Litouwse
partij wil
afsplitsing
Berouwvolle rede
redt Urbanek niet
Dominee Tökes wilde niet zwijgen
Joegoslavië kiest
hard saneringsplan
'De kloof met de BRD wordt voorlopig groter
Liïl
Kohl vraagt steun SPD DDR-beleid
DONDERDAG 21 DECEMBER 1989
iUITENLAND
PAGINA 11
Waarschuwing Gorbatsjov zonder effect
VILNIUS (AP/DPA) De Litouwse communisten hebben
tegen de uitdrukkelijke wil van president Gorbatsjov in be
sloten om te breken met de communistische partij van de
Sovjetunie (CPSU) en te streven naar onafhankelijkheid.
Ook willen de communisten nieuwe statuten en een apart
partijprogramma opstellen, zo heeft een grote meerderheid
gisteren besloten.
De Litouwse communistische partij
wil voortaan een "partner" en geen
"ondergeschikte" van de CPSU
zijn, en wil samenwerking met
"progressieve partijen en andere
80 jaar oude regel van het democra
tisch centralisme, die de absolute
macht van het politburo over de
partij en de met haar verbonden re
publiekspartijen vastlegt. Gor-
openbare bewegingen en stromin- batsjov noemde de afsplitsing daar-
gen". Daarmee gaven de afgevaar
digden gehoor aan een opiniepei
ling, die uitwees dat 56 procent van
de bevolking en 61 procent van de
partijleden voor een onafhankelijke
communistische partij zijn.
Partijleider Algirdas Brazauskas
feliciteerde de afgevaardigden met
de stemming en verklaarde dat een
nieuw programma nodig was om
succesvol aan de lokale verkiezin- over hen heen zal komen,
gen van 24 februari mee te kunnen
doen. Bij de verkiezingen, in maart
dit jaar voor de Opperste Sovjet, het
ook "een afbraak van het be
staande politieke systeem van de
Sovjetunie".
Het conservatieve politburo-lid
Jegor Ligatsjov verklaarde dat de
breuk van de Litouwers de "com
munisten en de bevolking" veel
problemen zal bezorgen en hij voeg
de daar aan toe dat de Litouwers
niet weten hoeveel "ellende" nog
Leden van de in de communisti
sche partij opererende oppositiebe-
landelijk parlement, verloren de weging Sajudis (Litouwse bewe-
communistische kandidaten omdat
zij werden geïdentificeerd met het
leiderschap in Moskou. De partij
streeft nu naar een onafhankelijk
democratisch Litouwen waar de
ideëen van "humanistisch socialis
me", vrijheid en sociale gerechtig
heid in de praktijk gebracht wor
den.
Sovjetleider Michail Gorbatsjov,
die aan het hoofd van de CPSU
staat, had de Litouwers eerder her
haaldelijk opgeroepen om niet te
breken met de moederpartij in Mos
kou en niet naar onafhankelijkheid
te streven omdat de hervormingen
daardoor in gevaar zouden komen.
De voorgenomen breuk met de
CPSU staat haaks op de meer dan
ging voor perestrojka) voorspelden
dat de twee Baltische republieken
Letland en Estland en Georgië
Armenië het voorbeeld
wen zouden kunnen volgen, Daar-
De grootste kerstboom in Berlijn, 21 meter hoog, werd gisteren al een beetje opgetuigd voor het naderende kerst-
Litou- /eest- De boom staat (uiteraard) bij de BrandeNburger Poort, waar het feest van de vrede een extra dimensie
krijgt door de openstelling van deze laatste nog gesloten doorgang in Berlijn. Mogelijk vandaag al openen Kohl en
symbool van de Duitse geschiedenis bij uitstek is. (oto AP)
mee zouden zij de partij kunnen Modrow de poort, die
splitsen en Gorbatsjov op het 28ste
partijcongres van de CPSU volgend
jaar herfst in een lastig parket bren
gen.
De beslissingwoor onafhankelijk
heid werd genomen ondanks de te
genstand van de Slavische minder
heid in de partij. Eerder zei Stefania
Serzjantovitsj dat de formatie van
een onafhankelijke partij zal leiden
tot de ondergang ervan en zij vroeg
zich af of de gedelegeerden niet ei
genlijk bezig waren om een Sajudis-
partij op te richten.
TIMISOARA/LEEUWARDEN -
Nog altijd is onduidelijk wat er pre
cies is gebeurd met de Roemeense
predikant Laszlo Tökes, de man
wiens arrestatie de aanleiding
vormde voor de demonstraties die
momenteel in Roemenië worden
gehouden. Volgens sommige bron
nen is hij om het leven gebracht, an
dere berichten spreken van verbah-
ning naar een ver afgelegen oord te
gen de oostgrens van Roemenië.
door
Hans Willems
Laszlo Tökes (37) is de zoon van
een vroegere hulpbisschop van de
Hervormde Kerk van Roemenië Ist-
van Tökes, die een lange geschiede
nis achter zich heeft van verzet te
gen de Roemeense kerkleiding, die
zich als een marionet van het be
wind gedraagt.
Zijn zoon Laszlo viel al in zijn stu
dententijd op door zijn onafhanke
lijke opstelling. Omdat hij zich be
zighield met jeugdwerk kwam hij in
conflict met de autoriteiten. Tege
lijk kreeg hij het aan de stok met
zijn bisschop, die hij een slaafse
houding had verweten. In 1984
werd hij vanwege zijn opstelling als
predikant geschorst door de bis
schop van Cluj.
In 1986 kon hij predikant worden
in Timisoara. Omdat hij ook daar
steeds openlijker kritiek uitte op de
Roemeense regering, gelastte in
april van dit jaar bisschop Papp
probeerden de 37-jarige
predikant met een mes te doden. De
aanslag mislukte omdat hij onver
wacht bezoek kreeg van gemeente
leden.
Toen afgelopen weekeinde op
nieuw een ultimatum van de rege
ring tegen Tökes afliep, blokkeer
den honderden mensen de toegang
tot de kerk in Timisoara voor de po
litie. Niet duidelijk is wanneer Tö
kes precies is weggevoerd.
Vader en zoon Tökes behoren tot
de weinigen in Roemenië die open
lijk kritiek durven uiten op Ceause-
scu. De Roemeense kerkleiders
hebben de partijleider in augustus
nog laten weten dat zij hem "de
grootste held uit onze geschiedenis
en de geliefdste zoon van ons land"
vinden. De brief was mede onderte
kend door bisschop Papp. De We
reldraad van Kerken heeft deze
brief "ronduit schandalig" ge
noemd.
DRESDEN (Rtr/AFP/DPA) - De n°g voor de verkiezingen in de Oostduitse staatsondernemingen.
Westduitse bondskanselier Helmut DDR °P 6 mei het verdrag onderte- "Dit verdrag zal dienen als brug tus-
Kohl heeft gisteren aan het slot van kenen. sen ons zei Kohl.
zijn bezoek aan de DDR de sociaal- Hij zei °°k ervan uit te gaan dat De kanselier ging opnieuw op
democraten in West-Duitsland pp. op de ronde-tafelconferentie in de de angst in diverse landen voor her-
vraagd het akkoord over een ver- DDR overeenstemming wordt be- eniging van beide Duitse staten. Hij
dragsgemeenschap tussen beide reikt over de nauwe samenwerking zei er begrip voor te hebben als die
Duitslanden te steunen. Kohl wil tussen beide Duitslanden Volgens angst het gevolg is van de Duitse ge-
Kohl is het in zijn en Modrows be- schiedenis. Maar vrees voor de
lang is dat "de mensen in de DDR Duitse economische kracht en
i zien dat wij elkaar naderen, dat de macht kon hij niet delen. "Nationa-
Bondsrepubliek niet afwacht en listische uitspattingen", waar bond-
ook geen destabilisering in de DDR spresident Von Weizsacker voor de
wenst". Het beoogde verdrag is niet DDR-televisie voor waarschuwde,
de confederatie waarvan Kohl in ziet Kohl niet.
zijn tien-puntenplan spreekt, zei hij. A
Daarvoor zijn eerste vrije verkiezin- JYLlttGlTcinCl
gen nodig in de DDR. De Franse president Frangois Mit
terrand heeft gisteren aan het begin
De ontmoeting dinsdag tussen van zijn bezoek aan de DDR her-
Kohl en Modrow leverde snelle re- haald dat een Duitse hereniging wat
sultaten op voor een aantal symboli- hem betreft is uitgesloten. Hij zei
sche kwesties. Kohl vliegt mogelijk zich "een hele reeks antwoorden te
vandaag naar West-Berlijn, om sa- kunnen voorstellen" op de vragen
men met Modrow de opening van die de Duitse kwestie opwerpt,
de grenspost aan de Brandenburger In een interview met de Oostduit-
Tor in de Berlijnse Muur te verrich- se televisie maakte de Franse presi-
ten. Dat is een of twee dagen eerder dent zijn bedenkingen tegen een-
dan was verwacht. wording van beide Duitse staten
nog eens duidelijk. "Voor het ge
heel van het huidige Europa zou het
niet goed zijn, en zelfs gevaarlijk, de
bestaande grenzen ter discussie te
stellen. Dat zou tot een algemene
chaos leiden". Dinsdag sprak de
PRAAG Ladislav Adamec en Va-
sil Mohorita zijn de nieuwe sterke
mannen van de Tsjechoslowaakse
communistische partij. Gister
avond laat koos het Congres voor
malig premier Adamec in de nieu
we functie van partijvoorzitter. Mo
horita, die de onderhandelingen
met het oppositionele Burgerforum
voerde, werd benoemd tot eerste se
cretaris.
door
Hans Geleijnse
Het Congres kende geen enkel
mededogen met partijleider Karei
Urbanek, die pas drie weken in
functie is. Een zeer zelfkritische re
devoering vol beloften over een
nieuwe democratische koers die de
partij uit de crisis moet halen, redde
hem niet. Urbanek kreeg slechts 20
procent van de stemmen. Zijn op
volger Adamec geldt in politiek
Praag echter ook als een overgangs
figuur. Over drie maanden wordt
het reguliere partijcongres gehou
den en de kans is groot dat de gema
tigde Adamec dan plaats moet ma
ken voor een radicale hervormer.
Bij het Burgerforum heeft Ada
mec zich zeer impopulair gemaakt
door enkele weken terug een coali
tie-regering te presenteren die voor
vierdevijfde uit communisten be
stond. Het Burgerforum eiste met
succes zijn aftreden en het ontslag
van zijn regering.
Eerste secretaris Vasil Mohorita
staat er bij de oppositie beter op. Hij
maakte aan de onderhandelingsta
fel de weg vrij voor de verkiezing,
vermoedelijk nog deze maand, van
oppositieleider Véclav Havel tot
president. Mohorita is belast met de
interne reorganisatie van de partij.
Adamec is als voorzitter de eerste
man. Hij representeert de partij in
de contacten naar buiten.
De facelift van de partij moet
voorkomen dat de communisten
worden weggevaagd bij de vrije ver
kiezingen midden volgend jaar.
Daarom besloot het congres in een
resolutie de bevolking excuses aan
te bieden voor "de verkeerde poli
tiek" van de afgelopen twintig jaar.
Ook wordt korte metten gemaakt
met corruptie en vriendjespolitiek.
Rehabilitatie van Dubcek-aanhan-
gers die na 1968 uit de partij werden
gezet, is de volgende stap.
Erg veel ledenwinst zal het de
communisten niet opleveren. Sinds
17 november, toen bruut politiege-
weld een eind maakte aan een stu
dentendemonstratie, hebben maar
liefst 66.290 leden de partij de rug
toegekeerd. Voorlopig is de drei
ging van een breuk in de partij afge
wend. De radicale hervormers, die
zich hebben verenigd in het Demo
cratisch Forum van Communisten,
wilden uit de partij stappen wan
neer de leiding niet drastisch zou
worden vernieuwd.
Vandaag zal het Congres een
nieuw actieprogramma afkondigen.
Het democratisch centralisme
wordt afgeschaft, de leidende rol
van de partij geschrapt en de arbei
dersmilities opgeheven. Het 'appa
raat' zal radicaal worden vermin
derd. In de wandelgangen verluid
de dat dit ontslag gaat opleveren
voor duizenden partijfunctionaris-
VS: nieuwe
ambassade in
Moskou slopen
WASHINGTON (UPI) - De
splinternieuwe ambassade van
de Verenigde Staten in Moskou
wordt weer afgebroken en her
bouwd omdat het gebouw is
vergeven van de afluisterappa
ratuur, zo heeft het Amerikaan
se ministerie van buitenlandse
zaken gisteren besloten.
Na meer dan twee jaar onder
zoek komt het ministerie tot de
conclusie dat op de plek waar
het leegstaande kantoorgebouw
staat, een nieuw gebouw moet
komen. De Sovjetunie draait op
voor de kosten van sloop en her
bouw van bijna 400 miljoen gul
den.
Tot de nieuw te bouwen Ame
rikaanse ambassade in gebruik
is, mogen Sovjetdiplomaten in
Washington geen voet zetten in
hun nieuwe ambassadegebouw.
Tijdens het onderzoek van het
gebouw in Moskou is gebleken
dat het vol zat met verfijnde af
luisterapparatuur, terwijl het
stalen karkas op een reusachti
ge antenne leek die in staat was
gesprekken door te geven aan
luisterposten in de buurt.
BELGRADO (AP/DPA) - Het Joe
goslavische parlement heeft on
danks een waarschuwingsstaking
van 650.000 arbeiders in Belgrado
besloten de dinar per 1 januari te
koppelen aan de Westduitse mark
en inwisselbaar te maken voor wes
terse valuta. Joegoslavië is daarmee
het eerste land van Oost-Europa dat
Door die maatregelen zouden meer
dan 150.000 mensen hun werk kun
nen verliezen. Hij heeft gedreigd af
te treden als zijn plan niet wordt
aangenomen.
De Joegoslavische dinar zal ge
koppeld worden aan de Westduitse
mark met een verhouding van ze
ven dinar voor een D-mark. Tot nu
een zogeheten converteerbare munt *oe werd de dinar elke dag opnieuw
krijgt. De plannen zijn een onder- gewaardeerd ten opzichte
Brug
De besprekingen in Dresden, pas de
vijfde Duits-Duitse top in veertig
jaar, hebben een scala aan akkoor
den opgeleverd over praktische sa
menwerking, die de komende we- Sovjet-minister
ken verder zullen worden uitge
werkt. Het gaat om overeenkom-
sten tussen zowel beide regeringen °°k nog eens uitdrukkelijk uit te-
als tussen Westduitse bedrijven en 6en een hereniging van Duitsland.
deel van het economisch hervor
mingsplan van premier Ante
Markovic.
Het parlement stemde ook in met
prijscontrole voor elektriciteit, ben
zine, huren, medicijnen, post en te
lefoon en het vervoer per trein. La-
ternationale munteenheden, maar
dat kon het snelle waardeverlies als
gevolg van een inflatie van 2000 pro
cent per jaar niet stoppen.
buitenlandse ter zal gestemd moeten worden
over de rest van de voorstellen van
Markovic, die gericht zijn op het be
perken
Landolf Scherzer, schrijver en partijbestuurslid:
OOST-BERLIJN - "Waarom moe
ten we socialisten en sociaal-demo
craten scheiden? Waarom geen con
sensus tussen de verschillende
maatschappelijke krachten om een
nieuwe democratie in het leven te
roepen, waarbij niet, zoals in de bur-
hem zijn werk neer te leggen en te gerlijke democratieën, de meerder-
verhuizen naar Mineu in het
den. De predikant legde zich daar
niet bij neer en kreeg alle steun van
zijn kerkeraad.
Tokes haalde zich afgelopen zo
mer de woede van de Roemeense
regering op de hals, toen hij in een
in het geheim opgenomen inter
view voor de Hongaarse televisie
openlijk stelling nam tegen de af
braak van Roemeense dorpen. Ook
leverde de predikant
aan Ceausescu scherpe kritiek op
de vervolging van de Hongaarse
minderheid in Roemenië, waarvan
hijzelf deel uitmaakt.
Aanslag
Zijn pastorie in Timisoara werd dag
en nacht in de gaten gehouden. Zijn
gezin werd getreiterd en de kerk
gangers werden geïntimideerd. Bis
schop Laszlo Papp van Oradea
maande hem opnieuw om Timisoa
ra te verlaten. Tökes weigerde en
kreeg enkele malen uitstel. Op 16
september werd een naaste mede
werker vermoord gevonden in een
bos.
Vanaf half oktober bivakkeerde
Tökes noodgedwongen in hét kerk
gebouw van zijn gemeente, nadat
hij op last van het bisdom door de
politie uit de pastorie was gezet. In
november werd een aanslag op zijn
heid de minderheid regeert?".
door
Hans Hoogendijk
gevallen kranteartikel" uitgegeven.
"Dat kostte heel wat meer moeite
dan het schrijven".
Scherzers boek 'Glasnost' over de
basis van de communistische partij,
werd binnen de kortste keren het
meest besproken boek in de DDR.
Scherzer: "Nadat het eindelijk ge
drukt werd, ben ik naar de Sovjetu
nie gegaan om een boek te schrijven
over de perestroika. Ik dacht hier
bij ons verandert zich toch niets".
Wortels
Daar ver weg in de taiga hoorde hij
over de vreedzame revolutie in de
DDR. "Eigenlijk is mijn boek nu al
leen nog maar een naslagwerk",
zegt hij. Maar het is meer. Het legt
exact de wortels bloot van het
kwaad dat nu nog de prille revolutie
bedreigt.
Landolf Scherzer, 48 jaar, sinds
een week lid van het nieuwe partij
bestuur van de Oostduitse commu
nisten, schrijver en drager van hoge
f literaire onderscheidingen, heeft
zijn idealen nog niet begraven. Hij
pleitte op de tweede helft van het
SED-congres voor een communisti
sche partij, die nog een rol kan spe
len in de DDR. Hij wil terug naar de
basisdemocratie, eist opheffing van
het massale, verstikkende en peper
dure partijapparaat en wil een rigo-
reuze zuivering.
"Dat moet vanuit de basis gebeu
ren, anders komen er nog te veel du
bieuze figuren door de zeef. En er is discipline, die erop
veel meer moed voor nodig om je
plaatselijke partijsecretaris recht in
de ogen te kijken en te zeggen: jij
bent er ook zo een".
Landolf Scher
zer tijdens een
persconferentie:
"Als er niet snel
wezenlijke ver
anderingen
plaatsvinden,
zijn we verlo
ren'-'. (foto GPD)
krediet van het In
ternationale Monetaire Fonds (IMP')
vK .«.v 600 miljoen dollar. De overeen-
deT 'o ver heid ssu'bsidies komst moet nog worden goedge-
aan verlieslijdende staatsbedrijven. keuJd door het IMF-bestuur. Het
krediet geldt voor een periode van
anderhalf jaar vanaf 1 januari. Joe
goslavië hoopt op basis van de over
eenkomst met het IMF in de ko
mende twee jaar vier miljard dollar
aan nieuwe leningen te krijgen van
westerse financiële instellingen.
Het land heeft een schuld vah ze
ventien miljard dollar aan het Wes
ten.
Om tegen de voorgenomen maat
regelen te protesteren hebben zo'n
650.000 arbeiders in de hoofdstad
wBelgrado gisteren een korte waar-
te vermijden, waarvoor uiteindelijk schuwingsstaking gehouden. De
de secretaris weer verantwoordelijk Servische vice-premier Filip Grujic
was, loste hij zelf alles op. Daarmee verklaarde dat de regeringsplannen
was de cirkel rond: de partijfunctio- het leven van de allerarmsten dras-
naris, die eigenlijk alleen de grote tisch" zullen verslechteren,
lynen moest controleren, was de he- Alle deelrepublieken behalve
le dag bezig met de kleinste de- Servië hebben ingestemd met de
tails". economische plannen van de pre-
Scherzer noemt ook het voor- mier en steunen ook diens initiatie-
beeld van de directeur van een grote ven om het land te democratiseren,
pannenfabriek, die het heilige plan De door de overheid gecontroleerde
alleen kon vervullen als hij produk- media in Servië, de grootste en de
ten maakte waar geen behoefte aan meest conservatieve republiek,
is, maar dat vertikte en dwars door hebben zich unaniem uitgesproken
het hele land raasde om onbenullige tegen de voorstellen,
gummiringen te ritselen waardoor
randeerd fout door gebrek aan erva
ring. En om in de toekomst fouten
partijtop om de heerschappij voor
Voelt Scherzer zich na de ontdek- de eeuwigheid, of in ieder geval
de produktie van zijn revolutionaire
pan niet stil viel.
Scherzer: "In de hele DDR zijn
zulke functionarissen, voor wie het
meenschappelyk als onze opvatting ,ot yan hun mensen of het bedryf
te corruptie in zijn partij nog com
munist? "Dat
vraag als of
'n moeilijke
nu communisme
hebben gehad of niet. Vergelijk het Scherzer na zijn tocht met de regio
maar met een huwelijk, dat direct na'e partijbaas een droevig lied zin-
de inzegening al kapot is. For- £en- Als een rode draad loopt door
verdedigen". Deze kadaverdiscipli- boven ^g gaat en die behoorlijke
tientallen jaren veilig te stel- ne heeft volgens Scherzer tot de riscio's aangaan om de zaken draai-
wantoestanden in de DDR gevoerd. ende te houden. Ging het fout, door-
'Op alle gebieden merkte je al jaren, dat de partijleiding erachter kwam,
dat het volk niet meer wilde en dan was het gebeurd met ze"
Over de partijdiscipline kan
Albanië ontkent
berichten over
demonstraties
meel was dat dan een huwelijk,
En dan die eeuwige partij-
kwam dat
het boek de strijd om flats, die de
steeds sprongen lagere
roepsfunctionarissen in de bres
nog te redden wat er te redden viel'
be-
BELGRADO (AP) - Albanië heeft
Landolf Schermer gelooft nog jn feye bewoordingen ontkend dat
ook daar demonstraties zijn gehou-
i andere socialistische
Landolf Scherzer weet
de mensen niets anders deden dan %en d? wjl van iedereen
van bpvenaf was voorgeschreven".
"In de tijd van het ontstaan van
de partij, toen deze nog in de illega
liteit werkte, had het zin. Maar zelfs
toen werd die discipline niet zo
van Deze trok steeds meer opdrachten
steeds i
toekomst voor zijn land, waarin een den Voor hervormingen, zoals de
communistische partij die weer te- Joegoslavische krant Politika
rugkeert naar de beginselen van Ekspres heeft bericht.
Lenin een behoorlijke rol kan spe- j)e krant citeerde bronnen i
de weinige dorpen wilde laten bou- naar zich toe, die eigenlijk met tot len. Hy realiseert zich ook heel zuideliike Drovincie Kosovo die
wen waar geen woningnood heer- zun gebied hoorden. Hy deed dat goed dat de tyd drjngt "Er staan grenst aan Albanië en wordt be-
ons nog duizenden problemen te woond door een Albanese meerder-
zijn gebied I
niet uit ambitie, maar om de dood-
Scherzers eenvoudige reden dat niemand an-
hij praat. Vele jaren heeft hij tegen strak doorgevoerd als bij ons. Die
de alles overheersende rol van de verdwijnt eindelijk. Ook minder-
communistische SED gestreden.
Na zes jaar wachten mocht hij in
1986 een regionale partijsecretaris
een maand volgen bij al zijn werk.
leven gepleegd. Vier gemaskerde Drie jaar later werd "dit te lang uit-
heidsstandpunten moeten voortaan
kunnen worden verdedigd, zonder
dat je gelijk partijvijand bent. Weg
ook met die absurde partystraffen.
Het waren machtsmiddelen van de
De partijman
boek zei na dit dictaat tegen het ders ze zou uitvoeren,
morrende partij volk: "Jullie weten
dat ik een andere mening had, maar
het district heeft besloten. Ik ben
partijwerker en wil daarom niet
meer discussiëren. Ik verlang van
elke functionaris hier dat we deze
beslissing tot de onze maken en ge-
"Bij de volgende keer rekende ie
dereen er al op dat hij het zou doen,
omdat hij het behoorlijk had ge
daan en in ieder geval de grotere
verantwoordelijkheid had. Als deze
wachten en de kloof tussen het heid, die stelden dat er de afgelopen
•wonderland' BRD, waar we ons da- dagen jn Shkodra, niet ver van de
gelijks aan mogen vergapen, i
land, zal voorlopig alleen groter
worden. En wij, domme intellectue
len, kunnen praten tot we blaren op
onze tong hebben, maar als er niet ^naei."De' Albanese ambassadeur iu
taak dan toch weer door een ander snel wezenlijke veranderingen Wenen gaf later een soortgelijke
werd overgenomen, ging het gega- plaatsvinden, is de zaak verloren", verklaring uit.
grens met Joegoslavië, is gedemon
streerd.
Het Albanese staatspersbureau
bestempelde het bericht als e
