Littekens van wrok en spijt
Relschoppers Den Haag klaar voor knalfeest
Orthodoxe Kerk
achter bevolking
Indonesië veertig jaar onafhankelijk
REPORTAGE
WOENSDAG 27 DECEMBER 19)
DEN HAAG (ANP) - "Het is een
voorrecht deze daad van over
dracht der souvereiniteit te ver
richten. Tegenover de geschiede
nis of, beter gezegd: voor het aan
gezicht Gods. die weet waarom
dit samengaan in vrijheid niet
eerder en ook niet later werd be
reikt en die het falen kent der ge
neraties."
door
Barenda Grutterink/ANP
Gedragen woorden van koningin
Juliana op 27 december 1949. de dag
waarop Nederland de heerschappij
over de kolonie Nederlands-Indié
opgaf en overdroeg aan de Repu
bliek der Verenigde Staten van
Indonesië. Onder internationale
druk kwam daarmee, vandaag veer
tig jaar geleden, een eind aan de
bloedige, vier jaar durende strijd
tussen Nederland en Indonesische
nationalisten.
Met de souvereiniteitsoverdracht
was de rol van Nederland in de ar
chipel trouwens nog niet uitge
speeld. Nieuw-Guinea zou Neder
lands blijven, om als toevluchts
oord te dienen voor Indische Neder
landers die zich niet thuis zouden
voelen in de republiek. Ook het Ne
derlands bedrijfsleven in Indonesië
ging door. Nederland en de repu
bliek gingen de 'Nederlands-Indo
nesische Unie' aan, een mager sa
menwerkingsverbandje met de Ne
derlandse koningin aan het hoofd
Maar zo prettig was de verstand
houding toen al niet meer. Zomer
1950 hief de Indonesische president
Sukarno de Republiek der Verenig
de Staten op en riep hij, om religieu
ze en etnische tegenstellingen de
baas te kunnen, de eenheidsstaat
uit. Zes jaar later verklaarde Indo
nesië de Nederlands-Indonesische
Unie ontbonden. Weer een jaar wer
den alle Nederlandse eigendom
men verbeurdverklaard en de
laatste Nederlanders het land uitge
zet. In 1960 werden de diplomatieke
betrekkingen verbroken. Pas nadat
Nederland in 1962 ook Nieuw-Gui
nea aan Indonesië had afgestaan,
verbeterde de relatie tussen de twee
landen enigszins.
Bloedvergieten
De relatie tussen Indonesië en Ne
derland gaat terug tot 1569, toen de
eerste Nederlanders op het eiland
Java aankwamen. In 1777 was heel
Java Nederlands en in de 19de eeuw-
kwam de totale archipel onder Ne
derlands gezag te staan, op Portu
gees Timor en Brits Borneo na. De
uitbreiding van het gezag ging ech
ter niet zonder bloedvergieten. Be
kend zijn vooral de Java-oorlog van
1825 tot 1830 en de Atjeh-oorlog van
1873 tot 1903.
Nederland had het er voor over,
want het economische belang van
de archipel was enorm: in 1929 bij
voorbeeld werd er voor vier miljard
gulden in de kolonie geïnvesteerd.
In 1940 kwam een kleine tien pro
cent van het nationale inkomen uit
de 'gordel van smaragd'. Veel Ne
derlanders wilden dan ook niet eens
aan onafhankelijkheid denken: 'In-
dié verloren, rampspoed geboren'.
Toch stond begin deze eeuw al
vast dat het vroeg of laat met de Ne
derlandse heerschappij in Indië ge
daan zou zijn. In 1913 schreef oud-
gouveneur-generaal Van Heutsz
dat koloniale bestuurders zich
moesten inspannen om "de inland-
sche rassen van den Indischen Ar
chipel met onverdeelde toewijding
en zorg te helpen opvoeden tot soci
aal geheel gelijkwaardigen, volko
men in staat om in de toekomst,
desgewenscht, geheel op eigen be
nen te staan".
In 1926 en 1927 kwam het op Java
en Sumatra tot opstanden van com
munistisch gezinden. Maar veel Ne
derlanders dachten dat het een
storm in een glas water was. ook al
hield Hatta (die 17 augustus 1945 sa
men met Sukarno de onafhankelij
ke republiek Indonesië uitriep) in
maart 1928 een pittige toespraak:
"Wij zullen van Nederland geen vol
ledig zelfbestuur krijgen, omdat de
winsten gevaar zouden lopen. Rui
me medezeggenschap zou het
zwaartepunt van het bewind in In
dische handen leggen en dus zullen
wij dat ook niet krijgen. Het mo
ment waarop de vrijheidsdrang en
de innerlijke kracht hun hoogte
punt hebben bereikt, zal komen. En
dan zal Nederland kunnen kiezen:
rustig weggaan of er worden uitge
gooid".
GEESTELIJK LEVEN
In 1942 werd Nederlands-Indië
door Japan bezet. Op 6 december
beloofde koningin Wilhelmina dat
het land na de oorlog een aan Ne
derland gelijkwaardige positie zou
krijgen in een gemenebest. Maar
bijna drie jaar later, na de capitula
tie van Japan op 15 augustus 1945,
grepen de nationalisten hun kans.
Ze wilden geen gelijkwaardige po
sitie, ze wilden onafhankelijkheid.
De strijd begon. Nederland kon het
oude gezag in de chaotische archi
pel niet herstellen. Veel Nederlan
ders zaten in de Jappenkampen,
terwijl de Britse opperbevelhebber
Mountbatten tijdelijk Java en Su
matra bestierde. Om de chaos com
pleet te maken was de rest van de
archipel aan de Australiër Blarney
toevertrouwd.
Twee dagen na de capitulatie
kwamen 'gemachtigden van het
Indonesische volk' Sukarno en Hat
ta met een proclamatie van onaf
hankelijkheid. "De formaliteiten
voor de overdracht van de macht en
andere maatregelen zullen op orde
lijke wijze worden uitgevoerd en in
de kortst mogelijk tijd", stelden ze
tot verrassing van' veel Nederlan
ders. Nederland zag 'de onafhanke
lijkheid' meer als een laatste plaag
stoot van de Japanners, met wie Su
karno en Hatta immers betrekkin
gen onderhielden. De proclamatie
was ook voor de meeste Indiërs een
verrassing, maar er was zeker
symphatie. Sukarno werd presi
dent, Hatta vice-president. Er ont
stond een parlement, waarin ook
premier-in-spé Sjahrir zitting had.
Sukarno richtte een 'veiligheids-
leger' op, maar dat bleek een nogal
eufemistisch naam. In de chaoti
sche gelederen van de nieuwbak
ken president ontstonden strijd
groepen die tekeer gingen tegen ie
dereen die niet voor onafhankelijk
heid was of leek. Legereenheden,
verzetsgroepen, guerrilla's en zoge
noemde pemoeda's begonnen een
'nationalistische' terreur die tien
duizenden slachtoffers zou kosten.
Weigerachtig
Mountbatten drong aan op onder
handelingen tussen Nederland en
de nationalisten, maar stootte op
een koppige houding van het eerste
Nederlandse kabinet van na de oor
log, dat van Schermerhorn. Scher-
merhorn zag Sukarno als een colla
borateur met Japan en was pas be
reid te onderhandelen toen novem
ber 1945 de als anti-Japans bekend
staande Sjahrir premier werd.
April 1946 kwamen Nederland en
de nationalisten bijeen op het zwaar
bewaakte jachtslot Hubertus op de
Veluwe. Maar de Hoge Veluwe Con
ferentie leverde geen resultaat op.
terwijl de gevechten in Indie almaar
heviger werden. Nederland mobili
seerde en had vooral op Celebes de
handen vol. (Molukse) Militairen
van het Koninklijk Nederlands-In
disch Leger namen daar wraak op
nationalisten die hun familieleden
terroriseerden. De nationalisten na
men dat niet en vochten keihard te
rug.
Nederland kondigde op Celebes
de staat van oorlog af en gaf de een
heid van commandant Westerling
de opdracht de terreur te breken
met contra-terreur. Dat gebeurde.
Onder leiding van Westerling wer
den bloedbaden aangericht die al
leen al op Zuid-Celebes 388 Indiërs
het leven kostte. Westerling maakte
op het eiland in totaal 1.533 slachtof
fers. En daar bleef het niet bij, ook
elders in de archipel verleende Ne
derland toestemming voor contra-
terreur, ook al was daar geen sprake
van de staat van oorlog.
In juli 1946 werd de Malino-confe-
rentie gehouden, die uiteindelijk
het omstreden akkoord van Ling-
gadjati (25 maart 1947) zou opleve
ren. Nederland en Indonesië zou
den samenwerken om binnen twee
jaar de souvereine Verenigde Sta
ten van Indonesië èn de Neder
lands-Indonesische Unie te vor
men. De Unie zou het Nederlandse
staatshoofd accepteren en eigen or
ganen krijgen voor besluiten over
gemeenschappelijke belangen. Ver
der zou elke deelstaat in de archipel
zelf voor Nederland of Indonesië
mogen kiezen, maar werd het Indo
nesisch gezag over Java, Sumatra
en Madura erkend.
'Linggadjati' pakte verkeerd uit.
Toen Nederland in juli 1947 geen
duidelijk antwoord kreeg op de
vraag hoe de republiek de orde op
de nog immer onrustige eilanden
Java, Sumatra en Madura dacht te
herstellen, was dat de aanleiding
voor de eerste politionele actie op 27
juli 1947. In een periode van ruim
een week werden Java en Sumatra
deels bezet en kwamen de planta
ges, olievelden en kolenmijnen op
nieuw onder Nederlandse controle.
Wapenstilstand
De Veiligheidsraad riep de partijen
op te praten. In januari 1948 resul
teerde dat in de Renville-overeen-
komst (genoemd naar het Ameri
kaanse schip waarop de gesprek
ken plaatshadden), waarbij werd
besloten tot een wapenstilstand.
Maar de ergernis bleef en op 21 de
cember begon Nederland met de
tweede politionele actie. De natio
nalisten werden neergeslagen, Su
karno en Hatta werden gevangen
genomen.
De Verenigde Staten, die vonden
dat de westerse landen hun militai
re middelen niet moesten versnip
peren in een tijd van koude oorlog,
reageerden woedend en dreigden
zelfs met stopzetting van de miljoe-
nen-Marshall-hulp. Ook de Verenig
de Naties oefenden druk uit op Ne
derland. Januari 1949 werden de ac
ties gestopt. Op 9 december aan
vaardde de Tweede Kamer de over
dracht, met 71 tegen 29 stemmen.
Het geweld dat Nederlanders tegen
Indonesiërs gebruikten, is in Ne
derland tot op de dag van vandaag
aanleiding voor veel commotie. De
laatste rel ontstond twee jaar gele
den, toen dr. Loe de Jong's concept-
paragraaf 'Excessen' uitlekte, een
hoofdstuk bedoeld voor zijn Het
Koninkrijk der Nederlanden in de
Tweede Wereldoorlog. Veel oud-mi
litairen voelden zich als oorlogsmis
dadigers afgeschilderd. Westerling
overleed plotseling.
De Jong bleek bij definitieve pu-
blikatie flink bijgedraaid. In een
noot bij de paragraaf 'Excessen'
schreef hij later te hebben ontdekt
dat hij meer moest schrijven over de
achtergrond waartegen de excessen
plaatsvonden, zich moest onthou
den van vergelijkingen met de ver
houdingen in Nederland tijdens de
Duitse bezetting en in Indië tijdens
de Japanse bezetting en dat wat er
aan excessen in gepleegd een uit
vloeisel is van beslissingen op poli
tiek niveau.
De Jong onderschreef ook de stel
ling van de sociologen en oud-In-
diëgangers Van Doorn en Hendrix,
dat "hoe fors het militaire optreden
van Nederland ook is geweest en
hoe vaak het uit de hand is gelopen;
hoe stelselmatig geweld is aange
wend tegen burgers, met name door
inlichtingendiensten en de speciale
troepen; hoezeer de inzet van tech
nische wapens vele onschuldige
slachtoffers heeft gemaakt; hoe
waar dit alles ook is, wie kennis
neemt van het verloop van de deko
lonisatie-oorlogen in de Franse en
Portugese overzeese gebiedsdelen
en van het geweld dat op Vietnam is
losgelaten, zal moeten vaststellen
dat Nederland in alle opzichten ver
houdingsgewijs minder hardhan
dig is opgetreden".
Maar de strijd om de 'gordel van
smaragd' blijft een gruwelijk dra
ma. Koningin Juliana draaide daar
op 27 december 1949 niet omheen:
"Niet langer staan wij gedeeltelijk
tegenover elkander. Wij zijn nu
naast elkaar gaan staan, hoezeer
ook geschonden en gescheurd en
vol van de littekens van wrok en
spijt".
DEN HAAG Als de voor
tekenen juist zijn, wordt het dit
jaar weer een ouderwetse, en dus
uiterst onrustige, oudejaarsnacht
in Den Haag. Ondanks de inspan
ningen van de gemeente lijkt het
deze keer niet te lukken om po
tentiële relschoppers te weerhou
den van het aanrichten van ver
nielingen. Den Haag probeert dat
al een paar jaar door de jeugd
wijkfeesten te laten organiseren.
Maar dit keer hebben de jongeren
daar geen trek in. Het 'nieuwe' is
eraf. De medewerking is gering.
door
Jos Heymans
Den Haag geniet de dubieuze eer
om in de oudejaarsnacht de meest
onrustige stad van het land te zijn.
Op veel plekken behoren rellen in
middels tot het traditionele beeld
van het inluiden van het nieuwe
jaar. Er gaat geen jaar voorbij zon
dertientallen arrestaties, grootscha
lige vernielingen, brandstichtingen
en ingrijpen van de mobiele een
heid, in 1985 bedroeg de schade in
eén nacht meer dan vier miljoen
gulden.
De afgelopen jaren is van alles ge
probeerd om het geweld te beteu
gelen. Eén van de meest opzienba
rende besluiten van de Haagse ge
meenteraad was zeven jaar geleden
om 21 vandalen uit Scheveningen
in de kerstvakantie met wintersport
te sturen. Dat deed nogal wat stof
opwaaien. Eensluidend riepen
rechtsgeleerden uit 'dat het belonen
van slecht gedrag te ver gaat'.
Sindsdien kiest Den Haag voor de
normalere aanpak. Op initiatief van
het anti-vandahsmeteam van de po
litie werd een campagne gestart on
der het motto 'Prettig uiteinde, Den
Haag.... laten we 't gezellig houden'.
Doel was 'het gedrag van de betrok
kenen bij de geweldpleging op een
zodanige manier te beïnvloeden dat
minder schade en overlast ontstaat'.
En niet zonder succes: het schade
bedrag werd in eén jaar terugge
bracht van vier miljoen tot 1,6 mil
joen gulden.
Popconcert
Tegelijkertijd stelde de gemeente
raad een bedrag van twee ton be
schikbaar voor een groots popcon
cert in de nacht van oud op nieuw.
Maar dat stuitte op bezwaren omdat
een grote concentratie van rel
schoppers werd verwacht. Dus
werd l iet concert ter elfder ure gean
nuleerd en liet Den Haag via de lo
kale omroep de hele nacht films uit
zenden om vandalen aan de buis ge
kluisterd te houden.
De meest succesvolle actie van de
gemeente tot nu toe is het houden
van leesten in de oudejaarsnacht.
Relschoppers kunnen op kosten
van de gemeente een feestje bou
wen in hun eigen wijk. 'Dat houdt
ze in ieder geval van de straat', moet
de achterliggende gedachte zijn ge
weest. Dus overleggen elk jaar ge
meente-ambtenaren met jongeren
over de opzet van een reeks feesten.
Maar echt vlekkeloos verloopt de
organisatie niet. Vlak voor de kerst
werd bekend dat de gemeente in
1987 geld heeft betaald aan rel
schoppers, die aanvankelijk had
den geweigerd om een feest te orga
niseren. En een jaar later kregen de
zelfde relschoppers tweeduizend
gulden om drank te kopen voor het
feest. Ze verkochten die met 300
procent winst door en stopten het
geld in eigen zak.
"Dat is de omgekeerde wereld",
zegt het verbijsterde CDA-raadslid
Pieter den Duik. Hij weet waarover
hij praat. Jarenlang was hij voorzit
ter van FC Den Haag en maakte
kennis met het gedrag van de Haag
se supportersschare. Er zijn meer
dingen die hem niet zinnen. "Vorig
jaar hebben we vooral last gehad
van het verbranden van autoban
den. Dat zouden we dit jaar anders
aanpakken, hebben we in de ge
meenteraad besloten. Er zouden
geen autobanden meer mogen wor
den verbrand. Maar wat doet de ge
meente? Die stuurt een brief naai
de jongerenwerkers met het vrien
delijke verzoek dit jaar wat minder
autobanden in brand te steken".
Het loopt allemaal niet zo gladjes als
de gemeentelijke organisatoren
doen voorkomen, weet Den Duik.
"Vorige week heeft de gemeente
een partij hout neergegooid in
Scheveningen. Kennelijk met de
bedoeling dat daar straks een
vreugdevuur wordt aangestoken.
Maar dat doe je natuurlijk niet drie
weken van tevoren. De zaak is in
middels teruggedraaid; het hout is
weer weggehaald maar dat kost ook
geld".
Den Duik maakt zich zorgen over
de komende oudejaarsviering,
waarvoor de gemeente deze keer
375.000 gulden heeft uitgetrokken.
"Ik heb de indruk dat de jongeren
er geen zin meer in hebben". Ook
Paul Verheyen, adjunct-directeur
van de stichting Haags Sociaal Cul
tureel Werk, ervaart een teruglo
pende belangstelling. "Onze stich
ting beheert een groot aantal club-
en buurthuizen, waar die feesten ge
woonlijk worden gehouden. Vorig
jaar bleek al dat de belangstelling
tanende is. Onze mensen van de
club- en buurthuizen vragen zich af
waar ze 't eigenlijk voor doen".
Maar er speelt meer: "We moeten
volgend jaar twee ton bezuinigen op
het welzijnswerk, maar met oud en
nieuw kan kennelijk alles. Er zijn
clubhuizen die voor het oude
jaarsfeest een bedrag krijgen dat ge
lijk is aan het budget van zo'n club
huis voor het hele jaar. De verhou
dingen zijn zoek. Voeg dat oude-
jaarsgeld toe aan het totale budget
voor het jongerenwerk. Dan kan er
't. hele jaar door wat gedaan worden.
Dat maakt de binding groter, dan
hoef je ook geen extra dingen te re
gelen met oudjaar".
Veel club- en buurthuizen blijven
dit jaar wegens gebrek aan vrijwilli
gers dicht. Toch blijven de gemeen
telijke organisatoren optimistisch.
"Er worden dit jaar meer feesten
dan vroeger georganiseerd. We heb
ben al 85 aanmeldingen en met een
aantal andere wijken wordt nog
overlegd", zegt gemeente-voorlich
ter Guido Rijnja. Wel geeft hij toe
dat de organisatie dit jaar laat op
gang komt. "We missen de aanja
gende rol van het sociaal-cultureel
werk, dat is waar. Het komt dit jaar
allemaal wat moeizaam op gang. De
organisatie begint nu pas een beetje
te lopen".
Alle goede bedoelingen ten spijt,
hebben de wijkfeesten het geweld
nooit volledig kunnen uitbannep.
Vorig jaar waren bussen, trams en
politieauto's versierd met de tekst
'een knalfeest zonder gedonder'.
Dat blijft dit jaar achterwege, omdat
de tekst een echt feest suggereerde.
Een organisator: "En dat kunnen
we niet waarmaken. Elk jaar op
nieuw vinden er rellen plaats, moet
de mobiele eenheid uitrukken en
worden vernielingen aangericht".
Na jarenlange relatie met Ceausescu
WENEN Nog maar enige maanden geleden noemde de Roe
meense Orthodoxe Kerk, de grootste kerk in het land, Ceauses
cu in een officiële verklaring "de grootste zoon van het vader
land". Nu houdt ook zij het op "de tiran" en staat zij "op dit cru
ciale moment achter de bevolking".
xklaring, die is (ruim 80 procent van de bevol-
verspreid door het Roemeense
persbureau Agerpres, blijkt dat
de Orthodoxe Kerk 180 graden is
omgedraaid. Hoewel de kerk
door het bewind allerlei privile
ges en eigendommen zijn ontno
men, vormden de kerkleiding en
de regering de twee spreekwoor
delijke handen op één buik.
Maar nu klinkt het: "Wij heb
ben besloten onze historische hei
ligdommen, kerken en kloosters
slachtoffers van de bulldozers
van de tiran Ceausescu te her
bouwen en nieuwe kerken te bou
wen in de districten waar zij ver
dwenen zijn".
De Orthodoxe Kerk, met offi-
cieel 16 miljoen leden te hebben
Meer ruimte voor
kerstvieringen in
Oostblok en SU
MOSKOU (DPA-AP) - De glas
nost heeft ook effect op de kerst
vieringen in de diverse commu
nistische staten. Zo is voor het
eerst in de geschiedenis van de
Baltische republiek Estland in de
Sovjetunie de eerste kerstdag als
een officiële feestdag gevierd.
In Tsjechoslowaijke werd voor
het eerst een nachtmis recht
streeks op tv uitgezonden. In
Praag waren dit jaar voor de
nachtmis dertig kerken geopend,
vorig jaar was dat er nog slechts
Voor het eerst in ruim veertig
jaar werden in Boedapest op eer
ste kerstdag door de omroep
kerstliederen uitgezonden. En in
Bulgarije kon de orthodpxe patri
arch Maxime voor de tv zijn kerst
groeten overbrengen.
De toespraak van de paus op
eerste kerstdag was voor het eerst
in de DDR en alle Sovjetrepublie
ken direct op tv te volgen.
king), heeft zich volgens waarne
mers in het tijdperk-Ceausescu
door de autoriteiten laten gebrui
ken. Samen met lutherse, rooms-
katholieke en hervormde kerklei
ders ondertekende patriarch An-
tonie niet lang geleden een brief
waarin de inmiddels geëxecu
teerde dictator alle lof werd toe
gezwaaid.
Het was ook de Orthodoxe
Kerk die de afgelopen jaren
voor zorgde dat de in dit geval
terst voorzichtige Wereldraad van
Kerken er niet toe kon komen een
oordeel uit te spreken over de
tuatie in het land. Het centraal
mité (bestuur) van de Wereldraad
weigerde afgelopen zomer het be
leid van Ceausescu aan de kaak te
stellen, omdat de vertegenwoor
digers van de Roemeense lidker
ken daar niks voor voelden.
De Wereldraad van Kerken
heeft de Roemeense kerken
zijn solidariteit toegezegd, "ni
een nieuw hoofdstuk begint ir
geschiedenis van Roemenië".
Beroepingswerk
Hervormde Kerk: aangenomen naé
Oldenzaal (herv-geref) A. W. Vlieger
Zwaag-Risdam. naar Oud-Alblas drs.
T. C. de Leeuw kand. Hei- en Boeicop;
bedankt voor Middelharnis M. Goud-
riaan Apeldoorn (buitengewone wijk-
gemeente), voor Overschie C. vi
Sluis Rozenburg.
Gereformeerde Kerken: aangeno
men naar Alphen aan den Rijn-
Noord (herv-geref) J. Huizebosch
Zwijndrecht, naar Wolphaartsdijk drs.
J. P. Feddema Goes.
Geref. Kerken vrijgemaakt: beroe
pen te Breda i.c.m. Almkerk-Werken-
dam drs. E. Brink kand. Kampen.
Gereformeerde Gemeenten: beroe
pen te Hamilton (Canada) J. C. West-
strate 's Gravenpolder; aangenomen
naar Terneuzen L. Huisman laatstelijk
zendingspredikant te Zuid-Afrika
nende aldaar.
De paus wuift naar de vele dui
zenden op het zonovergoten St.
Pietersplein. (foto ap>
Paus bidt voor
'nachtmerrie'
in Oost-Europa
VATICAANSTAD (AP-ANP) -
Paus Johannes Paulus II heeft
maandag ten overstaan van tien
duizenden op het Sint-Pieters
plein in Rome de traditionele ze
gen 'Urbi et Orbi' (aan de stad en
de wereld) gegeven.
Hij bad dat de hoop van kerst
mis vruchtbare grond zou mogen
vinden in Oost-Europa, dat naar
zijn zeggen "ontwaakt uit de
nachtmerrie". In het bijzonder
bad hij voor Roemenië, "het no
bele land dat deze kerstmis viert
in angst en beven, bedroefd
de vele levens die op tragische
wijze verloren zijn gegaan, en in
de vreugde dat weer de weg van
vrijheid is ingeslagen".
Ook bad de paus voor de vluch
telingen, waarbij hij Europa met
name noemde. "Moge dit Europa
zijn deuren en zijn hart openstel
len om de zorgen, angsten en pro
blemen van de landen die om
hulp vragen te begrijpen en aan te
trekken". Op 17 december ver
oordeelde de paus in scherpe be
woordingen de gedwongen repa
triëring van Vietnamese vluchte
lingen door Hongkong.
Hij vroeg God een eind te m
ken aan de vijandelijkheden
Azië en Afrika en de wapenonder
handelingen te sturen.
De paus besloot zijn boodschap
met kerstwensen in 53 verschil
lende talen.
BETHLEHEM (AP) - De kerstviering in Bethlehem is maandag oi
schaduwd door de voortdurende Palestijnse opstand in de door Israel
bezette gebieden. De kerstavond verliep in Bethlehem onder zware
waking van Israëlische militairen rustigmaar in de Gazastrook v
den heftige botsingen plaats. In de Arabische sector van Jeruzalem ging
de bezoekende Zuidafrikaanse aartsbisschop Desmond Tutu voor
een anglicaanse kerkdienst. Een groep christelijke geestelijken stoorde
zich zeer aan herhaalde sympathiebetuigingen van Tutu aan de Pales-
tijnen. Op kerstavond had hij in een gebed voor vrede tussen joden en
arabieren steun betuigd aan het Palestijnse streven naar een eigen
staat. De Israëlische media besteedden daarom nauwelijks aandacht
aan Tutu's bezoek. Op de foto: Tutu werd bij zijn aankomst in Jeruza
lem begroet door de Anglicaanse bisschop Samir Kafity. (foto a
Plukster op theeplantage bij Bandung op west-Java. (fotoGPD)
