. Geen veilige tijd meer
om te rijden omdat her en der nog
wordt geschoten, vooral op auto's.
Maar een dokter uit het ziekenhuis
van Arad, die met ons meelift, be
zweert dat alles nu onder controle is
op deze route. Regelmatig duiken in
de mist ineens schimmen de weg op
die nauwelijks zijn te ontwijken. Ze
behoren tot zwaarbewapende leger
eenheden of ordediensten van bur
gers, die elke auto controleren.
Doorrijden is dodelijk. Met de loop
van de mitrailleur door het geopen
de raampje gestoken wordt telkens
gevraagd wat het doel van de tocht
De arts is een uitstekende vrijge
leide. Hij gaat het stoffelijk over
schot van een Hongaarse vrachtwa
genchauffeur uit het ziekenhuis in
Arad halen en afleveren bij de fami
lie die wacht aan de grens. De
chauffeur is een week geleden door
leden van de Securitate neerge
schoten, toen hij met hulpgoederen
op weg was naar Timisoara, de stad
waar de revolutie begon. Ook een
soldaat van het leger werd ver
moord, een meereizende verslagge
ver uit Engeland werd gespaard.
Ve komen in Arad aan zonder dat
we het weten. Ceausescu is weg, het
volk heeft gewonnen, maar de men
sen zitten nog steeds in het donker.
Dat zal niet zo snel veranderen. Uit
veel huizen komt alleen het blauwe
schijnsel van de tv, die de laatste da
gen urenlang uitzendt. Revoluties
naire discussieprogramma's, afge
wisseld met kerstliederen, liederen
van de Nederlandse groep BZN en
het Volendammer Visserskoor. Net
als de avond ervoor wordt ook don
derdagavond het proces tegen
Ceausescu en zijn vrouw, plus hun
executie, integraal uitgezonden.
Daarna brengt de Televisie van Vrij
Roemenië de speelfilm The Great
Dictator met Charlie Chaplin in een
persiflage op Adolf Hitler.
Verwarring
Er heerst verwarring in Arad. Veel
mensen werken nog niet en staan in
groepjes op straat te praten. Een
veel gestelde vraag is natuurlijk hoe
het nu verder moet. De zo stereotie
pe Oosteuropese lange rijen voor de
winkels zijn er echter nauwelijks
meer. Ineens is er weer van alles te
koop in de stad. Want wat tot voor
kort werd geëxporteerd, blijft nu in
Roemenië zelf. Ook voedsel uit het
buitenland, aangevoerd door vele
vrachtwagens, wordt nu verdeeld.
De revolutie heeft zich afgespeeld
in buitengewoon goed weer. Maar
nu begint het koud te worden en te
sneeuwen. In de winters is in het
verleden de grootste honger gele
den.
Vooral de laatste dagen is de
voedselhulp uit met name buurland
Hongarije op gang gekomen. In het
ziekenhuis Spitalul Gudetean, mid
den in de stad, is weer genoeg te
eten voor de patiënten. Het Interna
tionale Rode Kruis zorgde eerder
deze week al voor de juiste hoeveel
heden medicijnen, waarvan het ge-
Foto boven: grote schoonmaak in
een verwoeste stad. Foto rechts: Sol
daten voeren op het stadsplein van
Timisoara de duiven tijdens een
korte pauze. Foto onder: soldaten lo
pen door de privé-vertrekruimte
van Ceausescu op de internationale
luchthaven bij Bukarest. (foto's ap>
gonnen die bladzijden er uit te
scheuren, maar daarmee is nog niet
de hersenspoeling van de kinderen
ongedaan gemaakt.
Christian Moisescu is leraar En
gels op een gymnasium. Op deze
scholen werd maar vier maanden in
het jaar les gegeven. De rest van het
jaar werkten de leerlingen op het
land. "We hebben de leerlingen vre
selijk voorgelogen. Dat Ceausescu
de meest geliefde man was in het
land, dat hij een van de belangrijk
ste wereldleiders was. Al zijn uit
spraken werden op de scholen on
derwezen en ze waren verplicht ze
allemaal op te schrijven en uit het
hoofd te leren. Hoe krijgen we dat er
in de toekomst weer uit?"
De scholen beginnen pas weer op
17 januari, om iedereen de tijd te ge
ven het onderwijs aan te passen aan
de nieuwe situatie. "Het zal voor de
meeste leerlingen een schok zijn,
straks in de klas te zitten zonder
portret van de leider, zonder de ge
bruikelijke indoctrinatie. De boe
ken zullen zijn gekuist, ze hoeven
niet naar ideologische bijeenkom
sten en ze hoeven geen legertrainin-
gen meer te volgen. De gedachten
kunnen nu vrij zijn. We zullen hen
duidelijk moeten maken dat onze
hersens niet met laarzen zijn plat te
trappen.
Dominee Popa Doru, een baptis
tenpredikant uit Arad: "Tijdens de
demonstraties hebben duizenden
mensen op het plein in de stad gebe
den en op de knieën gelegen. Voor
het eerst in 45 jaar. Het was een
wonder. God was met ons, en is dat
nog. Hij heeft ons door deze week
geholpen. Religie zal nu een heel be
langrijke rol gaan spelen. We moe
ten moraal hebben, zonder dog
ma's. We streven niet naar meer
worst en melk. Nu we de vrijheid
hebben, komt de rest vanzelf.
De naam van de plaatselijke krant
is veranderd in 'De Waarheid' en er
staan geen communistische slogans
meer in. Volgens Valentin Voicila
wordt de krant belangrijk bij het
verstrekken van informatie aan de
mensen, "maar we hebben grote be
hoefte aan drukpersen en kopieer
apparaten. We moeten de mensen
organiseren en daar hebben we inkt
en papier voor nodig. We zijn 25 jaar
onwetend gehouden. De mensen
moeten weer goede literatuur kun
nen lezen.
Moisescu, de leraar: "Ik zou graag
'Lof der Zotheid' van Erasmus wil
len lezen, in welke taal dan ook".
7
Jk
m - -S tOpfr /'.C
■'"'Cf!
BRASOV Adrian Sangeorzan praat er
slechts aarzelend over. De Roemeense gynae
coloog (36) heeft voor en tijdens de kerstdagen
vier dagen en nachten in een vrouwenkliniek
in Brasov een groot aantal gewonden moeten
opereren, terwijl de kogels door de ruiten vlo
gen. Operaties bij kaarslicht, zonder narcose,
zonder plasma, maar met een steeds onverbid
delijker toeslaande moeheid. En de angst dat
de Securitate ook de kliniek zou binnendrin
gen. De zwaarste dagen van zijn leven, zegt
Adrian een week later.
door
Peter Frequin
Een vrouwenarts als chirurg. "Naar specia
lisme werd niet gekeken, iedereen werd inge
zet", aldus Adrian. In Brasov is een week lang
enorm gevochten. Van het hotel aan de Bule-
vard Republici, op nog geen vijftig meter van
het centrale gebouw van de veiligheidsdienst,
is niet veel meer over. Opgedroogd bloed ge
tuigt van de felle strijd in het middeleeuwse
centrum van de stad. Het veiligheidsgebouw
heeft twee dagen gebrand. Nu bewaken solda
ten en burgers het gehavende pand om te voor
komen dat documenten verdwijnen.
Adrian had daar allemaal geen weet van tij
dens zijn eigen, vaak hopeloze strijd tegen de
dood van zijn zwaargewonde patiënten. Ook
rond de vrouwenkliniek werd hevig gevochten
en hebben zich vreselijke slachtpartijen voor
gedaan. De tweede nacht van zijn lange wake
was de ergste, weet de arts zich te herinneren.
"Er waren geen soldaten om ons te helpen.
Naast de geïmproviseerde operatietafels lagen
zelfgemaakte molotov-cocktails klaar om óns
de onze patiënten te verdedigen. We wisten
niet eens wat we er mee móesten doen".
Ze hebben enorm veel geluk gehad, beseft
Adrian later. "Vanuit het raam konden we zien
hoe mensen bij bosjes werden neergemaaid.
De Securitate schoot met machinegeweren op
groepen ongewapende burgers. Terroristen
drongen het huis naast de kliniek binnen en
hebben een zevenjarig meisje in haar bed zo
maar doodgeschoten. Ze gebruikten speciale
kogels, die bij het binnendringen van het li
chaam uit elkaar spatten. Van de mensen die
bij ons naar binnen werden gedragen, was
tachtig procent al dood". Hij, die als arts toch
een en ander gewend is, zal de aanblik van
sommige verwondingen nooit meer vergeten,
evenals zijn gevoelens van diepe wanhoop,
wanneer weer een van de gewonden op de ope
ratietafel het leven verloor.
Toen Adrian na de vier langste etmalen van
zijn leven de kliniek verliet, zag zijn vertrouw
de stad er totaal anders uit. Een groot deel van
het centrum van Brasov lag in puin. En lijken,
overal lijken. Nog steeds is geen cijfer bekend,
maar ook in Brasov moeten duizenden doden
zijn gevallen. Adrian, die door zijn overver
moeidheid toch al enig gevoel voor realiteit
verloren was, dacht aan hallucinaties te lijden.
"Die onwezenlijke droom werd wreed ver
stoord toen een terrorist een geweer op mij
richtte en begon te schieten. Ik begrijp nu nog
niet waarom hij mij niet heeft geraakt".
De strijd is gestreden, ook in Brasov. Aan het
voortdurende schieten, waaraan de bevolking
al was gewend, is vorige week een einde geko
men. Toch is Adrian nog voorzichtig. "Er lo
pen nog veel terroristen vrij rond. Van waan
zinnigen kun je alles verwachten".
Hoop en vertrouwen overheersen echter,
ook bij de Roemeense vrouwenarts. "Het grote
hek om ons land is verdwenen. Daarmee zijn
Roemenen eindelijk wereldburgers gewor
den". Hij werkt al weer hard in zijn kliniek.
Met nieuwe instrumenten, hulp van buiten
landse artsen en genoeg medicijnen. "Het mag
nooit meer gebeuren dat tijdens een bevalling
vrouwen of pasgeboren baby's sterven, omdat
de juiste medicijnen ontbreken. Nooit meer".
