Hervormers
denken aan
eigen partij
Sacharov geloofde in menselijke integriteit
Na nederlagen in Sovjetcongres
Chaos dreigt in DDR na bijna-lynchpartij
Woede in Bulgarije na uitstel
discussie over machtsmonopolie
Oost-Westduitse veteranen
spelen tegen wereldelftal
Rellen in Polen
bij herdenking
staat van beleg
Breuk dreigt
bij Tsjechische
communisten
Van den Broek tegen
hulp aan Sovjetunie
VRIJDAG 15 DECEMBER 1989
MOSKOU (Rtr/AFP/DPA/AP) De in de Interregionale
groep van Afgevaardigden verenigde voorstanders van ver
gaande hervormingen in de Sovjetunie hebben gisteren ge
praat over de oprichting van een eigen partij. Mensenrech
tenactivist Sacharov, die enige uren later zou overlijden,
riep de ongeveer 400 leden op om te breken met de commu
nistische leiding vanwege de "catastrofe" die nu wordt aan
gericht.
De groep leed deze week in het Con
gres van Volksafgevaardigden twee
nederlagen omdat de meerderheid
van de gedelegeerden tegen de
voorstellen van de groep stemde om
de leidende rol van de communisti
sche partij en het recht op prive-ei-
gendom te bespreken.
De ongeveer 200 aanwezigen kon-
Na afloop van de vergadering zei
de historicus wel akkoord te kun
nen gaan met het voorstel van Bol-
dyrev. Afanasjev zei verder dat in
dat geval de leden hun lidmaat
schapskaart van de communisti
sche partij niet hoefden in te leve
ren, omdat de oppositiegroep bin-
de partij opereert. De
den het gisteren niet eens worden voorgoed met de partij te moeten
r de vraag of zij slechts een par- breken, bleek
veel afgevaar-
landelijke politieke oppositie
beweging worden, zoals de histori-
Joeri Afanasjey voorstaat. Hij
De toenemende politieke vrijheid in de Sovjetunie kent ook een keerzijde
in de vorm van het opkomende nationalisme dat in een aantal regio's tot
grote etnische onlusten heeft geleid. Het felst gaat het toe tussen de Azer-
Sommige parlementariërs zeiden baidzjaneii en de Armeniërs, die allebei een minderheid van de andere be-
kritiseerde de leidende rol van de niet uit de partij te willen stappen, volkingsgroep in hun midden hebben. Het geweld van de Azerbaidzjanen
tegen de Armeniërs in de enclave Nagomo Karabach is bekend, maar om
gekeerd keren de Armeniërs zich ook tegen de Azerbajdzjanen in Armenië.
Arifa Gasanova en haar dochter Ainura zijn slachtoffers van dat laatste.
Zij onvluchtten hun woonplaats in Kafan en verblijven nu in een vluchte
lingenkamp in Azerbaidzjan. (foto ap>
communistische partij en pleitte
omdat die anders in handen
einde te maken aan haar conservatieve leden
i de
monopoliepositie. De meeste leden zij Sovjetleider Michail Gorbatsjov
van de Interregionale Groep zeiden wilden verdedigen. "Laten we niet
gaan, daar is het nog te vroeg
was de reactie van de als radi-
bekendstaande voormalige
echter niet tegen de partij te zijn,
maar tegen het bureaucratische ap
paraat. De Leningradse afgevaar- ^._orT, ___T «t-.t-.ax
digde Joeri Boldyrev wilde daarom ^Joskouse partijleider Jeltsin. Toen OOST-BERLIJN (AP/Rtr/DRA)
niet verder gaan dan het
hem werd gevraagd
parlementaire factie, die tuele onafhankelijke partij
Regering, politie en oppositie heb-
hij: ben gisteren na een speciale bijeen-
i on- komst over het voorkomen van een
complete chaos in de DDR geza-
SOFIA (Rtr/AFP) - Zo'n 40.000
woedende Bulgaren hebben gister
avond het aftreden geëist van partij
leider Petar Mladenov, nadat het
parlement had besloten het debat
over het schrapppen van de leiden
de rol van de partij met een maand
uit te stellen. Mladenov noch leiders
van de oppositie slaagden erin de
joelende menigte tot bedaren te
brengen.
"U jaagt Bulgarije de afgrond in",
probeerde Mladenov de joelende
massa met een megafoon vanaf de
trappen van het assembleegebouw
te overschreeuwen. Eerder hadden
de oppositieleider Konstantin
Trenchev, die hoofd is van een onaf
hankelijke vakbond, en de filosoof
Zhelu Zhelev tevergeefs gepro
beerd de betogers over te halen uit
een te gaan.
Vice-voorzitter van het parlement
Atanov Dimitrov probeerde even
eens zonder succes uit te leggen dat
de assemblee om grondwettelijke
redenen alleen tijdens zijn volgende
zitting in januari een besluit kan ne
men. Met kreten als 'Maffia', 'Weg
met de communistische partij', en
'Opstappen!' werden de afgevaar
digden die het gebouw in- of uitgin
gen door de menigte uitgejouwd.
Sommige demonstranten trachtten
een mensenlijke keten te vormen
om het gebouw, dat werd bewaakt
door de politie. "Er zijn genoeg ple
nums en demagogie geweest. Wij
willen wetten zonder ideologie",
stond op een spandoek van beto-
Ongeremde woede in Sofia gistermiddag na het besluit o
wer de leidende rol van de partij een maand op te schorten.
menlijk de bevolking opgeroepen
de kalmte te bewaren. De regering
besloot gisteren eerder op de dag na
overleg met oppositiegroepen om
de gehate staatsveiligheidsdienst
(Stasi) op te heffen en de leden over
te plaatsen naar andere politie-on-
derdelen.
Volgens de regering dreigen
steeds meer burgers het recht in ei
gen hand te gaan nemen. In ver
schillende bedrijven zijn pastiches
van opsporingsbiljetten van de poli
tie gesignaleerd waarop bepaalde
leden van de Stasi of SED staan af
gebeeld als "verraders die de
doodstraf moeten krijgen".
De verklaring maakte verder ge
wag van een incident in Dresden
waar een partijganger door een
groep van 50 burgers uit zijn auto
werd gesleurd om te worden onder
worpen aan een staaltje van volks-
rechtpleging. Alleen door het ingrij
pen van een bedaagde omstander
kon een lynchpartij worden voorko-
In Erfurt demonstreerden, on
danks de regen, meer dan 10.000
mensen voor hervormingen. Vol
gens het officiële persbureau ADN
waren spandoeken met leuzen voor
hereniging niet over het hoofd te
zien. Een aantal sprekers van de op
positionele beweging Neues Forum
verklaarde dat bij een hereniging de
"sociale waarden" van de DDR be
waard moeten blijven. Ook 'Demo
cratie Nu' zei dat de Bondsrepu
bliek op het punt van haar vrije-
marktpolitiek de DDR halverwege
tegemoet moeten komen en de
kloof tussen rijk en arm moet ver
kleinen.
Samenwerking
Gisteren maakte de Westduitse mi
nister van economische zaken Hel
mut Hausmann na een gesprek met
DDR-premier Hans Modrow be
kend dat de beide landen het eens
zijn geworden over de vorming van
gezamenlijke economische
Verder zal bondskanse
lier Kohl bij zijn bezoek volgende
week aan de DDR waarschijnlijk al
een samenwerkingsovereenkomst
ondertekenen.
Haussmann kondigde aan dat de
Bondsrepubliek haar steunpro
gramma voor het midden- en klein
bedrijf volledig wil openstellen
voor Oost-Duitsland. zodat veel
kleine en middelgrote bedrijven in
de DDR direct kunnen worden ge
holpen.
OOST-BERLIJN (AP) Voetbalveteranen uit de Bondsrepubliek en
de DDR gaan het op 26 maart opnemen tegen een wereldselectie in een
benefietwedstrijd voor de Oostduitse stad Dresden. De wedstrijd
wordt gesponsord door de voetbalclub Dynamo Dresden, een grote
Westduitse melkfabriek en het boulevardblad Bild. De opbrengsten
zijn bestemd voor de restauratie van het Dresdener kasteel, dat sinds
de bombardementen op de stad tijdens de Tweede Wereldoorlog nog
altijd in puin ligt.
Volgens ex-international Paul Breitner zullen diverse spelers van het
Duitse elftal dat in 1974 wereldkampioen werd deelnemen, onder wie
Franz Beckenbauer, Gunther Netzer en Sepp Maier. De Argentijnse
coach Cesar Menotti wordt gevraagd het wereldelftal samen te stellen.
WARSCHAU (Rtr) - Bij de op een
massaal protest tegen de commu
nisten uitgelopen herdenking van
de staat van beleg in Polen, nu acht
jaar geleden, zijn in de havenstad
Szczecin 46 politieagenten gewond
geraakt. Volgens de Poolse televisie
moesten drie van de gewonde poli
tiemensen voor behandeling naar
het ziekenhuis.
De politie gebruikte waterkanon
nen om betogende jongeren te ver
spreiden. De demonstranten gooi
den benzine-bommen en verbrand
den een pop van van president Woj-
ciech Jaruzelski. Jaruzelski vaar
digde op 13 december 1981 de staat
van beleg af om de vrije Poolse vak
bond Solidariteit te onderdrukken.
De maatregel werd in 1983 weer in
getrokken.
Bij betogingen in vier andere ste
den eisten betogers het aftreden
van president Jaruzelski. De politie
maakte in twee steden met waterka
nonnen een einde aan de protesten,
zo meldde het officiële Poolse pers
bureau PAP.
PRAAG (GPD) De Tsjechische
communistische partij staat, een
week voor het vervroegde partij
congres, op springen. Oorzaak is het
woensdagnacht aan de onderhan
delingstafel bereikte akkoord met
de oppositie over de wijze waarop
het nieuwe staatshoofd moet wor
den gekozen. Hierover is nu binnen
de partij onenigheid gerezen.
Verschillende partijafdelingen,
waaronder de invloedrijke Praagse,
lieten gisteren in de loop van de dag
de communistische onderhande
laar Mohorita vallen. Een partij-
woordvoerder verklaarde dat "de
onderhandelaars geen mandaat
hadden om bindende afspraken te
maken".
Een breuk in de partij wordt niet
uitgesloten. Het Hongaarse voor
beeld, waar de hervormers een soci
alistische partij oprichtten en de
conservatieven nu proberen de
communistische te laten herleven,
wordt zowel in oppositie- als partij-
kringen een reële mogelijkheid ge
noemd.
De overeenkomst werd be
schouwd als een succes voor het op
positionele Burgerforum, omdat de
onderhandelaars namens de com
munistische partij hun voornemen
om de president per referendum te
laten kiezen lieten vallen.
Het aan de ronde tafel bereikte
compromis werd gisteravond door
de woordvoerder van het Burgerfo
rum Dobrovsky een 'herenakkoord'
genoemd. Maar hij liet blijken dat
de politieke spanningen over deze
kwestie niet zijn verminderd. Een
oppositionele zegsman, die ano
niem wilde blijven, verklaarde gis
teren dat het 'herenakkoord' tevens
inhoudt dat van communistische
zijde garanties zijn gegeven dat het
parlement Havel geen strobreed in
de weg zal leggen eind januari.
gende studenten. Pas in de loop van
de avond gingen de meesten naar
huis. Voor vanmiddag is een nieu
we grote demonstratie aangekon
digd.
Behalve het schrappen van Arti
kel 1 van de grondwet steunden de
demonstranten ook de andere eisen
van de oppositie: vrije verkiezin
gen, het verdwijnen van partijcellen
uit fabrieken en ondernemingen en
het aftreden van het hele Centraal
Comité.
Het 400 leden tellende parlement
wordt gedomineerd door 300 com
munistische afgevaardigden.
BRUSSEL De Nederlandse rege
ring voelt niets voor de Duitse voor
stellen om de westerse economi
sche hulp aan de landen in Oost-Eu
ropa uit te breiden tot de Sovjetu
nie. Ook andere westerse landen
zien niet in hoe de Sovjetunie op
zinvolle manier geholpen kan wor
den.
door
Hans de Bruijn
Minister Van den Broek (buiten
landse zaken) zei gisteren in Brussel
het niet goed te vinden "om de Sov
jetunie hulp toe te zeggen "alleen
om hen het gevoel te geven dat we
ook voor hen iets willen doen".
Hulp is volgens hem alleen zinvol
als er duidelijke behoeften vastge
steld zijn. De 24 rijke westerse lan
den besloten woensdag in Brussel
dat de hulp aan Oost-Europa niet al
leen tot Polen en Hongarije beperkt
hoeft te blijven. Ook andere landen
kunnen daarvoor in aanmerking
komen. Tsjechoslowakije, Bulga
rije, Oost-Duitsland en Joegoslavië
werden daarbij met name genoemd.
De Westduitse minister van bui
tenlandse zaken Genscher liet zijn
collega's daarbij informeel weten
dat hij ook hulp aan de Sovjetunie
wil geven. De Sovjets zouden daar
zelf niet om willen vragen, maar Ge
nscher zou het initiatief willen ne
men om dit in de EG aan te kaarten.
Van den Broek zei niet in te zien hoe
de EG de bijna 300 miljoen Russen
kan helpen zonder dat dit ten koste
gaat van de overige Oosteuropea-
Autogastankbedrijf
Vialle werkt met
bedrijf Sovjetunie
DEN BOSCH/LONDEN
(GPD/AFP) Vialle Autogassyste-
men in Son (Noord-Brabant) gaat
samenwerken met de Russische
Rjazan Fabriek. Die maakt onge
veer 140.000 autogasinstallaties per
jaar voor openbaar- en vrachtver
voer. Vialle produceert zo'n 40.000
gastanks en is marktleider in Euro
pa wat betreft de installatie van au-
togassystemen in particuliere au
to's.
De samenwerking is tot stand ge
bracht door Sovjet Consultants
(Sovcon) in Eindhoven- Directeur
Leers kwam op het idee beide on
dernemingen aan elkaar te koppe
len vanwege de kwaliteit van Vialle
en de braakliggende markt in de
Sovjetunie, waar benzine ruim vier
maal zoveel kost als gas. In eerste
instantie gaat het om uitwisseling
van kennis over gasluchtmengers
en gastanks. In februari vinden ver
dere besprekingen plaats die in
principe moeten leiden tot een
joint-venture.
MOSKOU (Rtr) Toen hij in
1975 de Nobelprijs voor de vrede
kreeg, gaf het comité een even lo
vende als treffende karakteris
tiek: "Sacharovs hang naar de
waarheid en zijn sterke geloof in
de integriteit van de-individuele
mens, zijn strijd tegen geweld en
bruutheid, zijn moedige verdedi
ging van de vrijheid van de geest
hebben hem tot een woordvoer
der van de mensheid gemaakt,
die de wereld in deze tijd zo hard
nodig heeft".
Nobelprijswinnaar Andrei Sa
charov, die vannacht op 68-jarige
leeftijd is overleden, was de be
kendste activist voor de mensen
rechten in de Sovjetunie. Uren
voordat hij thuis aan een hartaan
val overleed, had Sacharov nog
een vergadering bijgewoond van
het Congres van Volksafgevaar
digden, de nieuwe volksvertegen
woordiging tot lid waarvan hij be
gin dit jaar gekozen was. Zijn op
treden tijdens die vergadering,
waarin hij president en partijlei
der Michail Gorbatsjov een hand
vol telegrammen aanreikte die
aandringen op verdergaande her
vormingen dan die tot nu toe
heeft kunnen realiseren, blijft een
duurzaam blijk van zijn vaste
overtuiging om naar grotere vrij
heden te streven.
Nadat hij in 1980 naar Gorki
verbannen was, keerde Sacharov
in 1986 naar Moskou terug na een
telefoontje van Gorbatsjov zelf.
Diens hervormingen steunde hij
zonder bedenkingen. "Ons land
kan zich geen mensen veroorlo
ven die om hun geweten gevan
gen zitten", zei de kerngeleerde in
december 1986 bij het verlaten
van de trein uit Gorki, waarheen
hij in 1980 zonder proces verban
nen was door wijlen partijleider
Leonid Brezjnev.
Na zijn vrijlating hervatte hij
zijn wetenschappelijk werk.
Sommige van zijn geschriften
zijn gepubliceerd. Hij werd ont
vangen door Gorbatsjov, kwam
met aanhalingen in de kranten èn
kreeg, in mei 1988, de ruimte voor
een persconferentie waarop hij
verklaarde dat zijn opvattingen
niet veranderd waren. Hij ver
klaarde de perestrojka te steunen,
maar riep tegelijk op tot de vrijla
ting van alle politieke gevange-
Sacharov en zijn vrouw waren in juni nog in Nederland, waar Sacharov een eredoctoraat van de Rijksuni-
versteit van Groningen in ontvangst nam. Hij had daar ook een ontmoeting met koningin Beatrix. (foto anp»
jetunie.
Omslag
De omslag in het leven van An
drei Sacharov ligt bij de publika-
tie van een lang document in het
Westen, waarin hij bij de Verenig
de Staten en de Sovjetunie aan
drong op samenwerking ter ver
hindering van een kernoorlog.
'Gedachten over vooruitgang,
coëxistentie en intellectuele vrij
heid', verscheen in Amerikaanse
kranten enkele weken voor de in
vasie in Tsjechoslowakije een
eind maakte aan de Praagse Len
te. Het moet de dissidente kern
geleerde voldoening gegeven
hebben, dat de lidstaten van het
Warschaupact anderhalve week
geleden spijt betuigden over het
militaire ingrijpen tegen het 'soci
alisme met een menselijk gezicht'
onder leiding van partijleider
Alexander Dubcek.
Tot 1968 had Sacharov een stei
le carrière doorlopen als hoog be
gaafd natuurkundige. Hij stu
deerde aan de Staatsuniversiteit
van Moskou en was doctor op zijn
26ste. Verder bewijs voor zijn ho
ge intellect vormt het feit dat hij
op zijn 32ste werd toegelaten tot
de Akademie van Wetenschap
pen, zonder eerst kandidaat-lid te
hebben hoeven zijn. Nooit was ie
mand op zo jeugdige leeftijd op
genomen in dat prestigieuze ge
zelschap.
Vanaf 1948 was hij betrokken
bij het programma dat de Sov
jetunie zo veel mogelijk gelijke
tred met de Verenigde Staten
moest laten houden op het gebied
van de kernwapens. In 1949 had
de Sovjetunie de atoombom en in
1953 beschikte ze over een water
stofbom, maar enkele maanden
na de VS.
In de loop van zijn wetenschappe
lijke loopbaan grossierde Sachar
ov in hoge onderscheidingen. Ten
dele viel hem onder meer de Orde
van Lenin. Bij zijn verbanning
naar Gorki - een stad op 400 km
ten oosten van Moskou, waartoe
buitenlanders zonder speciale
permissie geen toegang hebben -
raakte hij deze prijzen kwijt. Maar
hij is wel steeds lid gebleven van
de Akademie van Wetenschap
pen.
Het artikel uit 1968 en latere
verklaringen waarin Sacharov
het Westen voorhield dat het ont
spanning met de Sovjetunie af
hankelijk moet stellen van libera
lisering in de Sovjetunie, wekte
de woede van het Kremlin en
leidde tot een lastercampagne te
gen hem. De Sovjetkranten druk
ten met regelmaat ingezonden
brieven af, waarin collega's en ge
wone arbeiders er blijk van gaven
weinig van zijn opvattingen te
moeten hebben. Toen hij in 1975
de Nobelprijs voor de Vrede
kreeg als erkenning voor zijn niet
aflatende strijd voor intellectuele
vrijheid, sprak de Sovjetunie van
een "daad van koude oorlog"
door het westen. Moskou duidde
Sacharov zelfs aan als "pro-fascis-
tisch".
In de bijna zeven jaar Gorki
moest de Nobelprijswinnaar zich
een strikte bewaking door KGB
en politie laten welgevallen,
waarbij de reizen van zijn vrouw
Jelena Bonner naar Moskou het
enige regelmatige contact met de
buitenwereld vormden.
Agitatie
Maar in mei 1984 dreigde daaraan
een eind te komen toen de politie
haar huisarrest in Gorki oplegde
hangende een onderzoek naar be
schuldigingen van anti-Sovjetagi-
tatie. Sacharov, die ettelijke ke
ren last van zijn hart gehad had
tijdens zijn verbanning, ging in
hongerstaking om de autoriteiten
er toe te krijgen zijn vrouw voor
een medische behandeling naar
het westen te laten gaan. Zijn
vrouw sloot zich bij de actie aan,
waarop de pers zeer kritische arti
kelen over haar ging schrijven
zonder rechtstreeks naar Sachar
ov te verwijzen.
Ten langen leste kreeg ze een
visum en verbleef ze zes maanden
in Italië en de Verenigde Staten
waar ze in 1986 behandeld werd
aan hartklachten en een oogziek
te. Eerder hadden de Sacharovs
succes met een hongerstaking in
het najaar van 1981. Na 17 dagen
vonden de autoriteiten goed dat
de vrouw van Bonner's zoon, Liza
Aleksejeva, zich bij haar man in
de Verenigde Staten voegde.
Tijdens zijn ballingschap heeft
Sacharov een aantal keren ver
klaard dat hij, zij het met tegen
zin, wel weg wilde uit de Sovjetu
nie. Uit vele landen had hij uitno
digingen om er te komen wonen
en werken aan universiteiten.
Maar Gorbatsjov zei in 1986 dat
hij niet naar het buitenland
mocht, omdat hij kennis droeg
van staatsgeheimen uit de perio
de dat hij bij het kernwapenon-
derzoek betrokken geweest was.
