Er is meer dan het Panorama van Mesdag
'Er komt alleen een ander kaartje onder'
Macabere humor Paul de Leeuw
Mondriaan-collectie
brengt 4 miljoen op
Grote expositie Nederlandse Vereniging van Zeeschilders
DONDERDAG 14 DECEMBER 1989
PAGINA 23
SCHEVENINGEN - Nederland en de zee zijn met elkaar getrouwd. Veel van onze schil
ders hebben die zee op hun doeken proberen vast te leggen. Hendrik Willem Mesdag is het
bekendste voorbeeld. Maar er zijn er meer geweest. En ook nu houden kunstenaars als
Wim Vaarzon Morel, Hugo Liebe, Coob Zeeman, Hermanus Berserik, Herman Bosboom,
Hans Eschauzier, Piet Mulder en Hens de Jong zich nog bezig met het schilderen van de
zee. Zij zijn lid van de 'Nederlandse Vereniging van Zeeschilders, die van 16 december
1989 tot en met 15 maart 1990 een grote verkoopexpositie heeft georganiseerd in het Sche-
venings Museum. Cees van Hoore sprak met een aantal van deze zeeschilders.
door
Cees van Hoore
In onvervalst Schevenings wordt
ons de weg gewezen naar de ruimte
waar een aantal leden van de 'Ne
derlandse Vereniging van Zeeschil
ders' bijeen zijn om hun werk op te
hangen. Wat meteen opvalt is een
bronsplastiek, dat een aan de zee
ontrukte golf lijkt te verbeelden. Er
zijn dus ook beeldhouwers die zich
bezig houden met de zee, dat 'mo
del' dat maar nooit stil wil blijven
liggen.
De schilderes Coob Zeeman is se
cretaris van de Nederlandse Vereni
ging van Zeeschilders. Een ballota
gecommissie beslist wie lid kan
worden. Het doel van de vereniging
is het mogelijk maken van exposi
ties voor schilders die de woelige
baren en het leven aan de kust in
hun werk tot uitdrukking brengen.
Daarnaast zorgt de NVZ ook voor
goede contacten met de rederijen
en de Koninklijke Nederlandse Ma
rine, zodat leden af en toe met een
schip mee kunnen om aan boord te
werken. Zeeman: "Ik ben zelf bij
voorbeeld mee geweest met De
Eendracht, u weet wel, die oude
schoener met die prachtige zeilen.
De tweede dag aan boord kreeg ik
vreselijk last van zeeziekte. Dat is
heel erg, dan wil je alleen nog maar
dood. En je kunt nergens naar toe,
want er is alleen maar water om je
heen, eindeloos veel water. Als je
gaat varen op zee moetje in een uit
stekende conditie zijn. Dan heb je er
niet zo'n last van. Ervaren zeelieden
zeggen dat je eerst een tijdje moet
'inslingeren', moet wennen aan de
deining. Aan het soort zee ook.
Want het verschilt nogal wat of je op
de oceaan zit of op de Noordzee. Op
de oceaan heb je een soort duinen
van water, bewegende duinen. En
in de deining van de oceaan lijkt
ook een vast ritme te zitten. Na een
bepaald aantal van die 'duinen'
krijg je dan telkens een hoge golf. Je
moet jezelf natuurlijk wel vasthou
den, maar mentaal gezien moet je je
laten gaan, er niet tegen gaan knok
ken. Heel angstig. Dan voel je dui
delijk dat er zo'n tien kilometer wa
ter onder je zit, en soms nog wel
Een aantal leden van de Nederlandse Vereniging van Zeeschilders.
V.l.n.r. Louk van Meurs, Herman Bosboom, Hugo Liebe, Hans Eschauzier,
GeertJan van Meurs, Coob Zeeman en Wim Vaarzon Morel. (foto cees Zorn)
Wat hen nu zo boeit in die zee, we
ten de kunstenaars niet precies uit
te leggen. De dichter Jan Eijkel-
boom heeft het gevoel dat iemand
op open zee kan bevangen eens be
schreven met de woorden: 'Even
heb je een eeuwigheid om in te le
ven' Als we deze regel citeren, knikt
het gezelschap instemmend. Maar
de zee is meer. Kracht, onstuimig
heid, verstilling. 'Het allerstilste en
het allerruwste en dat in voortdu
rende afwisseling'. Hans Vaarzon
Morel:"Ik romantiseer de zee niet in
mijn werk, nee, dat doe ik, geloof ik,
toch niet. Natuurlijk weet ik dat de
zee erg vervuild is en dat we straks,
als er niets gebeurt, met een lege zee
zitten. Maar toch blijf ik hem opzoe
ken om zijn schoonheid. Het is ei
genlijk net een mooie meid die pas
kanker heeft. Je ziet daar aan de
buitenkant nog niets van. Het is
gek, maar altijd als ik aan zee sta,
heb ik het gevoel dat het weer de
tweede dag van de schepping is".
Chaos
Dit jaar is er een zeeschilders-ten
toonstelling geweest in Connecticut
in de Verenigde Staten. De Ameri
kanen waren vol lof. Ze beschou
wen Nederland nog steeds als een
toonaangevende natie is op het ge
bied van de zeeschilderkunst. Vol
gend jaar, tijdens de 'Sail'-manifes-
tatie in Amsterdam, staat er weer
een expositie op het programma.
Maar nu is er dus dat prachtige
werk in het museum in de Scheve-
ningse Neptunusstraat. De schilde
rijen, etsen en aquarellen zijn over
wegend te typeren als figuratief. Is
de zee zelf al abstract genoeg? Soms
is hij rustig, kabbelend. Maar ook
dan zie je, waar hij aan land komt,
zijn witte knokkels rusteloos bewe
gen. Halen en brengen is het met de
zee. Schilder GeertJan van Meurs.
"Wat moet je erover zeggen. Ik
woon op een duin, dus ik word bijna
wakker met de zee. Het is een chaos
die niet te bedwingen valt, een
schouwspel dat nooit gaat vervelen.
Soms zie je opeens een situatie die
je wilt vastleggen, maar op datzelf
de moment is die situatie al weer
veranderd. Dan hou je dat beeld in
r 'Schepen op de Taag', gemengde techniek, schilderij
je hoofd en probeer je het te schilde
ren. Ik ga altijd uit van mijn eigen
waarneming. Dat doen trouwens de
meeste schilders van onze vereni
ging. Dus geen zeeslagen bij Kijk
duin of zoiets. Dat kan mooi zijn,
maar de illustratieve kant ervan
trekt mij niet". Zijn vrouw, Louk
van Meurs maakt beeldhouwwer
ken die veel met de zee of werkers
aan de kust te maken hebben. "De
zee', zegt ze, "dat is d'r op of d'r on
der. Een geweldige kracht".
Echt schilderen kun je aan boord
van een schip vaak niet. Vooral bij
ruw weer levert dat problemen op.
Er worden dan ook meestal schet
sen gemaakt, die de schilders later
uitwerken. Hans Eschauzier herin
nert zich nog een aardig voorval tij
dens een van zijn werkreizen. "Ik
ben eens een keer met de marine
mee geweest. Ik lag in mijn kooi te
slapen. Om een uur of vijf in de mor
gen werd ik door iemand nogal ruw
wakker gemaakt. Of ik maar als de
donder naar de brug wilde gaan. Ik
schrok me lam, dacht dat we op het
punt stonden om te vergaan. En
toen ik daar op die brug kwam.
stond daar de man die wacht had.
en hij zei: 'Kijk eens wat een mooie
zonsopgang, meneer. Ik dacht dat
ik u daarvoor wel even wakker kon
maken. Kijk eens wat een mooie
kleuren'. En dan moet u weten, dat
ik kleurenblind ben. Het is gek: als
je zeelieden spreekt over de zee,
zeggen ze vaak: ach meneer, ik wou
dat ik kon schilderen".
De zee is een onuitputtelijke bron
van inspiratie voor de kunstenaars
van de NVZ. Zij schilderen het le
ven langs die zee, de schepen in de
havens, de eenzaam deinende boei
en, de surfplanken die als meloen
zaadjes omhoog worden gegooid
door de brullende golven van de
oceaan. Nooit raken ze uitgekeken
op dat water en het licht erboven.
Coob Zeeman: "Nu we het erover
hebben moet ik ineens denken aan
de Franse schilder Soutine. Hij ging
altijd naar Amsterdam om te kijken
naar het licht van Rembrandts
'Nachtwacht'. Hij werd daar vrese
lijk depressief van omdat hij dacht:
dit licht zal ik nooit kunnen maken.
Maar toch ging hij telkens weer te
rug om naar dat licht te kijken".
'Beste maatjes!' cabaretprogramma van
Paul de Leeuw, Hans Breetveld en Joep
Onderdelinden. Regie: Fred Florusse. Ge
zien op 13 december (première) in de Leid-
se schouwburg. Aldaar nog vanavond te
LEIDEN - Na twee ^oio-program
ma's is Paul de Leeuw overge
stapt op het zo langzamerhand
zeldzaam geworden groepscaba-
ret. Twee nog vrij onbekende ac
teurs, Hans Breetveld en Joep
Onderdelingen, hebben een be
langrijk aandeel in 'Béste
maatjes!'. Eigenlijk zijn er drie
medewerkers op toneel aanwe
zig. De naam van John Zwart-
kamp dient eveneens vermeld te
worden. Deze 'béste maat' is
weliswaar onlangs op 25-jarige
leeftijd overleden, maar de kist
met diens stoffelijke resten staat
gedurende het gehele program
ma op het podium. Dat klinkt
mischien macaber; Paul de
Leeuw toont echter in dit derde
programma meer nog dan voor
heen zijn voorliefde voor 'sitk jo
kes', voor wrange grappen.
Wie van dit soort humor houdt,
zal zich tijdens dit optreden wel
kunnen vermaken. Paul de
Leeuw is trouwens toch een thea
terpersoonlijkheid die ofwel veel
lof oogst bij zijn echte fans ofwel
door zijn tegenstanders radicaal
wordt afgewezen. Mensen die het
min of meer allemaal 'wel aardig'
door
Henk Meutgeert
In het derde deel van 'A corpus of
Rembrandt paintings' worden veer
tig schilderijen toegeschreven aan
anderen dan de meester zelf. Van de
bijna duizend schilderijen die begin
deze eeuw nog aan Rembrandt wer
den toegeschreven blijft waar
schijnlijk maar een derde over als
het project is afgerond. Vorig jaar
maakte Boymans zelf békend dat
het schilderij 'Man met de rode
muts' niet langer kon worden toege
schreven aan Rembrandt, maar aan
zijn directe omgeving. Het Haagse
Mauritshuis kan volgens de nieuw-
vinden wat hij doet, zijn er waar
schijnlijk maar Weinig. In elk ge
val kan hij met dit programma
zijn tegenstanders niet tot fan be
keren; daarvoor is zijn gevoel
voor humor hier te dominant aan
wezig.
Het programma mikt groten
deels op de lach, slechts een enkel
nummer is ingetogen, zoals 'Lief
de brengt de ommekeer' (muziek:
Andrew Lloyd Webber) en 'Jij
brengt alsmaar bloemen' (Mu
ziek: Neil Diamond). De verta
ling, resp. de tekst is van Coot van
Doesburgh. Verder zijn vrijwel al
le teksten van De Leeuw zelf.
Vriend en vijand zullen moeten
erkennen, dat het programma een
hoog tempo heeft, een redelijke
verscheidenheid vertoont, en dat
de muzikale begeleiding (door
Paul de Leeuw zelf of met orkest
op geluidsband) er beslist mag
zijn. En voor de rest geldt het eeu
wenoude adagium: smaken ver
schillen.
"Een programma over Neder
land en alles wat Hollands is",
meldt het programmablad. Dus
zal het Koningshuis er aan moe
ten geloven' onder meer in een
(foto!?) sketch over Leidse stu
dentes die met Willem Alexander
dwepen. De basis van het pro
gramma wordt gevormd door een
soort Hollandse 'Op hoop van ze-
gen'-sfeer. Plaats van handeling
is Urk, waar drie generaties de te
ste conclusies van de Research
Group het schilderij 'Man met de
gevederde muts' afschrijven als een
echte Rembrandt.
Directeur H.R. Hoetink van het
Mauritshuis meent dat de conclusie
van het onderzoeksteam voor zijn
museum niet veel zal veranderen.
Wel zal de conclusie van de Re
search Group worden opgenomen
in de nieuwe catalogus die het mu
seum aan het voorbereiden is.
Hoetink: "Het schilderij blijft ge
woon hangen op de plaats waar het
hangt. Het wordt nu toegeschreven
aan één van de leerlingen van Rem
brandt, dus met een vervalsing heb
ben we in ieder geval niet te maken.
Het is een zeventiende-eeuws schil
derij dat in zijn stijl is geschilderd
vue passeren. We zien de grootou
ders van de overleden John
Zwartkamp die geleden heeft on
der het feit, dat deze opa en oma
in de oorlog fout zijn geweest. Dat
gegeven is bijvoorbeeld goed
voor een persiflage op praatshow,
waarin Sonja Barend of Adriaan
.van Dis spraken met kinderen
van foute grootouders, een nieuw
soort minderheidsgroepering.
In tegenstelling tot zijn groot
ouders zat de moeder van John
Zwartkamp als haringverkoop
ster in het verzet. Deze moeder
krijgt te maken met een dochter
die wil trouwen met de zoon van
de Famiglia di Frequenti die aan
het hoofd staat van de Urkse vis
serij-maffia. Dat leidt tot een ver
haal over een bruidsjurk met een
'anaal roze' kleur die vergelijk
baar is met de "achterkant van
een baviaan". En natuurlijk biedt
de term 'maffia' aanleiding tot
een Godfatherpersiflage. Lepk?!
Getuige het enthousiaste applaus
van gisteravond in een bomvolle
Leidse schouwburg waren er
mensen die dit leuk hebben ge
vonden - waarvan akte.
WIJNAND ZEILSTRA
Scène uit de sketch over Leidse
studentes die met kroonprins Wil
lem Alexander dwepen.
en er uitziet als een zelfportret. De
nieuwe toeschrijving is gedaan op
stilistische gronden, maar keiharde
bewijzen worden niet geleverd. In
het depot hebben we nog een aantal
schilderijen hangen dat aan Rem
brandt werd toegeschreven, waar
van we al wisten dat ze niet echt
konden zijh. Daar is het veel duide
lijker".
Hoetink stelt vraagtekens bij de
Rembrandt naar een (echt)
zelfportret. (toto gpd>
methode van onderzoek van de
Rembrandt Research Group. "De
onderzoeksmethode is niet homo
geen. men heeft de onderzochte
schilderijen nooit bij elkaar gezien.
Ze worden ook niet op dezelfde ma
nier bekeken. Het maakt wel wat uit
of je een schilderij op een Engels
buiten in het halfduister bekijkt of
in een museum. Ik acht de conclu
sie over 'De man met de gevederde
muts' niet onwaarschijnlijk, maar
het blijft een theorie. We weten na
tuurlijk zo langzamerhand veel
meer over Rembrandt en zijn leer
lingen en dat hij een atelier had
waar zij allen werkten, maar er blijft
bij die Rembrandts natuurlijk een
heel grijs gebied over."
Conservator oude kunst Giltay van
MUseum Boymans schreef vorig
jaar zelf 'Man met de rode muts',
één van de drie tot dan aan Rem
brandt toegeschreven werken die
het museum in zijn bezit heeft, toe
aan de omgeving van Rembrandt.
Het oordeel van de Research Group
moet nog komen. "We hebben na
tuurlijk liever drie dan twee Rem
brandts in ons bezit", zegt Giltay,
"maar voor een museum vallen de
gevolgen nogal mee. Ik kan me
voorstellen dat de conclusies voor
particulieren veel harder aanko
men, die zien hun bezit plotseling in
waarde dalen. Voor een museum
blijft het schilderij gewoon het
schilderij dat het tot dan toe was, er
komt alleen een ander kaartje onder
te hangen. Er wordt tegenwoordig
veel scherper gekeken naar de
schilderijen en men is zich bewust
van de leerlingen die Rembrandt
had. Daarnaast werd er veel op zijn
manier geschilderd. Het gaat vaak
om schilderijen die precies op die
van de meester lijken".
Giltay wijst op het onderzoek dat
zijn museum van tekeningen van
Rembrandt dat zijn museum vorig
jaar afrondde. Dat resulteerde in
bijna een halvering van het aantal
van 65 naar 35. Daarnaast wijst hij
op een ander gevolg van de veran
derde toeschrijvingen. "In ons ge
val betekent het dat de twee Rem
brandts die we wel hebben (met
daarbij het portret van Titus, H.M.)
in belang en kwaliteit gaan groeien.
En we zijn er voor honderd procent
zeker van dat die schilderijen wel
van zijn hand zijn".
AMSTERDAM (ANP) - Veer
tien vroege werken van Piet
Mondriaan (1872-1944) hebben
gisteren op een veiling van mo
derne en hedendaagse kunst bij
Christie's in Amsterdam in to
taal 3.905.400 gulden opge
bracht. De helft van de werken
vertrekt naar het buitenland.
Het meest werd betaald voor twee
aquarellen, geschilderd rond Het
Gein, een riviertje bij Amsterdam.
Ze brachten 1.495.000 gulden en
828.000 gulden op. Het duurste
werk gaat naar een buitenlandse
verzamelaar. De richtpijzen waren
250.000 tot 350.000 gulden. Voor een
houtskooltekening (47 x 31,5 cm)
had een buitenlandse koper 120.750
gulden over (richtprijs 25.000 -
35.000 gulden). Het goedkoopste
stuk van Mondriaan betrof een ge
combineerde tekening-aquarel.
Een Nederlandse verzamelaar bood
er 23.000 (richtprijs 10.000 - 25.000)
gulden voor. Alle kopers wensen
anoniem te blijven.
Acht werken waren afkomstig uit
de nalatenschap van Lieneke Wol-
tjer-Van der Hoeven Leonhard uit
Den Haag. Haar vader, een Amster
damse arts, was bevriend met Piet
Mondriaan, aldus het veilinghuis.
Werken van Jan Toorop, Jan
Sluijters (19 stuks), Pyke Koch, Leo
Gestel (8 exemplaren) en Kaspar
Niehaus (14 schilderijen) deden het
eveneens goed. Voor een kleine te-
kening-aquarel van Jan Toorop,
voorstellende een vissersmeisje in
de duinen, werd 34.500 gulden
(richtprijs 7.000 - 9.000) neergeteld.
Een bloemstilleven uit 1913 van Leo
Huldenummer
Claus en
Kouwenaar
DEN HAAG (ANP) - Het literair
tijdschrift De Vlaamse Gids gaat
een huldenummer wijden aan Hugo
Claus en Gerrit Kouwenaar. Dat
kan, nu de Nederlandse Taalunie
een bijdrage van ongeveer 6.000 gul
den beschikbaar heeft gesteld ter
aanmoediging van het uitbrengen
van een geïntegreerd nummer van
het blad.
Het Comité van Ministers van de
unie heeft besloten de financiële
bijdrage toe te kennen. Dit past in
het beleid van de Unie voor het be
vorderen van grensoverschrijdend
verkeer van Nederlandstalige litera
tuur in het Nederlandse-taalgebied.
Gestel was een bieder 862.500 gul
den waard (richtprijs 250.000 -
350.000). Dit is de hoogste prijs die
ooit is betaald voor een schilderij
van Gestel, aldus een woordvoer
ster van Christie's.
De veiling is vandaag voortgezet.
Recordaantal
deelnemers
piano-driedaagse
Rotterdam
ROTTERDAM (ANP) - Aan de Rot
terdamse piano-driedaagse neemt
een recordaantal van 250 amateur
pianisten deel. Hoewel de belang
stelling aanzienlijk groter was, kon
de organisatie van het grootste Ne
derlandse amateurpianofestival,
dat op 27, 28 en 29 december in De
Doelen in Rotterdam wordt gehou
den, niet meer deelnemers plaatsen.
Alle 250 pianisten kunnen zich in
de eerste ronde vijf minuten lang la
ten horen. De twaalf besten daarvan
spelen de laatste dag 's morgens nog
een kwartier, waarna deskundigen
uitmaken welke twee a vijf ama
teurpianisten 's avonds het eerste
deel van het slotconcert mogen ver
zorgen.
Pianist Rian de Waal en het har
monieorkest St. Michaël onder lei
ding van Heinz Friesen verzorgen
het tweede gedeelte van dit afslui
tende concert. Zij spelen werk van
onder meer Gershwin en Slothou-
In het programma van deze vijfde
pianodriedaagse is voor de ope
ningsdag een extra concert opgeno
men. Hierin treedt op Gerard Hen-
geveld (79) die vooral bij leerling-
pianisten ook bekend is als compo
nist. Hij speelt werken van Bach,
Brahms en Ravel. De in ons land
wonende Russische cellist Dimitri
Ferschtman en de pianiste Mili Bas-
lawaskaja spelen sonates uit wer
ken van Sjostokavitsj en de Neder
landse barokcomponist Pieter Hel-
lendaal.
ERE-OSCAR Akira Kurosawa
zal als eerste Japanse filmregisseur
worden onderscheiden met een ere-
Oscar. De 79-jarige Kurosawa krijgt
de onderscheiding tijdens de jaar
lijkse Oscar-uitreiking op 26 maart
volgend jaar. Zijn eerste Oscar
kreeg hij in 1951, voor de film Ras-
homon. In 1971 werd zijn film Do-
des' Ka'den uitgeroepen tot beste
niet-Engelstalige film, in 1975 ge
volgd door de Russisch gesproken
film Dersu Uzala.
Musea reageren kalm na melding 'valse' Rembrandts
DEN HAAG (GPD) - De conclusie van de Rembrandt Research
Group dat opnieuw een aantal schilderijen dat aan de meester was
toegeschreven door anderen is geschilderd, komt bij particuliere
bezitters van werken van zijn hand veel harder aan dan in de mu
seumwereld. "Er is meer vrees voor die conclusies bij de buiten
wereld dan bij de musea zelf', aldus conservator oude kunst J. Gil
tay van het Rotterdamse Museum Boymans van Beuningen.
