'Ook ik heb veel tegenwerking gekend'
Feest der herkenning bij Leids Vocaal Ensemble
'Messiah' als muziekballet
Annie Schmidt zorgt voor
lünderboekenweekgeschenk
Agatha Seger (88) maakt come-back met roman 'De fonkelende keten'
Heijermans grootscheeps herdacht
DONDERDAG 21 DECEMBER 1989
KUNST
PAGIN/ 25
Kerstconcert door het Leids Vocaal Ensem
ble o.l.v. Theo Goedhart, m.m.v.- Nicolien
v.d. Rest, sopraan en Margot Kalse, mezzo
sopraan, Roelof Balk en Wiveke Elion, viool,
Etienne Verhagen, altviool, Frank den Her
der, cello, Erika Marseille, contrabas, Sabi
ne Kroeze, hobo, Ruud Dorst, trompet en
Rijk Jansen orgel. Gehoord op 20 december
in het Groene Kerkje in Oegstgeest.
LEIDEN - Aan de reeks van
kerstconcerten in deze donkere
dagen leverde traditiegetrouw
ook K&O Oegstgeest een bijdra
ge. In tegenstelling tot andere ja
ren hadden opvallend weinig
mensen de tocht in storm en re
gen ondernomen om zich in
kerststemming te laten brengen.
Wellicht is daar de verandering
van locatie mede debet aan: dit
jaar koos K&O bewust voor het
kleinere en intiemere Groene
Kerkje, in plaats Van de grote Wil-
librorduskerk.
Kerstconcerten nemen in een
concertseizoen een heel eigen en
aparte plaats in: sfeer en het feest
der herkenning van de bekende
liederen, al dan niet in een mo
dern of oud jasje gestoken, zijn de
voornaamste ingrediënten van
een geslaagd kerstconcert. Wan
neer daarbij het gebodene een
goede muzikale kwaliteit heeft
komt de nadruk meer op het as
pect van het concert te liggen.
Theo Goedhart is er met zijn me
dewerkers in'geslaagd alle ele
menten tot een plezierig geheel te
Of het verstandig is zo'n klefin
koor in het openingslied van drie
kanten te laten opkomen, is ge
zien de geringe ruimte en het ge
brek aan onderlinge steun de
vraag, maar het doorbreekt zeker
de afstand tussen publiek en uit
voerenden.
Het Leids Vocaal Ensemble
heeft zich ontwikkeld tot een
strak zingend en bekoorlijk even-
vlochten beiden stemmen zich
wichtig kamerkoor, dat aardig
wat aan kan als het eenmaal inge
zongen is. Zo kwam 'Das neuge-
bor'ne Kindelein' van Buxtehude
(vol lelijke luidruchtige s-klan-
ken) aan het begin van het pro
gramma veel minder goed uit de
verf dan de zetting van "Een roze
fris ontloken' van Maarten Kooy,
vol wrijvende samenklanken, of
'Twelfth Night' van Samuel Bar
ber, een lastig te intoneren stuk,
later in het programma.
Het Gloria van Vivaldi voor so-
praanft alt, koor en orkest is voor
een dergelijk kleine vocale en in
strumentale bezetting eigenlijk
een waagstuk, en het pleit voor
Theo Goedhart en de zijnen dat
dit moeilijke werk zo respectabel
gerealiseerd kon worden. Ook de
beide zangsolisten hebben een al
lesbehalve gemakkelijke partij,
wat slechts incidenteel hoorbaar
was. In het duet Laudamus te ver
uitstekend en stralend.
De strijkers toonden zich in
Francesco Duranto's Concerto in
e no 4. vaardige spelers met veel
begrip voor de barokke speel-
techniek, maar met soms te wei
nig aandacht voor de afwerking
van details. Vooral slotnoten wer
den nogal eens onbarmhartig de
wereld in geschopt, en deden
daarmee het overigens verzorgde
spel teniet. Dat de begeleidingen
van de kerstliederen en de orkest
partij van Vivaldi, waar hobo en
trompet zich bij de strijkers voeg
den, niet altijd sluitend was, is
voor een ad hoe ensemble met
weinig gezamenlijke repetities
niet zo ongewoon.
Zoals de kersttraditie wil nam
samenzang van de bekende kerst
liederen een belangrijke plaats in,
evenals de met gulle hand uitge
deelde chocolade kerstkransjes
in de pauze.
MIES ALBARDA
gaat om het werk. Het schrijven zélf
maakt mij gelukkig. Bij het schrij
ven van 'De fonkelende keten' kon
ik afdalen in een wereld die nog toe
gankelijk was omdat ik mijn kind
zijn nog niet had verloren. Schrij
vers, goede schrijvers tenminste, lij
ken wel wat op kinderen. Zij slagen
er als het ware in om de wereld nog
te zien met onverbruikte zintuigen,
als nieuw".
"Nee, zoals ik al heb gezegd, met
het reilen en zeilen van de literaire
wereld heb ik me nooit zo bezigge
houden. Het was daar niet altijd
pais en vree. Ook ik heb veel tegen
werking gekend. Iemand schreef
eens: er zijn daar veten op leven en
dood. Laatst las ik in het NRC-Han-
delsblad de vraag: welke schrijver
zou u het liefste vermoorden? Dat
een krant van standing zoiets publi
ceert! Ik heb genoeg contacten ge
had, dat wel, onder andere met
Frans C oenen, Herman Robbers en
Nijhoff. Vooral van de laatste heb ik
steun ondervonden. Zij allen heb
ben werk gemaakt waarvan er een
vonk naar de lezer overslaat. Veel
bekroonde boeken van nu zeggen
mij niets. Dat is een zwaar karwei
om die te lezen, ze houden je niet in
hun greep".
Hoe denkt u over de dood?
"Misschien kan ik daar het best
op antwoorden met 'een vers dat ik
eens heb geschreven. De laatste
strofe daarvan luidt: 'Als deze
vriend zijn armen breidt/splijt lijf en
ziel en neemt een eind/deez' bittre
onvolkomenheid'
Mag ik het hierbij laten?
Johan Kaartprijs voor van 't Hek
AMSTERDAM - Cabaretier Youp
van 't Hek is gisteravond in het Am
sterdamse theater de Kleine Kome
die verrast met de Johan Kaartprijs
voor zijn hele werk. De cabaretier
kreeg de theaterprijs, die eerder aan
John Kraaykamp en Willem Nijholt
werd uitgereikt, na een voorstelling
van zijn Oudejaarsconference, die
op 31 december door de Vara-televi-
sie wordt uitgezonden.
Youp van 't Hek toonde zich dui
delijk verrast, toen één van de jury
leden na de voorstelling waarin hij
ruim een uur lang het kleinburger
dom op de hak had genomen, het
podium betrad en op gedragen toon
gedeelten uit het juryrapport begon
voor te dragen. "Niet alleen is er een
constante lijn van progressie en
kwaliteit te bespeuren, maar ook
weet hij steeds opnieuw te verras
sen". Terwijl het jurylid vooral Van
't Heks voorlaatste voorstelling
Hond op het IJs prees, trok de caba
retier voorzichtig een gekke bek.
Toen hij de prijs, waaraan een geld
bedrag van tienduizend gulden is
verbonden, eenmaal had, vroeg hij
om stilte van het publiek en beperk
te zich, toch enigszins ontroerd, tot
"bedankt".
De jury bestond uit Berend Bou-
dewijn, Joop Bromet, Ted Mooren,
Ton Vorstenbosch en Wim Bary.
José Carreras
naar Nederland
AMSTERDAM (ANP) - De Spaan
se tenor José Carreras geeft op 14
maart een recital in de grote zaal
van het Concertgebouw in Amster
dam. Het repertoire is nog niet defi
nitief vastgesteld maar er zal een
keuze worden gemaakt uit Italiaan
se (bel-canto) liederen. Carreras be
sluit zijn recital waarschijnlijk met
een aantal opera-aria's. Carreras,
die ernstig ziek was, treedt sinds
ruim een jaar weer beperkt.
Nieuwe beheersvorm
voor Muziektheater
AMSTERDAM (ANP) - Het
Muziektheater in Amsterdam
krijgt een nieuwe beheersvorm.
Na een jarenlange discussie
zijn minister d'Ancona van
WVC en haar voorganger en de
wethouders M. Luimstra en W.
Etty van Amsterdam het eens
geworden met delegaties van de
besturen van De Nederlandse
Opera, Het Nationale Ballet en
het Muziektheater over de toe
komstige beheersvorm voor het
hoofdstedelijke theater.
Op basis van een voorstel van
de besturen van opera en ballet
is afgesproken dat voor het Mu
ziektheater een nieuw bestuur
wordt benoemd door de geza
menlijke subsidiënten. De helft
van de bestuursleden zal ook
deel uitmaken van het bestuur
van de opera terwijl de andere
helft ook deel zal uitmaken van
het bestuur van het ballet.
Dit nieuwe bestuur zal wor
den gevraagd een driehoofdige
directie aan te wijzen, waarin de
directies van opera, ballet en
gastprogrammering van het Mu
ziektheater zijn vertegenewoor-
digd. Deze beheersvorm komt
in de plaats van de bestaande in
terim-structuur.
De Technische Organisatie
Muziektheater zal als één orga
nisatie blijven bestaan, zo ver
klaarde WVC. De Stichting De
Nederlandse Opera en De Stich
ting Het Nationale Ballet zullen
beide verantwoordelijk blijven
voor hun eigen artistieke pro-
dukt en hun eigen financiële ex
ploitatie. Ook de zakelijke en ar
tistieke autonomie van de gast
programmering is gegaran
deerd, zo zegt het ministerie.
Uitgangspunt is dat jaarlijks 250
voorstellingen in het gebouw
aan de Amstel worden gegeven.
Het voorstel zal worden voorge
legd aan de besturen en onder
nemingsraden èn aan het ge
meentebestuur.
Introdans met 'Cellorganics I' van Ed Wub-
be/Thomas Demenga/Heinz Reber;
'Abraham and Isaac' van Ton Wiggers/Ben-
jamin Britten; 'White Streams' van Wubbe-
/Arvo Part; 'Messiah' van Wubbe/G. F. Hên-
del. Gezien op 20 december in de Leidse
Schouwburg.
LEIDEN - Afgelopen zomer ont
ving Ed Wubbe, werkzaam bij In
trodans uit Arnhem, de Neder
landse Choreografieprijs 1989
voor onder meer het ballet 'Mes
siah'. Het juryrapport loofde
Wubbe's beheersing van verschil
lende stijlen en 'Messiah' zou je
als een staalkaart daarvan kun
nen zien. Geïnspireerd op Han
del's gelijknamige compositie,
koos hij een aantal delen, niet om
het Christus verhaal te verbeel
den maar om een puur muziek
ballet te maken. De sfeer vap elk
deel vertaalt hij in lyrische duet
ten, verstilde solo's en dynamisch
ensemblewerk waarbij Wubbe
klassiek-academische dansvor
men rustig combineert met disco-
vormen. Zo breakdansen twee
ballerina's op spitzen achteruit
door de ruimte en zwaaien de
dansers met lange en wijde rok
ken alsof het flamenco betreft.
Niet alleen de invloed van leer
meester Jiri Kylian van het Ne
derlands Dans Theater is zicht
baar maar Wubbe lijkt ook het
werk van William Forsythe van
het Frankfurter Ballet grondig
bestudeerd te hebben. Forsythe
maakte furore door zijn dansers
mechanisch maar virtuoos het
scala aan klassieke frases te laten
etaleren in het halfdonker. Dat
prachtige schaduweffect zit ook
in 'Messiah'. Wat 'Messiah' toch al
een lust voor het oog maakt is de
aankleding en het lichtontwerp.
Zwart domineert maar achter het
doorschijnende achterdoek van
daan komen ook de in het wit ge
stoken dansers langzaam naar vo
ren. Wubbe heeft de wisselende
sferen en stijlen tot een eenheid
weten te maken die je bijna doet
vergeten dat er in Handel's Messi
as ook nog over het leven van
Christus gezongen wordt. En dat
vlak voor de kerst-
Artistiek directeur van Intro-
dans, Ton Wiggers, heeft met zijn
nieuwe choreografie 'Abraham
and Isaac' ook al een bijbelse
bron aangeboord. En net als bjj
Wubbe is de muziek (de gelijkna
mige compositie van Benjamin
Britten) het uitgangspunt ge
weest. Toch blijft Wiggers het ge
zongen verhaal van Abraham en
Isaac trouw door de tekst te illu
streren met overeenkomstige the
atrale gebaren en een pathetische
mimiek. Abstractie en theatrali-
teit wisselen elkaar af maar voor
beiden geldt dat de overvloed aan
details en tierelantijnen ontsie
rend werk doet. Als er gezongen
wordt "thou art sweet" en
Abraham slaat een troostende
arm over Isaac's schouder dan
laat deze beweging verder weinig
aan suggestie over. Natuurlijk is
het niet altijd zo dik aangezet en
zijn er prachtige bewegingscon
structies te zien. Maar overtuigen
deed het niet.
Voor de liefhebbers van het
werk van Ed Wubbe stonden er
nog twee ouwetjes op het pro
gramma: 'Cellorganics I' en 'Whi
te Streams'. Beiden uit de tijd dat
hij nog een aanmoedigingsprijs
ontving, maar lekker als voorafje
aan het hoofdgerecht van het
kerstmenu van Introdans: de
'Messiah'.
INGRID
VAN FRANKENHUYZEN
AMSTERDAM (GPD) - Annie
M.G. Schmidt schrijft volgend jaar
in opdracht van de stichting Collec
tieve Propaganda voor het Neder
landse Boek (CPNB) het geschenk
voor de Kinderboekenweek, die
van 10 tot 20 oktober wordt gehou
den. CPNB-directeur Henk Kraima
noemt de medewerking van Annie
M.G.Sschmidt „bijzonder". Het is
tien jaar geleden dat haar laatste
kinderboek, 'Otje', verscheen. Voor
dat boek kreeg ze in '81 een Gouden
Griffel". Het geschenk zal van illu
straties worden voorzien door Fiep
Westendorp, de vaste illustratrice
van Annie M.G. Schmidt.
Youp van 't Hek, tijdens zijn Ou
dejaarsconference, die gisteravond
in het Amsterdamse theater De Klei
ne Komedie werd opgenomen.
Agatha Seger. De recensenten waren unaniem lovend
over haar boek 'De fonkelende keten', waarin de
achtentachtigjarige Noordwijkse schrijfster
herinneringen ophaalt aan haar gelukkige jeugd.
Sommige gunden haar vorig jaar zelfs de AKO-
literatuurpri js. De bekroning bleef uit voor deze
schrijfster en dichteres, die door Nijhoff in de jaren
dertig werd getypeerd als 'een magische stem die
vreemde ontroeringen wekte'. Jammer, hoewel je je
kunt afvragen of Agatha Seger zich zou hebben
thuisgevoeld in de publiciteitskermis die zo'n
prijsuitreiking met zich meebrengt.
Bij wijze van uitzondering wilde zij wel een interview
geven. Maar dan moest het wel schriftelijk gebeuren.
"En ook maar geen recente foto. Ik heb het boek
geschreven toen ik veel jonger was".
LEIDEN/N OORD WIJK - "Ik ben
geboren in Amsterdam in 1902, als
jongste van een groot gezin. Wij
woonden aan een kade, waar ik,
voor het raam staande, de zeilsche
pen voorbij zag varen en me ver
wonderde over de in ieder seizoen
van kleur wisselende bomen. Mijn
roman 'De fonkelende keten begint
met herinneringen uit die tijd. De ti
tel wijst erop dat die dagen in mijn
jeugd voorbijgleden als juwelen uit
een prachtige keten: de blauwe als
saffieren, vol wuivend feestelijk
groen de smaragden, als parelen de
grijze, als de mist voor het venster
stond of de grauwe regensluiers
langs de ramen vlaagden".
"Later, toen de dagen niet meer
zo fonkelend waren, keerde ik terug
naar de 'oase' van mijn kinderjaren'
om daar weer nieuwe energie op te
doen en schreef ik over een zonnige
jeugd, ondanks het feit dat ook hier
zich al de nooit te beantwoorden le
vensvragen aankondigden".
Wanneer bent u begonnen met
schrijven?
"Op mijn zestiende jaar. De predi
kant bij wie ik op catechisatie was,
bracht mijn gedichten onder de
aandacht van Nico van Suchtelen,
de directeur van de Wereldbiblio
theek. Van Suchtelen vond ze zo bij
zonder dat hij ze aanbood aan Annie
Salomons voor haar tijdschrift 'Le
ven en werken'. Salomons koos er
een dertigtal uit. Ze vond ze heel bij
zonder maar wel egocentrisch".
Na deze introduktie in de literaire
wereld, volgden al snel de publika-
ties in letterkundige tijdschriften
van naam. Van Dishoeck geeft in
1926 haar eerste bundel uit. Nijhoff
wijdde er in de NRC een lovende re-
door
Cees van Hoore
censie aan en sprak van een magi
sche stem die vreemde ontroerin-'
gen wekte.
Agatha Seger trouwde met een
man die leraar was op het Mar-
nixgymnasium in Rotterdam. Zij
kreeg kinderen en ging kinderlite
ratuur schrijven, iets dat ze tot op de
dag van vandaag nog doet. Maar
toen kwam de Tweede Wereldoor
log.
Hoe was dat in die tijd?
"Ik kwam in de oorlog niet tot
schrijven. Het eerste wat ik deed
toen de oorlog voorbij was, was het
schrijven van een danklied voor on
ze bevrijders. Het was bedoeld 'for
every soldier of the allied troops'.
Wel heb ik naderhand een boek
over de oorlogstijd geschreven. 'Om
nooit te vergeten' heet het. Het is
nog niet uitgegeven. Een copie van
het manuscript ligt bij het Rijksar
chief voor Oorlogsdocumentatie.
Wat de Eerste Wereldoorlog betreft,
mijn herinneringen aan die ramp
heb ik geboekstaafd in het laatste
hoofdstuk van 'De fonkelende ke
ten'. Ik herinner me dat mijn zuster,
die op het Telegraafkantoor in Am
sterdam aan het telegraaftoestel zat
dat verbinding had met Antwerpen,
met rood behuilde ogen thuis
kwam. Uit het telegraaftoestel was
een witte band gerold, met daarop
de woorden: 'Les Allemands arri-
vent, nous nous retirons! Adieu!'
Agatha Seger: 'Er zijn in de literaire wereld veten op leven en dood'.
van bijdragen voor verschillende
bladen en tijdschriften. Er werd een
toneelstuk van me uitgegeven en de
AVRO zond mijn verzencyclus
'Tristan en Isolde' uit in een prachti
ge muzikale omlijsting. Door mijn
lidmaatschap van de PEN-club
werden mijn poëzievertalingen ge
publiceerd, de vertaling van Nij-
hoffs vers 'Moeder de vrouw' ver
scheen in The New York Herald Tri
bune. Maar telkens speelde het plan
door mijn hoofd om een boek te
pr)
gaan schrijven over mijn jeugd. Ik
ben daar in 1952 met veel plezier
aan begonnen. In mijn gedachten
beleefde ik al dip heerlijke dagen op
papier nog eens".
"Ja. Over het algemeen vonden
de uitgevers het te literair, te chris
telijk- Het geloof, dat kan ik niet
ontkennen, neemt in mijn werk een
grote plaats in. Dat is ook het geval
in mijn gedichtenbundel 'Tijde-
loos'. Maar het zijn geen op rijm ge
zette preekjes; de gedichten zijn ge
ïnspireerd op de Onzienlijke, op wie
ik uit ervaring vertrouw, ondanks
alles wat tegen Zijn bestaan pleit. Ik
vond het fijn dat de recensent van
het Algemeen Dagblad over mijn
roman schreef dat het geloof ner
gens lachwekkend of belachelijk
overkwam, maar van een jaloers
makende eenvoud was".
"Ons gezin was Luthers, een blij
de godsdienst. Luther kon mijn
moeders voorvader te zijn. Zij leef
de naar zijn gezegde: 'Als morgen
de wereld vergaat, plant ik van
avond een appelboom'. Toen ik
eens op school gehoord had dat de
komeet van Halley met zijn staart
de aarde zou raken, zei ik tegen mijn
moeder: 'Moeder, ik ben bang, mor
gen vergaat de wereld'. Ze ant
woordde: "Is 't anders niet, kind,
haal maar een brood, dat is belang
rijker".
"Maar ik dwaal af. Wat die uitgave
van 'De fonkelende keten' betreft,
dat was nogal moeilijk. Zonder uit
zondering vond iedereen dat de ro
man goed was geschreven, maar het
geloof is tegenwoordig uit de mode.
De Wereldbibliotheek vond het uit
stekend, wilde het uitgeven, maar
eiste een garantiebedrag van mij
omdat ze vreesden dat de roman
maar een klein publiek zou vinden.
Dat geld had ik niet. En zoals u
weet: lenen doet wenen. Ook Meu-
lenhoff vond het goéd, maar durfde
ook niet. Ik ben toen maar afzonder
lijke hoofdstukken ervan gaan pu
bliceren in een ziekenhuisblad on
der het Hippocratische motto: blijd
schap is de vader der geneeskunde.
En daarna verschenen er hoofd
stukken in De Tweede Ronde en De
Gids. Bij het uitgeversbeleid geeft
de commercie tegenwoordig de
doorslag, er zijn nog maar weinig
uitgevers die een uitgave op ideeële
gronden durven te wagen".
Door een toeval kwam Agatha Se-
gers in contact met uitgeverij Wij
nen in Franeker. Deze uitgever had
de hoofdstukken in de Gids gezien
en was laaiend enthousiast. Hij
waagde de sprong en het boek werd
"Dat is wat ik altijd heb gewild.
Aan de literaire wereld op zich laat
ik me niet veel gelegen liggen. Het
1894 een kleine achthonderd proza
schetsen schreef. Ze verschenen
aanvankelijk in De Telegraaf, ver
volgens twintig jaar lang in Het Al
gemeen Handelsblad en vanaf 1917
in andere bladen. De nieuwe selec
tie van 35 stukken voor de bundel
'Falklandjes' werd gemaakt door
vrijwilligers van het Nederlands
Theaterinstituut.
Op de tentoonstelling, die tot en
met 4 maart 1990 in het Letterkun
dig Museum te zien is, worden leven
en werk van Heijermans belicht aan
de hand van manuscripten, aante
kenboekjes, brieven, foto's, spot
prenten en boeken. Bovendien
wordt in het museum 's ochtends
'De Samuel Falklandshow' op vi
deo voorvertoond en zijn 's middags
bij toerbeurt Heijermans' eenakters
'Het Kind', 'Het Kamerschut', 'Noc
turne', 'Pitten', 'Saltimbank' en het
toneelstuk 'Eva Bonheur' op beeld
band te Zien. BulkBoek gaf onlangs
de tekst van de vijf eenakters in ma
gazine-formaat uit.
De tentoonstelling en het nieuwe
bloemlezing uit de 'Falklandjes'
maken deel uit van een landelijk
Heijermans-project, waaraan het
Letterkundig Museum, uitgever
'Uniepers', de NOS, het Nederlands
Theater Instituut, het Landelijk On
dersteuningsinstituut Kunstzinni
ge Vorming en BulkBoek gezamen
lijk deelnemen. De NOS nam het
initiatief tot dit project en liet eerder
dit jaar in de Amsterdamse Stads
schouwburg 'Eva Bonheur' en lun-
chvoorstellingen van de vijf eenak
ters opvoeren. De opnamen worden
de komende maanden op het derde
net uitgezonden, begin januari
voorafgegaan door de speciaal voor
televisie geproduceerde 'Samuel
Falklandshow'. In deze biografi
sche revue over de schrijver, met
Willem Nijholt als verteller, speelt
Huib Broos Herman Heijermans.
DEN HAAG (GPD) - Met de pre
sentatie van een bundel 'Falkland
jes' en de opening van een tentoon
stelling, is gisteren in het Letter
kundig Museum in Den Haag de
grootscheepse herdenking van de
125e geboortedag van Herman
Heijermans begonnen. Uitgever
Martin Ros maakte bekend, dat de
journalist en historicus Hans Goed
koop de opdracht heeft gekregen
een biografie over Heijermans te
schrijven. Prof. dr. H. van den
Bergh noemde in een causerie over
de 'Falklandjes' 'deernis met de
weerlozen' het hoofdthema van de
schrijver. Hierna ontving dr. Her
man S.F. Heijermans, zoon van de
schrijver, het eerste exemplaar van
de bundel uit handen van acteur
Huib Broos.
Samuel Falkland was het pseudo
niem, waaronder de voornamelijk
als toneelschrijver bekende Her
man Heijermans (1864-1924) vanaf
