'Conflictpunten Ik zie ze niet
Een dissidente kolonel als lastpost
REPORTAGE mm
'Positivo' Lubbers is hoopvol over kabinet en Europa
PAGINA 2
ZATERDAG 30 DECEMBER 198S
DEN HAAG - De ontwikke
lingen in Midden- en Oost-
Europa hebben de eerste
weken van het derde kabi-
net-Lubbers sterk bepaald.
"De versnelling van de dis
cussie over de samenwer
king tussen de twee Duitse
staten, over de EG en de ont
wapeningsbesprekingen in
Wenen heeft een aparte
klankkleur aan het politieke
bedrijf gegeven. Het legt
niet alleen een groot beslag
op de beschikbare tijd, maar
werpt ook een ander beeld
op de nationale politiek. De
eigen beleidsbeslissingen
krijgen een lager reliëf. Hoe
belangrijk ook de huis
brandolie en de gasprijs zijn,
het heeft toch iets minder
profiel dan de Polen en de
Roemenen die in de kou zit
ten".
door Peter de Vries
en Carel Goseling
De start van de nieuwe ministers
ploeg herinnert Lubbers zich als
"plezierig", geheel in lijn met de
"stemming van welwillendheid"
die tussen CDA en PvdA is gegroeid
tijdens de onderhandelingen over
het regeerakkoord. Met het inwer
ken van de nieuwe ministers be
moeit de premier zich nauwelijks,
evenmin als hij zich bekommert om
de soms opmerkelijke uitspraken
die ze tot nu toe in de media hebben
gedaan.
"Ik heb de instelling dat ik be
schikbaar ben voor overleg over een
dossier, maar de ministers moeten
hun eigen weg vinden. Ik heb niet
het gevoel dat de start rommelig is
geweest en dat de ministers in de
publiciteit kissebissen. Ritzen over
Engels als voertaal op de universi
teiten. Alders over de tachograaf,
wat is dat nou helemaal? Laten we
nu niet denken dat dat het politiek
bedrijf is. Het zijn losse opmerkin
gen die wel krantekoppen opleve
ren maar in die kranten wordt later
weer de vis verpakt".
"Het is een merkwaardige uitver
groting in de publiciteit: als je een
nieuw woord laat vallen gaan alle
ballonnen de lucht in. Misschien
dat de nieuwe bewindslieden dat
vakmatig nog niet helemaal herken
nen. U kent mijn opvatting, ik heb
geen zin om benepen te zijn als een
minister wat zegt wat niet helemaal
is doorgepraat. Dat wijst zich wel, er
moet enige ruimte zijn. En ach, de
Eerste Kamer die geen tijd vindt om
een aantal wetsontwerpen te behan
delen, daar moeten we geen drama
van maken. We zien wel wat de to-
taaloogst wordt".
Risico's
Hij omschrijft zichzelf als 'positivo',
en legt een enorm optimisme aan de
dag. De nieuwe coalitie van chris
tendemocraten en socialisten kan
niet kapot, lijkt het wel. Minister
president Lubbers is niet benauwd
voor inhoudelijke of politieke ob
stakels: de risico's die de coalitie be
dreigen vallen te
Elf nieuwe ministers betraden zeven weken geleden een
onbekend departement. Ze vormen het gezicht van het ka-
binet-Lubbers-III, dat dit najaar onverwacht snel en mak
kelijk tot stand kwam. Na jarenlange animositeit vonden
christendemocraten en socialisten elkaar zonder mankeren
in een regeerakkoord. De man die de onderhandelingen
leidde, informateur en formateur drs. Ruud F.M. Lubbers, is
weer minister-president.
In één van zijn eerste interviews sinds het aantreden van
de nieuwe ploeg geef hij zijn visie op de snelle ontwikkelin
gen in Europa: "Het gaat erom: hoe behouden wij de Duit
sers als Europeaan. Dat is een hele opgave". En hij inventa
riseert de bedreigingen voor de rooms-rode coalitie: "Ik kan
toch niet anders dan naar waarheid stellen dat ik op het
ogenblik geen conflictpunten zie. Ik zie ze niet".
"Ik acht het een voordeel dat er
een nieuwe frisse ploeg is. Het is
niet voorspelbaar of zich dat alle
maal goed ontwikkelt, maar ik vind
de kansen groter dan de risico's. De
bedreigingen voor dit kabinet zijn
de keerzijden van de uitdagingen.
In enigszins willekeurige volgorde:
ten eerste dat de groei van welvaart,
het herstel dat tot grote hoogte ge
slaagd is, in de cao's te zeer vertaald
wordt in inkomensverhogingen. De
makkelijke weg, in plaats van kan
sen te geven aan mensen die minder
gekwalificeerd zijn. Dat klinkt mo
raliserend, maar het is een objectief
Nederlands probleem dat voor elk
kabinet geldt: worden we al of niet
slachtoffer van ons eigen succes".
"Tweede uitdaging is: slaagt onze
bestuurlijke vernieuwing en de so
ciale vernieuwing. Komt dat tijdig
op gang? Slagen we in onze doel
stelling meer mensen aan de slag te
krijgen, mensen uit hun isolement
te halen? Het heeft ook een duide
lijk verband met de immigratiepro-
blematiek: lukt het de mensen te in
tegreren?"
"De milieukwestie wordt geken
merkt door forse aanzetten en ambi
tieuze plannen, maar het komt nu
aan op de invulling. En dan voel je
dat de kracht in de samenleving vrij
sterk is om gewoon door te gaan en
het bij woorden te laten. Het vergt
de nodige 'ausdauer', het doorbre
ken van taboes".
"Ik '„enk dat het allemaal kan luk
ken, want er is een zwaarwegend
positief punt: ik heb zelden in die
zeventien jaar dat ik in de politiek
zit een periode meegemaakt waarin
f>r zoveel politieke overeenstem
ming bestond over de belangrijkste
vragen en de richting van de ant
woorden. Er is een enorme consen
sus, al komt het er nu wel op aan die
hard te maken; die positieve grond
houding in concreet beleid te verta
len".
Vaag
Die overeenstemming gaat verpakt
in teksten die alom als 'weinig con
creet' en 'vrijblijvend' worden ge
zien. Veel passages uit het regeerak
koord blonken uit door vaagheid.
De afspraken tussen kabinet, vak
bonden en werkgevers leken vooral
beloften van wederzijds goed ge
drag. De minister-president rea
geert enigszins geërgerd. Kan zijn
ploeg even de tijd krijgen zich te be
wijzen? "We zijn nu nog bezig met
plannen. Daarna komen de uitvoe
ringsmaatregelen. We zijn in de
meeste dossiers alleen nog met
woorden bezig, met het formuleren
van concrete voorstellen. Pas dan
komt de confrontatie met de Ka
mer. Dat beeld zal geleidelijk aan
verschuiven".
"Het heeft echter ook te maken
met de consensusmaatschappij.
waar in een eindeloos, geduldig,
proces verantwoordelijkheden wor
den afgetast en op de goede plek
moeten worden gelegd. Het is een
ingewikkelde strategie om te appel
leren aan de verantwoordelijkheid
van sociale partners en de verant
woordelijkheden in de samenle
ving".
"Ik
Tehran in het gemeenschappelijk ^^tussen de
beleidskader met de sociale part
ners. Ik ben voorstander van een
koele benadering: als U het te bont
maakt, komt er geen koppeling van
de uitkeringen. Dan zitten wij wel in
grote moeilijkheden, maar U als
vakbeweging ook".
politieke kloof
In een nog niet zo ver verleden v
politiek probleem hebben datje praktisch organisatorisch probleem
of de an- om dat te realiseren. Ander voor-
dere maatregel. Dan krijg je een beeld' de criminaliteitsbestrijding,
conflict over bijvoorbeeld belastin- Wat zijn daar nu de verschillen van
gen of over mediapolitiek. Dat is mening tussen PvdA en CDA? Die
normaal. Maar op het moment dat je zijn miniscuul in vergelijking met
het vraagstuk van de sociale ver- bestüurlijke opgave de criminaliteit
nieuwing wilt aanpakken, heb je terug te dringen'
geen politiek dispuut dat het CDA
PvdA zo wil. Hetzeifdespeeit Bedrijfsongevallen
Slechte uitslagen bij de gemeente
bij de vermindering van C02-uit
stoot: het probleem om daar in con-
den de socialisten door het CDA crête vorm oplossingen te vinden is
verguisd en omgekeerd, en gold de veel groter dan een eventueel ac-
politieke kloof tussen de twee par- centverschil in beleidsdoelstellin
tijen als niet te overbruggen. De co- gen tussen partijen. En dat kun je Lubbers
raadsverkiezingen of gemor bij de
achterban kunnen de ijle stemming
politieke harmonie makkelijk
verstoren, werpen we tegen. Maar
niet van zijn stuk te
alitiebesprekingen leverden een an- op vrijwel ieder terrein zien. brengen. "Dat zou kunnen, daar
der, harmonieuzer beeld op, dat vol- "Dat geldt zelfs voor defensie, ^en ^et mee eens gr kan een situ-
gens Lubbers zal beklijven. Er zijn waar we traditoneel het meeste ver- atje ontstaan dat mensen behoefte
geen pragmatische compromissen schillen hebben. Kijk naar de prak- verschillen aan te scherpen,
gesloten om scherpe tegenstellin- tijk: wat krijgen we aan impulsen maar die behoefte voel ik op dit mo
gen te verdoezelen: "De politieke uit het ontwapeningsbesprekingen ment niemand. Dat is het inte-
afstand tussen PvdA en CDA is aan- uit Wenen? Ik verwacht geen poli- ressante van dit politieke tijdvak.
zienlijk kleiner dan de afstand tus- tiek probleem: de gerichtheid c
seri de politieke wil en de realiteit", komen tot minder wapens is bij bei-
"Wat bedoel ik daarmee? Je kunt de partijen aanwezig. Het is een
Spanje en de emancipatie van het leger sinds Franco
MADRID Het rommelt in en
rond het Spaanse leger.
Terroristische aanslagen op
topmilitairen; vijandige leuzen
op de gevel van het ministerie van
defensie; protesterende vrouwen
van ontevreden officieren;
dienstweigeraars die zich aan de
hekken van kazernes
vastketenen; acties voor de
verkorting van de dienstplicht;
en nu ook een gearresteerde
kolonel voor wie Amnesty
International zich wil inzetten.
door
Ruud de Wit
De problemen zijn nog een
uitvloeisel van het
emancipatieproces dat Spanje na
de dood van dictator Franco heeft
doorgemaakt. Het leger,
voorheen een gewelddadig
machtsinstrument om de
democratie buiten de deur te
houden, moest in een korte tijd
worden gemodelleerd naar een
geheel nieuwe rol: die van een
betrouwbare, effectieve NAVO-
partner en beschermer van de
nog prille Spaanse democratie.
Dat proces is, achteraf bezien,
niet eens zo slecht verlopen. Dat
ene vuiltje daargelaten - de
couppoging van luitenant
kolonel Antonio Tejero Molino,
die op 23 februari 1981 samen met
luitenant-generaal Jaime Milans
del Bosch naar de macht greep - is
de overgang van de dictatuur
naar democratie ook binnen het
Spaanse leger veel gemakkelijker
verlopen dan menigeen vooraf
voor mogelijk had gehouden.
Dat is een verdienste van de
socialisten, die na hun
verkiezingsoverwinning in 1982
er in slaagden de puzzel van de
Spaanse defensie in elkaar te
passen, zonder dat het tot een
openlijke confrontatie kwam met
de archaische en overbezette
militaire top. Dat kan vooral op
het conto van minister en 'anti-
militair' Narcis Senna worden
geschreven.
Dë ironie wil, dat juist de
democratisch verworven
mondigheid oorzaak is van de
Spanje op weg
naar een be
roepsleger? De
dienstplichtige
kan volgens ko
lonel Martinez
Ingles beter
overweg met een
joint dan met
een geweer.
(foto AP)
spanningen tussen een deel van
het leger en minister Senna.
Spanningen die aan het licht
kwamen in de weken voor de
algemene verkiezingen van 29
oktober en hebben te maken met
het feit dat alle politie partijen,
met uitzondering van de
socialisten, een verkorting van de
dienstplicht in hun
verkiezingsprogramma
opnamen.
Uiteindelijk deden de socialisten
-dat ook maar, zij het met met de
nodige tegenzin. Zo'n verkorting
van de dienstplicht van 12 naar 9
maanden past namelijk in het
geheel niet in de
reorganisatieplannen van Senna,
waarmee hij al enige tijd bezig is.
Vandaar dat de minister, nu de
socialisten wederom voor vier
jaar aan de macht zyn, deze door
nagenoeg alle Spanjaarden
gewenste verlaging op de lange
baan heeft geschoven.
Maar zo makkelijk als minister
Senna een duidelijke
kiezersuitspraak aan zijn laars
lapt, zo moeilijk heeft hij het met
kolonel Amadeo Martinez Ingles.
Ook deze landmacht-kolonel is
besmet geraakt met het
democratisch virus, maar niet op
een manier waarmee Senna erg
gelukkig kan zijn.
Al maanden lang trotseert de
kolonel die een briljante staat
van dienst heeft en eigenlijk al
generaal had moeten zijn de
bevelen van bovenaf om zijn
mond te houden. Er is geen
weekblad, krant, radio- of tv-
programma te noemen, of
Martinez Ingles heeft daarin geen
aandacht gekregen met zijn
pleidooi voor de afschaffing van
de dienstplicht en de invoering
van een beroepsleger. Hij schreef
zelfs een boek, 'Espana,
indefensa', waarin hij aangeeft
dat het huidige Spaanse leger met
zijn slecht opgeleide en
ongemotiveerde dienstplichtigen
geen enkel nut heeft.
Incompetent
En daar blijft het niet bij.
Martinez Ingles meent dat het
ministerie van defensie volledig
incompetent is en veel kostbaar
belastinggeld uitgeeft aan
wapens en uitrustingen die nooit
gebruikt worden. Is het dan raar,
aldus de openhartige kolonel, dat
er in ons leger niets klopt; dat er
geen discipline bestaat; dat
diensplichtigen beter weten hoe
ze een joint moeten maken dan
een geweer te hanteren; dat het
aantal 'bedrijfsongelukken' erg
hoog ligt en dat officieren niet
meer weten wat ze mogen en
kunnen doen?
Zijn oplossing: een beroepsleger
van zo'n 60.000 man, dat in geval
van nood bijstand moet krijgen
van vrijwilligers, die een korte
opleiding van twee maanden
hebben gehad.
Het zal geen verbazing wekken,
dat minister Senna en het
Spaanse opperbevel meer dan
genoeg hebben van de kolonel.
Na twee kortstondige
aanhoudingen is Martinez Ingles
nu tot twee maanden veroordeeld
en dat heeft de Spaanse afdeling
van Amnesty International ertoe
gebracht om een onderzoek te
openen of het hier al dan niet gaat
om een geval van het
'onderdrukken van het recht van
vrije meningsuiting'.
De zaak is inmiddels zo hoog
opgelopen, dat Senna zich voor
het parlement over de
aanhouding van de kolonel moest
verantwoorden. De minister
hield het er op dat het niet gaat
om de ideeën van de kolonel,
maar dat zijn gedrag in strijd is
met dat van een militair. Kolonel
Martinez Ingles houdt zich, met
andere woorden, niet aan de
discipline van een soldaat mag
worden verlangd. En, daar heeft
Senna weer gelijk in, Spanje heeft
slechte ervaringen met
ongehoorzame militairen.
Wie deze 'oorlog' zal winnen, lijkt
bij voorbaat vast te staan. Er is
een procedure op gang gebracht
om de kolonel uit dienst te zetten.
Maar Martinez Ingles staat niet
alleen. Collega's van hem zeggen -
anoniem natuurlijk - dat 80
procent van alle Spaanse
officieren het met hem eens is.
Minister Senna is nog niet af van
Martinez Ingles en zeker niet van
zijn ideeën.
En wat ik zeg is dat het ook geruime
tijd niet hoeft te gebeuren: we zul
len zoveel energie nodig hebben om
doelen te realiseren dat geschillen
eerder overkomen als bedrijfsonge
vallen".
Het zou voor het eerst sinds Drees
zijn dat Rooms en Rood, of beter
christen-democraat en sociaal-de
mocraat, zo harmonieus samenwer
ken. Een politiek wonder tekent
zich af. Lubbers wendt begrip voor
voor de scepcis, maar blijft onver
schrokken geloven: "Uw herhaald
doorvragen is wel terecht, maar ik
kan toch niet anders dan naar waar
heid stellen dat ik op het ogenblik
geen conflictpunten zie. Ik zie ze
niet".
"Als je eenmaal een ploeg van
mensen hebt die er niet zit voor een
avontuur, een ruzie of een spelletje
maar voor het bestuur, betekent het
ook dat de twee partijen die samen
werken in zichzelf gemotiveerd zijn
om zaken te doen. Er kunnen onge
lukken gebeuren, maar je hebt meer
kans de sfeer goed te houden als je
praktische resultaten boekt. Dat is
belangrijk, anders krijg je matheid,
frustraties, vermoeidheid, en komt
er een klimaat waarin mensen met
kritiek kunnen scoren. Dan kan een
partijtje zwarte pieten ontstaan
over de vraag aan wie dat lag. Dat
zou dan een kritisch moment wor
den. Niet nu, maar die balans moe
ten we over een jaar nog eens opma
ken".
Duitsland
We komen terug op het buitenland,
de brandende kwestie van een
eventuele hereniging tussen West
en Oost Duitsland. De vraag of de
Bondsrepubliek zich meer naar het
opsten dan naar de EG zal richten,
wordt volgens Lubbers beantwoord
in "een wedloop in de tijd".
"In de mate waarin Europa 1992, de
eenwording van de EG, voldoende
tempo houdt maak ik mij niet zo
veel zorgen over de relatie tussen
West- en Oost-Duitsland. West-
Duitsland zou wel gek zijn zich van
ons, van de EG, af te wenden. Dat
doen ze niet meer. De ontwikke
lingsmogelijkheden van de Bondre
publiek zijn al te veel verstrengeld
met ons. Natuurlijk zie ik wel geva
ren in een eventueel herlevend na
tionalisme in de BRD. Maar we
moeten ons niet door angst laten re
geren".
De eerste minister meent dat het
Duitse probleem 'hanteerbaar' zal
blijven als de EG ten opzichte van
"Oostenrijk, de DDR, Tsjechoslo-
wakije, Hongarije, Polen, Joegosla
vië en Roemenië, in die volgorde"
een aantal maatregelen neemt. De
EG moet met die landen 'samen
werkingsverdragen' sluiten, en de
eigen markt ruimhartig openen
voor produkten uit deze midden- en
oosteuropese landen. Het opzetten
van joint ventures tussen bedrijven
hier en daar kan dat proces versnel
len. In een dergelijke opzet, waarbij
ook de uitwisseling van kennis,
menskracht en het verlenen van
kredieten een rol spelen, ziet Lub
bers het Duitse probleem "naar ach
ter in de tijd" verschuiven.
Met ingang van 1993, als de gren
zen tussen de EG-landen onderling
wegvallen, wil Lubbers zo'n samen
werkingverband tussen de EG en
de betrokken landen in het oosten
rond hebben, inclusief de opzet van
een bank voor Oost Europa die kre
dieten gaat verstrekken aan de be
trokken landen. "We hebben een
dubbele opgave. De eenwording
van de EG en dit, de samenwerking
met Oost-Europa en het openen van
onze markt voor Oost Europa, uit-
voeren", meent hij.
EG-markt
Lubbers erkent dat zijn voorstel
van het openen van de EG-markt
voor produkten uit midden- en
teuropese landen "een andere graad
van verbeeldingskracht" vergt. Hij
onderkent ook de problemen die e
door kunnen ontstaan: een to<
stroom van goedkope produkten en
extra concurrentie voor het be
drijfsleven binnen de EG. Lubbers:
"Toch moeten wij vrij genereus
zijn".
In een uitbreiding van de EG met
de Oosteuropese landen ziet de pre
mier vooralsnog niets. Volgens hem
is de Gemeenschap van de Twaalf al
groot genoeg. Lubbers bestrijdt dat
het hier om "een politiek motief'
zou gaan. "De besluitvorming
wordt gewoon te gecompliceerd.
Dat vergt een andere organisatie.
Dus liever samenwerkingsakkoor
den dan meer lidstaten".
Voor de verdere gang van zaken
acht de premier de ontwikkelingen
rond de DDR "een toetssteen". Hij
wijst erop dat West Duitsland i
tuurlijk bereid is zeer veel te inves
teren in 'het andere' Duitsland
Daarbij doet zich echter de vraag
voor waarom alleen de DDR daar
van zou moeten profiteren, en niet
de andere landen achter het v
malige IJzeren Gordijn.
Uitgaande van deze 'koppelings
gedachte' wil Lubbers een 'allein-
gang' van West-Duitsland trachten
te voorkomen. "Ik zie het als taak
om tijd en aandacht te investeren i
Bonn. Het gaat erom: hoe behouden
v/ij de Duitsers als Europeaan? Ko-
"hl zelf heeft gezegd dat de Duitse
kwestie alleen onder het Europese
dak opgelost kan worden. Maar dat
is een hele opgave. We moeten op
passen dat er geen samenwerking
vastloopt alleen omdat wij het net
een slagje anders willen. Dan raakt
het momentum uit de ontwikkelin
gen en wordt de verleiding tot natio
nalisme in West-Duitsland groter.
Maar ik hoor bij de positivo's. Kohl
ziet die noodzaak ook".
Aanspraken
Lubbers verhaalt over een bijeen
komst die hij een week voor de EG-
top in Straatsburg (8 en 9 december
j.l.) in het Oostenrijke Salzburg had
met Kohl, de Belgische premier
Martens en zijn Italiaanse collega
Andreotti. Onderling werden daar
de discussies van Straatsburg
gekookt, waarbij ondermeer werd
vastgelegd wat onder 'het Duitse
volk' werd verstaan: alleen de Duit
sers in Oost- en West-Duitsland
waardoor Kohl indirect afzag
eventuele aanspraken op vroegere
Duitse gebieden elders (zoals ir
len).
Over de ontwikkelingen in diver
se oosteuropese landen toont Lub
bers zich niet zonder zorgen. Hij ziet
"enorme teleurstellingen die nog
kunnen komen". Verdere gedetail
leerde publieke uitlatingen laat hij
echter bewust achterwege: "dat i
niet constructief'. Alleen voor "d
jacht op mensen" die in de DDR
dreigt wil hij wel een uitzondering
maken. "Dat kan even de brandstof
zijn voor een ontwikkeling om het
allemaal beter te doen, maar het
mag niet verward worden met de
echte opbouw".
"Wat er in Oost-Europa gebeurt
komt mede door de ontwikkelingen
bij ons. En door Sovjet-leider Gor-
batsjov. Zonder hem was het niet
gegaan. Maar ook hij heeft gewezen
op de ontwikkelingen in de EG: een
verdere integratie waarbij landen
eigen beleidsbevoegdheden supra
nationaal gaan regelen. Naarmate
dat ginds meer kans krijgt, wordt de
mogelijkheid dat de zaak uit elkaar
valt geringer. Kijk: ik ben voor een
democratie van onderop, dat volke
ren zelf zaken inrichten, dat ze leren
dat het niet beter is je met vlag,
hoofdstad en leger tegen anderen af
te zetten. Zoiets is: het vijandsbeeld
gebruiken ten behoeve van de inter
ne cohesie. Gelukkig waait er nu
een andere, veel constructievere
wind"..
"We moeten", zegt Lubbers, "be
hoedzaam zijn met de Duitse kwes
tie.. Dat mag geen nieuwe aanlei
ding worden voor het vijandsden-
ken". Het antwoord op de slotvraag
ligt dan ook voor de hand. Is hij
voor of tegen een hereniging van
beide Duitslanden? "wik ben voor
eenwording van Europa. In de mate
waarin dat slaagt ontstaat er ruimte
voor een Duitse eenwording. Ik
hoop dat de DDR voorlopig nog als
staatseenheid door kan gaan. Al
was het alleen maar om hun verhou
ding tot ons, tot de Europese Ge
meenschap te bepalen".
